Sluit je ogen
en zie 1500
stellingen...
Zeeuwse damtop
is onder de indruk
van Ton Sijbrands
Recordpoging
blinddammen
PZC
VRIJDAG 12 APRIL 1991
sport
Het visuele voorstellingsvermogen van dammer Ton Sijbrands
grenst aan het onnatuurlijke. Hij zit zaterdag alleen in een
afgesloten kamer van hotel Arneville in Middelburg, waar hij via een
geluidslijn de zetten doorkrijgt van zijn vijftien tegenstanders.
Zonder een blik op het bord te werpen en zonder een pen in de hand
om notities te maken, moet hij alle vijftien partijen in zijn geheugen
opslaan. En dat moet hij dan urenlang volhouden. Toen hij in 1987 het
wereldrecord blinddammen scherper stelde (hij speelde toen veertien
partijen) was hij elf uur bezig. Verwacht mag worden dat hij zaterdag
in Middelburg nog langer in touw zal zijn.
Ton Sijbrands moet zaterdag in Mid
delburg niet alleen tegen vijftien ster
ke dammers blind spelen om het wereldre
cord scherper te stellen, hij moet ook een
score van zeventig procent bereiken. Dat
wil dus zeggen dat hij tenminste elf van de
vijftien partijen moet winnen of bijvoor
beeld een resultaat moet halen van zeven
winstpartijen en acht remises. Die opgave
lijkt al iets redelijker, maar toch gaat het
veler voorstellingsvermogen te boven om
twaalf uur lang vijftien dampartijen 'uit
het hoofd' te spelen.
Vanaf 1982 heeft de 40-jarige Sijbrands de
hegemonie in handen van deze zeer spe
cialistische vorm van het dammen, het si
multaan blinddammen. Voordien (van
1955 tot 1982) stond het wereldrecord ook
op naam van een Nederlander: Wim Huis
man, die blind acht partijen tegelijk speel
de. In Den Haag won Sijbrands in 1982 ne
gen van de tien partijen en kwam één keer
remise overeen. In 1986 overtrof hij zijn ei
gen prestatie door er van de twaalf partij
en elf te winnen en één te remiseren. In IJ-
muiden, slechts een jaar later, schreef hij
twaalf van de veertien partijen op zijn
naam, hij kwam eenmaal remise overeen
en één wedstrijd verloor hij.
Simon Vestdijk
Uit ervaring weet Sijbrands dat de
krachtsinspanning in Middelburg ge
paard zal gaan met een grote vermoeid
heid. In 1987, bij zijn wereldrecord simul
taan blinddammen in IJmuiden, duurde
het een week voordat Sijbrands weer net
zo goed sliep als voor de simultaan. Maar
echt nadelige gevolgen heeft hij van het
blind spelen nooit ondervonden. Hij vindt
het dan ook lang niet zo vermoeiend als
het vestigen van het wereldrecord 'ge
woon' simultaan dammen. In het blad
Dammen, uitgegeven door Ton Sijbrands
zelf, verhaalt Arie van der Stoep, dat Sij
brands enige overeenkomst heeft met Si
mon Vestdijk.
Gevraagd of de onafgebroken produktie
van literatuur hem niet vermoeide, ant
woordde de romanschrijver: „Moe? Maar
je kunt er toch bij blijven zitten?." Over
zijn wereldrecord blinddammen zegt ook
de damgrootmeester: je kunt er toch bij
blijven zitten! Met bewondering atten
deert Sijbrands op de prestatie van Jan
nes van der Wal, die het wereldrecord ge
woon simultaan dammen met 220 partijen
op zijn naam heeft staan. Sijbrands: „Ik
mag er niet aan denken dat record te ver
beteren. Dan ben je twaalf uur lopend be
zig en dat lijkt me fysiek een te zware op
gave." Het is inderdaad niet niks: Jannes
van der Wal moest een dag langs 220 bor
den rennen en deed aan ieder bord gemid
deld vijftig zetten.
Jaren geleden voelde Sijbrands er nog
weinig voor om zijn lichamelijke conditie
te verbeteren voor zijn denksport. Zijn le
vensstijl was nogal bourgondisch. Maar
de laatste jaren houdt zelfs Sijbrands zich
bezig met zaken als gewichtscontrole: hij
is wat kilo's kwijt. Nog altijd vindt hij
mentale voorbereiding („zuiver speltech-
nisch dus") het beste. Zijn concentratie
moet permanent zijn om een constante
stroom beelden te kunnen oproepen.
Daarbij ondergaat hij de spanning van ie
dere topsporter, zo meldt Sijbrands' dam-
blad, want: „Je wilt onder geen beding af
gaan."
Opsnijderig
Veel dammers, schakers en ook bridge-
spelers hebben bewezen over een fenome
naal geheugen te beschikken als het om
hun sport gaat. Sommige spelers, die in de
loop der jaren toch duizenden partijen
hebben gespeeld, wisten zich zelfs partij
en van twintig, dertig jaar geleden precies
te herinneren. Sijbrands behoort onge
twijfeld tot de absolute top als het op een
sterk geheugen voor dammen aankomt:
»Ik herinner me al mijn belangrijke partij-
1500 stellingen
en. Sterker nog, ook alle wedstrijden van
anderen die ik serieus heb bestudeerd.
Mijn vrouw leest thuis een reeks zetten op
uit een bepaald kampioenschap en ik vul
dan die serie aan en vertel wie de spelers
waren. Of ze noemt de namen van twee
spelers en dan geef ik haar alle zetten van
de partij op."
Een speciale training voor blind dammen
houdt de grootmeester er niet op na. Sij
brands: „Het staat altijd zo opsnijderig
om te zeggen dat het een kwestie van ta
lent is, maar daar komt het natuurlijk wél
op neer. Vanzelfsprekend kan een getalen
teerde dammer zijn spelpeil door studie
en oefening nog verder opvoeren (en ik
ben een voorstander van een zo weten
schappelijk mogelijke benadering van het
spel), maar omgekeerd zal een relatief ta
lentloze speler zelfs met oefening en stu
die weinig tot niets bereiken."
Sijbrand weet dat hij op tenminste twee
terreinen uitblinkt. Hij bezit een absoluut
gehoor voor muziek. Een melodie kan hij
na twee keer luisteren naspelen op de pia
no. Ook namen van mensen, zelfs de moei
lijkste, kan hij onthouden. Voor de blind
simultaan in Den Haag in 1982 nodige hij
tien dammers uit met geheel verschillen
de namen „om verwarring te voorkomen."
Sijbrands weet ook dat sommige blind-
spelers zich oriënteren op de stem van hun
tegenstander.
Variatie
Sijbrands heeft enige tijd geleden meege
deeld op welke manier hij zaterdag te
werk zal gaan om te voorkomen dat hij
partijen door elkaar haalt. De oplossing is
om te openen volgens een bepaald sys
teem: „Inderdaad probeer ik een zo groot
mogelijke variatie in de openingen aan te
brengen. Al bij mijn eerste recordsimul-
taan in 1982 opende ik met tien verschil
lende zetten. Als mijn tegenstanders de
zelfde openingszet op dezelfde wijze
beantwoorden, wijk ik op de tweede zet af.
Natuurlijk wordt het ingewikkelder naar
mate het aantal tegenstanders toeneemt.
Je moet wel alert blijven, want een grote
variatie in openingszetten is nog geen
garantie voor zo veel mogelijk gevarieerde
spelbeelden. Als je niet oplet, loop je de
kans na een serie zetten weer tegen enkele
stellingen aan te kijken die volkomen
identiek zijn."
Ook bij het blind dammen is Sijbrands in
staat bij iedere partij vele zetten vooruit
te denken. En daar loert het grootste ge
vaar. Sijbrands: „Op zeker moment kun je
daardoor in moeilijkheden geraken: wat is
er al gezet, heb ik die bepaalde zet alleen
nog maar in gedachten gespeeld of moet
die nog komen?" In 1986 liep het bij een
blindsimultaan in Molenaarsgraaf tegen
tien tegenstanders mis. Sijbrands speelde
een zet in een stelling, die alleen in zijn
hoofd bestond. Toen zijn tegenstander
een kinderlijk eenvoudige combinatie
nam, drong tot hem door wat er was ge
beurd: „Gelukkig heb ik dit soort rampen
in recordsimultaans altijd weten te ver
mijden."
In dit verband is het aardig te weten, dat
tijdens een simultaan tegen vijftien spe
lers 1500 stellingen op het bord komen (bij
gemiddeld vijftig zetten per partij komen
er op ieder bord 100 posities en dat vijftien
keer). Maar het werkelijke aantal stellin
gen in het hoofd van de grootmeester is
nog veel groter dan 1500, omdat de simul-
taangever uit een bestaande stelling
steeds moet gaan berekenen wat het ver
volg kan zijn.
Sijbrands denkt overigens dat hij nu dicht
bij zijn plafond is. „In een overmoedige
bui heb ik eens beweerd dat ik 28 partijen
blind kon dammen. Daaraan ben ik later
gaan twijfelen. Mijn grens ligt, denk ik,
tussen de 14 en 20 partijen. Dat zal de toe
komst uitwijzen."
Ton Sijbrands: „Het grootste gevaar schuilt in de
vraag: heb ik die zet nu al gespeeld?"
(foto Oscar van Beest
Jannes van der Wal: wereldkampioen 'gewoon' si
multaan dammen aan 220 borden
(foto Arthur BastiaanselANP)
Peter Schunselaar (rechts) en Johnny de Leeuw: Sijbrands geheugen moet ongeveer als een computer werken
(foto Lex de Meester
De Zeeuwse topdammers Johnny de Leeuw en Peter
Schunselaar beseffen dat het geen sinecure is tegen
vijftien sterke tegenstanders blind te dammen. Zij treden
zaterdag in hotel Arneville in Middelburg aan tegen Ton
Sijbrands samen met dertien andere Zeeuwse topspelers:
Leo Anderson, Daaf Kasse, Arie Kammeraat, Jan de Jon
ge, David Davidse, Bram Goedhart, Kees de Jonge, Ri-
nus de Jonge, Jan Moens, Kees Spruijt, Ad Trapman,
Evert Wiskerke en Kees de Wolf. Het zijn allemaal spe
lers, die op een of andere manier gelieerd zijn aan de dam
club Middelburg. Dit opmerkelijk evenement, waarin Sij
brands een nieuw wereldrecord in het blinddammen kan
vestigen, wordt dan ook gehouden om het 60-jarig jubi
leum van de Middelburgse vereniging luister bij te zetten.
De simultaan begint 's morgens om half elf en zal waar
schijnlijk bijna twaalf uur duren.
Johnny de Leeuw (vier keer gewoon kampioen van Zee
land en tien keer Zeeuws kampioen sneldammen) en Pe
ter Schunselaar (drie keer kampioen van Zeeland) heb
ben zich afgelopen weken met de zwarte schijven voorbe
reid op de confrontatie met Sijbrands. „Ik kan me hele
maal voorstellen dat hij er slapeloze nachten aan over
houdt", zegt de 25-jarige Goesenaar Johnny de Leeuw,
die nu Zeeuws kampioen dammen èn sneldammen is.
„Kijk maar naar dammers die echt blind zijn. Die mogen
hoogstens twee partijen per dag spelen en die krijgen de
schijven 's avonds ook niet uit hun hoofd."
„Sijbrands' geheugen moet ongeveer werken als een
computer", vult Peter Schunselaar uit Vlissingen aan.
„Maar dan wel alleen toegespitst op dammen. Ton Sij
brands is ook lid van de schaakclub uit zijn dorp Voorst
bij Apeldoorn. Hij schaakt aardig, maar aan blindscha-
ken waagt hij zich niet. Ook komt hij zonder een bood-
schappenbriefje met de verkeerde produkten thuis. Zo'n
briefje als geheugensteuntje heb ik niet nodig, maar
blinddammen kan ik absoluut niet."
Uniek
In de auto op weg naar een wedstrijd heeft Johnny de
Leeuw, die lid is van damvereniging PWG 's-Gravenpol-
der, weieens een partij blind gespeeld. Zodra het zetten-
verloop hem teveel in verwarring bracht, wierp hij snel
een blik op het bord. „Dan speelden we weer verder. Maar
wat Sijbrands doet, is uniek", zegt Johnny de Leeuw. Dat
beaamt Peter Schunselaar: „Sijbrands heeft er een hekel
aan als een wandelende encyclopedie afgeschilderd te
worden. Maar hij is het wel. Hij kan uren nadenken over
analyses van partijen. Tegen Daaf Kasse kwam Sij
brands remise overeen tijdens een bekerwedstrijd. Het
spelverloop zinde Sijbrands geenszins. Hij is twee dagen
bezig geweest met het analyseren van die partij."
Broekje
Sijbrands gunt al enkele jaren geïnteresseerden een blik
in zijn hoog ontwikkelde keuken. Zijn eigen damblad
Dammen staat bol van analyses, beschouwingen en zijn
favoriete speelwijze. „Daarin heeft hij ook beschreven
hoe zwaar hij tilde aan de remise tegen Daaf Kasse. Het
verveelt Sijbrands nooit om partijen te bestuderen. Dat
is zijn grote kwaliteit", zegt de 39-jarige Peter Schunse
laar-, die Ton Sijbrands 23 jaar persoonlijk kent.
„Toen ik in 1967 als broekje naar Apeldoorn ging, waar
het Nederlands kampioenschap dammen werd gehou
den, liep ik met Ton Sijbrands en Harm Wiersma naar een
bruin café. Na een dag dammen, hadden ze er nog niet
genoeg van. Onderweg speelden ze uit het hoofd een par
tij dammen tegen elkaar. Ik kon daar met mijn verstand
niet bij", herinnert Schunselaar zich die als eerste Zeeuw
de Nederlandse jeugdtitel opeiste.
Zes keer speelde Peter Schunselaar al in een gewone si
multaan tegen Sijbrands. De Zeeuw verloor alle zes par
tijen. „In 1974 trof ik Sijbrands in een echte partij. Ik
kreeg toen ook een pak slaag, na een grove fout in de ope
ning." Johnny de Leeuw kan bogen op iets meer succes
tegen de Nederlandse grootmeester: hij speelde al twee
keer in een gewone simultaan tegen Sijbrands en sleepte
daarbij één keer een remise uit het vuur.
Kunststuk
Het duo vindt het een eer zaterdag tegen Sijbrands te
strijden. De klasse van Sijbrands is zo bijzonder dat ze
het niet als een diskwalificatie ervaren dat de grootmees
ter gehandicapt is nu hij geen blik op een bord mag wer
pen. „Sijbrands behoort bij de wereldtop en wij doen het
goed in Zeeland. Ik heb er trouwens altijd een hekel aan
om te verliezen, hoe vriendschappelijk een wedstrijd ook
is. Liever speel ik een normale wedstrijd tegen hem. Maar
het is zelfs een kunststuk om van een 'blinde' Sijbrands te
winnen", zegt Johnny de Leeuw.
De dammers reageren oprecht verbolgen zodra hen ge
vraagd wordt of ze Sijbrands in het slagen van zijn we
reldrecordpoging enigszins tegemoet zullen komen.
„Daar pas ik voor", zegt De Leeuw, die commercieel me
dewerker van een houtfabriek in Goes is. „Hoeveel be
wondering ik ook voor Sijbrands heb, als ik hem van de
zeventig procent kan weerhouden, dan zal ik dat niet la
ten. Ik denk ook niet dat Sijbrands het zou waarderen als
wij de kans niet grepen om hem een remise of eventueel
zelfs een overwinning af te dwingen,"
Schunselaar schat de ambitie van Sijbrands anders in.
„Hoe hij wint, dat maakt hem niets uit, als hij maar suc
ces heeft. Sijbrands weet dat we hem geen cadeautjes ge
ven. Enkele leden van de Middelburgse damclub hebben
al aan psychologische oorlogsvoering met Ton Sijbrands
gedaan. Voor Sijbrands wordt het namelijk knap inge
wikkeld, als er op verscheidene borden stellingen ver
schijnen, die veel van elkaar weg hebben. Hoe meer varia
tie, hoe gemakkelijker hij de vijftien spelen voor zijn
geest kan halen. We hebben hem gekscherend gezegd dat
we allemaal eenzelfde soort voortzetting zullen kiezen."
Meer lef
Peter Schunselaar noemt Sijbrands 'al jarenlang mijn af
god', maar toch vindt hij het jammer dat Nederlands
nummer één niet meer lef toont in grote toernooien. „Als
Sijbrands doelgerichter op winst zou spelen, dan was hij
zonder meer de beste van de wereld. Hij speelt liever tien
keer remise dan dat hij vier keer verliest en zes keer
wint."
De Leeuw onderstreept de mening van Schunselaar: „Op
een Nederlands kampioenschap- en dat is voor hem een
zeer bescheiden toernooi - is het voorgekomen dat hij
eerst een opening doorneemt tegen drie personen in een
oefensituatie. Pas daarna durft hij die opening te toetsen
in een wedstrijd. Je zou toch verwachten dat iemand van
zijn kaliber rekent op het surplus aan kwaliteit. Sij
brands wil altijd de sterkste zet doen en dat hoeft niet
altijd de beste te zijn. Hij speelt een beetje vlak. Het
klinkt misschien verwaand, maar ik denk dat hij met
meer fantasie in zijn spel nog hoger op de wereldranglijst
zou staan."
Bijgelovig
De Leeuw heeft eens in een analyse van Sijbrands gelezen
dat hij een bepaalde zet niet uitvoerde, omdat een top-
dammer in de jaren dertig daarmee geen geluk had on
dervonden. „Sijbrands is erg bijgelovig. Voor mij voert
die bijgelovigheid soms te ver door."
Het is verbluffend hoeveel de Zeeuwse dammers weten
van het fenomeen Sijbrands. Ze bewijzen dat zij de vakli
teratuur goed bestudeerd hebben. Peter Schunselaar:
„Ik begin altijd met het mooiste, en dat zijn de analyses
van Sijbrands. Veertig tot zestig uur is hij wekelijks met
dammen bezig. Na een middag of een avond dammen,
gaan wij koffie drinken en proberen we ons te ontspan
nen. Sijbrands pakt na een dag dammen opnieuw het
dambord en speelt de partijen nog eens na èn na."
Edith Ramakers
