Jswolken keren broeikaseffect karton zit volop muziek ePZC Jodiumpillen voor Noren in de buurt van Sovjetunie varia limatologen bestuderen temperatuurschommelingen in Evenaargebied Platenwereld bestelt massaal hoezen in Enschede 4 DINSDAG 28 MEI 1991 [Door Ben Apeldoorn) Collins en V. Ramana- than, beide als klimaat- enfskundigen verbonden aan ee instituten van de univcrsi- t van Californië (Scripps In- tution of Oceanography en California Space Institute), •nen sterke aanwijzingen te bben gevonden dat de klima- ogische gevolgen van het toe- gijegen van warmte aan onze mpkring door de natuur zelf d len worden bestreden: met fajwolken op grote hoogte. baseren hun bevindingen op groot aantal metingen die in ailnatuur zelf zijn verkregen, dl t keer dus niet het zoveelste, Mjtaal verkregen klimaatmo- dat als een weerkundig Eure- tevoorschijn flitste op het kJierm van een supercomputer. >t is namelijk nog steeds zo dat fs de meest geavanceerde re- jrlnapparatuur niet in staat is ook maar bij benadering te irspellen wanneer en hoe iets als het broeikasstadium manifesteert. Er blijken •omtrent ongeveer evenveel pdellen als onderzoekers te be- 'lan en de uitkomsten verschil- soms hemelsbreed, jtbeste is dus dat de onderzoe- s die oorden op aarde in de in houden waar van nature sprake is van betrekkelijk ■ke schommelingen in de ;rgiehuishoudingen van zo- zeëen en oceanen als van de ^Jnosfeer. De temperatuur van 'water en de processen in de iven gelegen atmosfeer han- h namelijk nauw met elkaar oord waar die temperatuur- randeringen periodiek plaats is het uitgestrekte ge- elid van de Stille Oceaan rond Ivenaar. Door overheersende :aanstromingen treedt daar ^lë twee tot zes jaar een tempe- tuurverhoging van het opper- tewater. Gemiddeld geno- [j^n is sprake van een verhoging ittwee tot vier graden Celsius, [t deels nog onbegrepen ver- ijnsel wordt 'El Nino' ge- :md. illins en Ramanathan hebben durende een aantal jaren rond 87, het jaar waarin 'El Nino' ier optrad, alle meetgegevens {kaart gebracht van water- en phttemperatuur, vochtigheid, Wkenvofming en de straling- de zon alsmede de warmte- ling van de aarde zelf. De 'tingen waren afkomstig van Op aarde houden wolken een intredend broeikaseffect binnen de perken, menen Amerikaanse onderzoekers. Andere wetenschappers houden het erop dat atmosferische omstandigheden door kooldioxide veranderen: dan is wolkenvorming misschien niet relevant meer (foto archief PZC) satellieten, weerschepen en van stations op een aantal Pacifi- sche eilanden. Men was met name geïnteres seerd in de relatie tussen de (ver anderende) watertemperatuur en de effecten daarvan op de er boven gelegen atmosfeer. Albedo Uit met name de satellietgege- vens kwam vrijwel onmiddellijk naar voren dat zodra de water temperatuur boven de 27 graden steeg, het broeikasstadium in zette. Daarbij bleek de door de wolken geabsorbeerde, langgol- vige (warmte(straling de belang rijkste ontstekingsfactor te zijn. Het kon niet anders of er was, zo leidde met uit de meetgegevens af, sprake van de vorming van meer en dikkere wolken dan nor maal. Tegelijkertijd kwam naar voren dat diezelfde wolken meer zonlicht terug de ruimte inkaat- sten: de satellieten maten ter plekke een hoger 'albedo'. Albedo (populair gezegd: de ma te van 'witheid') is de verhou ding tussen de totale hoeveel heid ingestraald zonlicht en het door een voorwerp teruggekaat ste deel daarvan. Merkwaardig daarbij is dat dat albedo naar verhouding sterker blijkt toe te nemen dan de tem peratuur! verhoging) van het wa ter en het daarmee verband hou dende, zich intensiverende broeikaseffect. Dit moet. volgens de twee kli maatdeskundigen, worden ver oorzaakt door vertikaal gerich te, atmosferische stromingspa tronen boven een zekere, kriti sche temperatuur. Bij een op- pervlaktetemperatuur van het water boven de (al genoemde) 27 graden krijgen met waterdamp verzadigde hoeveelheden lucht voldoende 'stijgenergie' om zich tot hoogten van twaalf tot vijf tien kilometer te verheffen. Daar vormen ze de bekende bloem koolwolken (cumulonimbus) en bij de toppen daarvan ontstaan de zogeheten cirruswolken als gevolg van de vorming van ijs kristallen waarvan grootte en vorm van grote invloed zijn hoe en hoeveel zonlicht wordt terug gekaatst en/of verstrooid. Deze wolken kunnen zich over duizen den kilometers uitstrekken. Juist die ijsdeeltjes doen de al bedo sterk toenemen waardoor minder, vooral kortgolvige zon nestraling het aardoppervlak bereikt. Daardoor wordt bene den ook weer minder langgolvi- ge warmtestraling geprodu ceerd. Venus Hoewel het intredende broeikas stadium door toedoen van 'El Nino' zich, in 1987, aanvankelijk dus als ernstig liet aanzien, werd het door sterke (ijs(wolkenvor ming in de kiem gesmoord. Dat proces zorgt er, volgens de door Collins en Ramanathan ontwikkelde theorie, tevens voor dat de oppervlaktetempe- ratuur van de Stille Oceaan rond de Evenaar, zelfs tijdens de meest intense 'El Nino', nooit hoger kan zijn dan 32 graden Celsius. Beiden lijken gelijk te krijgen want een hogere watertempera tuur is (nog) nergens gemeten tijdens 'El Nino'. Kunnen we nu opgelucht adem halen bij de gedachte dat de na tuur zelf ons te hulp snelt bij de ecologische dwalingen waarmee onze beschaving te land, ter zee en in de lucht is behept? „Nee," aldus Andrew Heyms- field en Larry Milosevitch van het Amerikaanse National Cen ter for Atmospheric Research (NCAR) te Boulder, Colorado: „Wat Collins en Ramanathan n id [Door Jan Ruesink) TT et zwarte vinyl lijkt op JTlsterven na dood, maar i Nederlands grootste fabri- kant van lp-hoezen, drukkerij Van de Steeg in Enschede, maakt er altijd nog een mil joen per maand van. Echt be zorgd over het onvermijdelij ke einde van de grammofoon plaat is de directie ook niet, want vervangende produkten zijn er al weer volop: laser discs, cd's, musicassettes, vi- I deoeassettes, ze kunnen alle- I maal in karton worden ver pakt. En wórden dat ook va ker. Zelfs de plastic ondingen waarin de „gewone" cd's zijn gehuld, worden hier en daar al vervangen door luxe uitklap- kartons. Van de Steeg draait daarom ook in het cd-tijdperk op volle toeren. Vrijwel iedere Nederlander heeft, zonder het weten, wel een produkt van Van de Steeg in de kast staan: is het niet de succes-lp Grease of Warm Aan bevolen, dan is het wel de nieuwste John Lennon cd-box. Sinds Van de Steeg zich in 1970 ging toeleggen op het maken van lp-hoezen, weten zowel de grote platenmaatschappijen als de kleine independents uit heel Europa het Enschedese bedrijf te vinden. „Ik hoef ten minste al jaren nauwelijks meer op pad voor orders", glundert directeur Harry Smit. „In het begin vonden de maat schappijen in Haarlem en Weesp het wel een beetje vreemd, zo'n bedrijf in Ensche de. Maar nu liggen we precies middenin de Europese muzie kwereld. Binnen een straal van 200 kilometer rond Enschede worden een paar honderd mil joen cd's per jaar gemaakt. Nou, de hele Europese markt bedraagt momenteel 300 mil joen. We zitten hier dus ide aal". Miljoen lp-hoezen Van sommige lp-hoezen wordt nu de totale Europese produk- tie in Enschede verzorgd. Dat laatste lijkt, gezien de alsmaar dalende verkoopcijfers van het zwarte vinyl, misschien weinig voor te stellen. Maar evengoed verlieten vorig jaar 18 miljoen lp-hoezen het bedrijf. „Dit jaar zal dat voor het eerst lager zijn, maar we maken hier elke maand nog evenveel lp-hoezen als er in Nederland dit hele .jaar verkocht worden, namelijk één miljoen", zegt Smit. Dat Van de Steeg pas nu iets begint te merken van de afster- Van de Steeg produceert per maand nog een miljoen lp-hoezen, maar het bedrijf is klaar voor de toekomst: laserdiscs, cd's, musicassettes en videocassettes kunnen allemaal in karton worden verpakt (foto GPD vende lp-markt, komt doordat de platenmaatschappij een lp nog maai- op één of twee plek ken in Europa laat maken. Dat geldt zowel voor het vinyl als voor de hoes. Voor cd's maakt Van de Steeg de kartonnen hoesjes van de (maxiI-singles. Bij cd-boxen kan dat de hele Europese of zelfs wereldwijde oplage zijn. „Want ik kom ze overal tegen", licht Smit toe. „Als ik eens in Japan in een winkel kom, her ken ik ze direct. Hé, denk ik dan. die is bij ons gemaakt". Oostblok De cd-verpakkingen hebben bij Van de Steeg vorig jaar voor het eerst de lp-hoezen in omzet voorbijgestreefd. Volgend jaar zal het aandeel van de lp-hoes in de omzet van Van de Steeg nog maar een kwart bedragen. Smit durft echter niet te voor spellen wanneer de laatste lp- hoes het bedrijf verlaat, „want ook bij de introductie van de cd acht jaar geleden werd ge steld dat er in 1990 geen lp meer zou worden verkocht. Nou. vorig jaar werden er in Europa nog 200 miljoen ge perst. En je ziet dat sommige lp's juist heel goed verkocht worden omdat de platenkoper tegenwoordig keus moet ma ken uit een minder groot aan bod". Ook worden door de 'opening' van het Oostblok weer veel hoezen van oude succes-lp's herdrukt. Daarvoor beschikt Van de Steeg' over een litho-ar chief van 20.000 titels. De druk persen voor de lp-hoes hoeven dus nog niet op de schroot hoop. al was het maar omdat de in opmars zijnde laser-disc in een zelfde soort hoes moet. Milieu De directeur voorspelt dat ook meer cd's in karton zullen wor den verpakt. „Ik zeg dat niet omdat wij die verpakkingen zelf maken, maar veel mensen vinden die plastic cd-doosjes toch maar ondingen en slecht voor het milieu". Wat Van de Steeg in de kaart speelt, is dat het bedrijf licen tie-houder is van het Ameri kaanse Digipak. Dat is een ge patenteerd ontwerp voor een uitvouwbare karton-verpak king. Die biedt de winkelier be tere presentatie-mogelijkhe den, de ontwerper kan zich er (eindelijk weer eens) op uitle ven en voor de consument is het een aardig hebbeding. „En als één band ermee begint, wil len ze het allemaal", zegt Smit. Tot zijn genoegen heeft Sting in Amerika voor zijn cd The Soul Cages deze verpakking gekozen, in plaats van de gro te, grondstoffen-verslindende jewel-box. „En omdat de dollar begin dit jaar laag stond, is die verpakking hier op grote schaal geïmporteerd. Nu komt er uit de handel veel navraag naar". Op veel cd-hoezen prijkt daarom nu de naam van de Eu ropese licentiehouder: „Digi- pak manufactured by Van de Steeg, Holland, under license from AGI. USA". Ontwerpen Hoewel de cd door het kleine formaat een ramp voor het oog (en de ontwerpers) is. begint dat dankzij het karton te ver anderen. aldus Smit. Hij laat daarbij verschillende (voor ontwerpen zien van wat met karton allemaal mogelijk is. Ook het combineren met ande re materialen, zoals kunstgras of fluweel, hoort daarbij. Smit constateert dat de cd-hoes daarmee dezelfde ontwikke ling meemaakt als de lp na de jaren zescig. Vanaf die tijd ver schenen ook steeds fraaier uit gedoste hoezen, met ritsen, 3-D effecten, bijzondere vormen en van pakpapier. De ironie wil dat de lp nu juist minder luxe wordt (dubbel-lp's krijgen bij voorbeeld geen uitklaphoes meer), omdat de maatschap pijen het vinyl alleen nog maar beschouwen als een noodzake lijk en lastig bijprodukt. Van de Steeg heeft de nodige ervaring opgedaan met bijzon dere lp-hoezen: „Speciaal uit- gestansde vormen, pop-up's en meerkleurendrukken in glans-mat. reliëf en goud. We hebben het allemaal in huis. Dat is ons sterke punt. Wij leg gen ons toe open investeren veel in speciale produkties". Maar dan wel volgens stan- daardmaten, voegt hij er direct aan toe. Juist omdat de hoézen en verpakkingen dezelfde af metingen hebben, kan Van de Steeg „desnoods binnen een dag" aan wensen van de op drachtgever voldoen. Piraten Enige voorzichtigheid neemt hij daarbij wel in acht, want Smit wil eerst onderzoeken of de produktie wel legaal is. De audio- en videowereld kent na melijk nogal wat piraten. „Zo kwam er eens een vrachtwagen vol onafgewerkte hoezen voor rijden. maar de papieren ble ken ondanks eerdere toezeg gingen niet in orde. We zijn er toen niet aan begonnen, want waarom zou ik mijn relatie met grote opdrachtgevers op het spel zetten? We hebben het niet nodig en iedereen moet hier zo kunnen binnenlopen, zonder dat we wat moeten weg moffelen". Toch haalt Smit een hoes uit de la die de markt nooit heeft gehaald. Het gaat om de lp Ur- banusjes die een vroegere ma nager van de Belg op de markt wilde brengen. De zaak bleek niet kosher, zodat hoes en plaat elkaar nooit hebben ont moet. Smit verwacht dat de cd- markt binnen enkele jaren zal stabiliseren, zodat hij zijn pro- dukten-pakket heeft verbreed om de omzet inu 11 miljoen per jaar) niet te laten stagneren. Het eind daarvan is nog niet in zicht. Want. zegt hij, wijzend naar de produkten die hij op zijn bureau heeft uitgestald: „Van al die produkten hier maakten we er drie, vier jaar geleden nog niet één". beschrijven is in de eerste plaats begrepen op tropische omstan digheden en in de tweede plaats is juist de bron van de opwar ming ('El Nino') eên andere dan overmatige hoeveelheden kool dioxide. Dat maakt een groot verschil. Het is waarschijnlijker dat de atmosferische stromin gen door kooldioxide verande ren: dan is wolkenvorming mis schien niet relevant meer." Dat wolkenvorming inderdaad niet zo relevant is blijkt mis schien nog het beste bij de pla neet Venus. Geheel schuil gaand onder een immens, dik wolkendek en. dus, blinkendwit, dichtte men haar vroeger de meest illustere lief desperikelen, sluimerend in een oord van rust en lust, toe. De aardse technologie ontbloot te de liefdesgodin echter als een weliswaar gesluierd maar vooral vérzengend oord. Het is er 500 graden heet, de druk is er 90 maal groter dan hier en het mot regent er druppeltjes agressieve zuren, „Venus is een voorbeeld van een planeet waai- de zonsinvloed heeft plaatsgemaakt voor een oord van zelfstandige, besloten warmteontwikkeling". aldus Collins en Ramanathan in het blad 'Nature' van 2 mei. „Venus ontvangt weliswaar tweemaal zoveel zonnestraling- als de aarde maar haar albedo bedraagt maar liefst 80 procent. Het resultaat zou zelfs een lagere oppervlaktemperatuur dan hier op aarde moeten zijn." Toch is de planeet immens heet en toch gaat zij schuil onder een geweldig dikke wolkenlaag. En hier op aarde houden wolken een intredend broeikaseffect juist binnen de perken. Het is de vraag waar de vergelij king precies mank gaat. Mis schien moeten we wat afstande lijker kijken. [Door Henk Damveld) De regering van Noorwe gen heeft jodiumpillen naar het Noorden van het land gestuurd, uit voorzorg tegen een ongeluk met kern afval in de Sovjetunie. Het zijn pillen die na een kern ongeval dc opname van radioactief jodium moeten afremmen. De geheime dienst van de Sovjets, de KGB, heeft meegedeeld dat er op dit schiereiland vier of vijf opslagplaatsen van af val van kernonderzeeërs zijn. Volgens Knut Gussgard, di recteur van het Noorse over heidsinstituut voor Kerne nergieveiligheid, staat èèn opslagplaats op 45 kilometer van de grens met Noorwe gen. Gebruikte brandstof staven van kernonderzeeërs worden opgeslagen in rui men van schepen in diverse havens, waaronder Moer- mansk. Het gaat om afval van tweehonderd kernon- derzeeérs. De directeur van het Noorse Stralingsbeschermings agentschap heeft het zuste- rinstituut voor Stralingshy giëne in Leningrad gevraagd om informatie over het afval en de daarbij vrijkomende straling. Het instituut in Le ningrad liet weten dat de stralingsdosis in het begin van de jaren zestig zo'n acht milliSievert per jaar was, vooral onder invloed van bo vengrondse kernwapenproe ven. en sindsdien langzaam is gedaald. Ongevallen Ter vergelijking, de maxi maal toegestane stralings dosis in Nederland is 0.4 mil liSievert per jaar. De bevol king langs de Sovjet-grens maakt zich dan ook zorgen over mogelijke stralingson gevallen bij de kernafvalop slagplaatsen. Uit voorzorg jeeft de Noorse overheid jodiumpillen ver strekt. Dit zijn pillen die na een kernongeval de opname van radioactief jodium moe ten afremmen. Advertentie Sparen begint met optellen. Bij de Verenigde Spaarbank kunt u sparen op verschillende manieren. De Geldmarkt-rekening is een van de aantrekkelijkste spaarvormen met maar liefst 7%* rente. Tel uit uw winst. Met de Geldmarkt-rekening kunt u, na een eerste storting van f. 10.000,-, per maand dat zelfde bedrag maximaal vrij opnemen. Wilt u meer opnemen dan wordt u slechts 1% opnamekosten in rekening gebracht. Wanneer u uw opname een maand van tevoren aankondigt of het bedrag aanwendt voor de aanschaf van een eigen huis, dan worden u zelfè hele maal geen kosten in rekening gebracht. Maar het meest gunstige is natuur lijk uw geld in alle rust laten groeien. Want met 7% rente gaat het hard. Dat kunt u op uw vingers natellen. Rentewijzigingen voorbehouden. De Verenigde Spaarbank doet meer voor de particulier. Regio-hoofdkantoren: Alkmaar 072-122155, Amsterdam 020-5205911, Breda 076-229300, Delfzijl 05960-15959, Dordrecht 078-146777, Eindhoven 040-609911, Gouda 01820-33200, Haarlem 023-319323, Middelburg 01180-28751, Rotterdam 010-4571911, Utrecht 030-328268, Zaandam 075-311891.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1991 | | pagina 7