PZC
Zondagskranten bij Britse en Duitse buren
Ongeveer vijf miljoen exemplaren
orgema
Dodelijke jaardagen
SPRINT
opinie en achtergrond
4
Weinig animo voor stembus vijf nieuwe deelstaten
xcax
VRIJDAG 12 OKTOBER 1990
Saksen
Gebrul
Brandenburg
Hectares
Dat wij maatwerk leveren
moet u als muziek
in de oren klinken.
slaapkamers
DE SCHIPPER
Vijf miljoen
'Gewilde dood'
'Houvast'
denkwijzer
I I IT
Onbeweeglijk
Vlissingen, Wolstraat 78
Middelburg, Korte Delft lb
Goes, Lange Vorststraat 36
Oostduitsers al verkiezingsmoe
Van onze correspondent
Hans Hoogendijk in Berlijn
In de voormalige DDR mogen
zondag ruim tien miljoen kie
zers de parlementen van de vijf
nieuw gevormde deelstaten kie
zen. Veel animo voor deze derde
stembusgang in zeven maanden
is er niet. De nieuwe Duitse
staatsburgers uit het Oosten
hebben andere zorgen: wat ge
beurt er met mijn arbeids
plaats, hoe veel gaat de huur
omhoog en wanneer staat er bij
mij een 'Wessie' op de stoep om
zijn huis of grond terug te eisen?
Toch zijn de verkiezingen van
belang, want niet alleen zijn ze
een graadmeter voor de algeme
ne verkiezingen van 2 december,
maar de 'Ossies' kunnen ook
kanselier Kohl weer de meerder
heid in de Bondsraad, een soort
Eerste Kamer, bezorgen. In drie
van de vijf nieuwe deelstaten
lijkt er voor de CDU van Kohl
geen vuiltje aan de lucht. Alleen
in Brandenburg ligt de SPD iets
voor de christen-democraten en
in Mecklenburg-Vorpommern
lijkt het een nek-aan-nek-race te
worden met de communistische
PDS als sterke derde.
De Oostduitsers zetten vol op
Helmut Kohl als „kanselier van
de eenheid". De sociaal-demo
craat Oskar Lafontaine is kans
loos en lijkt zich daar al bij te
hebben neergelegd. In de 'hel-
denstad' Leipzig trad hij samen
op met Anke Fuchs, de SPD-
kandidaat voor Saksen. Niet
meer dan 1000 mensen kwamen
en ze hadden zich de moeite kun
nen besparen. De normaal altijd
agressieve Lafontaine sprak als
of een engel hem 's nachts had
ingefluisterd: „Wees niet altijd
zo heftig".
Even schoot hij uit zijn slof toen
hij de vijf christen-democraten
uit de voormalige DDR aanviel,
die nu als minister zonder porte
feuille voor Kohl verkiezings
campagne mogen voeren tegen
een salaris van 35.000 mark per
maand. Maar daarna klonk het:
„Ik heb geprobeerd geen on
houdbare beloften te doen. Het
beste, Leipzig, het beste Sach-
sen".
Een verklaring voor zijn terug
houdendheid gaf hij later in klei
ne kring: „Eens zullen hier de po
litici met eieren worden beko
geld. En ik wil daar niet bij ho
ren". Helmut Kohl denkt daar
ook niet bij te horen. Toen in
Halle en Frankfurt aan de Oder
het fruit in de richting van het
kanseliershoofd vloog, had hij
het woedend over „chaoten met
van haat verwrongen gezich
ten".
In Saksen, met vijf miljoen inwo
ners de grootste Oostduitse
deelstaat, zal Kohls partijge
noot, de 60-jarige professor Kurt
Biedenkopf, vrijwel zeker de
nieuwe regeringsleider worden.
Biedenkopf, de intellectuele
christendemocratische dwars
ligger uit Noordrijn-Westfalen,
geniet in Saksen een uitsteken
de -reputatie als „briljante
ideeënleverancier en scherpzin
nige analyticus".
Kohl is niet zo gelukkig met de
terugkeer van Biedenkopf aan
de top. Beiden hebben in het ver
leden regelmatig met elkaar
overhoop gelegen en in 1977
stuurde partijvoorzitter Helmut
Kohl zijn secretaris-generaal
Kurt Biedenkopf de laan uit.
Saksen-Anhalt met zijn 2,9 mil
joen inwoners, moet het zonder
west-import doen. Daar treden
de 41-jarige sociaaldemocrati
sche wiskundige Reinhard
Hoppner en de 47-jarige veearts
van christendemocratischen
huize Gerd Gies tegen elkaar in
het strijdperk. Volgens de opi
nie-peilingen komt de CDU op
43 procent, terwijl de SPD op
een magere 30 procent blijft ste
ken. Een grote coalitie lijkt niet
in zicht, omdat de liberalen in
deze kleine deelstaat behoorlijk
sterk zijn. In Saksen-Anhalt
werkt het Genscher- effect. De
uiterst populaire minister van
buitenlandse zaken is geboren
en getogen in Halle, waarvan hij
inmiddels ere-burger is gewor
den. Van de communisten heb
ben de mensen hier hun buik vol.
PDS-voorzitter Gregor Gysi
heeft dat aan den lijve ondervon
den. Nergens werd zo veel troep
in de richting van deze kleine ad
vocaat gegooid als in Sachsen-
Anhalt. Op het gebrul van
rechtsradicale groepen, die al
zijn optredens aflopen, is zijn
stereotype antwoord: „Rustig
maar, jullie krijgen toch je
Kohl".
Gysi probeert zich overal op te
werpen als de man die op de bres
staat voor de zwakkeren, maar
in het zuiden heeft hij geen
schijn van kans. In het Thü-
ringse Arnstadt ging de CDU-
burgemeester zelfs zo ver dat hij
een Gysi-bijeenkomst verbood,
omdat hij rellen vreesde. De
PDS was woedend, zeker nadat
bekend werd dat in Erfurt maar
liefst 700 politiemensen waren
opgetrommeld om het speciale
partijcongres van de neo-nazis-
tische NPD mogelijk te maken.
In Thüringen levert Friedhelm
Farthmann, hoogleraar en frac
tieleider van de SPD in Noord
rijn-Westfalen, een uitzichtloze
strijd tegen de onbekende chris
ten-democraat Willibald Bock.
Thüringen, waar in 1869 de So
ciaaldemocratische Arbeiders
partij werd opgericht, is zwart
geworden. De CDU haalt hier
vrijwel zeker de absolute meer
derheid, zonder er al te veel voor
te hoeven doen.
Heel anders ligt dat in het noor
den. Eens verzuchtte Bismarck:
„Als de wereld ondergaat, ver
huis ik naar Mecklenburg, daar
gebeurt het 100 jaar later". In
veel plaatsen lijkt de tijd inder
daad stil te hebben gestaan. De
Vopo-torens staan nog onge
schonden overeind, pamfletten
blijven heel en de boeren, zij
ploegen voort. In deze hoofdza
kelijk agrarische deelstaat met
zijn 1,9 miljoen inwoners vermij
den de uit Sleeswijk-Holstein in
gevoerde sociaal-democrraat
Klaus Klingner en zijn christen
democratische tegenspeler Al
fred Gomolka iedere aanval op
elkaar. Allebei willen minister
president worden en beiden we
ten dat ze niet om elkaar heen
kunnen.
De CDU heeft ondanks de lauwe
campagne en de totale onbe
kendheid van de lijsttrekker de
beste papieren, want ook hier
werkt het Kohl-effect. Klingner
kan alleen maar nauwe samen
werking aanbieden met het
buurland Sleeswijk-Holstein,
waar hij in het kabinet van zijn
vriend en helper Engholm minis
ter van justitie is. De PDS is hier
opvallend sterk. Volgens de laat
ste prognoses komt de partij op
meer dan 20 procent. Niet duide
lijk is of de kracht van de com
munisten hoofdzakelijk berust
op protesstemmers uit de be
dreigde scheepsbouw en land
bouw of dat het hoge noorden
werkelijk nog een communis
tisch bolwerktje) is.
Bijna even sterk is de PDS in
Brandenburg, de enige deel
staat waar de SPD er iets beter
voorstaat dan de CDU. Hier din
gen de 55-jarige sociaal-demo
cratische, evangelische leider
Manfred Stolpe en de 38-jarige
omstreden ex-minister van bin
nenlandse zaken Diestel naar de
macht. Strijden zou een te sterk
woord zijn. Beide politici zijn
uitgesproken aardig voor elkaar
en het volk munt uit door gebrek
aan belangstelling voor hun
campagne.
Dat bleek ook toen de Westduit-
se oud-kanselier Helmut
Schmidt naar Potsdam kwam
om „bij mijn enige verkiezings
optreden, mijn vriend Manfred
Stolpe te steunen". De SPD had
de grootste zaal gehuurd en bui
ten luidsprekers opgesteld om
de verwachte menigte te kunnen
laten mee genieten. Maar on
danks de trekpleister Schmidt
kwamen hooguit 1000 mensen
naar deze bijeenkomst.
De Oostduitsers zijn na een jaar
democratie al 'verkiezingsmoe
en zelfs de prille Groenen en
Bondgenootschap 90 krijgen
hen niet meer uit hun stoelen.
Sovjetsoldaten trekken langs een verkiezingspamflet met daarop dr Alfred Gomolka, CDU-kandidaat voor de stembus, zondag, in een van
de vroegere DDR-deelstaten Mecklenburg-Vorpommern foto Heribert PröpperlAP
(Van onze correspondent
Cees van Zweeden in Londen
Wie op zaterdagavond in
Londen bioscoop of thea
ter uitkomt, kan er niet om
heen: de zondagskrant. Ze lig
gen op inklapbare tafeltjes of
gewoon op de grond. De hoogste
stapel betreft meestal die van
de Sunday Times, waarvan elk
exemplaar ongeveer de omvang
heeft van Louis Couperus' Eline
Vere: 6 katernen, een zwart-wit
bijlage, twee kleurenmagazi-
nes, een kinderkrant, totaal 400
pagina's.
Hij of zij die daar behoefte aan
heeft, kan de dag des heren door
brengen met de Sunday Times,
de Sunday Correspondent, de
Independent on Sunday, de Ob
server en de Sunday Telegraph.
Samen produceren zij 1500 pagi
na's (de bijlages niet meegere
kend), wat bij een gemiddelde
leessnelheid voldoende stof
biedt tot 31 dagen leesgenot.
De onderwerpen variëren onge
veer van de Milanese wintermo
de tot de val van het communis
me, een onderwerp waar een
beetje zondagskrant al gauw een
dissertatie van enige pagina's
aan wijdt. Maar voor wie 31 da
gen leesgenot ontoereikend is en
ook is geïnteresseerd in andere
onderwerpen dan de toetreding
van het pond tot het EMS. zijn
daar ook nog de pulp-bladen.
Er is een rechtse News of the
World (oplage 6 miljoen), een
linkse People en een grote pluri
formiteit aan ander pulp. Samen
brengen zij een formidabel aan
tal vrouweboezems onder de
aandacht van de lezer.
In Engeland is de zondagskrant
deel gaan uitmaken van de cul
tuur. In dertien jaar tijds was de
gezamenlijke oplage van de se
rieuze zondagsbladen vorig jaar
met 300.000 gedaald, maar voor
de zondagsjournalisten was dat
geen reden het hoofd in de
schoot te leggen. Integendeel:
het laatste jaar zagen twee nieu
we produkten het daglicht: de
Independent on Sunday en de
Sunday Correspondent.
Uitgevers van zondagsbladen
hoeven het werk echter niet voor
niets te doen. Vorig jaar haalde
de Sunday Times (oplage 1,2
miljoen) wekelijks voor vijf mil
joen gulden aan advertenties
binnen, een bedrag waarvoor de
advertentie-afdeling van menig
Nederlands dagblad een kwar
taal moet werken.
De voornaamste reden voor het
uitgeven van steeds meer,
steeds dikkere zondagskranten
is dan ook van commerciële
aard. Meer advertenties bete
kent meer redactionele pagi
na's, en de zondagspers getuigt
er wekelijks van dat het niet
meevalt om de hectares aan ko
lommen te vullen in een land
waar op vrijdagmiddag de politi
ci naar huis gaan, de aandelen-
makelaars naar hun tweede huis
en de dokters naar hun golf
clubs.
Maar er is één beroepsgroep
voor wie de zondag geen heilige
dag is: de kioskhouder. Terwijl
het hele land op zondag 'dicht'
gaat. blijven zij paraat. Zater
dagavond bij de uitgang van de
bioscoop, zondag in de High
Street of het metrostation.
Wie op zondagavond van Neder
land naar Londen vliegt, wordt
direct getroffen door het ver
schil. De reis naar het NS-sta-
tion voert door verlaten straten,
waar de winkeliers hun blinden
hebben neergelaten om niet-be-
talende klanten buiten de deur
te houden. Op het NS-station is
de kiosk tot de volgende och
tend gesloten, en pas op de
luchthaven is er een kans dat
een krant kan worden aange
schaft.
In Londen daarentegen kan in
de meeste winkelstraten tot
12.00 uur 's nachts gewoon bood
schappen worden gedaan. In
joodse wijken zijn alle winkels
open, elders boekhandels, kios
ken en off-licence zaken die alles
verkopen behalve auto's en hui
zen.
Voor de Nederlandse zondags
krant zal het zeer beperkte aan
tal verkooppunten het grootste
struikelblok zijn. In Londen zijn
er 52 metro-overstapstation,
waar op zondag grote drukte
heerst. In een stad als Rotter
dam is een metro-overstapsta
tion, waar op zondag een kanon
kan worden afgeschoten, bij
voorbeeld op de krante-kiosk
(die gesloten is).
Advertentie
(5)
Havenweg 24, Nieuwdorp, 01196 - 12438
(Van onze correspondent
Hans Hoogendijk in Bonn
Zondagskranten doen het al vele jaren
goed in Duitsland. Ze zijn ruwweg te
verdelen in twee categorieën: de bladen die
uitsluitend op zondag verschijnen en de
kranten die er een zondageditie tegenaan
gooien. Berlijn vormt zoals zo vaak een uit
zondering. In de stad aan de Spree verschij
nen vrijwel alle plaatselijke bladen ook op
zondag, maar vallen dan op maandag uit.
De oplage van de zondagse editie is over het
algemeen een stuk groter dan in de week.
Bij de kranten die alleen maar op zondag
verschijnen domineert de Springerpers met
het duo BamS en WamS. BamS, Bild am
Sonntag, had vorig jaar een oplage van 2.7
miljoen en de WamS, Welt am Sonntag, bij
na een half miljoen. Beide kranten hebben
een eigen redactie en zijn dus geen filialen
van Bild en Welt.
Anders ligt het bij de Keulse krant Express.
Daar wordt zondag gewoon een extra num
mer gedraaid met een oplage van 750.000 te
gen anders 600.000. De Hessische/Nieder-
sachsische Allgemeine is op zondag zuini
ger. Tegen normaal 300.000 kranten worden
er op zondag maar 200.000 gedrukt.
In het westen en zuiden van Duitsland is de
zondagmarkt voor een flink deel in handen
van Sonntag Aktuell uit Stuttgart met bijna
een miljoen exemplaren. Uitsluitend op zon
dag verschijnen ook nog een aantal kleinere,
op een bevolkingsgroep gerichte bladen zo
als de Allgemeine judische Wochenzeitung
(oplaag 25.000). het Deutsch Allgemein
Sonntagsblattt 130.000) en Rheinischer Mer-
kur/ Christ und Welt (121.000).
De totale oplage van de kranten op zondag
bedraagt ongeveer vijf miljoen en dat is 20
procent van het aantal exemplaren dat op
werkdagen wordt gedrukt. Voor het extra
leesgenot moet wel flink worden betaald.
Kost Bild normaal 60 pfennig, Bild am
Sonntag komt op 1,80 mark. Voor de Welt
moet op zondag met drie mark het dubbele
worden betaald van de gewone prijs en ook
Express am Sonntag is twee keer zo duur.
De verkoop geschiedt hoofdzakelijk via
kiosken en benzinestations, maar de krant
op zondag in de brievenbus is ook geen enkel
probleem. Het niveau wijkt over het alge
meen niet af van de doordeweekse krant. De
BamS en Express brengen een of twee blote
dames meer, maar de omvang van de krant
is dan meer dan het dubbele van de normale
uitgave. De WamS levert vooral veel achter
grondverhalen, het Algemeine Sonntags-
blatt en de Rheinischer Merkur proberen
een wat religieus getinte tegenahnger van
Die Zeit te vormen.
Hoewel Die Zeit (oplage bijna 600.000) vol
gens de statistieken bij de zondagsbladen
hoort, is het kwaliteitsprodukt van Helmut
Schmidt, Marion Dönhoff en Gerd Bucerius
hier buiten beschouwing gelaten, omdat de
krant al op donderdag te koop is.
(Door René Diekstra)
Waaraan gaan wij eigenlijk
dood? Aan het feit dat een
of meer van de organen in ons
lichaam het voor gezien hou
den? Of aan het feit dat onze
geest, bewust of onbeioust, vindt
dat het zo ivel genoeg is geweest?
Deze vragen begonnen mij een
maand of wat geleden bezig te
houden toen een goede kennis
plotseling stierf. Op zich is een
onverwachte dood natuurlijk
niks bijzonders. Maar het oijzon-
dere in dit geval ivas het feit dat
hij een paar dagen voor zijn
dood te horen had gekregen dat
een belangrijke onderscheiding
op zijn vakgebied ivaar hij ja
renlang stiekemop had ge
hoopt, hem inderdaad was toe
gekend.
Hij leed welisivaar aan een chro
nische ziekte, maar daarmee
had hij nog heel erg oud kunnen
worden. Toen ik hem gelukiven-
ste met de eer die hem ten deel
was gevallen, leek hij in een op
perbeste conditie en zijn stem
ming was uitgelaten. Wel viel me
op dat hij sprak alsof hij zijn
parcours gelopen had. Hij zei
met een zucht van verlichting
zelfs letterlijk: ..Zo. nou hoeft het
allemaal gelukkig niet meer zo
nodig".
Een paar dagen later nodigde
hij zijn zoon uit om met hem uit
eten te gaan. Tijdens de maaltijd
ging hij uitgebreid in op hoe hij
graag zou willen dat de familie
zou handelen mocht hij 'ooit ko
men te overlijden'. Toen de zoon
hem 's avonds naar huis terug
bracht leek hij nis tig. maar hij
nam wat langer en wat ernstiger
afscheid dan anders. Die nacht
overleed hij in zijn slaap, vol
gens de arts die zijn dood vast
stelde vermoedelijk aan een
hartstilstand. Er ivas geen enke
le aanwijzing dat hij actief aan
zijn leven een einde had ge
maakt.
Dit voorbeeld van ivat vermoe
delijk een 'gewilde' dood was
zonder dat er sprake ivas van
zelfmoord in de gangbare zin
van het woord, staat beslist niet
op zichzelf. In 1971 publiceerde
een Amerikaanse arts in een
vooraanstaand wetenschappe
lijk tijdschrift een groot aantal
gevallen van 'psychogene dood',
dat ivil zeggen psychisch veroor
zaakte dood. In alle gevallen
waren er duidelijk aanwijzingen
dat de betreffende persoon in de
voorafgaande weken of dagen
voor het overlijden de dood al
had zien aan komen zonder dat
er medische redenen waren om
op korte termijn zoiets te ver
wachten.
In veel gevallen stond de overle
dene in de periode vlak voor zijn
dood onder grote psychische
stress, bij voorbeeld door het
verlies van een partner of van
maatschappelijke positie als ge
volg van een faillissement. Maar
er waren ook gevallen waarbij
van zulke problemen helemaal
geen sprake was en waarbij de
dood eerder het gevolg leek van
het feit dat de overledene ge
woon niet meer verder wilde le
ven, het 'hier wel gezien had'.
Een voorbeeld is dat van een
man van in de zeventig, die zorg
vuldige voorbereidingen voor
zijn dood had getroffen, inclusief
het maken van een ontwerp voor
de steen op zijn graf. De man was
niet depressief en een medisch
onderzoek wees uit dat hij in
goede gezondheid verkeerde.
Maar nog geen week na dat on
derzoek riep hij zijn kinderen en
aanhang bij elkaar en verdeelde
zijn bezittingen onder hen met
de mededeling 'ik heb toch niks
meer nodig'. Nog terwijl hij daar
mee bezig was, overleed hij.
Zulke gevallen roepen de vraag
op of het werkelijk zou kunnen
zijn dat wij, bewust of onbewust,
onze dood niet alleen kunnen
willen maar langs die weg, langs
psychische weg dus, ook kunnen
veroorzaken? Er komen steeds
meer wetenschappelijke onder
zoeksresultaten los, die er op lij
ken te wijzen dat het antwoord
op die vraag weieens ondubbel-
zinnnig 'ja' zou kunnen luiden.
Het is zelfs bepaald niet uitgeslo
ten, dat bij de meerderheid van
alle sterfgevallen de 'wensfac-
tor' een rol speelt.
In een onderzoek van vele dui
zenden sterfgevallen in twee
Amerikaanse steden, Salt Lake
City en San Diego, werden de
overlijdensdatum en de geboor
tedatum van de overledenen
met elkaar vergeleken. Wat
bleek? Vijftig procent van de
sterfgevallen had binnen drie
maanden na de verjaardag van
de betrokkene plaatsgevonden
terwijl nog geen tien procent van
de sterfgevallen plaatsvond in
de drie maanden voorafgaande
aan de verjaardag van de over
ledene. Het lijkt er dus op, dat
mensen als het ware in staat zijn
om het uit te houden tot aan hun
verjaardag en het daarna voor
gezien houden.
Maar niet alleen verjaardag
ook andere feestdagen lijken 'i
dit opzicht 'houvast' te bieda
In een onderzoek naar het tg
band tussen sterfgevallen en r
ligieuze feestdagen die perjai
van datum verschuiven, jool
bij voorbeeld Grote Verzoende
bij de joden of Pasen bij de chri
tenen, bleek dat er een daling
in het aantal sterfgevallen vla
voor de feestdag en een ster)
stijging onmiddellijk daarna.
n
Stt
lit
an
sn
iek
en
li
Een indrukwekkend voorbeel
van dat laatste is het overlijdt
van de- beroemde psychoid
van joodse afkomst Sigmw,
Freud. In september 1939 va
slechterde de toestand van
83-jarige Freud die aan kadi
kanker in een vergevorderd sft
dium leed, zeer snel. Op zijn
zoek schreef zijn arts hem opj
22ste van die maand een
morfine voor die welisKadB
hoog, maar bepaald niet dodt
lijk was. Kort voor middemacl
van de volgende dag, dat wil a a
gen aan het einde van Yom Kij
pur of Grote Verzoendag, vjta
dat was het die 23ste septembei
overleed hij.
to
:en
jl
nt'
:et
eu
!S'
tri
au
ar
oe
Hoewel wetenschappers al tiei
tallen jaren lang proberen hi
verschijnsel van de psychoqa
dood te verklaren, weten we m
altijd niet goed hoe het in 2i
werk gaat. Er zijn sterfgevallt
bekend, de zogenaamde Vooi
oo-doden (onder andere bij
dianenstammen in Centraal et
Zuid-Amerika), waarbij ei
vloek uitgesproken door een
dicijnman of tovenaar hi
slachtoffer in een toestand mi
heftige opwinding brengt, dien
een aantal uren of enkele daga
in de dood eindigt. Wat er dai
vermoedelijk in het lichaam jt
beurt, is dat er een soort mi
shocktoestand optreedt die gt
paard gaat met een zeer snel!
en onregelmatige hartslag di
uiteindelijk zo ontregeld raakt
dat ernstige beschadiging wlie
de hartspier en vervolgens dpa
dood wordt veroorzaakt.
fik
Opmerkelijk is dat zo'n toestan
zowel bij mens als bij dier voorn
dan optreedt als er sprake is rat
een combinatie van twee facto
ren, namelijk van buitengewon
hoge stress of spanning en vol
strekte hulpeloosheid. Dat laat
ste wil zeggen dat het slachtofja
over geen enkele effectieve
nier beschikt om de spanning li
verminderen.
Een indrukwekkend en onthul
send voorbeeld daarvan leverii
een experiment met wilde rat
ten. Het gedrag van deze diem
bestaat uit snelle bewegingenzo
als bijten, rennen en springeti
Wanneer zo 'n dier plotseling mel
een stalen handschoen uit eei
kooi wordt opgepakt en zo steelt
wordt vastgehouden dat het ski
absoluut niet meer kan bewe
gen, dan vertoont het vrij spoe
dig een reactie die het best i
schreven kan worden als 'hel
opgeven' of als hulpeloosheii
(en misschien wel hopeloos
heid!). Sommige van de ratten
blijken in zo'n situatie vrij spoe
dig (soms al na een paar uurl tl
overlijden.
Ook bij mensen blijkt het verlies
van bewegingsvrijheid en
standigheid en het toenema
van afhankelijkheid en hulpe
loosheid de sterftekans sterk It
verhogen vermoedelijk een rati
de redenen dat bij de overgang
van zelfstandig wonen naar i
paalde bejaardenhuizen
sterfte onder ouderen sterk toe
neemt).
Maar daarmee is natuurlijk noj
niet verklaard dat de dood ooi'
versneld of zelfs veroorzaak
kan worden door de beslissing
'genoeg is genoeg' bij mensen d
niet onder grote spanning staan
en die niet in het laatste stadiun
van een ziekte verkeren. Sommi
ge wetenschappers houden hel
er op, dat 'kalme' plotselinge
sterfgevallen het gevolg kunnen
zijn van een psychisch 'opgeroe
pen' verhoogde activiteit vat
dat gedeelte van ons zenuwstel
sel dat een remmende werking
heeft onze organen, waardoot
een een verlangzaming en zelfs
stopzetting van ons hartritmt
wordt veroorzaakt.
Overigens weet nog geen ps)-
choloog wat de psychologisch
techniek is om jezelf uit de vaan
te nemen. Dat moet zo maar blij
ven ook. Want we hebben a"
maal wel van die momenten
we het absoluut niet meer zie#
zitten. En stel je eens voor datwt
met onze gedachten echt zouden
kunnen doden, hoevelen vat
ons zouden hun volgende ver
jaardag dan nog halen?
Advertentie
^Ontwikkelen gratis van alle door ons geleverde filmpjes'
i mimi.
<gÉ||i
Zondagskranten passen bij grote steden, waar het ook op zondag bruist van het leven (foto GPDi
y
