Venetië
roofde
de mooiste
kerkschat
De held en
de dwaas
Tjarda Sixma
verbeeldt haar
meisjesdromen
PZC
Valse vrienden
kunst cultuur
21
VRIJDAG 15 FEBRUARI 1991
t msterdam en Venetië. Twee steden die door hun ligging
j\aan de zee en de handelsgeest van hun inwoners, via de
scheepvaart en zeehandel, rijkdom en macht vergaarden, zij
bet elk op een ander tijdstip in de geschiedenis. Venetië
beleefde haar bloeiperiode in de 12e-16e eeuw, Amsterdam
de 17e eeuw.
De culturele manifestatie Am-
sterdam-Venetië, die op 14 de
cember begon (en duurt t/m 8 sep
tember 1991), benadrukt zowel de
overeenkomsten als de verschillen
tussen de twee steden op het ge
bied van de beeldende kunst, mu
ziek, theater, fotografie, film en li
teratuur. In deze reeks is de ten
toonstelling De Schatkamer van
San Marco één van de hoogtepun
ten.
De collectie, eigendom van het Va-
ticaan in Rome, wordt wel be
schouwd als 's werelds kostbaar
ste en mooiste kerkschat.
Het heeft jaren van onderhande
len gekost voordat de patriarch
van Venetië uiteindelijk het groe
ne licht gaf. Amsterdam mag zich
na New York, Londen, Rome, Pa
rijs en Keulen even de trotse eige
naar noemen van deze bijzondere
collectie. De Schat trok op zijn we
reldreis inmiddels al meer dan
twee miljoen bezoekers.
In Amsterdam zijn nu 44 topstuk
ken van bijzondere kwaliteit en in
zeer goede staat te bewonderen. Ze
geven de toeschouwer een beeld
van de klassieke, islamitische. By
zantijnse en Venetiaanse kunst. Te
zien zijn gouden en met edelstenen
bezette iconen, boekbanden, gou
den reliekhouders en voorwerpen
van bergkristal. Het is echter voor
al de Byzantijnse kunst, die deze
tentoonstelling glans geeft.
Karakteristiek voor deze kunst is
het veelvuldig gebruik van goud,
zilver en edelstenen. Romeinse en
islamitische objecten werden naar
Byzantijns model verfraaid met
smeed- en inlegwerk en filigrain,
waardoor deze een religieus karak
ter kregen.
Het is ook onder het mom van een
religieus doel geweest, dat Venetië
in het bezit kwam van deze voor
werpen. Zo werd het vierde kruis-
tochtleger - in 1204 ingezet ter her
overing van het Heilige Land op de
moslim-Turken - door de Venetia-
nen overgehaald om te vechten te
gen Constantinopel (het huidige
Istanbul), de commerciële rivaal,
maar bondgenoot in de strijd. De
stad werd ingenomen, verloor hier
door haar monopolie-positie op de
handel aan Venetië en werd be
roofd van vele van haar kunst
schatten.
Deze gebeurtenis is van groot be
lang geweest voor de ontwikkeling
van de Europese kunst. De Byzan
tijnse kunst en de technieken had
den grote invloed op en vonden
veel navolging door de Middel
eeuwse kunstenaars.
Glazen pyramides, met speciale
belichting, stellen de bezoekers
van de tentoonstelling in staat de
objecten van alle kanten en van
dichtbij te bekijken, zonder elkaar
teveel in de weg te staan. Als ex
traatje heeft men het beroemde
schilderij van Giovanni Battista
Tieopolo, Neptunus, die eer be
toont aan Venetië, ter beschikking
gesteld.
Gonneke van Wolferen
Tentoonstelling: De Schat van Sari
Marco, Tot en met 21 april in De Nieuwe
Kerk, Amsterdam. De tentoonstellings
catalogus bevat 268 illustraties, waar
van 112 fraaie kleurenafbeeldingen. De
prijs voor de gebonden uitgave: 69,90,
voor de paperback f49,90Tegelijk met
deze expositie t/m 21 april en van 6 juli
tot 1 september in De Nieuwe Kerk de
tentoonstelling 'Venetië Behouden',
over het behoud en de restauratiewerk
zaamheden van de stad. Openingstij
den: ma t/m zo 11-17, do 11-22.
1 vierentwintig weken ben ik elke dinsdagavond vanaf tien over zeven
ilvijftig minuten lang volledig van de wereld. Betoverd door de ijle
muziek van Clannad, ingenieuze camerastandpunten en geraffineerde
siperclose-ups doe ik mee in Robin Hoods rechtvaardige strijd tegen de
aiderdrukkers van het Engelse volk. Toegegeven, er wordt in elke
lüevering altijd even een stevig partijtje gevochten, maar de sfeervol
({fotografeerde, weelderig groene locaties en de mooie, roodharige Marion
lotgen er voor dat primitieve driften onmiddellijk overgaan in heel wat
(deler gevoelens. En om acht uur maak ik mezelf wijs dat ik vooral gekeken
leb, omdat mijn zoontje van elf kijkt.
De televisieserie over De Man
met de Kap is gebaseerd op
Robin van Sherwood door Richard
Carpenter die aan de honderden
jaren oude ballade over de legen
darische volksheld een magisch
element toevoegde in de figuur van
Herne de Jager. Door een onweer
staanbare kracht naar Sherwood
getrokken, leert Robin uit de
mond van de Heerser over de Bo
men zijn lotsbestemming kennen:
de bosgod draagt hem op te vech
ten voor de vrijheid van het verne
derde Engelse volk. Aan het hoofd
van een bende vogelvrijen en in het
bezit van twee mysterieuze wa
pens neemt Robin het op tegen de
sheriff van Nottingham in wie al
het kwaad vertegenwoordigd is
jeugdboek
I I I I I I I I NT
dat de Normandische baronnen en
inhalige geestelijken zo gehaat
maakt bij de armen en onderdruk
ten.
Robin Hoods onzelfzuchtigheid en
de gehaaide streken waarmee hij
zijn veel machtiger tegenstanders
keer op keer te grazen neemt, ma
ken hem tot een favoriete held
voor kinderen. En Carpenters on
gecompliceerde vertelstijl vraagt
weinig meer van ze dan lekker
doorlezen.
Vertaler Ron Langenus kon na
tuurlijk niet om de scenario-achti-
ge tussenstukjes heen, maar in een
enkel al te duidelijk geval had hij
de oorspronkelijke tekst toch
maar moeten bewerken: 'Smeken
de handen. Vingers klauwen hul
peloos naar een groene hemel. Le
ge handen. Een grote zak kantelt.
De handen proberen het wegstro
mende graan op te vangen. De
stroom verandert in een stortbui
van zilveren muntjes'. <blz. 68)
Waar andere culturen helden als
Robin Hood, Beowulf, El Cid, Gil-
gamesj en Odysseus voortbrach
ten, moeten wij het doen met ie
mand die sinds 1518 bekend is als
'de meest wijze onder de dwazen'.
In dat jaar verschenen bij Michiel
Hillen van Hoochstraten in Ant
werpen de 'schimpelijcke wercken'
van Tijl Uilenspiegel voor het eerst
in druk. Aan het sindsdien talloze
keren bewerkte volksboek (dat
vanaf het begin door volwassenen
èn kinderen gelezen is) voegde
Heinz Janisch onlangs een pren
tenboekversie toe.
Zijn keuze van elf anekdoten be
slaat Tijl Uilenspiegels leven vanaf
zijn geboortedag tot na zijn begra
fenis als hij vrienden, raadsheren
en de pastor een laatste poets
bakt. De wat braaf uitgevallen se
lectie mist het spitse taalvermo
gen waarmee Tijl in de oorspron
kelijke verhalen goedgelovigen te
kijk zet, en dat wordt niet goedge
maakt door Janisch' ongelukkige
escapade in het vierde verhaal.
Daarin is sprake van een vliegtuig
met vleugels van kunststof, een
parachute en zilveren capsules
naar de maan.
Tijls avonturen werden door Lis-
beth Zwerger (winnares van de
Hans Christian Andersen Prijs
1990) geïllustreerd met zulke ver
beeldingsrijke kunstwerkjes datje
je als volwassene jaloers afvraagt
waarom alleen kinderen het voor
recht lijken te hebben op mooie
plaatjes. Haar broze mensjes en
nog teerder kleuren bieden volop
zinnelijk genot en zijn zo verrukke
lijk levendig dat je, om te voorko
men dat ze van het papier losraken
steeds voorzichtiger gaat blade
ren.
Jan Smeekens
Robin van Shenvood door Richard Car-
pentier. Facet. Anüverpen; 22,50. Leef
tijd 11+. 160 pag. (Ned, III dinsdag
19,10-20.00 uur
T{H Uilenspiegel door Lisbeth Zwerger
en Heinz Janisch. Nederlandse tekst.
Harriet Laurey, J. H. Gottmer/H, J. W.
Becht, Bloemendaal: 19,50,32 pag.
>cvvx vx
Uit: Tijl Uilenspiegel illustraties Lisbeth Ziverger
Op een aantal 'kunstkanalen' in
Nederlandse steden was haar
videowerk onlangs nog te zien, nu
exposeert in het Arnhemse
Gemeentemuseum. Langs de wanden
van de museumkoepel hangen de
grootformaat foto's van Tjarda Sixma
(1962), die een aantal jaren geleden nog
schuchter met de eveneens in Arnhem
wonende Michiel Vijselaar met haar
videoprodukties begon.
Inmiddels Tjarda Sixma één van
Nederlands bekendere makers
van geënsceneerde fotografie en
haar werk was de afgelopen jaren
onder meer in München en Metz te
zien. Zoals het fotowerk van ie
mand als Erwin Olaf onmiddellijk
te herkennen is. is dat ook het ge
val met Sixma. Niet alleen omdat
ze daarin meestal zelf te herken
nen is. Sixma is bij uitstek de
vormgeefster van 'jonge meisjes
dromen', van een fantasie- en
kitschwereld waarin sprookjesfi
guren, mythologische dieren en
haar eigen hondje Lupa de hoofd
rollen spelen.
La rose blanche heette de video-in
stallatie die Sixma in 1988 in het
museum presenteerde. Een blanke
vrouw (Sixma zelf) werd daarin
ontvoerd om kort daarop in de ha
rem van een kalief te belanden.
Eerdere produkties lieten onder
andere een bruiloftspartijtje in de
Alpen zien naar aanleiding van de
Heidifilms. Kitschbeelden en kin
derlijke fantasieën, onder meer te
herleiden tot televisieprogram
ma's uit haar kindertijd, zijn de
bronnen van haar video's en dat
zelfde geldt voor haar fotowerken.
Daarnaast bereikt ze, vooral in
haar foto's, een hoge graad van
technische perfectie bij de combi
natie van geschilderd decor en de
lijfelijke aanwezigheid van de mo
dellen.
Oergevoelens
Op de expositie in Arnhem, waar
wat ouder werk getoond wordt sa
men met foto's die kortgeleden
ontstonden, is te zien dat Sixma de
thematiek van clichébeelden uit
de kinderwereld, met een forse do
sis humor gecombineerd, nog
steeds gebruikt. In het al wat oude
re werk Lorelei zit Sixma haar
blonde lokken te kammen terwijl
beneden in de diepte het ene
bootje na het andere in de golven
onder gaat. Uit een luidsprekertje
klinkt watergeruis en gezang. In
een serie van vier foto's ontmoet
een van een eenhoorn voorziene
dame, gezeten op (ook al) een een
hoorn, een uitgeputte, smekende
man en in De wonderbaarlijke
Verrijzenis ontstijgt een jongeman
het graf door middel van een soort
straalmotortje op zijn rug. In Amor
Amore wordt hond Lupa omringd
door hartjes, die zich in de lijst
voortzetten. Het gebruik van deze
Lupa in het werk van Sixma doet
sterk denken aan het gebruik dat
Theo en Thea maken van hun
hond Trudy.
Naast deze werken wordt in het
Arnhems Gemeentemuseum ook
een aantal foto's uit de serie Uni
versal Feelings getoond. 'Vrouwe
lijke oergevoelens' zijn daarin de
thema's, zo verduidelijkt het mu
seum in een informatieblad. Er
wordt dan geduid op zaken als lust
en vruchtbaarheid. Satisfaction
verbeeldt Sixma door gekleed in
een spannend pakje op een raket
te zitten, daarnaast besproeit ze de
aarde door middel van drie paar
borsten en in Creation zit ze naakt
op een ei tegenover het firmament.
Ondanks die misschien wat dieper
gaande thematiek behoudt Sixma
haar kinderlijke verbeeldings
kracht en zucht naar het cliché.
Het is niet verwonderlijk dat Six
ma door haar eenvoudige beeld
taal een voor velen grijpbare en
aansprekende kunstvorm schept.
Dat in de museumwinkel een spe
ciale carrousel met Sixma-an-
sichtkaarten staat is al evenzeer
niet verwonderlijk. En dat laat ook
het gevaar zien dat haar methode
van werken in zich draagt: haar fo
towerken kunnen snel verworden
tot puur anekdotische kleurige il
lustraties.
Henk Meutgeert
Fotowerken van Tjarda Sixma tot en
met 17 maart in het Gemeentemuseum
Arnhem. Open: dinsdag tot en met za
terdag van 10 tto 17 uur. zondag van 11
lot 17 uur.
Tjarda Sixma: Creation
De laatste week hebben we
nogal wat problemen met
familie. Het zag er aanvanke
lijk eenvoudig uit. Je praat er
eens over, maakt eens een aan
tekening, zoekt eens wat op en
het leven gaat weer verder. Tot
je merkt dat niet alleen het
woord familie maar ook andere
woorden valse vrienden blijken
te zijn.
Wat er met de familie aan de
hand is? Kijk maar eens wat
een Franse familie en een En
gelse family omvat in vergelij
king met een Nederlandse. Wij
maken een verschil tussen'een
gezin en een familie. Een gezin
is de hoeksteen van onze laag
landse samenleving. Een thuis
basis zonder pottekijkers, een
ideale fanclub: klein, overzich
telijk, kritisch maar positief -
alles met mate als het zo uit
komt. Onze familie bestaat uit
meer personen dan je op ver
jaardagfeestjes ontmoet: ne
ven. nichten, zussen en broers,
schoonzussen, zwagers, achter-
leden. In het Engels gaat dat
anders. Daar is een family een
gezin. En in het Frans is onze
familie evenmin een familie.
Wat kan je van familie leren?
Onder meer dat er zo veel woor
den zijn die in het Nederlands
lijken op buitenlandse woor
den die ermee verwant zijn. Als
je denkt dat ze dezelfde beteke
nis hebben, blijkt er iets bijzon
ders mee aan de hand te zijn.
Valse vrienden heten die woor
den in de taalkunde.
Neem nou goalgetter. Neder
landse sportjournalisten be
doelen daarmee een goaltjes-
dief, een topscorer, iemand die
op het juiste moment op de
juiste plaats staat om zijn per
trein meegereisde supporters
beschaafd te laten juichen.
Keer op keer Goalgetter lijkt
Engels. OK, maar in het Engels
is iedereen die een doelpunt
maakt een goalgetter.
Ordinair is een ander voor
beeld. Hoewel de Grote Koe
nen als eerste betekenis ge
woon geeft, gebruikt geen
vriend of familielid ordinair in
die betekenis. Dat woord bete
kent bij ons plat, niet fijnzin
nig: ordinaire praatjes, ordi
naire vent. Zelfs een ordinaire
lastenverzwaring heeft een ne
gatieve betekenis. Raadpleeg
uw dictionnaire: gewoon alle
daags. In het Engels is het
doorgaans niet anders.
Woorden als goalgetter en or
dinair lijken vreemde woorden
met een geur van buitenland.
Maar in ons binnenlands heb
ben ze wel een andere beteke
nis gekregen dan in de vreemde
taal.
Soms hebben we de vreemde
betekenis overgenomen en ons
eigen woord verdrongen. Zo
lees je vaak dat een partijleider
zijn partijkader controleert.
Maar het Nederlandse woord
controleren betekent nakij
ken, checken zo u wilt. Contro
leren is hier het Engelse to con
trol (beheersen). Onbeheerst
Nederlands dus.
Namaak buitenlands heb je
ook. Zo bestaat ons colbert
niet in het Frans. En een fran-
copfiele zegsvrouwe bevestigt
dat geen Fransman woorden
als introducé en logé kent. En
een Franse conducteur is geen
kaartjesknipper maar onder
meer een bestuurder. Een ech
te valse vriend dus. En wat
denkt u van Nederengelse
woorden als lunchroom, total
loss, oldtimer of home trainer?
Imitatie buitenlands.
Baby, wil je asleblieft naar huis
komen? Zo kunnen we in het
Nederlands het woord baby
niet gebruiken. Ons woord ba
by betekent in het Engels wel
iswaar kindeke, maar ook lief
je. Een Nederlandse baby ver
eist een woord extra als ze dier
baar en aardig en mooi en over-
getelijk en onmisbaar is. Zoiets
komt meer voor. Een buiten
lands woord heeft soms een rui
mere betekenis dan in het Ne
derlands. Een Engelse cake
kan een cake zijn, maar ook een
taart.
Zo bezitten allerlei woorden in
ons Nederlands verwantschap
met woorden in vreemde talen.
Ze lijken op elkaar, maar ze zijn
net anders. Het zijn valse vrien
den: vermomd en een beetje ge
meen.
Lo van Driel
Dit bouwwerkje van verguld zilver werd vermoedelijk gemaakt voor een middeleeuws paleis in Zuid-Italië.
In Venetië deed het sinds 1231 dienst als reliekhouder voor een van de belangrijkste stukken uit Constantino
pel: het Heilig Bloed (foto GPDI
