Supermacht in nood
m
ZATERDAG 15 DECEMBER 1990
Schaamte
Controle
Vliegtuig
Onder curatele
week-in
De Stichting Voedselhulp aan de Russen en de Vara
beginnen vandaag, zaterdag, een grote
(tv)inzamelingsactie. In navolging van onze oosterburen zal
Nederland massaal hulp verlenen aan-de Sovjet-Unie.
Nieuws over rottende voorraden in Russische havens, over
de vermeende rol van de hulpgoederen in de politieke strijd
van het Kremlin en over de verkeerde samenstelling van de
hulp frustreert de actie. De Nederlandse steun zal vooral
bestaan uit medicijnen en voedsel voor kinderen.
Onze correspondent Hans Geleijnse bericht uit de Sovjet-
Unie, een supermacht die hulp krijgt uit de hele wereld.
De Basiliuskathedraal op het Rode Plein
Een oud vrouwtje houdt de hand op in de straten van Moskou (foto GPD)
De Russen hongeren niet,
maar ze lijden elke dag
Deze bewoonster van Moskou zit in een lege winkel te wachten op een kans om toch nog wat voedsel te Honderden Moskovieten verdringen zich voor de ingang van de grote winkels in de hoop ondanks de
bemachtigen (foto André Durand) schaarste toch nog wat van hun gading te vinden foto André Durandl
Vera Markova trilt van opwinding.
Voor het eerst in haar 84 jaar jonge le
ven heeft ze een 'westers mens' op bezoek.
Maar er is meer.
In de woonkamer van haar kleine fiat aan
de Moskouse Komsomolski Prospekt
staat een grote doos. Vera doet een greep.
Ze houdt een jogging-broek in haar han
den waar haar frêle figuurtje gemakkelijk
drie keer in past. En de twee paar schoe
nen die tevoorschijn komen vallen voor
haar in de categorie maat kano.
De doos komt van gulle Amerikaanse ge
vers. Vera is er blij mee.
Zeep, tandenborstels, een mooie zwarte
sjaal, dat is goed te gebruiken. De andere
spullen kan ze weggeven, zegt ze.
Toch klaagt ze niet. ,,Ik heb me aange
past, ik veroorloof me niks overbodigs.
Och, hoe ouder je wordt, des te minder
eten heb je nodig. M'n pensioentje gaat er
aan op, maar eeri keer per week komt er
een meisje van de Rajsobes en krijg ik wat
extra's," zegt ze.
Vera's benedenbuurvrouw, de 86-jarige
Margarita Samgina. is vooral bang. Ze
leeft, zegt ze, van thee en brood. Haar bloe
metjesjurk is het pronkstuk uit haar gar
derobe en ook meteen het enige. „Ik heb
geen jas meer en kan ook geen nieuwe ko
pen. Maar wat geeft het, ik kom toch nooit
buiten", zegt ze. De jaren onder Stalin
hebben hun sporen nagelaten. „Ik wil niet
over die hulp praten", zegt ze, „misschien
word ik straks wel opgepakt."
Aleksandr Lazarevitsj werkt bij de rajso
bes, te vergelijken met het Nederlandse
pensioenfonds, in het rayon waar ook
Vera woont: de Leninwijk. Met collega Je-
lena Rachmanova maakt hij zich boos
over de situatie waarin veel van de 52.000
gepensioneerden in dit rayon moeten le
ven. „Ons probleem is niet dat er te weinig
voedsel is in dit land. Het probleem is dat
veel mensen, de ouderen vooral, het niet
kunnen betalen", zegt hij.
Dat steekt, zeker in de Lenin-wijk waar,
zoals in heel Moskou, armoe en (relatieve)
welvaart elkaar dagelijks ontmoeten. In
de Lenin-wijk straalt die welvaart af van
de hoge concentratie bewoners die een
baan heeft in het overheids- of partij-ap
paraat.
Vera Markova en Margarita Samgina be
horen tot de 40 miljoen Sovjet-burgers die
rond moeten komen van een maandelijks
inkomen dat beneden het officiële be
staansminimum (125 roebel) ligt. Ze heb
ben pensioentjes van 70 roebel per maand,
volgens de hoogste officiële koers ruim 200
gulden, op de zwarte markt nog geen tien
tje.
Ze zijn alleenstaand, hebben geen 'svjazi'
(connecties) met wie te ritselen valt. Kun
nen niet kopen op de dure vrije markten,
waar alles, van mandarijnen tot vlees en
verse groenten, te krijgen is, als je maar
geld hebt. Zij, de bejaarden, zijn niet geor
ganiseerd in oppositionele pressiegroe
pen die een bedreiging voor het Kremlin
vormen. En dus zijn ze de klos, met dank
voor de aan het vaderland en het socialis
me bewezen diensten.
Jelena Rachmanova: „Onze oudjes aan
vaarden de buitenlandse geschenken met
waardigheid. Sommigen huilen van ont
roering, maar vaak is er ook schaamte. Ik
begrijp dat goed. Ik persoonlijk denk ook:
dat nu wij juist die hulp moeten krijgen.
We zijn een wereldmacht, die ontwikke
lingslanden helpt. Dit moeten we toch zelf
kunnen oplossen."
Rachmanova drukt zich nog beschaafd
uit. Tijdens een ritje in een van de stads
bussen vallen er heel andere termen. „Heb
je het al gelezen, de Seychellen gaan ons
ook hulp geven!" „Wat, daar wonen toch
zwartjes?" „Ja, die (krachtterm) Gorbats-
jov weet z'n vrienden wel uit te zoeken.
Zover is het al met ons grote land geko
men."
Ondertussen wast de hulpstroom aan,
ook vanuit Nederland.
Afgelopen dinsdag maakt presidentieel
woordvoerder Ignatenko bekend dat er in
totaal 1.272 ton binnen is. Hamvraag blijft
of al die hulp ook daar terecht komt waar
ze voor bedoeld is: de werkelijk armen.
Een westers diplomaat: „Iedereen is zeer
bereidwillig, de hulpverleners mogen zelfs
mee bij de distributie. De controle is
scherp, maar we zijn nog maar net bezig.
Het is te vroeg om die vraag te kunnen
beantwoorden."
En in de partijpers wordt het 'voedselwa-
pen' gehanteerd tegen de radicale demo
craten, die Gorbatsjovs perestrojka in de
wielen rijden. De lezers worden vergast op
de ene onthulling na de andere over grote
hoeveelheden voedsel en kleding die in
opslagplaatsen en treinwagons liggen te
verkommeren. „Schuld van de democra
ten", zegt bijvoorbeeld Pravda-hoofdre-
dacteur Frolov.
„Laat ze minder vergaderen en demon
streren en die honderden wagons gaan
lossen. Net zoals de oude Bolsjewieken
vroeger zo'n karwei aan zouden pakken."
Academicus Vladimir Tichonov, land-
bouwspecialist, parlementslid en voorzit
ter van de coöperatievenbond, heft de ge-
tatoueerde handen ten hemel. „De men
sen hier hebben al bijna afgeleerd te
werken. Liefdadigheid, prachtig, maar
dat soort hulp is zeker geen aansporing
om zelf aan het werk te gaan", verzucht
hij.
Tichonov voorspelde, zegt hij, twee jaar
geleden al dat het mis zou gaan met de
voedselvoorziening. „Het systeem zakt in
elkaar, er is geen discipline meer, de
staatsboerderijen leveren eenvoudig niet
meer aan de staat. Vroeger waren ze bang
dat dit streng zou worden bestraft, nu niet
meer."
De reden? Tichonov: „Eenvoudig voor
beeld. De Ryjzkov-regering besluit de prij
zen die de staat betaalt om het graan bij
de boerderijen aan te kopen, te verhogen.
Contraproduktief. Als de graanprijzen
stijgen, gaan ook die van het veevoer au
tomatisch omhoog. De produktie van
melk en vlees levert verlies op, er is dus
geen sprake van rentabiliteitsverbete-
ring. De boeren gebruiken het graan als
veevoer. Of ze verkopen hun produkten
aan de vrije jongens van de coöperatieven.
De vrije markt levert nu eenmaal meer op
dan die van de staat."
De verhalen over een record-graanoogst
dit jaar verwijst Tichonov naar het rijk der
fabelen. „De verliezen zijn enorm, het net
to resultaat is dat er gewoon geïmpor
teerd moet worden." Datzelfde geldt voor
het vlees. Officieel wordt er 20 miljoen ton
vlees per jaar geproduceerd, per hoofd van
de bevolking 70 kilo per jaar.
„Slechts veertig procent van de produktie
komt in de winkels terecht. De rest is niet
geschikt voor consumptie, of gaat verlo-
Alles is hier stuk, de hele oude organisatie,
er moet een compleet nieuwe infrastruc
tuur worden opgezet", zegt hij.
Van het slag aanpakkers zoals Tichonov
en Lavrovsky zijn er velen in de Sovjet-
Unie. Ze zijn echter afhankelijk van de po
litiek.
Dat baat Vera en Margarita niet. De
hulpacties uit het Westen, met de dankba
re Duitsers als koplopers, kunnen deze
Russen door de winter helpen. Dat er ook
andere motieven meespelen bij de chari-
tas-organisatoren, het politieke bijvoor
beeld van 'Help Gorbatsjov door de win
ter heen', doet hier niets aan af.
De Nederlandse ambassadeur in Moskou,
Joris Vos, tevens lid van het aanbevelings
comité van de Stichting Voedselhulp aan
Russen, haalt er een ander element bij.
Dat van de solidariteit.
„Wat nodig is", zegt hij, „is een doelgerich
te actie. Je identificeert de mensen die je
wilt bereiken, bejaarden, kinderen en wat
ze nodig hebben. Dat zijn medicijnen, in
de breedste zin van het woord, en voedsel.
Maar dan niet grote treinen vol melkpoe
der, maar aanvullend voedsel, omdat
mensen hier noodgedwongen over langere
periodes zeer eenzijdig en vitamine-arm
eten."
Vos zwijgt diplomatiek over het accent op
algemene voedselhulp dat aan het begin
van de actie is gelegd. Hij benadrukt lie
ver dat de autoriteiten er alles aan doen
om te garanderen dat de hulp bij de juiste
mensen terechtkomt. „We krijgen alle me
dewerking van de door president Gor
batsjov ingestelde commissie onder lei
ding van vice-premier Voronin. Ze laten
ons de keuzes, wat we willen geven en hoe.
En als we de distributie in eigen beheer
willen houden kan dat ook", zegt hij.
Gisteren arriveerde op de Moskouse
luchthaven Sjeremedjevo een Nederland
se hulpzending afkomstig uit Flevoland.
Veertig ton voedsel, bestemd voor de
53.000 bewoners van de stad Dmitrov.
.Alleen voor de arme families, kinder-en
weeshuizen", zegt Valentina Osadtsjaja.
Ze is blij met rijst, meel, koffie en andere
voedingswaren.
Heftig bestrijdt deze ambtenares van het
stadsbestuur dat hulp in dit landbouwge
bied, waar Nederlandse boeren meehel
pen aan een project, niet nodig zou zijn.
„We gaan de spullen heus niet in de stad
ruilen voor technische zaken, zoals onder
delen van tractoren. We hebben het hier
net zo hard nodig als in Moskou of Lenin
grad", zegt ze verontwaardigd.
Maar een kolchoze-leider toont een Neder
landse collega zijn opslag van tonnen kool
en aardappelen. Kunnen nog wel een tijd
je blijven liggen, vertelt hij. Tot de prijzen
genoeg zijn gestegen.
Het voedsel is er. Maar het komt niet bij de
stadbevolking vanwege sabotage, winst
bejag en een falend distributiesysteem.
Het Leningradse parlementslid Joeri Nes-
terov: „Dit is een politieke hongersnood.
Het oude systeem draait niet meer en een
nieuw is er nog niet. En een van de oorza
ken is dat Gorbatsjov weigert te privatise
ren."
Het eerste wordt beaamd door Viktor
Goeljasjko, onderdirecteur van Gorbats
jovs presidentieel bureau. Goeljasjko is
ook lid van het Russische parlement,
maar dezer dagen vooral van de Voronin-
commissie.
„Het systeem is uit balans, maar er komt
hier geen kritieke situatie", voorspelt hij.
Dank uw lezers bij voorbaat voor alle
hulp, voegt hij er meteen aan toe. Volgens
Goeljasko heeft de commissie alles onder
controle: waar de hulp heen gaat, de hoe
veelheden die arriveren en het distributie
net.
Er is, zegt hij alsof er niets aan de hand is
tussen Kremlin en republieken, inclusief
de dwarsliggers in de grote steden, een
nauwe samenwerking op alle niveaus. De
geheime dienst, KGB, is ingezet om frau
de en zwarte handel tegen te gaan. Maar
kan er dan toch nog hulp via de achter
deur van de hulpontvangende instanties
naar de zwarte markt verdwijnen? „Me
neer, u moet niet net doen alsof de hele
Sovjet-Unie een bende misdadigers is,
waaraan je niets kunt leveren."
Goeljasjko benadrukt dat de hulp na aan
voer via trein, vliegtuig of vrachtwagen di
rect naar de vooraf bepaalde plaats van
bestemming gaat. Onder begeleiding van
leden van de commissie.
ren bij de verwerking in verouderde
slachthuizen. Uiteindelijk blijft 12 miljoen
ton vlees over. Daarvan verdwijnt 30 pro
cent naar de zwarte markt, nog eens 30
naar restaurants. Per persoon per maand
kom je dan op de hele bevolking uit op 1,5
kilo per maand", becijfert Tichonov.
Hij is ervan overtuigd dat de boeren in de
oblasten (districten) rond de grote steden
hun waren achterhouden. Deels in de ver
wachting dat de prijzen nog zullen stijgen.
Maar, aldus Tichonov, het is geen toeval
dat de situatie juist in de door democraten
bestuurde steden als Leningrad, Moskou
en Sverdlovsk zo slecht is. Kijk naar de
vleesprijs in de Moskouse winkels: 20 roe
bel per kilo. Elders betaal je de helft. De
staatsboerderijen willen aantonen dat de
democratische bestuurders er een puin
hoop van maken.
Oliedeskundige Igor Lavrovsky, adviseur
van de energieminister is het met Ticho
nov eens. En hij heeft een rigide oplossing.
Het komt erop neer dat hij de Sovjet-Unie,
in termen van grondstoffenvoorraad het
rijkste land ter wereld, onder curatele van
het Westen wil stellen. Zoals het Interna
tionaal Monetair Fonds dat met ontwik
kelingslanden pleegt te doen. De econo
mie moet worden opengebroken, doceert
hij. Lavrovsky windt er geen doekjes om.
„We zijn nu een gevaar voor de hele we
reld. Niet in termen van de Koude Oorlog,
maar in die van milieuvervuiling, van nu
cleaire catastrofes zoals Tsjernobyl.
Het Westen kan niet op afstand blijven.
Dit heeft niets met Gorbatsjov te maken,
wat hier gebeurt hangt niet van hem af.
's Avonds verbijten we vrieskou en
sneeuw op Sjeremedjevo. Ons wachten
wordt beloond. Een El Al-vliegtuig brengt
met een lading Israëlische journalisten
veertien ton melkpoeder. Edouard Gam-
petjan is namens de Voronin-commissie
aanwezig. We nemen de zaak hier in ont
vangst, het bestuur van het oblast is hier
ook, dat regelt het transport naar hun ge
bied. U denkt toch niet dat we alles aan
het handje begeleiden tot aan de voor
deur, zegt hij verbaasd als we hem uitleg
gen dat we dit nu juist hadden verwacht
na de uiteenzetting van Goeljasjko.
Veertien vrachtwagens staan klaar. Maar
de goederen verdwijnen niet meteen naar
Saltikova, vijftien minuten van Moskou.
Ze blijven die nacht in een opslagplaats
op het vliegveld. „Morgen gaat het weg,
onder politiebegeleiding", verzekert
oblast-voorzitster Novikova.
Een begeleider valt haar bij: „Als er geen
politie mocht zijn, regelen we die alsnog."
Niemand heeft oog voor de verlegen dele
gatie uit het kindertehuis van Saltikova,
de directrice, de arts en drie pupillen, alle
aandacht gaat naar de bobo's, van de Is
raëlische parlementsvoorzitter tot zijn
Sovjet-gastheren. Sveta van pakweg veer
tien vertelt dat ze nu misschien wel zes in
plaats van twee glazen melk per dag
krijgt. Gelach.
De directrice vult aan, dat de kinderen te
eenzijdig voedsel krijgen. Daar komt nu
misschien wel verandering in. Ze heeft er
absoluut geen idee van hoeveel en wat het
tehuis precies krijgt.
Op een bagagekarretje rijden we terug
naar het stationsgebouw. Ik vraag de
chauffeur wat hij vindt van al die buiten
landse goedgeefsheid. Hij kijkt naar de
sneeuwlucht, zegt dan: „Mooi weertje
vandaag, is het niet? Jaj a. En denkt u dat
al die hulp ook bij de mensen die het echt
nodig hebben terechtkomt? De blik in zijn
ogen maakt woorden overbodig: „Hoe
lang bent u eigenlijk al in Moskou?"
Hans Geleijnse
