Jswolken keren broeikaseffect
karton zit volop muziek
ePZC
Jodiumpillen voor
Noren in de buurt
van Sovjetunie
varia
limatologen bestuderen temperatuurschommelingen in Evenaargebied
Platenwereld bestelt massaal hoezen in Enschede
4
DINSDAG 28 MEI 1991
[Door Ben Apeldoorn)
Collins en V. Ramana-
than, beide als klimaat-
enfskundigen verbonden aan
ee instituten van de univcrsi-
t van Californië (Scripps In-
tution of Oceanography en
California Space Institute),
•nen sterke aanwijzingen te
bben gevonden dat de klima-
ogische gevolgen van het toe-
gijegen van warmte aan onze
mpkring door de natuur zelf
d len worden bestreden: met
fajwolken op grote hoogte.
baseren hun bevindingen op
groot aantal metingen die in
ailnatuur zelf zijn verkregen,
dl t keer dus niet het zoveelste,
Mjtaal verkregen klimaatmo-
dat als een weerkundig Eure-
tevoorschijn flitste op het
kJierm van een supercomputer.
>t is namelijk nog steeds zo dat
fs de meest geavanceerde re-
jrlnapparatuur niet in staat is
ook maar bij benadering te
irspellen wanneer en hoe
iets als het broeikasstadium
manifesteert. Er blijken
•omtrent ongeveer evenveel
pdellen als onderzoekers te be-
'lan en de uitkomsten verschil-
soms hemelsbreed,
jtbeste is dus dat de onderzoe-
s die oorden op aarde in de
in houden waar van nature
sprake is van betrekkelijk
■ke schommelingen in de
;rgiehuishoudingen van zo-
zeëen en oceanen als van de
^Jnosfeer. De temperatuur van
'water en de processen in de
iven gelegen atmosfeer han-
h namelijk nauw met elkaar
oord waar die temperatuur-
randeringen periodiek plaats
is het uitgestrekte ge-
elid van de Stille Oceaan rond
Ivenaar. Door overheersende
:aanstromingen treedt daar
^lë twee tot zes jaar een tempe-
tuurverhoging van het opper-
tewater. Gemiddeld geno-
[j^n is sprake van een verhoging
ittwee tot vier graden Celsius,
[t deels nog onbegrepen ver-
ijnsel wordt 'El Nino' ge-
:md.
illins en Ramanathan hebben
durende een aantal jaren rond
87, het jaar waarin 'El Nino'
ier optrad, alle meetgegevens
{kaart gebracht van water- en
phttemperatuur, vochtigheid,
Wkenvofming en de straling-
de zon alsmede de warmte-
ling van de aarde zelf. De
'tingen waren afkomstig van
Op aarde houden wolken een intredend broeikaseffect binnen de perken, menen Amerikaanse onderzoekers. Andere wetenschappers
houden het erop dat atmosferische omstandigheden door kooldioxide veranderen: dan is wolkenvorming misschien niet relevant meer
(foto archief PZC)
satellieten, weerschepen en van
stations op een aantal Pacifi-
sche eilanden.
Men was met name geïnteres
seerd in de relatie tussen de (ver
anderende) watertemperatuur
en de effecten daarvan op de er
boven gelegen atmosfeer.
Albedo
Uit met name de satellietgege-
vens kwam vrijwel onmiddellijk
naar voren dat zodra de water
temperatuur boven de 27 graden
steeg, het broeikasstadium in
zette. Daarbij bleek de door de
wolken geabsorbeerde, langgol-
vige (warmte(straling de belang
rijkste ontstekingsfactor te zijn.
Het kon niet anders of er was, zo
leidde met uit de meetgegevens
af, sprake van de vorming van
meer en dikkere wolken dan nor
maal. Tegelijkertijd kwam naar
voren dat diezelfde wolken meer
zonlicht terug de ruimte inkaat-
sten: de satellieten maten ter
plekke een hoger 'albedo'.
Albedo (populair gezegd: de ma
te van 'witheid') is de verhou
ding tussen de totale hoeveel
heid ingestraald zonlicht en het
door een voorwerp teruggekaat
ste deel daarvan.
Merkwaardig daarbij is dat dat
albedo naar verhouding sterker
blijkt toe te nemen dan de tem
peratuur! verhoging) van het wa
ter en het daarmee verband hou
dende, zich intensiverende
broeikaseffect.
Dit moet. volgens de twee kli
maatdeskundigen, worden ver
oorzaakt door vertikaal gerich
te, atmosferische stromingspa
tronen boven een zekere, kriti
sche temperatuur. Bij een op-
pervlaktetemperatuur van het
water boven de (al genoemde) 27
graden krijgen met waterdamp
verzadigde hoeveelheden lucht
voldoende 'stijgenergie' om zich
tot hoogten van twaalf tot vijf
tien kilometer te verheffen. Daar
vormen ze de bekende bloem
koolwolken (cumulonimbus) en
bij de toppen daarvan ontstaan
de zogeheten cirruswolken als
gevolg van de vorming van ijs
kristallen waarvan grootte en
vorm van grote invloed zijn hoe
en hoeveel zonlicht wordt terug
gekaatst en/of verstrooid. Deze
wolken kunnen zich over duizen
den kilometers uitstrekken.
Juist die ijsdeeltjes doen de al
bedo sterk toenemen waardoor
minder, vooral kortgolvige zon
nestraling het aardoppervlak
bereikt. Daardoor wordt bene
den ook weer minder langgolvi-
ge warmtestraling geprodu
ceerd.
Venus
Hoewel het intredende broeikas
stadium door toedoen van 'El
Nino' zich, in 1987, aanvankelijk
dus als ernstig liet aanzien, werd
het door sterke (ijs(wolkenvor
ming in de kiem gesmoord.
Dat proces zorgt er, volgens de
door Collins en Ramanathan
ontwikkelde theorie, tevens
voor dat de oppervlaktetempe-
ratuur van de Stille Oceaan rond
de Evenaar, zelfs tijdens de
meest intense 'El Nino', nooit
hoger kan zijn dan 32 graden
Celsius.
Beiden lijken gelijk te krijgen
want een hogere watertempera
tuur is (nog) nergens gemeten
tijdens 'El Nino'.
Kunnen we nu opgelucht adem
halen bij de gedachte dat de na
tuur zelf ons te hulp snelt bij de
ecologische dwalingen waarmee
onze beschaving te land, ter zee
en in de lucht is behept?
„Nee," aldus Andrew Heyms-
field en Larry Milosevitch van
het Amerikaanse National Cen
ter for Atmospheric Research
(NCAR) te Boulder, Colorado:
„Wat Collins en Ramanathan
n
id [Door Jan Ruesink)
TT et zwarte vinyl lijkt op
JTlsterven na dood, maar
i Nederlands grootste fabri-
kant van lp-hoezen, drukkerij
Van de Steeg in Enschede,
maakt er altijd nog een mil
joen per maand van. Echt be
zorgd over het onvermijdelij
ke einde van de grammofoon
plaat is de directie ook niet,
want vervangende produkten
zijn er al weer volop: laser
discs, cd's, musicassettes, vi-
I deoeassettes, ze kunnen alle-
I maal in karton worden ver
pakt. En wórden dat ook va
ker. Zelfs de plastic ondingen
waarin de „gewone" cd's zijn
gehuld, worden hier en daar al
vervangen door luxe uitklap-
kartons. Van de Steeg draait
daarom ook in het cd-tijdperk
op volle toeren.
Vrijwel iedere Nederlander
heeft, zonder het weten, wel
een produkt van Van de Steeg
in de kast staan: is het niet de
succes-lp Grease of Warm Aan
bevolen, dan is het wel de
nieuwste John Lennon cd-box.
Sinds Van de Steeg zich in 1970
ging toeleggen op het maken
van lp-hoezen, weten zowel de
grote platenmaatschappijen
als de kleine independents uit
heel Europa het Enschedese
bedrijf te vinden. „Ik hoef ten
minste al jaren nauwelijks
meer op pad voor orders",
glundert directeur Harry Smit.
„In het begin vonden de maat
schappijen in Haarlem en
Weesp het wel een beetje
vreemd, zo'n bedrijf in Ensche
de. Maar nu liggen we precies
middenin de Europese muzie
kwereld. Binnen een straal van
200 kilometer rond Enschede
worden een paar honderd mil
joen cd's per jaar gemaakt.
Nou, de hele Europese markt
bedraagt momenteel 300 mil
joen. We zitten hier dus ide
aal".
Miljoen lp-hoezen
Van sommige lp-hoezen wordt
nu de totale Europese produk-
tie in Enschede verzorgd. Dat
laatste lijkt, gezien de alsmaar
dalende verkoopcijfers van het
zwarte vinyl, misschien weinig
voor te stellen. Maar evengoed
verlieten vorig jaar 18 miljoen
lp-hoezen het bedrijf. „Dit jaar
zal dat voor het eerst lager zijn,
maar we maken hier elke
maand nog evenveel lp-hoezen
als er in Nederland dit hele .jaar
verkocht worden, namelijk één
miljoen", zegt Smit.
Dat Van de Steeg pas nu iets
begint te merken van de afster-
Van de Steeg produceert per maand nog een miljoen lp-hoezen, maar het bedrijf is klaar voor de
toekomst: laserdiscs, cd's, musicassettes en videocassettes kunnen allemaal in karton worden
verpakt (foto GPD
vende lp-markt, komt doordat
de platenmaatschappij een lp
nog maai- op één of twee plek
ken in Europa laat maken. Dat
geldt zowel voor het vinyl als
voor de hoes.
Voor cd's maakt Van de Steeg
de kartonnen hoesjes van de
(maxiI-singles. Bij cd-boxen
kan dat de hele Europese of
zelfs wereldwijde oplage zijn.
„Want ik kom ze overal tegen",
licht Smit toe. „Als ik eens in
Japan in een winkel kom, her
ken ik ze direct. Hé, denk ik
dan. die is bij ons gemaakt".
Oostblok
De cd-verpakkingen hebben
bij Van de Steeg vorig jaar voor
het eerst de lp-hoezen in omzet
voorbijgestreefd. Volgend jaar
zal het aandeel van de lp-hoes
in de omzet van Van de Steeg
nog maar een kwart bedragen.
Smit durft echter niet te voor
spellen wanneer de laatste lp-
hoes het bedrijf verlaat, „want
ook bij de introductie van de
cd acht jaar geleden werd ge
steld dat er in 1990 geen lp
meer zou worden verkocht.
Nou. vorig jaar werden er in
Europa nog 200 miljoen ge
perst. En je ziet dat sommige
lp's juist heel goed verkocht
worden omdat de platenkoper
tegenwoordig keus moet ma
ken uit een minder groot aan
bod".
Ook worden door de 'opening'
van het Oostblok weer veel
hoezen van oude succes-lp's
herdrukt. Daarvoor beschikt
Van de Steeg' over een litho-ar
chief van 20.000 titels. De druk
persen voor de lp-hoes hoeven
dus nog niet op de schroot
hoop. al was het maar omdat
de in opmars zijnde laser-disc
in een zelfde soort hoes moet.
Milieu
De directeur voorspelt dat ook
meer cd's in karton zullen wor
den verpakt. „Ik zeg dat niet
omdat wij die verpakkingen
zelf maken, maar veel mensen
vinden die plastic cd-doosjes
toch maar ondingen en slecht
voor het milieu".
Wat Van de Steeg in de kaart
speelt, is dat het bedrijf licen
tie-houder is van het Ameri
kaanse Digipak. Dat is een ge
patenteerd ontwerp voor een
uitvouwbare karton-verpak
king. Die biedt de winkelier be
tere presentatie-mogelijkhe
den, de ontwerper kan zich er
(eindelijk weer eens) op uitle
ven en voor de consument is
het een aardig hebbeding. „En
als één band ermee begint, wil
len ze het allemaal", zegt Smit.
Tot zijn genoegen heeft Sting
in Amerika voor zijn cd The
Soul Cages deze verpakking
gekozen, in plaats van de gro
te, grondstoffen-verslindende
jewel-box. „En omdat de dollar
begin dit jaar laag stond, is die
verpakking hier op grote
schaal geïmporteerd. Nu komt
er uit de handel veel navraag
naar". Op veel cd-hoezen prijkt
daarom nu de naam van de Eu
ropese licentiehouder: „Digi-
pak manufactured by Van de
Steeg, Holland, under license
from AGI. USA".
Ontwerpen
Hoewel de cd door het kleine
formaat een ramp voor het oog
(en de ontwerpers) is. begint
dat dankzij het karton te ver
anderen. aldus Smit. Hij laat
daarbij verschillende (voor
ontwerpen zien van wat met
karton allemaal mogelijk is.
Ook het combineren met ande
re materialen, zoals kunstgras
of fluweel, hoort daarbij. Smit
constateert dat de cd-hoes
daarmee dezelfde ontwikke
ling meemaakt als de lp na de
jaren zescig. Vanaf die tijd ver
schenen ook steeds fraaier uit
gedoste hoezen, met ritsen, 3-D
effecten, bijzondere vormen en
van pakpapier. De ironie wil
dat de lp nu juist minder luxe
wordt (dubbel-lp's krijgen bij
voorbeeld geen uitklaphoes
meer), omdat de maatschap
pijen het vinyl alleen nog maar
beschouwen als een noodzake
lijk en lastig bijprodukt.
Van de Steeg heeft de nodige
ervaring opgedaan met bijzon
dere lp-hoezen: „Speciaal uit-
gestansde vormen, pop-up's en
meerkleurendrukken in
glans-mat. reliëf en goud. We
hebben het allemaal in huis.
Dat is ons sterke punt. Wij leg
gen ons toe open investeren
veel in speciale produkties".
Maar dan wel volgens stan-
daardmaten, voegt hij er direct
aan toe. Juist omdat de hoézen
en verpakkingen dezelfde af
metingen hebben, kan Van de
Steeg „desnoods binnen een
dag" aan wensen van de op
drachtgever voldoen.
Piraten
Enige voorzichtigheid neemt
hij daarbij wel in acht, want
Smit wil eerst onderzoeken of
de produktie wel legaal is. De
audio- en videowereld kent na
melijk nogal wat piraten. „Zo
kwam er eens een vrachtwagen
vol onafgewerkte hoezen voor
rijden. maar de papieren ble
ken ondanks eerdere toezeg
gingen niet in orde. We zijn er
toen niet aan begonnen, want
waarom zou ik mijn relatie met
grote opdrachtgevers op het
spel zetten? We hebben het
niet nodig en iedereen moet
hier zo kunnen binnenlopen,
zonder dat we wat moeten weg
moffelen".
Toch haalt Smit een hoes uit
de la die de markt nooit heeft
gehaald. Het gaat om de lp Ur-
banusjes die een vroegere ma
nager van de Belg op de markt
wilde brengen. De zaak bleek
niet kosher, zodat hoes en
plaat elkaar nooit hebben ont
moet.
Smit verwacht dat de cd-
markt binnen enkele jaren zal
stabiliseren, zodat hij zijn pro-
dukten-pakket heeft verbreed
om de omzet inu 11 miljoen per
jaar) niet te laten stagneren.
Het eind daarvan is nog niet in
zicht. Want. zegt hij, wijzend
naar de produkten die hij op
zijn bureau heeft uitgestald:
„Van al die produkten hier
maakten we er drie, vier jaar
geleden nog niet één".
beschrijven is in de eerste plaats
begrepen op tropische omstan
digheden en in de tweede plaats
is juist de bron van de opwar
ming ('El Nino') eên andere dan
overmatige hoeveelheden kool
dioxide. Dat maakt een groot
verschil. Het is waarschijnlijker
dat de atmosferische stromin
gen door kooldioxide verande
ren: dan is wolkenvorming mis
schien niet relevant meer."
Dat wolkenvorming inderdaad
niet zo relevant is blijkt mis
schien nog het beste bij de pla
neet Venus.
Geheel schuil gaand onder een
immens, dik wolkendek en. dus,
blinkendwit, dichtte men haar
vroeger de meest illustere lief
desperikelen, sluimerend in een
oord van rust en lust, toe.
De aardse technologie ontbloot
te de liefdesgodin echter als een
weliswaar gesluierd maar vooral
vérzengend oord. Het is er 500
graden heet, de druk is er 90
maal groter dan hier en het mot
regent er druppeltjes agressieve
zuren,
„Venus is een voorbeeld van een
planeet waai- de zonsinvloed
heeft plaatsgemaakt voor een
oord van zelfstandige, besloten
warmteontwikkeling". aldus
Collins en Ramanathan in het
blad 'Nature' van 2 mei.
„Venus ontvangt weliswaar
tweemaal zoveel zonnestraling-
als de aarde maar haar albedo
bedraagt maar liefst 80 procent.
Het resultaat zou zelfs een lagere
oppervlaktemperatuur dan hier
op aarde moeten zijn."
Toch is de planeet immens heet
en toch gaat zij schuil onder een
geweldig dikke wolkenlaag. En
hier op aarde houden wolken
een intredend broeikaseffect
juist binnen de perken.
Het is de vraag waar de vergelij
king precies mank gaat. Mis
schien moeten we wat afstande
lijker kijken.
[Door Henk Damveld)
De regering van Noorwe
gen heeft jodiumpillen
naar het Noorden van het
land gestuurd, uit voorzorg
tegen een ongeluk met kern
afval in de Sovjetunie. Het
zijn pillen die na een kern
ongeval dc opname van
radioactief jodium moeten
afremmen. De geheime
dienst van de Sovjets, de
KGB, heeft meegedeeld dat
er op dit schiereiland vier of
vijf opslagplaatsen van af
val van kernonderzeeërs
zijn.
Volgens Knut Gussgard, di
recteur van het Noorse over
heidsinstituut voor Kerne
nergieveiligheid, staat èèn
opslagplaats op 45 kilometer
van de grens met Noorwe
gen. Gebruikte brandstof
staven van kernonderzeeërs
worden opgeslagen in rui
men van schepen in diverse
havens, waaronder Moer-
mansk. Het gaat om afval
van tweehonderd kernon-
derzeeérs.
De directeur van het Noorse
Stralingsbeschermings
agentschap heeft het zuste-
rinstituut voor Stralingshy
giëne in Leningrad gevraagd
om informatie over het afval
en de daarbij vrijkomende
straling. Het instituut in Le
ningrad liet weten dat de
stralingsdosis in het begin
van de jaren zestig zo'n acht
milliSievert per jaar was,
vooral onder invloed van bo
vengrondse kernwapenproe
ven. en sindsdien langzaam
is gedaald.
Ongevallen
Ter vergelijking, de maxi
maal toegestane stralings
dosis in Nederland is 0.4 mil
liSievert per jaar. De bevol
king langs de Sovjet-grens
maakt zich dan ook zorgen
over mogelijke stralingson
gevallen bij de kernafvalop
slagplaatsen.
Uit voorzorg jeeft de Noorse
overheid jodiumpillen ver
strekt. Dit zijn pillen die na
een kernongeval de opname
van radioactief jodium moe
ten afremmen.
Advertentie
Sparen
begint met
optellen.
Bij de Verenigde Spaarbank kunt u
sparen op verschillende manieren. De
Geldmarkt-rekening is een van de
aantrekkelijkste spaarvormen met
maar liefst 7%* rente. Tel uit uw winst.
Met de Geldmarkt-rekening kunt
u, na een eerste storting van f. 10.000,-,
per maand dat zelfde bedrag
maximaal vrij opnemen. Wilt u meer
opnemen dan wordt u slechts 1%
opnamekosten in rekening gebracht.
Wanneer u uw opname een maand
van tevoren aankondigt of het bedrag
aanwendt voor de aanschaf van een
eigen huis, dan worden u zelfè hele
maal geen kosten in rekening gebracht.
Maar het meest gunstige is natuur
lijk uw geld in alle rust laten groeien.
Want met 7% rente gaat het hard. Dat
kunt u op uw vingers natellen.
Rentewijzigingen voorbehouden.
De Verenigde Spaarbank doet meer voor de particulier.
Regio-hoofdkantoren:
Alkmaar 072-122155, Amsterdam 020-5205911, Breda 076-229300, Delfzijl 05960-15959,
Dordrecht 078-146777, Eindhoven 040-609911, Gouda 01820-33200, Haarlem 023-319323, Middelburg
01180-28751, Rotterdam 010-4571911, Utrecht 030-328268, Zaandam 075-311891.