Een vorstelijke erfenis
in Hamiets Denemarken
PZC
Hollandse sporen in
Deense kastelen
toerisme VRIJDAG 15 FEBRUARI 1991 27
als het zilveren huwelijksfeest van de
Griekse ex-koning Constantijn en zijn ee
ga, de Deense prinses Anne-Marie, en of
politieke topconferenties.
Het is er nog altijd indrukwekkend, maar
het moet er vroeger toch minder kaal zijn
geweest dan nu. Want toen de Zweedse
koning Christaan XV in 1806 hierover tij
dens een bezoek aan Kronborg opmerkte
„there is something missing in the state of
Danmark", kreeg hij van zijn Deense col
lega Frederik VII als repliek dat hij daar
voor in z'n eigen paleizen in Stockholm
moest zijn.
Want Holger Danske heeft ook niet kun
nen voorkomen dat aartsrivaal Zweden
van 1658 tot 1660 een groot deel van het
Deense eilandenrijk, met uitzondering
van Kopenhagen, bezette en beroofde van
veel kostbaar meubilair en kunstschat
ten. De prachtige fontein, die ooit de bin
nenplaats van Kronborg sierde, werd om
gesmolten tot kerkklokken.
Vloot
Een Hollandse vloot onder aanvoering
van de admiraal Jacob Waterman van den
Obdam moest er aan te pas komen om De
nemarken te ontzetten en de Zweden een
toontje lager te laten zingen. Een hulpac
tie die allesbehalve van eigenbelang was
gespeend.
De Hollanders hadden namelijk het groot
ste belang bij handhaving van de machts
balans in de Scandinavische wateren. Een
al te machtig Zweden zou niet gezond zijn
voor de verdere ontplooiing van de Hol
landse koopmansdrang.
Zoals destijds gebruikelijk is ook het his
torische tafereel van de aankomst van de
Hollandse vloot op de rede van Kronborg
vastgelegd op het linnen. Deze doeken
van de Deense schilders Hans Knieper en
Carl Neumann hangen in het tot natio
naal historisch museum omgevormde
voormalige koninklijke slot Frederiks-
borg.
In een opzicht mogen de Denen de Zwe
den ook wel dankbaar zijn. In Denemar
ken zelf zijn namelijk veel kunstschatten
en waardevol meubilair verloren gegaan
bij de ontelbare branden die de kastelen
en paleizen telkens weer teisterden. Een
deel van het gestolen goed hebben de ge
nereuze Zweden ook weer teruggeven.
Shakespeare
Het verhaal van Kronborg is echter niet
compleet zonder enige uitleg over de rela
tie met de Engelse toneelschrijver Sha
kespeare (1564-1616). Want aan hem
dankt dit slot dat het eeuwig voor de ver
getelheid is bewaard gebleven als Dene-
markens meest bekende kasteel.
Shakespeare heeft het slot zo nauwgezet
beschreven dat het nog steeds een raadsel
is of de illustere toneelschrijver er niet
toch hoogstpersoonlijk een kijkje heeft
genomen of alles slechts van horen zeggen
heeft.
Wel staat vast dat drie leden van Shakes
peare's toneelgezelschap een tijdlang hun
kunsten op Kronborg hebben vertoond
aan het hof van de Deense koning. Toen
een collega van de drie, wegens een 'crime
passionel', op het schavot belandde, we
ken de drie uit naar Engeland.
Als lid van z'n gezelschap hebben ze ver
moedelijk Shakespeare met hun enerve
rende ervaringen geïnspireerd tot de tra
gedie van Hamlet. In dit stuk wordt het
Deense koningshuis neergezet als een ver
zameling moordenaars, intriganten en gif
mengers. Vandaar de conclusie van Sha
kespeare 'There's something rotten in the
state of Denmark'.
Maar of Shakespeare nu al dan niet ooit
een voet in Kronborg heeft gezet, doet in
zoverre weinig ter zake dat het bezoek aan
het slot er niet onder lijdt. Integendeel,
want volgens de op bevlogen maar met
ironische ondertoon verhalende slot
voogd Johans Aimer is Shakespeare zo
niet de beste dan toch zeker de goedkoop
ste public-relations functionaris die Kron
borg zich heeft kunnen wensen.
Van Kronborg tot Frederiksborg is zowel
in tijd als afstand slechts een klein stapje
want niet meer dan een twintigtal kilome
ters landinwaarts bij het plaatsje Hillerd.
Net als Kronborg is Frederiksborg opge
trokken op de grondvesten van een ouder,
veel kleiner slot. gelegen op drie kleine ei
landjes in een meertje.
De'verbouwing van Frederiksborg tot wat
nu'Denemarkens meest indrukwekkende
renaissance kasteel is, voltrok zich in de
jaren 1602-1622. Bouwmeester in dienst
van Christiaan IV was hier Hans van
Steenwinckel (de jongere). De prachtige
fontein (uit 1617) op de binnenplaats is
van de hand van de Nederlandse beeld
houwer Adriaen de Vries. Frederiksborg
diende als zomerverblijf en jachtslot.
Daaraan kwam in 1859 een eind door een
grote brand die een groot deel van het kas
teel in de as legde.
De brand was een nationale tragedie. Het
is aan de bierdrinkende Denen te danken,
die op dat gebied een reputatie hebben op
te houden, dat Frederiksborg is herrezen.
Bierbrouwer J.C. Jacobsen (Carlsberg
bier) nam de kosten van de restauratie
voor zijn rekening. Op voorstel van de
bierbrouwer kreeg Frederiksborg de func
tie van nationaal historisch museum.
Het museum opende in 1878 zijn deuren.
De geschiedenis van de laatste vierhon
derd jaar is hier aanschouwelijk gemaakt
aan de hand van een uitgebreide collectie
portretten van illustere Denen en schilde
rijen van historische taferelen. De zalen en
kamers zijn ingericht met meubilair en ge
bruiksvoorwerpen van of uit de tijd van de
op de portretten afgebeelde personen.
In een van de vleugels van het kasteel is
een slotkapel die bij de brand grotendeels
gespaard in gebleven. Het interieur van de
kapel is rijk versierd met veel goudge
kleurd hout -en stucwerk. In het protes
tantse Denemarken geen uitzonderlijk
iets. In hun hart zijn de Denen namelijk
altijd een beetje katholiek gebleven.
Want anders dan het land van de calvinis
tische scherpslijpers heeft het eerder 'ge
reformeerde' Denemarken gekozen voor
het Lutheranisme. Een reformatie die ge
paard ging zonder beeldenstorm waar
door veel van de oude katholieke luister in
de Deense kerken bewaard is gebleven.
Van 1671 tot 1840 werden in de slotkapel
van Frederiksborg de Deense koningen
gekroond. Sinds de afschaffing in 1848 van
het monarchale absolutisme worden de
Deense troonopvolgers niet meer ge
kroond, maar alleen nog vanaf het balkon
van het paleis tot koning uitgeroepen.
Selso-slot
Hoe je als niet-edele ook kasteelheer kunt
worden, laat het gastvrije journaliste
nechtpaar Linder zien. In 1972 verwierven
zij het zwaai' vervallen Selso-slot ten noor
den van Roskilde in langdurige erfpacht
onder de verplichting om het te restaure
ren, of prozaischer in de woorden van Ber
nard Linder: 'om Doornroosjes kasteel uit
z'n winterslaap te wekken'.
Een niet geringe klus. Het kasteel had 140
jaar leeg gestaan en was danig vervallen.
Op dit moment is de restauratie echter
zover gevorderd dat het kasteel weer kan
worden bezichtigd. Het interieur is zo
waardevol omdat het door de langdurige
leegstand authentiek is gebleven. Voor de
restauratie zijn de Linders in 1983 onder
scheiden met de 'Europa Nostra-award'
een prestigieuze onderscheiding voor het
behoud van het Europese cultuurgoed.
Het Selso-slot dateert in oorsprong van
ca. 1200. In 1576 kreeg het slot een Hol
lands renaissance-uiterlijk, stijl van de
hand van bouwmeester Hans van Steen
winckel (de oudere), dezelfde die later in
koninklijke dienst het slot Kronborg on
der handen zou nemen.
Wie na al die kastelen zelf eens een nachtje
op een slot wil doorbrengen, moet naar
het in Noordwest-Zeeland gelegen Drags-
holm Slot dat tegenwoordig in gebruik is
als luxe-hotel. Dragsholm Slot oftewel
Drakenslot is een van de oudste profane
bouwwerken van Denemarken en dateert
van ca. 1200. Het slot diende tot 1538 als
woonstee van de bisschop van Roskilde.
Met de reformatie van 1539 zag de Deense
koning kans om van deze machtige rivaal
af te komen en pikte hij het slot in om er de
koninklijke belasting-inners te laten wo
nen en lastige onderdanen in te huisves
ten. Door de eeuwen heen bood het dra
kenslot onderdak aan zo'n 1400 gevange
nen, van wie er slechts twee levend zijn
ontsnapt.
Beroemdste gevangene was ongetwijfeld
de Earl of Bothwell, derde echtgenoot van
Mary, Queen of Scotts. Op de vlucht voor
de Engelsen kwam hij in Denemarken te
recht. Daar wist de koning uit vrees voor
de Engelsen, die uitlevering eisten, en de
Fransen, die uitlevering verboden, niks
beters te bedenken dan hem op te sluiten
in de kerkers van Dragsholm.
Sinds zijn dood, na vijf jaar opsluiting,
maakt de Earl of Bothwell bij tijd en wijle
de bewoners van Dragsholm het leven
zuur met zijn optreden als spookverschij
ning. Hij schijnt met paard en wagen de
bossen rond het slot onveilig te maken.
Binnenin het kasteel spoken nog twee da
mes. Wie het plotseling erg warm krijgt of
badend van het zweet wakker wordt, heeft
waarschijnlijk de grijze dame ontmoet die
zich de dood heeft ingedanst toen ze aan
tuberculose leed.
Rillen van de kou kan het gevolg zijn van
een ontmoeting met de witte dame. Deze
dame in het wit is de geest van een dochter
van een van de koninklijke belasting-in
ners.11 Deze harteloze vader besloot zijn
dochter in de muren van het kasteel in te
metselen toen ze zwanger was geraakt van
een stalknecht.
Als we de hotelier moeten geloven is er tij
dens de verbouwing tot hotel inderdaad
een in een muurnis ingemetseld geraamte
gevonden. Maar ook zonder spoken is een
overnachting in het Drakenslot een bele
venis. De dertig hotelkamers van het slot
zijn zonder uitzondering bijzonder sfeer
vol ingericht: geen kamer is gelijk aan de
andere. Trouwen kan in de eigen slotka
pel. 'Ter opluistering van het feest vuurt
hotelier Kersi Porbunderwalla naar wens
een salvo af met de drie op de binnen
plaats opgestelde kanonnen.
En ook op het Dragsholm Slot hebben Ne
derlanders een dikke vinger in de pap ge
had. In de achttiende eeuw kwam het Dra
kenslot in handen van de patriciërsfamilie
Van Zutphen. En het zou geen Nederlan
der zijn of een telg uit dit geslacht leerde
de Denen een stuk van de Lammefjord in
polderen wat nog altijd een van de meest
vruchtbare stukken land van Denemar
ken is.
Antoon Oosting
Wie de mooiste Nederlandse kastelen
buiten de landsgrenzen wil zien, zal
daarvoor naar Kopenhagen en Noord
west-Zeeland (Sjaelland) moeten. En ook
veel 'Hollandse en Vlaamse meesters'
hebben hun bestemming gevonden aan
de muren en wanden van Deense paleizen
en kastelen.
De eerste echte wederzijdse contacten - de
inval van de Deense vikingen in Dorestad
had een tamelijk eenzijdig karakter - date
ren uit de tijd van het Middeleeuwse Han
zeverbond. De handelaren uit de Lage
Landen vonden in de Scandinavische lan
den een aantrekkelijk afzetgebied voor
hun koopwaar.
Dat wekte bij de Denen het verlangen
naar meer, om te beginnen naar vrouwe
lijk schoon, later gevolgd door voedsel
voor maag en geest. Begin zestiende eeuw
huwde de Deense koning Christiaan II
met Isabella, zuster van Karei V, die in de
(zuidelijke) Nederlanden was opgegroeid
met behulp van Nederlandse groenten.
Naast z'n wettige echtgenote nam die
Christiaan voor z'n vleselijke genoegens
en passant ook nog eens een Nederlandse
maitresse, Dyveke (oftewel Duifje) mee
naar Denemarken. Dyveke werd gevolgd
door haar moeder Sigbrit (Sybrecht Wil
lemsdochter) die grote invloed verwierf
aan het Deense hof.
Deze Sigbrit wist de koning er toe over te
halen een flinke groep boeren uit het
Noordhollandse Waterland op aantrekke
lijke voorwaarden naar Denemarken te
lokken om aldaar de groenteteelt op een
hoger niveau te brengen. De Waterlanders
vestigden zich op het eilandje Amager
voor de kust van Kopenhagen.
Kolonie
J rT1 here's something rotten in the state of Denmark',
II constateert Shakespeare in zijn Hamlet. Maar wie 'het
land van Hamlet' bezoekt, zal ontdekken dat er ook heel
veel Dutch', ofte wel 'Hollands' is te vinden. Dutch in de
letterlijke, en niet de figuurlijke, Engelse betekenis van het
woord. Want wat er staat en hangt, verkeert allerminst in
staat van verrotting.
Kasteel Frederiksborg
Op Amager vormden deze immigranten
eeuwenlang een Hollandse kolonie met
ondèr meer eigen rechtspraak en eigen
kerk. Pas in 1810 werden de Waterlanders
verplicht om hun Hollandse school- en
kerktaal in Store Magleby, beter bekend
als Hollaenderbyen, het dorp van de Hol
landers, op te geven voor het Deens.
De sporen van deze Hollandse boeren zijn
nog altijd te traceren op de grafstenen
rond het dorpskerkje van Store Magleby
en in het Amager museum. Hier zijn de
meubelen, schilderijen, gebruiksvoorwer
pen en niet te vergeten de landbouwwerk
tuigen te zien die de Waterlanders in De
nemarken introduceerden.
Nadat de honger van vlees en maag was
gestild, was het tijd voor kunst en cultuur.
Na de boeren volgden meer artistiek on
derlegde lieden als kunstenaars en am
bachtslui. Die kwamen naar Denemarken
op uitnodiging van de meest legendari
sche aller Deense koningen, Christiaan
IV. Deze regeerde van 1588 tot 1648, de
Deense Gouden Eeuw.
Onder het bewind van koning Christiaan,
de grote bouwheer, kreeg het aan de mon
ding van de Sont gelegen slot Kronborg
zijn huidige aanzien in de stijl van de Hol
landse renaissance. Kronborg is het slot
waar Shakepeare zijn Hamlet situeerde.
De verbouwing van Kronborg kwam tot
stand onder het toeziend oog van de Ne
derlandse architecten in Deense konink
lijke dienst Hans van Steenwinckel (de
oudere), opgevolgd door Hans van Pae-
schen en nog later Anthonius van Opber
gen. Maar ook binnen in het kasteel han
gen tal van 'Hollandse meesters' van de
hand van onder anderen Jan van der Vel
de. Dirk Bol, Karei van Mander. Dirck
Hals, Gerrit van Honthorst en Isaac
Isaacs.
Het interieur van het selso-slot is zo waardevol omdat het door de langdurige leegstand authentiek is gebleven {foto John Sommen
De herkenning is compleet wanneer de
blik valt op het doek van Van Honthorst,
voorstellende de intocht in 1618 van Prins
Maurits in Utrecht. Een groter exemplaar
siert de wanden van het Utrechtse stad
huis. Maar ook een portret van Neerlands
grootste vlootvoogd Michiel Adriaansz de
Ruyter hangt in Kronborg.
Koning Christiaan IV was erg geïnteres
seerd in de Vlaamse en Hollandse schil
derkunst. De aanschaf van deze werken
kon hij zich gemakkelijk veroorloven als
heerser over de Sont, de smalle zeestraat
tussen Denemarken en Zweden en daar
mee de belangrijkste toegangsweg tot de
Oostzee.
Om te allen tijde van een rijke bron van
inkomsten te zijn verzekerd, had een van
de voorvaderen van Christiaan in 1425
voor het passeren van de Sont een niet ge
ringe tol ingevoerd. Tol die werd afge
dwongen met de kanonnen die in reeksen
stonden opgesteld in de rond het machti
ge slot opgetrokken kazematten.
Uitwijken om buiten het bereik van de
vrees inboezemende kanonnen van Kron
borg te komen, was moeilijk. Ook aan de
overkant van de Sont in het toenmalige
Deense Scania (het huidige Zuid-Zweden)
stond bij Helsingborg een met kanonnen
gevuld fort. Alleen een Britse vloot is het
twee keer (1801 en 1807) gelukt tussen de
kanonskogels van Kronborg door te lave
ren om Kopenhagen te bombarderen.
De tol van de Sont heeft het Deense ko
ningshuis in staat gesteld om er eeuwen
lang een riante hofhouding op na te hou
den, getuige de reeks imposante kastelen
met niet minder indrukwekkende inhoud.
Want behalve Kronborg liet Christaan IV
ook nog de eveneens in Hollandse renais-
sance-stijl opgetrokken kastelen Rosen
borg in Kopenhagen en Frederiksborg (bij
Hillerod) bouwen.
Latere koningen bouwden de huidige win-
terresidentie Amalienborg (in Kopenha
gen), het barokke zomerpaleis Fredens-
borg (Noordwest-Zeeland) en Christians-
borg (het huidige parlementsgebouw),
eveneens in de hoofdstad.
In 1857 was het echter afgelopen met de
voornaamste inkomstenbron van het
Deense koningshuis. Onder druk van de
Amerikanen, de grote voorvechters van
een wereldwijde vrijhandel, moest Dene
marken de tolheffing op de Sont opheffen.
Destijds passeerden jaarlijks' circa 2400
schepen de Sont, welk aantal sindsdien al
leen maar is gegroeid.
De Deense koningen moesten gaan rente
nieren van de afkoopsom die alle van de
Sont gebruikmakende maritieme naties
betaalden. Alleen Brazilië weigerde in de
afkoopsom bij te dragen. Een houding
waai' Brazilië kennelijk traditie van
maakt, getuige de weigering heden ten da
ge om de buitenlandse schulden af te los
sen.
Maar men zij gewaarschuwd: laat geen on
verlaat het in z'n hoofd halen om Dene
marken te belagen, want in de kelderge
welven van Kronborg slaapt de legendari
sche reus, de mythologische held Holger
Danske, Holger de Deen. Volgens de le
gende betreft het hier een Deense Viking
prins die leefde aan het hof van Karei de
Grote.
Voor de oppervlakkige toerist moge het
slechts een groot zandstenen beeld van
een lang geleden overleden figuur zijn:
voor de Denen is het 'de redder des vader
lands' die zal ontwaken wanneer Dene
marken in gevaar is.
Holger Danske zal dan zijn enorme
zwaard ter hand nemen om de vijanden
van Denemarken te vernietigen. Tijdens
de Duitse bezetting in de Tweede Wereld
oorlog bleef de reus doorslapen, maar be
stond er wel een verzetsgroep die onder de
naam Holger Danske de geschiedenis in
ging.
Kronborg zelf is al weer geruime tijd een
waardevol museum waar de toerist onder
de deskundige leiding van onder andere
slotvoogd Johans Almer een rondgang
langs de door de koningen van Denemar
ken vergaarde kunstschatten als schilde
rijen en gobelins kan maken.
Het kasteel beschikt over de grootste rid
derzaal van Noord-Europa waar gekroon
de en ongekroonde hoofden van Europa
bijeenkomen voor vorstelijke jubilea. zo
De kleine zeemeermin aan de de Kopenhaagse haven
f
