De bloedvlag
in het topje
van de mast
PZC
Zeeuwse kapers
op de kust
V erkiezings winst
tekent zich af
voor Nieuw Front
reportage
ZATERDAG 25 MEI 1991 22
Standbeelden hebben ze
nooit gekregen. Isaac
Rochussen, Willem Credo,
Cornelis Gerrits, Pieter
Hamers, Pierre le Turcq en
Nicolas Jarry: het valt zelfs
niet mee een schilderij of
tekening van hen te vinden.
Ooit waren ze gevierde kapers,
tijdens de zeventiende en
achttiende eeuw behaalden ze
rijke buit op de wereldzeeën.
Hun aandeel in de geschiedenis
van Nederland als grote
mogendheid is lange tijd naar
de achtergrond gedrongen.
Kaapvaart, kapers... wie haalt
het in zijn hoofd om een straat
of een plein naar een rover te
vernoemen?
Nicolas Jarry, 1782, één van de succesvolste
Zeeuwse kapers (Collectie Stedelijk Museum
"Vlissingen)
Nicolas Jarry wordt niet zijn schip de Vlissinger prooi van een Engels koningsschip (Scheep
vaartmuseum Amsterdam)
In Vlissingen en Middelburg
wordt volgende week een begin
gemaakt met het eerherstel van de
ondernemende kapers, die - ook
omdat ze dat zelf wilden - altijd op
de achtergrond van het historische
toneel figureerden. Na uitgebreid
speurwerk hebben het Nederlands
Scheepvaartmuseum in Amster
dam en het Stedelijk Museum Vlis
singen voldoende materiaal bijeen
weten te brengen om een over
zichtsexpositie in te richten. Za
terdag 1 juni wordt de tentoonstel
ling in Vlissingen geopend: Kapers
op de krist. over kaapvaart en ka
pers in Nederland van 1500 tot'
1800. Van 11 oktober tot en met 5
januari is de expositie in Amster
dam te zien.
Na bijna twee eeuwen windstilte
mag Zeeland zich weer het cen
trum van de vaderlandse, zelfs in
ternationale kaapvaart wanen. Al
is het maar tot oktober.
De inbeslagname van buitenland
se schepen was lange tijd een teer
gevoelig onderwerp in de politiek
van de Republiek der Verenigde
Nederlanden. Tussen Holland en
Zeeland wilde het niet boteren.
Kooplui in Amsterdam maakten
in de zeventiende en achttiende
eeuw fortuin, de vrijhandel was
voor hen een groot goed. Onderne
mers in Zeeland opereerden in de
schaduw van het tijdens de Repu
bliek toonaangevende Holland.
Kaapvaart bracht in tijden van
oorlog een goed belegde boterham
op de plank. Daar lag de basis van
de onenigheid tussen de twee pro
vincies: Holland was gebaat bij or
de en rust. zodat de vrijhandel
geen beperkingen moest worden
opgelegd. In Middelburg en Vlis
singen werd het sein voor de zo
veelste oorlog tegen de Engelsen
en Fransen met instemming be
groet, op zee wachtte dan immers
rijke buit.
Kruitdamp
De bloedvlag in het topje van de
mast, kruitdamp en kanongebul
der, enterhaken en tussen de tan
den geklemde messen: de twintig
ste eeuw heeft de kaper tot een ka
rikatuur gemaakt. Alleen al het
feit dat kaapvaart en piraterij door
elkaar worden gehaald, is veelzeg
gend. Zeeroof of piraterij was ook
in vroeger tijden streng verboden.
Wie zonder toestemming van ho
gerhand schepen belaagde, wacht
te de strop.
De kaapvaart daarentegen was
een volstrekt gelegaliseerd bedrijf.
Doel van de onderneming was de
handels- en oorlogsvloot van de
vijand zo veel mogelijk schade toe
te brengen. Om dat te bereiken
kregen reders vergunning - de zo
genaamde commissiebrief - om
vijandelijke schepen in te nemen.
De respectabele handelaars voor
zagen hun schepen van extra man
schappen (in totaal 200 tot 350
man) en kanonnen en trokken erop
uit. Veroverde schepen moesten
worden overgedragen aan de offi
ciële prijzengerechten in de haven
steden. Na een uitvoerige juridi
sche procedure werd bepaald of de
buit rechtsgeldig was. Als dat het
geval was. konden schip en lading
worden geveild. Nadat de admira
liteit, het gewestelijk college voor
zeezaken, een flinke portie van de
opbrengst had opgestreken,
mocht de rederij de winst- en ver
liesrekening opmaken en de aan
deelhouders uitkeren.
Natuurlijk werden de voorschrif
ten lang niet altijd letterlijk geno
men. Een kaper had het recht neu
trale schepen op contrabande te
controleren. De kapende zeevaar
der ontpopte zich maar al te graag
als douanier, die namens de be
windhebbers in de Republiek de
letter van de wet diende na te le
ven. Da t er al gauw verdachte waar
De Zeeuwse kaper Pierre le Turcq verovert een Franse Oostindiëvaarder in 1782 (Collectie Stedelijk Museum Vlissingen)
aan boord werd gevonden, zodat
het schip kon worden opgebracht,
laat zich raden. Tijdens de Spaan
se Successieoorlog (1702-1713) pro
testeerden Denemarken en Zwe
den meerdere keren tegen schen
ding van hun neutraliteit. Plunde
ring van opgebrachte schepen was
geen uitzondering. De verleiding
was groot: waarom de vangst aan
de Admiraliteit overdragen, als de
buit al binnen was?
Pixaringos
De Zeeuwen waren de kampioen
kapers van de Lage Landen. In
Zuid-Europa hadden de Pechelin-
gues of Pixaringos - zoals de Vlis-
singers genoemd werden - een
slechte naam. Als fanatieke vech
tersbazen en uitstekende zeilers
waren zij de schrik van de zee. Ver
geleken met Amsterdam, toch ver
reweg de grootste handelsstad van
de Republiek, werden er in de
Zeeuwse havensteden veel kaper
brieven uitgeschreven. Tijdens de
Tweede Engelse Oorlog (1665-
1667) voeren er vanuit Vlissingen
en Middelburg 93 kapers. Amster
dam had niet meer dan 37 kaper
schepen in de vaart. De Spaanse
Successieoorlog brak alle records,
uit Zeeland vertrokken 429 kapers,
uit Amsterdam 100.
Afhankelijk van het aantal buitge
maakte schepen kon de kaapvaart
zeer winstgevend zijn. De verover
ing van een vijandelijke oorlogsbo
dem was riskant maar financieel
aanlokkelijk. Op de veiling kon
zo n schip een half miljoen gulden
of meer opbrengen. Voor koop
vaardijschepen werd beduidend
minder gebeurd. In de Derde En
gelse Oorlog (1672-1674) werden in
Amsterdam 111 buitgemaakte
schepen publiekelijk verkocht, de
opbrengst lag rond anderhalf mil
joen gulden. De Zeeuwen boekten
in het begin van de achttiende
eeuw recordwinsten, tijdens het in
ternationale conflict om de Spaan
se troon kon er ruim 22 miljoen gul
den in de boeken worden bijge
schreven.
De geschiedenis van de kaapvaart,
zoals die in archieven en prenten-
verzamelingen bewaard is geble
ven, is het levensverhaal van een
handvol zeelieden. Hoewel tijdge
noten de daden van succesvolle
kapers op waarde wisten te schat
ten, ging de meeste aandacht uit
naar de marine. De Ruyter en zijn
volgelingen werden dikwijls gepor
tretteerd. hun overwinningen wa
ren een bron van inspiratie voor de
grote zeeschilders.
Kaperkapiteins kwamen veel min
der op het witte doek terecht. Wel
gebeurde het dat bekende admi
raals en vlootkapiteins in de vrije
nering - de kaapvaart - actief wa
ren. Zoals Piet Hein (1577-1629).
die als kaper voor de West-Indi
sche Compagnie voer. In 1628
maakte hij naam met de verover
ing van een Spaanse zilvervloot.
Een jaar later werd hij bevorderd
tot luitenant-admiraal bij de mari
ne, datzelfde jaar sneuvelde hij in
de strijd tegen kapers uit Oosten
de.
De Vlissinger Isaac Rochussen
was wat men een volbloed kaper
zou kunnen noemen. In 1672 ver
overde hij bij de Scilly-eilanden de
Engelse Oostindiëvaarder de Fal
con. De buit was zo bijzonder, dat
Rochussen van zijn reder een gou
den erepenning kreeg. Later werd
de kapitein zelf kaapvaartreder,
een bewijs dat zijn activiteiten op.
zee hem geen windeieren hadden
De uit Veere afkomstige Willem
Credo werd tussen 1689 en 1713
één van de succesvolste kapers al
ler tijden. Hij veroverde 200 vijan
delijke schepen, goed voor een be
drag van ruim 3 miljoen gulden. In
de Amsterdamse Courant werd tot
1713 maandelijks melding ge
maakt van de nieuwste successen
van de kaper en zijn schip de Peerl.
De Franse koning zond zelfs een
oorlogsschip erop uit, om de scha
vuit in de grond te boren. Zover
kwam het niet. na de Successieoor
log kon Credo gaan rentenieren.
Cornelis Gerrits en Pieter Hamers
veroverden in 1707 de Bourbon,
een groot Frans oorloggschip van
54 stukken. Hun aankomst op de
rede van Rammekens werd zeven
jaar later geschilderd door Corne
lis Louw. De Zeeuwse kapers had
den een 'heroïque' daad verricht,
die aan het doek toevertrouwd
mocht worden. Tegen het eind van
de achttiende eeuw waren het de
uit Frankrijk afkomstige Pierre le
Turcq en Nicolas Jarry die Walche
ren als thuisbasis hadden. Omdat
de oorlogsvloot het in die tijd liet
afweten - de Engelse suprematie
op zee was onaantastbaar - kregen
zij relatief veel aandacht van de
annaalschrijvers en courantiers.
Helden
Het publiek moest helden voorge
schoteld krijgen. Als er geen mari
ne-kapiteins waren die tot de ver
beelding spraken, dan werd de
schijnwerper op de kapers gericht.
Le Turcq leerde het vak onder de
beroemde Amerikaanse kaperka
pitein John Paul Jones. Vanaf 1781
koos hij Vlissingen als thuishaven.
De zeeslag met vier bewapende
Engelse loggers voor de Engelse
kust op 2 maart 1782 bezorgde hem
onsterfelijke roem. Bij het binnen
lopen van de Vlissingse haven
werd de kaper met saluutschoten
verwelkomd. Zijn reder Norticr
schonk hem als dank een sabel
met zilveren gevest, hangend aan
een met het stadswapen versierde
koppelplaat.
Afgezien van die korte opleving
tussen 1780 en 1784 was de acht
tiende eeuw na de Spaanse Suc
cessieoorlog een rustige periode.
De Republiek raakte laat betrok
ken in de Oostenrijkse Successie
oorlog (1740-1748). zodat er onvol
doende gelegenheid was om actief
aan de kaapvaart deel te nemen.
De Middelburgse Commercie
Compagnie heeft in het laatste half
jaar van de oorlog nog een poging
ondernomen, maar de vrede werd
getekend voordat de schepen be
mand en bewapend waren. Be
langrijk punt was dat de Amster
dammers waar mogelijk het be
lang van de vrijhandel lieten voor
gaan. Na de voor handel en nijver
heid desastreuze Franse Tijd was
het helemaal gedaan met de onder
overheidsbescherming uitgevoer
de strooptochten.
De Zeeuwse kaapvaart is het cen
trale thema van de tentoonstelling
in het Stedelijk Museum van Vlis
singen. Historici uit Spanje. Cana
da, Engeland, Denemarken, Au
stralië. België en Nederland, die
zich in de kaapvaart als een we
reldwijd handelssysteem hebben
verdiept, confereren donderdag 30
en vrijdag 31 mei in Middelburg.
Zaterdag 1 juni presenteren zij hun
bevindingen tijdens de jaarverga
dering van de Nederlandse Vereni
ging voor Zeegeschiedenis, die dit
jaar in de Zeeuwse hoofdstad
wordt gehouden.
Tijdens het internationale congres
wordt stil gestaan bij de legale en
illegale kaapvaart van andere lan
den. De Duinkerkers en Barbarijze
zeerovers, tegen wie meerdere ke
ren oorlogsvloten werden ingezet,
waren een plaag voor de Neder
landse koopvaarders. Ook de mo
derne piraterij komt aan bod. Na
dat rond 1850 de Europese kaap
vaart gesmoord werd in een diplo
matiek offensief van de belangrijk
ste zeevarende naties, nam de pira
terij in de Aziatische wateren een
hoge vlucht. Nog altijd is de Sulu-
archipel van de Filipijnen berucht,
de bevolking leeft daar van de
georganiseerde zeeroof. Ook Ne
derlandse schepen moeten in die
regio en voor de Afrikaanse kust
nog altijd rekening houden met
ongewenst nachtelijk bezoek. De
moderne zeevaarders zijn niet
meer berekend op buitbeluste ka
pers. Leg de brandslang klaar en
spuit de onverlaten van boord, dat
schijnt tegenwoordig de beste ver
dediging te zijn.
Jan van Damme
De Surinaamse bureaucratie maakt
overuren. Tot diep in de nacht zijn
de ramen van het ministerie van
binnenlandse zaken verlicht. Aan lange
talëls zitten landsdienaren
'verkiezingsdozen' te vullen.
Stembiljetten, formulieren, een rol
toiletpapier en zaklantaarns worden
afgeteld en per stembureau verpakt,
zodat zelfs tijdens een aardbeving of
een overstroming 'de vrije en geheime
verkiezingen' van vandaag, zaterdag,
doorgang kunnen vinden.
De politieke partijen hebben kosten
noch moeite gespaard om de kiezers de
gang naar de stembus te laten maken
met maar één doel voor ogen: de
partijen van het Nieuw Front,
Bouterse's NDP dan wel het
Democratisch Alternatief een
verpletterende nederlaag toebrengen.
De radiostations hebben non-stop
verkiezingsboodschappen uitgezonden.
Zo op het eerste gezicht lijkt het
onwaarschijnlijk dat er na de
verkiezingsdag nog leven is in Su
riname. Acht politieke partijen en
235.000 kiesgerechtigden lijden
aan verkiezingskoorts. Vanavond
zal in de loop van de Surinaamse
nacht duidelijk zijn wie de 51 parle
mentszetels de komende vijfjaar
warm mogen houden. Tenzij de te
lefoon rinkelt en het leger als 'ge
weten van de natie' de politici weer
naar huis stuurt natuurlijk. Maar
alle partijen behalve de door Bou-
terse geleide NDP, hebben aange
kondigd dat de militairen vanaf
volgende week zullen verdwijnen
uit het politieke centrum.
Nieuw Front, de oude combinatie
van de Hindoestaanse VHP. de Ja
vaanse KTPI en de Creoolse NPS,
is zeker van de overwinning. Aan
gevuld met het vakbondspartijtje
SPA van Fred Derby hoopt men
zelfs op een tweederde meerder
heid.
Naarmate de verkiezingsdatum
naderde, deden de Front-politici
steeds driestere uitspraken over
het leger. Bouterse's NDP heeft tij
dens de verkiezingscampagne net
gedaan of het leger niet bestond.
De legerleider heeft zich niet laten
zien op het podium en niet, zoals
gewoonlijk, furieus gereageerd op
de uitlatingen over het militair ge
zag.
Nieuw Front staat op het punt drie
overwinningen tegelijk te behalen.
Behalve op een meerderheid in de
Nationale Assemblee en prestige
verlies voor Bouterse rekent het
Front ook op de beloning door Ne
derland. Als het Front erin slaagt
Bouterse een toontje lager te laten
zingen, zal minister Jan Pronk
(ontwikkelingssamenwerking) - zo
wordt verwacht - als beloning de
kassa laten rinkelen, al dan niet in
gemenebest-verband of in het ka
der van een associatieverdrag.
Vijand
Na verwijdering van Bouterse als
'hoofdprobleem', zit het Front op
eens zonder gemeenschappelijke
vijand, zodat voor de eenheid in de
coalitie gevreesd mag worden. En
voor de VHP dient de verkiezing
van vandaag daarom nog een
tweede doel. VHP-leider Jagger-
nath Lachmon zal dan weten wat
de NDP en de nieuwkomer Demo
cratisch Alternatief voorstellen.
Als deze toekomstige oppositie
partijen een behoorlijk aantal ze
tels behalen, heeft Lachmon zijn
alternatief voor de 'lastige' coali
tiepartner NPS. als dat nodig
mocht zijn.
Maar zover is het nog niet. Voorlo
pig stevenen de Front-partners
nog eensgezind naai' een klinken
de overwinning die komende
nacht gevierd zal worden. Dat was
bij de vorige verkiezingsoverwin
ning in '87 nog anders. Toen riepen
de Front-leiders hun aanhang juist
op om rustig thuis te blijven. Men
was er niet zeker van of de NDP'ers
binnen het leger zich sportieve ver
liezers zouden tonen.
Met de veertig waarnemers van de
Organisatie van Amerikaanse Sta
ten in het land liggen de kaarten
anders. Het Front is ook zeker van
Amerikaans-Nederlandse steun
voor het geval Bouterse pogingen
zou doen opnieuw de macht over te
nemen.
De druk van 'het buitenland' op de
legertop is groot. Behalve de tiet
tallen OAS-diplomaten die h.
land doorkruisen, heeft ook k
Amerikaanse Jimmy Carter Inst
tuut ongevraagd zijn diensten aas
geboden voor na de verkiezing#
Vertegenwoordigers van de Amer
kaafise ambassade in Paramarife
bezoeken menige manifestatie.
De Surinaamse regering hee
geen kik gegeven toen twee Sm
naamse diplomaten in Nederlan
wegens witwassen van drugsgt
den tot ongewenste personen we
den verklaard, maar is ervan ove
tuigd dat Den Haag hiermee wili
aangeven' dat het gehele zakenfc
binet Kraag-Wijdenbosch ons
wenst is. Ook de vrijlating vank
pitein Etienne Boerenveen, diea
jaar heeft doorgebracht in ec
Amerikaanse gevangenis wege:
voorgenomen cocaïnesmokk:
wordt in verband gebracht mett
verkiezingen.
Cocaïneluchtje
In NDP-kringen wordt aangem
men dat het 'scenario' voor Surir.
me zo ver gaat, dat de Amerikaiï
hoopten dat de terugkeer van Bc
ren veen naar Paramaribo het leg
weer van een cocaïne-luchtje
voorzien. Het dwarsbomen
Herren bergs 'verzoen i n gs gesprt
ken' met het voormalig verzet
Nederland wordt eveneens ges
als het opvoeren van de druk
het militaire kamp in Paramarit
Verder was er Jan Pronk metz
oproep aan de Surinaamse polit
ke partijen om tijdens de verk
zingscampagne hun hart te lui
ten over de rol van het leger. Niet
Front en Democratisch Alten
tief hebben Pronk op zijn wenk
bediend. Vooral de DA-leden h(
ben tijdens een stormachtige cai
pagne duidelijk gemaakt
ideeën van Lubbers' over een
menebest-relatie volledig te dek
Nieuw Front reageerde aanvanl
lijk zuinig op het uitgelekte pla
„We hebben niets op papier
zien".
Die opmerking is op de podia v
Democratisch Alternatief weg!
hoond door demonstratief
zwaaien met een PvdA-raptx
dat door Paramaribo circulee
Met het leger was Democratis
Alternatief snel klaar. Meer woi
den had DA nodig om het Niei
Front te bestrijden, want da
moeten de kiezers vandaan kom
die de nieuwe combinatie grc
moeten maken.
Lachmon op zijn beurt heeft gepi
beerd de DA-opmars te stuit
door steeds te wijzen op het oi
breken van ervaring bij de jon
DA-politici. Naarmate de
werkvergaderingen van Democ:
tisch Alternatief drukker werd
bezocht, zette de NPS-voorm
Henck Arron zwaardere middeli
in. „Het Democratisch Alternati
gaat samenwerken met Bouters
NDP", zei hij op het podium. Eni
grond voor die bewering o:
breekt, want DA-lijsttreki;
Winston Jessurun staat niet
paald bekend als een vriend v
Bouterse. Maar het door Arron
de wereld geholpen verhaal kre
effect.
Veel Surinamers zal het eenma
in het stemhokje vergaan als M
rie-Louise, 24 jaar, van bero
dienstmeisje. Toen de verkiezi
gen werden aangekondigd, beslo
ze niet te gaan stemmen.
heeft geen zin, want de militaii
doen toch wat ze willen en
Front kan daar niets aan verancj
ren", vond Marie-Louise maanda
lang. Toen negen weken geledi
Democratisch Alternatief 91 we
gevormd, werd de gang naarl
stembus weer overwogen. „Ze zi
nieuw, misschien kunnen ze i|
veranderen". Vandaag gaat H
rie-Louise naar het stembure
om net als in '87 het hokje v
Nieuw Front rood te kleun
Waarom niet meer op DA? „Am
heeft gezegd dat ze met de NI
gaan samenwerken. Dan kan
net zo goed op de NDP stemnif
en dat wil ik niet", aldus Mar?
Louise, die op haar manier zal ij
dragen aan het daverende veria
zingssucces van Nieuw Front.
Marie Annet van Grunsv^
Verkiezingen in Suriname
1 PARAMARIBO
De kiesdistricten en he
aantal parlementszetel
1
Paramaribo
2
Wanica
3
Nickerie
4
Commewijne
5
Sipaliwini
6
Brokopondo
7
Marowijne
8
Para
9
Saramacca
10
Coronie
DE ACHT PARTIJEN ALLIANTIES, tussen haakjes het percentaj
stemmen dat de drie grote partijen volgens de door bureau Intome
donderdag gehouden enquête zullen behalen
Volkspartij
Progessieve Arbeiders en Landbouwersun
Nieuw Front (40 Progressieve Surinaamse Volkspartij
NDP (15%) Javaanse PPRS
DA'91 (11%) Bosnegercoalltle ANP-PBP
l
