PZC
Werkloosheid
inflatie
Economie
Brandstofprijzen
ZATERDAG 29 DECEMBER 1990 38
Tegen de stroom
Kwartaalcijfers
Afwachten
Beer los
Tweede kans
De gebeurtenissen.rond de Golfcrisis hebben vanaf 2
augustus1990 al het andere nieuws overschaduwd. De inval
in Kuwayt, het vluchtelingenprobleem, het embargo,
speculaties over een oorlog (al dan niet met chemische
wapens), de gevolgen voor de oliemarkt en de financiële
markten, besprekingen en de militaire aanwezigheid in de
Golf van westerse landen waaronder ook Nederland, hebben
de voorpagina's aan een stuk door gevuld.
x De Militaire
Aanwezigheid
De Oorlogsdreiging
Benzineprijs
JS
Door de Iraakse
inval in Kuwayt
daalde de totale
waarde van de
aandelen op de
Amsterdamse
effectenbeurs in
korte tijd met 10 tot
15 miljard gulden.
Maar de werkelijke
verliezen vielen
reuze mee. Een
massale uitverkoop
van stukken, zoals
tijdens de krach van
1987 en de minikrach
in de zomer van 1989,
bleef uit. Beleggers
laten hun hoofd niet
meer op hol brengen
door onverwachte
gebeurtenissen.
Husayn veroorzaakt een tam golfje
Die ochtend komt iedereen wat eerder
op kantoor. De Herengracht is nog
rustig en ligt loom te wachten op de hete
zomerdag die gaat komen, als de eerste
mensen het fraai gerestaureerde pand
binnengaan. In de gangen raken collega's
opgewonden met elkaar in gesprek, som
migen met hun jas nog in de hand. Er
wordt beschaafd gevloekt: „Hadden we
gisteren alles maar verkocht." De dage
lijkse ochtendvergadering, die even later
begint, verloopt onrustig: er ligt een kruit
vat in het Midden-Oosten en over krap
een uur gaat de effectenbeurs open.
„Op dat moment weetje al dat er een ster
ke negatieve ontwikkeling gaande is,
maar heb je nog geen idee wat precies de
gevolgen zullen zijn voor de beurs of voor
de economie", zegt een beursanalist van
Strating Effecten in Amsterdam later
over de werkdag, nadat Saddam Husayn
Kuwayt was binnengevallen.
Het is donderdag 2 augustus vijf uur in de
ochtend als het nieuws over de Iraakse in
vasie in Kuwayt bekend wordt. Nederland
slaapt nog of is op vakantie in het buiten
land. Als de Europese effectenbeurzen
opengaan, zet onmiddellijk een koersda
ling in. Nog voor het middaguur dalen de
aandelenkoersen in Europa met gemid
deld één procent. Op de Amsterdamse
beurs daalt de CBS-stemmingsindex, het
koersgemiddelde van een aantal fondsen,
in de ochtenduren met 0,6 procent.
Aan het einde van de dag wordt in Am
sterdam een gemiddelde koersdaling ge
noteerd van twee procent. De enige reden
waarom de koersen op het Damrak niet
verder zijn gedaald, is dat de koers van
Koninklijke Olie (Shell), veruit het groot
ste fonds aan de beurs, zich met ruim vier
gulden heeft verbeterd. Alleen daardoor is
de weegschaal niet helemaal naar één
kant doorgeslagen.
De olieprijs stijgt diezelfde dag met onge
veer 15 procent, om op vrijdag door te sto
ten tot 25 procent boven de oude prijs. Er
is paniek op de oliemarkt. Nu in het Golf-
gebied, waar het westen zijn meeste olie
vandaan haalt, de geest uit de fles is,
groeit de vrees voor een nieuwe oliecrisis.
Het fonds dat daar het eerste van 'profi
teert', is Koninklijke Olie. De waarde van
de voorraden van deze maatschappij, die
door de bank genomen minimaal 360 mil
joen vaten (a 159 liter) olie in voorraad
heeft, stijgt van de ene op de andere dag
met ruwweg een miljard gulden door de
stijging van de olieprijs. Daardoor is de
oliemaatschappij voor velen een aantrek
kelijke belegging geworden, getuige de
grote omzet in 'olies' op de beurs.
Toch is Shell met een omzet van een half
miljoen gulden die donderdag niet het
meest verhandelde fonds. Die eer gaat
naar Robeco. Met een omzet van 814 mil
joen gulden (koop en verkoop samenge
teld) heeft de Rotterdamse beleggings-
groep veruit het grootste aandeel in de
handel: vier van de tien stukken die van
eigenaar verwisselen, zijn aandelen Robe-
co. Een grote aandeelhouder, vermoede
lijk het verzekeringsconcern Delta Lloyd,
verkoopt ter waarde van ruim 400 miljoen
gulden Robeco-aandelen. Omdat nie
mand anders in die onzekere situatie be
langstelling heeft voor het pakket, wor
den de stukken allemaal door Robeco te
ruggekocht.
Deze omvangrijke transactie ontsnapt
natuurlijk niet aan de aandacht van ande
re beleggers, die op vrijdag of na het week
einde hun aandelen van de hand doen. De
grootste klap valt op maandag, als het
koersgemiddelde daalt van 114 tot 107
punten. Nu is maandag zelden een aange
name beursdag. Deze keer komt dat waar
schijnlijk, doordat beleggers in het week
einde, als ze los zijn gekomen van hun da
gelijkse beslommeringen, toegeven aan
hun angst dat de koersen verder zullen da
len. Ze besluiten om op maandag toch
maar het zekere voor het onzekere te kie
zen en te verkopen.
Vanaf dinsdag gaan de koersen geleidelij
ker omlaag, in tegenstelling tot de vrije
val tijdens de krach van oktober 1987 en
de minicrash van 1989, toen aandeelhou
ders over elkaar heen buitelden om hun
stukken te verkopen.
In de week die volgt na de onverwachte
manoeuvre van Saddam Husayn heeft het
koersverloop het aanzien van een gevaar
lijke skihelling. Tot halverwege de week
dalen de koersen met een duizelingwek
kende vaart. Maar drie beursdagen na de
inval in Kuwayt is de 'kracht' er uit en
vlakt de daling geleidelijker af. Ook de
prijs van een vat ruwe olie bereikt woens
dag zijn (voorlopige) hoogtepunt. Als aan
het einde van de week de balans wordt op
gemaakt, blijken de koersen op de Am
sterdamse beurs met maar liefst 30 pro
cent te zijn gedaald en de olieprijs met 25
procent te zijn gestegen.
Shell was niet het enige beursfonds dat te
gen de stroom in hoger noteerde. Hetzelf
de gold voor Pakhoed, dat zich naast
transport- ook als olieopslagbedrijf ont
popte. Net als Shell kon het fonds op die
bewuste donderdag ruim vier gulden bij
tekenen, terwijl vergelijkbare bedrijven
als Nedlloyd en Van Ommeren Ceteco met
lagere koersen genoegen moesten nemen.
Maar daarmee was de koek aan de kant
van de fondsen ook meteen helemaal op.
Andere bedrijven waarvan verwacht werd
dat ze zouden profiteren van de hogere
olieprijzen, zoals Holland Sea Saarch
(olie-exploitatie) en IHC Caland (offsho
re), hebben dat niet of nauwelijks gedaan.
Volgens Muller is dat te verklaren, door
dat beleggers geen structureel hogere
olieprijs verwachtten en niet geïnteres
seerd waren in een tijdelijke winst.
Stabiel als gewoonlijk op de beurs was de
voedingsmiddelenindustrie. Fondsen als
Unilever en Nutricia bleven in de storm
overeind dank zij het oude adagium dat er
hoe dan ook altijd gegeten moet worden.
Maar ze hebben in die turbulente eerste
week van augustus evenmin veel bijver
diend. De koersen van bedrijven die sterk
afhankelijk zijn van olie als grond- of
brandstof, ontwikkelden zich daarente
gen in de eerste dagen van de Golfcrisis
als een negatief equivalent van de hitpa
rade: Akzo van 115 naar 104, DSM van 108
naar 102, KLM van 30 naar 27 en Nedlloyd
van 72 naar 68; koersdalingen van vijf en
tien procent.
De beurs kent bij onverwachte negatieve
gebeurtenissen zoals de Iraakse agressie
tegen Kuwayt eigenlijk alleen maar ver
liezers, zegt de analist Muller mistroostig.
Er zijn maar weinig fondsen die in zo'n si
tuatie hun koers zien stijgen. Maar het ef
fect van de bezetting van het oliestaatje
op de aandelenkoersen moet volgens hem
ook niet worden overdreven. De beurs was
al sinds begin dit jaar in mineur. Een afne
mende economische groei hing al een half
jaar in de lucht en de koersen deden daar
om wat ze moesten doen: ze daalden. ,,De
Golfcrisis is een klein golfje op een veei
langere golf. Zij heeft alleen de koersda
ling die al aan de gang was geaccen
tueerd", aldus Muller.
In de maanden na de Iraakse inval bleven
de beurskoersen dalen, met zo nu en dan
een kleine opleving. De vrees voor tegen
vallende resultaten van de bedrijven als
gevolg van de hoge olieprijzen maakte
plaats voor zekerheid toen de eerste kwar
taalcijfers bekend werden gemaakt. De
CBS-stemmingsindex maakte tussen be
gin augustus en eind november een
scheervlucht van 119 naar 94 punten. En
nog steeds is het einde van de daling niet
in zicht.
In deze donkere tijd, waarin de beurs
beurtelings rustig, ongeanimeerd en
lusteloos wordt genoemd, doen analisten
als Muller gewoon hun werk. Ze worstelen
de cijferpublikaties van bedrijven door en
berekenen aan de hand daarvan de 'waar
de' van die bedrijven. Ze willen weten of de
waarde van een onderneming hoger of la
ger is dan de koers van zijn aandelen.
Want is die waarde hoger, dan zijn de aan
delen eigenlijk voor een prikje te koop als
je bedenkt dat in de toekomst waarschijn
lijk een mooie winst gerealiseerd gaat
worden. Zijn de verwachtingen lager, dan
zijn de aandelen 'te duur' en is het zaak ze
van de hand te doen, voordat anderen het
zelfde opmerken.
Maar als er onberekenbare dingen gebeu
ren (de ergste catastrofes die een beurs
handelaar in zijn treurigste momenten
kan bedenken zijn oorlogen en aardbevin
gen) raken analisten, die heel hun finan
ciële wijsheid hebben opgebouwd op for
mules en grafieken, meteen van slag. Niet
omdat in zo'n geval hun berekeningen
niet meer zouden kloppen, maar omdat
dan niemand meer in hun sommen is geïn
teresseerd. „Een bedrijf kan er nog zo goed
voorstaan", zegt Muller meewarig, „als er
een golfcrisis overheen komt, wil gewoon
niemand meer kopen."
Muller behoort tot de grote meerderheid
van beursanalisten die zelden twijfelen
aan hun eigen gelijk. In driekwart van de
gevallen, zegt hij, terwijl hij veinst dat hij
er goed over na moet denken, in driekwart
van de gevallen hebben analisten gelijk.
Maar, voegt hij daar snel aan toe, dat geldt
alleen voor fundamentele ontwikkelingen
en niet voor incidenten. „Je kunt nog zo
mooi analiseren en de waarde van een on
derneming berekenen, het is toch uitein
delijk de koers die bepaalt of een aandeel
koopwaardig is of niet."
Tendensen voorspellen is niet het moei
lijkste, zegt Muller. Maar koersen voor
spellen is even iets anders. „Dat is van zo
veel dingen afhankelijk. Het moeilijkste is
om een omslag te voorspellen. Soms kun
je wel voelen dat hij komt, maar niet wan
neer." Echt rijk worden kun je op de beurs
als je op het toppunt van de koers je stuk
ken verkoopt of net voor een opleving van
de koersen aankopen gaat doen. In beide
gevallen is het koersverschil goed voor
een zorgeloze vakantie of meer.
Vanzelfsprekend is zo'n succes maar voor
enkelen weggelegd. Het is zelfs een be
langrijke voorwaarde om langs deze weg
financieel wijzer te worden dat anderen
niet precies hetzelfde doen. Als iedereen
op hetzelfde moment zijn aandelen ver
koopt, kelderen de koersen voordat ie
mand er profijt uit kan halen. Het is dus
zaak om eerder te zijn dan anderen of pre
cies het tegenovergestelde te doen van
wat andere beleggers uitvoeren. En daar
worden analisten voor betaald.
Het grote publiek dat maar af en toe han
delt op de beurs, is bijna altijd te laat en
draagt zo onbedoeld bij aan het succes
van een minderheid. Het zal niemand ver
bazen dat Muller daarom vindt dat er
meer naar analisten moet worden geluis
terd. Zijn eigen klanten, voornamelijk
grote institutionele beleggers, kregen op 2
augustus het advies: niet verkopen, af
wachten!
„Grote beleggers die de rust hebben om te
blijven zitten, brengen het er meestal
goed vanaf', verduidelijkt Muller. „Kijk
maar naar de pensioenfondsen. Ondanks
grote schommelingen op de beurs hebben
zij in de afgelopen jaren geweldige over
schotten gekweekt. Het ABP heeft de
smaak zelfs zó te pakken dat het nog meer
in aandelen wil gaan beleggen." En naar
mate institutionele beleggers een groter
deel van hun premie-inkomsten in aande
len steken, komen particuliere beleggers
er minder aan te pas, beaamt Muller.
Bij een onverwachte wolkbreuk zoals de
invasie in Kuwayt echter, zou je verwach
ten dat iedereen even nat wordt. Maar is
dat ook zo? Net zoals er waarschijnlijk
maar weinig beleggers hebben geprofi
teerd van de koersval, hebben ook er ook
maar weinig geld verloren. „Tijdens de
grote beurskrach in 1987 gingen nogal wat
leden van ons failliet", zegt mr. R.A.E. de
Haze Winkelman, directeur van de Vereni
ging van Effectenbezitters, waarbij ruim
11.000 grote en kleine beleggers zijn aan
gesloten. „Maar sinds de inval in Kuwayt
heb ik nog niemand aan mijn bureau ge
had."
Het grote verschil tussen de crash van ok
tober '87 en de koersval door de Golfcrisis
schuilt in de omzet op de beurs. Na de
Iraakse inval in Kuwayt werd op het Dam
rak verrassend weinig gehandeld. Een
massale uitverkoop van stukken, zoals tij
dens de beurskrach in 1987, bleef uit. In de
herfst van 1987 kelderden de koersen in
twee dagen met 25 procent. De daling na
de Iraakse invasie in Kuwayt - 30 procent
in een week - deed daar niet voor onder,
maar ging veel geleidelijker.
Dat komt, zegt De Haze Winkelman, door
dat het 'kuddedier-aspect' deze keer nau
welijks een rol speelde. „Beleggers reage
ren in panieksituaties als kuddedieren:
zodra eenmaal een daling optreedt, gaat
iedereen zijn aandelen verkopen waar
door de koersen nog verder dalen. Maar
kennelijk hebben beleggers een les ge
trokken uit de gebeurtenissen in 1987 en
hebben ze hun aandelen langer vastge
houden."
Daar is alles mee gezegd. Want uiteinde
lijk deden veel beleggers hun stukken
toch nog in de uitverkoop, toen ze zagen
dat de koersen niet meteen weer overeind
krabbelden. De beer brak los, in beursjar-
gon. Binnen een paar dagen daalde de ge
kapitaliseerde waarde van de Amster
damse beurs (de gemiddelde koers maal
het aantal aandelen), die op dat moment
250 miljard gulden bedroeg, met 10 tot 15
miljard gulden.
Dat wil niet zeggen dat dat geld ook verlo
ren is gegaan. Alleen de papieren waarde
van de aandelen is namelijk maar ge
daald. Aandeelhouders die ondanks de
opgewonden stemming op de beurs hun
stukken niet hebben verkocht, zijn geen
cent armer geworden van de koersval. Al
leen beleggers die hun aandelen in de
neerwaartse trend van de hand hebben
gedaan, moesten een verlies incasseren.
„Als je bedenkt dat maar tien procent van
de aandeelhouders daadwerkelijk han
delt op de beurs, dan zie je dat het een
klein groepje moet zijn geweest dat de
koers omlaag heeft getrokken", zegt De
Haze Winkelman. Volgens hem bestond
die tien procent op de eerste plaats uit
particuliere beleggers die hun stukken op
krediet hadden gekocht en bang waren
dat ze hun schulden niet meer konden te
rugbetalen als de koersen verder zouden
dalen. Verder bestond het gezelschap
waarschijnlijk uit - opnieuw - particulie
ren die er al langer over dachten om hun
vermogen van de beurs terug te trekken.
Voor hen was Saddam Husayn de beruch
te druppel.
De Haze Winkelman betwijfelt dat het
slimmigheid is van grote beleggers zoals
ABP en Robeco om bij een sterke koers
daling niet mee te doen aan de verkoop
woede. Volgens hem hebben ze geen ande
re keus. „Zij berekenen hun rendement op
een termijn van vele jaren. De koers op
een zeker moment interesseert ze daarom
niet. Snel hun aandelen verkopen kunnen
ze meestal ook niet vanwege de omvang
van hun pakketten. In een dip zullen ze
hooguit stukken bijkopen. En zelfs dan
gaat het nog maar om geringe bedragen."
Voor de Robeco Groep, een van de groot
ste beleggingsmaatschappijen in de we
reld, met beleggingen ter waarde van ruim
dertig miljard gulden verspreid over de
aardbol, was donderdag 2 augustus geen
opmerkelijk nerveuze dag. „Een bericht
als dat van de Iraakse invasie, daar wor
den we niet warm of koud van", zegt prof
dr J.J. van Duijn van de beleggingsgroep
achteraf. Maar die bewuste donderdag
ochtend had het hoofdkantoor in Rotter
dam toch veel weg van een legerhoofd
kwartier. Alle oorloghandelingen die de
koersen zouden kunnen beïnvloeden wer
den afgewogen: gaat Amerika over tot
luchtaanvallen op Irak, of worden de olie
installaties in Saudi-Arabië het doelwit
van een Iraaks offensief?
„We zijn toen tot de conclusie gekomen
dat de beurs aan een kleine correctie bezig
was en dat we daarom beter even aan de
zijlijn konden blijven", zegt Van Duijn on
bewogen. Maar Kuwayt was koud een dag
bezet toen op de beurs het hardnekkige
gerucht ging dat een grote verkoper ge
dwongen was geweest een portefeuille ter
waarde van enkele honderden miljoenen
te liquideren. Nog hardnekkiger was de
veronderstelling dat Robeco achter de
mysterieuze verkoper schuil ging. Had de
ze immers niet een dag eerder voor 400
miljoen gulden eigen aandelen terug moe
ten kopen? Maar Robeco ontkende dat ze
aan de verkoopkant actief was geweest.
„Op vrijdag hebben we zelfs helemaal niet
gehandeld", stelt Van Duijn nadrukkelijk.
„We wilden eerst het herstel afwachten.
Meestal krijg je na een terugval nog een
tweede kans als de koersen weer even op
leven. Dat was tenminste de lering die we
hadden getrokken uit de krach van '87 en
de minicrash van vorig jaar. Maar deze
keer blijven de koersen dalen. Zo zie je
maar dat de beurs je telkens op het ver
keerde been zet." Het is daarom verstan
diger, meent Van Duijn, de gezondheid
van bedrijven in het oog te houden in
plaats van de beursvloer.
Uiteindelijk zal blijken, aldus Van Duijn,
dat de ontwikkeling van de economieën
van de Verenigde Staten en Duitsland van
groter belang is voor de beurs, dan wat
zich afspeelt in het Midden-Oosten. Want
zowel de rentestijging als gevolg van de
Duitse hereniging als de schommelende
dollarskoers in verband met de Ameri
kaanse begrotingspolitiek hebben een
drukkend effect op de beurs. De gevolgen
van de Iraakse bezetting van het buur-
landje Kuwayt zijn daaraan onderge
schikt, meent Van Duijn.
Ook op Muller heeft de gebeurtenis in het
Golfgebied geen onuitwisbare indruk ge
maakt. „Er zijn twee gebeurtenissen
waarvan ik mij precies kan herinneren
waar ik op dat moment was: de dood van
Kennedy en de crash van '87", zegt hij.
„Maar vraag me niet meer waar en wan
neer ik het nieuws over Irak heb gehoord."
Luuk Sengers
De militaire activiteiten in het gebied rond de Perzische Golf drukten hun stempel op
de wereldeconomie. Hier oefenen twee Amerikaanse soldaten in Saudi-Arabië met een
'bangalore torpedo', een buis met explosieven waarmee versperringen kunnen wor
den opgeblazen foto AP)
Rumeila
NEUTRALE
ZONE
SAUDI-
ARABIE
Op initiatief en met grote
inbreng van de V S. bewaken een
groot aantal landen (waaronder Nederland) het
handelsembargo tegen Irak. Tevens is een
multinationale strijdmacht samengesteld die zich
onder aanvoering van de V.S.,
voorbereidt op een eventueel
militair conflict met Irak.
Zowel Irak als de V.S. hebben via j
de televisie zware dreigementen J|
geuit. Irak heeft vanaf de dag van f|
de inval verklaard zich nooit uit
Kuwayt terug te zullen trekken, en
het conflict gekoppeld aan een
oplossing voor de Palestijnse
kwestie. De V.S. houdt
rekening met een gewapend conflict, 1
waarbij Irak het gebruik van gifgas 1
niet zal schuwen.
mannen
vrouwen
drie maanden gemiddelde
ai ttederfend
Consumentenvertrouwen
H Economisch Klimaat
indexcijfers
anp bronnen: cbs, she! en ik
in guldens per liter
- gelode superbenzine
yv
JU
■F1 «J3
AUlUgitSj
-1
i
jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec
