springlevend
Tibert en de
wortel van
het bestaan
West Side
Story
is
Amerikaanse
musical
terug in
Nederland
Kameropera
Reynaert
de Vos
kunst cultuur
VRIJDAG 12 APRIL 1991
Drie dozen met elpees versperren de
doorgang in de propvolle schrijf
ruimte van Ernst van Altena. De schrij
ver/vertaler houdt weer opruiming. „Het
gaat maar door en ik heb alleen deze
ruimte tot mijn beschikking. Gooi ik die
platen naar de tweedehands markt. Lite
ratuur komt hier ook met scheepsladin
gen binnen. Af en toe ruim ik een flinke
lading uit." Van Altena wijst op een lede
ren prachtband: „Maar die verzamelde
'Béranger' blijft staan. Zijn liedjes wor
den nog gezongen."
Hij weet waar hij het over heeft. Van Al
tena is een autoriteit op vele gebieden: in
het bijzonder het Franse chanson en de
Franse literatuur. Hij vertaalt ook uit
het Engels en Duits en draait zijn hand
niet om voor middeleeuws Frans en Oc
cidentaals, de taal van de troubadours in
de Languedoc. Tot begin jaren tachtig
sprak hij voor de radio over teksten van
Brei, Brassens en Prévert. Nu hoort men
hem slechts zelden, alleen als hij iets
nieuws heeft te melden. „Pas nog voor de
BRT een zevendelige serie op de zater
dagochtend van 11 tot 12. In België is nog
respect voor de cultuur. Hier word ik
weggedrukt op Hilversum 5, zondag
nacht, luisterdichtheid 3.000 zielen."
De man uit Landsmeer heeft een enorme
produktie: er staan 1.600 liedjes van hem
ingeschreven bij de Buma. Liedjes als
'Het vlakke land' en 'Laat me niet al
leen'. En de boekuitgaven die op zijn
naam staan, beslaan vier planken. „Ik
ben vroeg begonnen. Rond mijn twintig
ste. Ik ben nu 57. Stel, je doet er vier per
jaar. Dan kom je alleen al op 160 boe
ken."
Het verschijnen van een boek van zijn
hand is gewoon geworden. Evengoed zijn
er uitgaven waar hij reikhalzend naar
uitziet. Zo zal de 24ste mei hem heugen.
Op die dag komt zijn vertaling uit van de
Roman de la. Rose, een Oudfrans gedicht,
waarvan het eerste deel (4.000 verzen)
omstreeks 1236 is geschreven door Guil-
laume de Lorris en het tweede deel (bijna
18.000 achtlettergrepige verzen) veertig
jaar later door Jean de Meung. Van Alte
na: „De Meung verschaft inzicht in het
denken van de dertiende eeuw. Het twee
de deel ademt een cynische sfeer. Hij ver
klaart het eerste deel tot allegorische
prietpraat. De Meung zegt: Liefde is veil.
De vrouwelijke kuisheid, waarover in het
eerste deel zo hoog wordt opgegeven, is
een illusie."
Ernst van Altena: Ongekuiste versie (foto Emiel van Lint
Het vertalen of bewerken van dit soort
giganten uit de wereldliteratuur is mon
nikenwerk, een heksentoer. Hoe wint hij
elke keer.de produktieslag? „Stug door
gaan. Ik werk van 's middags twee tot 's
nachts drie. Bewust zo laat vanwege de
stilte van de nacht. Ik laat geen losse
eindjes hangen. Ik begin bij een bewer
king of vertaling bij de eerste pagina en
als ik op een probleem stuit, ga ik niet
verder voor het is opgelost. Als ik een
oudhebreeuws begrip niet goed kan om
schrijven, bel ik desnoods met een
schriftgeleerde in Jeruzalem."
Voor de operabewerking van de Rey
naert ging Van Altena alweer recht óp
zijn doel af. „Om te beginnen heb ik na
tuurlijk fors geschrapt. Met een zang
stuk ben je beperkt in de tekstmogelijk
heden. Daarbij heb ik voor mijn gevoel in
eigen vlees moeten snijden, want ik had
ooit al een Nederlandse bewerking van
de Reynaert gemaakt en die regels zijn
me allemaal even lief. Ik heb ook al eens
een toneelbewerking van het stuk ge
maakt voor de Vlaamse actrice Tine
Ruysschaert, solotoneel. Voor de opera
moest ik er nog meer uithalen dan voor
die solo. Een opera-libretto moet heel
transparant zijn. Met een libretto dat de
boel dichtsmeert kan de componist niet
uit de voeten."
Hij wilde componist Ruud Bos als muzi
kale evenknie. Samen vormden ze een ij-
zersterk span, dat van intro tot slotak
koord zegge en schrijve vier werkbespre
kingen nodig had. Van Altena: „Met
Ruud kan ik lezen en schrijven. De ey-
naert is geschreven in viervoetige jam
ben. Dat wil zeggen: elke versregel - en
het zijn er duizenden - gaat in hetzelfde
metrum/ritme. Ta tam ta tam ta tam ta
tam,
ta tam ta tam ta tam ta tam. Doodsaai,
als je die hele Reynaert zo moet verklan
ken. Om het levendig te maken wilde ik
voor elk dier een eigen ritme ontwikke
len. Het karakter van het dier moet muzi-
kaal herkenbaar zijn. Ruud vond dat pri
ma en heeft zich aangepast bij die ver
schillende ritmiek en er verschillende ty
pen muziek tegen gezet."
Talking blues
„De verteller begint in de ritmiek van de
Reynaert de jambe. Maar voor de eerste
klacht van het hondje Courtois is meteen
een Frans walsje weggelegd. Hij zingt
overwegend Nederlands, maar ik laat er
enkele woorden Frans op rijmen. Tibert,
de kater, concerteert in weer een heel an
der ritme. En Bruin, de beer, zingt een
'sjoklied'. Als hij klem zit in een boom
hoor je een rap, ik noem dat talking
blues. Met zo'n rap kun je een heleboel
laten zien in razend tempo. Mijn keuze
van de ritmiek dwong naar een bepaalde
maatvoering, maai' Ruud Bos had daar
geen enkele moeite mee. Het verliep heel
gladjes. Toen hij de muziek afhad, was er
geen woord in de tekst gewijzigd."
Evenals de Roman de la Rose verschaft
de Reynaert inzicht in het denken van de
dertiende eeuw. Deugden, ondeugden en
andere karaktereigenschappen komen
in het volle licht te staan. Als motto voor
het libretto verhief Van Altena de zinsne
de 'De Reynaert toont ons niet het men
selijke in het dier, maar het dierlijke in de
mens.'
Van Altena: „Ik ben uitgegaan van de
oorspronkelijke, ongekuiste versie. Voor
het Concilie van Trente was er bij voor
beeld geen celibaat voor de lagere
geestelijkheid. Een pastoor kon ge
trouwd zijn. Je zult in mijn tekst de vol
gende regels aantreffen. De vrouw van de
pastoor klaagt luid omdat de kater Ti-
bert zojuist de ballen van haar man ver
minkte."
PASTOORSVROUW:
O 20071 zie je vader, je vader toch aan.
die kat beet de ivortel wen uit o/is bestaan,
nu kun je geen zusje meer krijgen of broer
wat draaide die kater jouiv vader een loer!
Reynaert overziet het tafereel en zingt
dan pestend:
Waarom huilt u vrouw Julocke?
blijf niet rouwen bij de brokken,
laat uw snikken niet zo horen,
want nu uit zijn klokketoren
deze klepel is verdwenen,
hoeft u voortaan niet te wenen.
Nooit meer hoort u nu het praatje
dat hij graag in een vreemd gaatje
klok- en hamerspel laat luiden...
't Is nu uit met nieuwe bridden!
Van Altena: „Ik heb wel even getwijfeld
of kinderen van de hoogste klas van de
basisschool een dergelijke tekst zouden
vatten. Maar ik ben toch maar niet op
mijn hurken gaan zitten, omdat ik ervan
overtuigd raakte dat ze op die leeftijd al
heel erg slim zijn."
Rob Bouber
Kameropera 'Reynaert de Vos', nog te zien op:
12 mei ZuidlandtheaterTemeuzen
Dertig jaar na de eerste opvoering is de musical
West Side Story nog altijd actueel. De
rassenproblematiek in het moderne Amerika blijft
de gemoederen bezig houden. Zwart en blank, arm
en rijk laten zich moeilijk mixen. In de West Side
Story wordt dat thema in een Romeo- en Julia-
achtige vertolking voor het voetlicht gebracht.
Deze en volgende maand is de moderne versie van
de musical te zien in Seheveningen en Amsterdam.
West Side Story, de Broadway versie in een nieuw jasje.
is een mooie rol, omdat ik daarin het acte
ren en zingen zo goed kan combineren. Ik
vind het prachtig om een karakter te
scheppen."
Getto's
West Side Story speelt zich afin de getto's
van New York, waai' de Spaans sprekende
Puortoricaanse minderheid regelmatig
botst met de andere bevolkingsgroepen.
„Helaas", verzucht Sarah, „is het gegeven
nog altijd actueel. Het is alleen maar erger
geworden. Speciaal in de grote steden,
waar overbevolking en armoede hand in
hand gaan. Spanningen tussen allerlei
rassen doen zich daar nog altijd voor. Ze
hebben geen uitweg en waar zal dit ooit
moeten eindigen? Een wijk als Harlem, in
New York, is echt afschuwelijk. Ik geloof
dat het Nederlandse Haarlem veel aange
namer is."
- Heeft ze wellicht een persoonlijke bin
ding met haar rol?
„Nee, dat niet. Maai' als vrouw ben je wel
eeuwig in de minderheid. Zeker in een
stad als New York waai' je door de drugs
criminaliteit op straat altijd en overal op
je hoede moet zijn. Maria is iemand die
zich helemaal niet met rassenverschillen
bezighoudt. Ze heeft Tony ontmoet en wil
alleen hem, zelfs na wat er met hem ge
beurt. Uiteindelijk laat ze iedereen zien
hoe absurd het is om met die verschillen te
willen leven."
Hans Visser
Musical: West Side Story; choreografie: Jerome
Robbins; libretto: Arthur Laurents en Stephen
Sondheim; muziek: Leonard Bemstem. Met o.a.
Sarah McGraw (Maria), Scott Carollo (Tony).
SCHEVENINGEN, Circustheaterdi 30 april tl
m di 14 mei 20.15 uur), 1 mei galapremière, zo 5
mei matinee, 14.30 uur.
AMSTERDAM. Rai Congrescentrum, do. 16 tlm
di. 28 mei (20.15 uur), matinees op za. 18, zo. 19,
za. 25 en zo. 23 mei 14.30 uur), 21, 22 en 23 mei
geen voorstellingen.
Binnenkort weer op de Nederlandse
podia: de West Side Story, een van de
beroemdste musicals aller tijden. Begin
jaren zestig gebeurde dat ook al, eveneens
met een Amerikaans gezelschap. Maar de
musical My Fair Lady, met Wim Sonne-
veld in de hoofdrol, was toen een hit, voor
de Amerikanen in Carré bestond niet te
veel interesse. De musical was een succes
in de States, maar het veroveren van de
wereld liep moeizaam. De muziek en de
problematiek waren wellicht te Ameri
kaans.
Dat veranderde nadat Robert Wise dit
Amerikaanse rassendrama in 1961 verf
ilmde en daar tien Oscars mee won. Na
thalie Wood speelde de Puortoricaanse
Maria en Richard Beymer de Newyorkse
Tony, de geliefden die net als Romeo en
Julia elkaar niet kunnen bereiken omdat
hun achtergrond te zeer verschilt. In het
broeiend warme New York van de late ja
ren vijftig komt het uiteindelijk tot een
uitbarsting.
Maar West Side Story is toch vooral ook
het succes van de vorig jaar overleden
Leonard Bernstein. Hij maakte muziek
van het verhaal met de schitterende tek
sten van Stephen Sondheim, van de sfeer
van de Newyorkse achterbuurten en van
de daverende balletten van Jerome Rob
bins.
Vlak na zijn dood, vorig jaar, begonnen de
repetities voor de Europese tournee van
een nieuw Amerikaans gezelschap. De
première was in Berlijn, op de eerste ver
jaardag van het neerhalen van de Berlijn-
se Muur. Toeval. Voor regisseur Alan
Johnson een bijzondere ervaring, want als
danser/acteur speelde hij met West Side
Story in Berlijn, toen daar op 13 augustus
1961 tijdens de voorstelling bekend werd
dat de stad met prikkeldraad werd afge
grendeld.
Binnenkort staat deze show in Schevin-
gen en Amsterdam. Een voorstelling
waarop niets valt af te dingen, een pro
duktie die laat zien dat de combinatie van
zang, dans en acteren, de musical dus, ei
genlijk alleen echt geloofwaardig kan wor
den beoefend door Amerikanen. Zij zijn de
uitvinders van deze theatervorm, zij zijn
opgegroeid in de traditie ervan en voelen
het genre aan tot in de finesses. En dat is
de voorstelling aan te aan te zien, zowel
inhoudelijk als artistiek.
Ontroerend
Voor deze jongste produktie ging regis
seur Johnson uit van de regie en de cho
reografieën die Jerome Robbins indertijd
schreef, zowel voor het theater als voor de
film. Maar dat deze musical nog altijd kan
ontroeren komt natuurlijk niet in de laat
ste plaats door het spel van de mensen die
het verhaal nu op de planken brengen. Sa
rah McCraw heeft daarin als Maria een be
langrijk aandeel. Ze heeft een schitteren
de stem en kan daarnaast ook nog uitste
kend acteren. Een ideale bezetting van de
vrouwelijke hoofdrol. Een toevallige com
binatie? Bescheiden, maar niettemin ze
ker van haar zaak geeft ze antwoord.
Sarah McCraw: „Ik ben begonnen met een
opleiding als actrice, daarnaast nam ik
zangles. Zo ben ik bij de operette terecht
gekomen, een genre dat ook in Amerika
enorm populair is. Strauss, Léhar en voor
al Offenbach. Meestal heb ik de soubret
te-rol, de lichte sopraanpartij. Verder heb
ik ook in een paai' opera's gezongen, waar
onder Turandot van Puccini. Maar meest
al is het Mozart. Een Tosca zul je van mij
dus nog niet horen. Dat soort rollen ver
eist een te grote techniek. Eerlijk gezegd
geef ik nog de voorkeur aan de musicals
van Lerner en Lowe, zoals My Fair Lady."
Sarah kwam in december over uit Ameri
ka om de hoofdrol over te nemen. „Ik had
er een week de tijd voor. Gelukkig had ik
al eens in een andere produktie van West
Side Story gestaan, onder leiding van Cas-
seras van het New York City Ballet. Maria
De Stichting Kamer Opera Nederland
(SKON) brengt de opera Reynaert de
Vos, naar een middeleeuws epos,
waarvoor Ruud Bos muziek
componeerde. Het anderhalf uur durende
spektakel - dat afgelopen zaterdag in
Haarlem in première ging - is bedoeld
voor een breed publiek (vanaf twaalf
jaar).
De Reynaert verhaalt van de vos, die alle
dieren in het bos te slim af is. Koning
Nobel krijgt klacht op klacht over
Reynaert en het komt tot een
rechtszitting waar de vos verschijnt. Hij
wordt veroordeeld maar weet, al onder
de galg staande, de hebzucht van de
koning op te wekken, vervolgens zijn
straf te ontlopen en de verzamelde meute
alweer een streek te leveren.
Het in Alkmaar gevestigde gezelschap
SKON benaderde een eigentijdse
Professional voor het libretto: de
taalvirtuoos Ernst van Altena, een ware
meester in het omzetten van
oorspronkelijk Oudfranse verzen.
Reynaert de Vos als operaheld
foto Camïle Schelstraete
West Side Story, met Sarah McGraw en Scott Carollo.
