ML
Licht en kleur
ZATERDAG 27 OKTOBER 1990
Groot?
Verzet
Tulpen
Zelfmoord
Verval
uÊSrï it-
■HKB
week-uit
A
V:
-V;
Giverny vond hij steun bij Lila De Witt
Wallace, een mede-eigenaresse van de
Readers Digest. Lila hield zoveel van bloe
men dat ze al meteen een miljoen dollar
aan Van der Kemp mee gaf en vele miljoe
nen volgden.
Op de herinneringsplaat die nu in Giverny
naast de ingang is aangebracht paradeert
tenslotte zowat de hele Amerikaanse
geld-adel naast de Barones van Zuylen en
de Griekse reder Stavros Niarchos. Het
echtpaar Van der Kemp zamelde tenslot
te de twaalf miljoen dollar in die nodig wa
ren om het gehele complex in zijn oor
spronkelijke staat terug te brengen. Ruim
98 procent van dit bedrag kwam uit de
Verenigde Staten van Amerika.
Slechts een enkele Fransman droeg aan
het herstel van huis en tuinen bij, zoals de
Franse tak van de De Rothschilds. Toch
moesten kort na de opening in '80 de
Franse bezoekers uit bittere journalisten-
stukjes leren, dat er weer eens reden tot
nationale schaamte was: voor de zoveel
ste keer had buitenlands geld uitkomst
gebracht sinds de Franse Staat als een
verwend kind alles cadeau wil krijgen om
vervolgens in grootheidswaan het cadeau
tot 'onvervreemdbaar deel van het erf
goed' uit te roepen.
Wat niet wegneemt dat het dagelijks on
derhoud van de tuinen en ateliers nu ge
heel uit de opbrengsten van de onderne
ming kan worden betaald. Het entreegeld
voor bezoek aan huis en tuinen kost omge
rekend zo'n 17,50 gulden. Bovendien is er
het aanbevelenswaardige kleine restau
rant naast de achter de struiken wegge
moffelde parkeerplaats, waaraan weer
een eigen bloemzaden-winkeltje grenst.
In het grote atelier tenslotte waar Monet
zijn series waterlelies schilderde zorgt een
twijfelachtige souvenirstand voor een an
dere belangrijke bron van inkomsten.
Hier kunnen de toeristen kiezen uit Mo-
net-serviezen, -shawls, -parfum, en -
Tshirts, terwijl levensgrote fotos van de
Meester op dit koopmannetjesachtige ge
modder neerkijken. Het enige excuus
voor deze smakeloosheid is dat de winst
het goede doel dient.
Onder de bevolking van het kleine Giver
ny sluimert voortdurend een soort slim
verzet tegen de successen van de Monet-
estate, waaraan de zucht tot gewin niet
vreemd is. De in dit opzicht naïeve Monet
betaalde in zijn tijd al belangrijke som
men aan de boeren die plotseling alleen
tegen vergoeding bereid bleken de hooi
bergen te laten staan en de populieren
niet om te hakken die de schilder tot mo
tief gekozen had.
Zijn vriend, de schrijver Octave Mirbeau,
zorgde er al in 1895 voor dat de plannen
voor een zetmeelfabriek niet werden uit
gevoerd, die in de weilanden met de hooi
bergen en de populierenrijen achter Mo-
nets vijver zou worden gebouwd, dat wil
zeggen temidden van zijn belangrijkste
motief. De prefect beval dat de bouw van
de fabriek niet door zou gaan en Monet
stortte 5.500 francs in de dorpskas. Daar
mee was de vrede weer getekend.
Wat dat betreft is er niets veranderd. Con
servator van der Kemp heeft zojuist met
succes de aanval van projectontwikke
laars afgeslagen die een golfterrein met
parkeerplaatsen op vrijwel dezelfde plek
willen aanleggen waar ooit de zetmeelfa
briek moest komen Het Institut de Fran
ce stort nu ieder jaar omgerekend zo'n
6.500 gulden in de dorpskas.
Eenzelfde bedrag wordt jaarlijks overge
maakt door de Amerikaanse senator en
industrieel Daniel Terra. De senator
bouwt (uit eigen zak) een ondergronds
museum in Giverny waarin Amerikaanse
schilders permanent zullen worden ge
toond. Intussen is de prijs van de bouw
grond dankzij het succes van het Monet-
museum in Giverny al twee- tot driemaal
zo hoog als ze vroeger was. De bevolking
schrikt niet terug voor grondspeculatie en
de constructie van monsterlijke midden
standswoningen. Pas als de Franse Staat
het gehele gebied rond de tuinen tot Cul
tureel Beschermd Gebied zal hebben ver
klaard zijn de projectontwikkelaars ge
muilkorfd.
Nu Giverny een internationaal succes
blijkt te zijn, gaan in Frankrijk steeds
meer privé-tuinen voor het publiek open.
Dit jaar verscheen zelfs een eerste Guide
des Jardins de France waarin ruim 550
tuinen zijn vermeld. Nog twee of drie an
dere tuinen in Frankrijk (zoals die in Va-
rengeville-sur-Mer bij Dieppe) kunnen we
dijveren met die van Giverny. 'Toch heb
ben wij naast onze bloemen het voordeel
dat het er bovendien om een beroemd
schilder gaat', zo vertelt men in Giverny
vol trots: 'bovendien is onze ligging voor
de toeristen vanuit Parijs het gunstigste'.
Voortaan zijn de Monet-tuinen tussen de
middag niét langer gesloten. Dat is handi
ger voor de toeristen en het levert boven
dien meer op. De heropening valt komend
komend voorjaar op 1 april, een datum
waarmee de bezoekers niet om de tuin
worden geleid.
Rudolph Bakker
Le Guide des Jardins de France werd samenge
steld door Michel Racine. Uitgave: Guides Ha-
chette, Paris. Frs. 210,-
Een andere handige en dit jaar verschenen
maar niet geheel foutloze gids is de Guide de la
France impressioniste van Jean-Paul Crespelle.
Uitgave: Hazan, Paris. Frs. 98,-
Informatief over het dagelijks leven in Giverny
is Claude Monet et Giverny van Claire Joyes -
Uitgave: Chène, Paris, Frs. 195,- die vorig jaar
nog Les Carnets de Cuisine de Monet publiceer
de, Frs. 240,-
De mooiste publieke tuin van Frankrijk is aan een welverdiende
winterslaap begonnen. Het afgelopen seizoen kwam een record
aantal van 340.000 bezoekers naar Giverny om de vijvers en de
bloemenpracht te zien die de impressionistische schilder Claude Monet
er eind vorige eeuw creëerde. De kunstenaar overleed in 1926. Hij was
toen 86 jaar oud.
Afgelopen voorjaar vierde de tuin zijn tiende verjaardag als vernieuwd
openbaar bloemencircus. Ieder jaar gedurende de zeven maanden dat
het Monet-seizoen duurt, komen er uit de hele wereld steeds meer
Monettomanen genieten van deze beschutte droomwereld waar
schilderkunst en tuinarchitectuur op een vreemde manier met elkaar
verweven zijn.
Stormloop
op het
tuintje
van Monet
Claude Monet, Waterlelies, Giverny 1905
sai en Hiroshige model voor zijn studies in
rimpeling en reflectie.
Sinds de dood van Monet in 1926 waren
huis, tuin en vijver in verval geraakt. Toen
zijn jongste zoon in 1966 op 88-jarige leef
tijd bij een auto-ongeluk om het leven
kwam, liet die alles aan de Academie des
Beaux Arts na, dat is een afdeling van het
eerbiedwaardige Institut de France. De
nog in de studios hangende doeken wer
den vermaakt aan het Parijse Musée Mar
mottan, waaruit enige jaren geleden Mo
net's Soleil levant, impression gestolen
werd om nooit meer weerom te keren. De
beweging der impressionisten had haar
naam aan de titel van dit doek te danken.
Terwijl de bomen door de daken begon
nen te groeien en woelratten de vijver on
dermijnden begon Gerald van der Kemp,
die tot lid van de Academie gekozen was
na dertig jaar de flamboyante hoofdcon
servator van het Kasteel van Versailles te
zijn geweest, zijn eerste reddingspogin
gen. Samen met zijn Amerikaanse vrouw
had hij ervaring opgedaan in het verzame
len van de vele miljoenen dollars waarmee
hij zijn Versailles had gerestaureerd. Voor
Claude Monet, Tuinbrug in Giverny, 1899
Als publieke vermakelijkheid komt Gi
verny voortaan meteen achter de Mont
Saint Michel die in Frankrijk nog altijd
nummer één staat als favoriet toeris
tenoord.
Alleen 's winters keert de stilte terug in
deze grijsgroene bocht van de Seine met
zijn drassige weilanden en ijle populieren
rijen. Een paar maanden lang wringen
zich géén honderd autobussen per dag
door de nauwe straatjes van Giverny, en
zijn de autochtonen even niet zoek temid
den van de horden buitenlandse toeristen.
In de winter ontfermt de vaste staf van
vijfentwintig mannen en vrouwen zich
over de in de zomer toegebrachte schade.
De tuinlieden kunnen aan de slag zonder
op de tenen te worden getrapt door ach-
teruitstruikelende amateurfotografen,
want nergens worden in Frankrijk zoveel
kleurenfilmpjes verschoten als in de tui
nen van Monet.
Tegen het voorjaar moeten de tulpen en
de hyacinthen bloeien die Monet tijdens
zijn verblijf in Holland leerde kennen en
die hij er bewonderde. Toch geven bloem
bollen in het lie de France niet de essentie
weer van waar het deze schilder om ging.
Die essentie is het best in de herfst te be
grijpen, bijvoorbeeld op het ogenblik dat
de zon nog maar net door de ochtendmist
gebroken is, en in de tuin de okergele he
lianten als lantarentjes op hun warrige
stelen hoog boven de donkerpaarse en
gloeiend-rode dahlias uitwuiven.
De laan die op het roze huis toeloopt is
overgroeid met oranje Oostindische kers
en overhuifd met roze klimrozen die als
enige de nachtvorst doorstaan. Felle afri-
kaantjes schreeuwen om aandacht langs
de borders en de wat slordige herfstasters
zijn net zo verstrooid-blauw als de ijle
herfstlucht.
Toen tien jaar geleden de tuinen voor het
publiek werden opengesteld had het im
pressionisme na een lange aanloop ook in
Frankrijk het hoogtepunt van zijn popu
lariteit bereikt. Die opening viel samen
met een overzichtstentoonstelling van
Monets oeuvre in het Parijse Grand Pa
lais. In de korte periode, van februari tot
mei dat deze tentoonstelling in '80 duur
de, trok ze niet minder dan 700.000 be
zoekers. Een orgiastische vorm van im-
pressiónitis stak vervolgens in '85 de kop
op. Van februari tot april was in hetzelfde
huis Het impressionisme en het Franse
landschap te zien, een hoogst instructieve
en prachtige tentoonstelling die in okto
ber al werd gevolgd door een gedenkwaar
dige Renoir-show.
Toch werden in Frankrijk de impressio
nisten met taaie volharding lange jaren
als kladderaars beschouwd. Hun eerste
successen boekten ze in de Verenigde Sta
ten, waar een heel eigen impressionisti
sche school ontstond. Ook Claude Monet
boekte zijn eerste verkoopsuccessen in
Amerika. En nu nog: als Monets ateliers,
huis en tuinen in het midden van de jaren
'70 voor de definitieve ondergang dienen
te worden gered komt de financiële red
ding opnieuw uit de USA.
Wanneer Monet in april 1883 naar Giverny
verhuist is er voor zijn vriendin (Madame
Monet is overleden) met haar zes kinderen
en zijn eigen twee zonen geen geld om de
korte treinreis vanuit Poissy te betalen.
Het was de laatste fase van armoe die Mo
net zelfs eenmaal aan de rand van de zelf
moord had gebracht. Als de schilder in
1890 dat vreemd-lange roze huis in Giver
ny kan kopen, is hij op zijn 50ste een be
roemd en gefortuneerd man.
Monets tuinen en de waterlélievijver wa
ren al bij zijn leven een bezienswaardig
heid. Het was een hele eer er door de Mees
ter in te worden rondgeleid. Al snel had
zich na de komst van Monet ook een uitge
breide Amerikaanse schilderskolonie in
Giverny gevestigd die hoopte op morele
steun. De Meester had evenwel andere
dingen aan zijn hoofd. Hij beperkte het
aantal gasten tot zijn toch al verbazing
wekkend aantal schrijvende en schilde
rende vrienden, al was zijn grootste vriend
de staatsman Georges Clemenceau.
Het zou een misverstand zijn te denken
dat het Monet in Giverny zomaar om een
mooie tuin en een romantische vijver be
gonnen was. Tuin en vijver dienden de be
roemde impressionist als laboratorium
voor kleur- en lichteffecten, als de eerste
schetsen voor nog niet uitgewerkte doe
ken. Zo stonden de waterlelies onder de
Japanse brug die herinnerde aan de door
Monet zo bewonderde prenten van Hoku-
Claude Monet bij zijn vestiging in Giverny, 1883