Peter Blitz
over falende
topsporters
week-in ZATERDAG 22 SEPTEMBER 1990 35
Walkman
Arrogantie
Gert en Hermien
Elitair
Mentale training
Tunnel-effect
Michels
Oyen
„Ga nou eens even goed na", priemt Blitz
dan zijn vinger in de lucht. „Weet Neder
land nu eigenlijk de werkelijke reden
waarom Johan Cruijff uiteindelijk niet bij
Oranje is terecht gekomen? Ik niet in ie
der geval. Eerst lees je overal dat Cruijff
bereid is om zich naast de coaching van
Barcelona ook voor het Nederlands elftal
in te zetten. En nadat Michels bij hem is
geweest, is dat plotseling niet meer moge
lijk. Michels wilde hem niet, daar komt
het op neer. En daarbij hebben persoonlij
ke motieven, persoonlijke emoties een
overheersende rol gespeeld."
„Michels is een echte sportman. Hij wil
winnen, ten koste van alles en iedereen, of
ze nu Rijvers, Libregts, Beenhakker of De
Ruiter heten. Hij wil winnen, maai' uitein
delijk voor zichzelf. Wat zijn drijfveer is?
Voor het geld hoeft-ie het naar mijn me
ning niet meer te doen, dus zal het om het
machtsgevoel gaan, de schijnwerpers.
Sommigen kunnen daar niet buiten. Mi
chels wil dat er over hem gesproken
wordt. Als je van onbesproken gedrag
bent. ben je tenslotte nergens. Kijk naar
hem, naar Martin van Rooijen, en ook
naar Mark Spitz en Björn Borg die nu te
rug willen keren. Het is als adrenaline die
voor sommigen door het lichaam moet
stromen willen ze niet vastroesten."
Peter Blitz is ook keihard in zijn oordeel
over de spelers, met name over Gullit/Van
Basten/Rijkaard/Koeman. Verdeeldheid
over de onderlinge taakverdeling, eenvou
dig niet in vorm zijn, eventuele privé-pro-
blemen, het zijn volgens hem mooie ver
halen. Maar ze dekken de werkelijke oor
zaak niet.
Blitz: „Gullit, Van Basten en noem ze
maar op zijn vergeten dat de waarheid op
het veld ligt. Ze hebben genoeg getraind
in de aanloop naar de WK, maar alleen
met het lichaam. En dat kent geen emo
ties. Het bestaat niet dat een topsporter
uit vorm is tijdens zo'n toernooi. Dat duidt
op een verkeerde mentale voorbereiding.
Een amateuristische voorbereiding. Waar
het voetbal dus bol van staat. Ik begrijp
dat John de Wolf binnenkort zijn rentree
maakt bij Feyenoord na een lange blessu
re. Zo'n jongen hoort nu al wekenlang met
een walkman op zijn hoofd aan het trainen
te zijn. Een walkman met een cassette
waarop de geluiden van een vol stadion
zijn opgenomen. Zo zetje druk op de ketel,
maak je sporters klaar voor de rentree in
dat grote stadion. Als je het op de training
niet kunt, lukt het zeker niet tijdens de
wedstrijd. Daar gelden andere wetten,
komt de stress om de hoek kijken. Het
voorbeeld van de voetballer die op de trai
ning alle penalties er moeiteloos inknalt,
maar in de wedstrijd in de grond trapt.
Uiteindelijk moet een sporter alles uit
zichzelf kunnen halen op momenten dat
hij dat zelf wil."
Gullit en Van Basten waren wat dat be
treft volkomen de weg kwijt bij de WK.
„Zij waren vergeten", aldus Blitz, „waar
om ze het eigenlijk deden. Dat is de ar
rogantie, die je in het buitenland niet aan
treft. Maakt niet uit over welke sport je
het dan hebt. De voetballers flopten in Ita
lië, de wielrenners bij de WK in Japan, de
atleten bij de EK in Split. Arrogantie. Wij
hebben veel te snel babbels. De buitenlan
der is er wat dat betreft veel meer van
doordrongen waarmee hij bezig is. Echt,
het klinkt misschien hard, maar de Duit
ser is van huis uit nederiger dan de Neder
lander."
Amateurisme. Peter Blitz blijft erop te
rugkomen. In zijn optiek heeft slechts een
Nederlander zich daaraan onttrokken. Jo
han Cruijff. Hij weer. Blitz: „Ja, hij weer,
maar hij verdient het. Cruijff weet waar
zijn tekortkomingen liggen. En speelt
daarop in. Hij heeft een team van specia
listen naast zich neergezet. Een looptrai
ner, een fysiotherapeut, een masseur, vol
op assistent-trainers, voormalige toppers,
hij is een van de weinigen die de zaken pro
fessioneel aanpakt. Ik zou dolgraag eens
een keer met hem samen willen werken, ik
voel dat we dezelfde taal spreken. Als ik
toch de trainingen van de betaalde clubs
zie zeg... De groep die een duurloop van
drie kwartier maakt. Waarom de groep?
Waarom niet een uur voor degene die het
er moeilijk mee heeft, en een kwartier of
zelfs helemaal niet voor de speler die lon
gen als een paard heeft. Laat hem op een
andere tekortkoming trainen. Maar die in
dividuele begeleiding ontbreekt volledig.
Terwijl een club met pretenties, een PSV
bij voorbeeld, eigenlijk een trainer per
speler zou moeten hebben. Dan pas ben je
professioneel bezig, gericht op het indivi
du."
De professionele sport in Nederland wil er
tot frustratie van Blitz niet aan. Net zoals
de topsporter zijn eigen verantwoordelijk
heden te vaak uit de weg gaat. „Faal
angst", zegt Blitz. „Beter een underdog-
rol dan een favorietenrol, de druk wordt
anders veel te groot". Volgens de psycho
loog is dat een laffe instelling, zeker voor
de sportman/vrouw die over het talent en
de toewijding beschikt. „In de sport be
staat maar een geloof, en dat is het geloof
in jezelf." Het 'afscheid' van atlete Nelli
Cooman heeft Blitz dan ook met lede ogen
aanschouwd. Zij zou rijp zijn voor mentale
begeleiding. „Ze is teveel met religie be-
ziggeweest, ze heeft het vertrouwen in
zichzelf uit handen gegeven". Hoewel Carl
Lewis er daarentegen eenzame hoogten
mee bereikt. Blitz echter: „Lewis telt niet.
Ik verdenk een hoop Amerikaanse atleten
ervan religie te gebruiken voor een grotere
populariteit. Dat slaat nu eenmaal aan in
Amerika. Lewis vergelijk ik persoonlijk
met Gert en Hermien, het lijkt mij net
even iets te onecht."
Dat Frank Rijkaard niet meer voor het
Nederlands elftal wil uitkomen, kan Blitz
wel begrijpen. „Die jongen is het gekonkel
echt spuugzat. De fluim in het haar van
Voller tijdens de WK was voor mij een
symbolisch gebaar. Hij kotste van het he
le zooitje en kon zich niet meer beheersen.
De voetbalvlooien, de voetballuizen die
zich in de randsfeer van het Nederlands
elftal ophouden zouden zich dat persoon
lijk moeten aantrekken. Maar Rijkaard
valt ook nog te helpen, met de juiste hulp.
Een psycholoog zou hem bij kunnen bren
gen dat kapsones helemaal niet verwerpe
lijk is, dat talent aangeboren is en hij er
zelf voor heeft gezorgd dat hij is uitge
groeid tot wat hij nu is. De randfiguren
moet hij op de koop toenemen. Je moet
elitair durven zijn. Voor talent hoef je je
niet te schamen. Je hoeft er ook niet trots
op te zijn. Maar besef datje er iets mee kan
bereiken. Durf elitair te zijn. Dan hadden
we allang scholen voor hoogbegaafde kin
deren in Nederland gehad."
Karei Jansen en
Gerlof Leistra
Het is goed mis met de
Nederlandse topsport. Het
Nederlands voetbalelftal faalde
jammerlijk bij de WK voetbal in
Italië, de wielerprofs deden het
onlangs nog eens dunnetjes over bij
hun mondiale titelstrijd, terwijl het
nationale atletenkorps aan een
spontaan ziektevirus leek te lijden in
de aanloop naar de EK in Split
waardoor ook hier nauwelijks
successen te noteren vielen. Nelli
Cooman en Frank Rijkaard, beiden
op hun eigen wijze moegestreden,
keerden respectievelijk de atletiek
en het Nederlands elftal de rug toe.
Het Nederlands herenvolleybalteam
reist volgende maand door het
vertrek van drie basisspelers
gehandicapt naar de WK, die een
hoogtepunt voor Oranje had moeten
worden. Wat is er eigenlijk aan de
hand in Nederland?
Op verzoek boog sportpsycholoog
Peter Blitz (1936) zich over het
afbrokkelende nationale sport-
imago. Blitz geldt als de grondlegger
van de mentale training en
begeleiding in ons land. In zijn
Amsterdamse praktijk werkt hij met
verschillende topsporters. Voor
uitgeverij Het Spectrum schreef hij
onder de noemer 'Blitz-training'
toegankelijke handleidingen voor
onder meer het hanteren van stress
en het overwinnen van vliegangst.
Begin oktober verschijnt een nieuw
deel van zijn hand: Blitz-training
voor sportprestaties. Alsof Blitz het
voelde aankomen.
Hierbij zijn openbare aanklacht
tegen het amateurisme in de
profsport. „Nederland heeft te veel
babbels."
Nederland heeft te veel babbels
Te laat voor de afspraak met de psycho
loog. Dat moet haast wel een diepere
achtergrond hebben. Peter Blitz reikt de
verklaring bij binnenkomst ongevraagd
zelf aan. „Dan heb je of niet echt zin in dit
gesprek, of je ziet er tegenop om bij een
psycholoog op bezoek te komen." De fa
lende wekker blijkt een aanvaardbare
derde verontschuldiging. De glimlach van
Blitz is oprecht. Hij heeft zijn naam weer
eens eer aangedaan.
Haast gretig bijt hij zich vervolgens uren
lang vast in de opmerkelijke terugval die
de nationale topsporters de afgelopen
maanden ten toon hebben gespreid. De
materie boeit Blitz. Zelf was hij ooit een
begenadigd atleet en voetballer, en toen
daar door een hardnekkige blessure een
einde aan kwam continueerde hij zijn
sportieve interesses door zich op de vaak
twijfelende massa tussen de oren van de
sporter te concentreren. In 1966 afgestu
deerd als doctorandus in de psychologie
werd Blitz de eerste mentale trainer en be
geleider van topsporters in Nederland.
In de afgelopen 24 jaar, waarin hij ook 12
jaar als docent sportpsychologie werk
zaam was aan het ClOS-Overveen, deden
schaatsers, atleten, zwemmers, tafelten
nissers, schutters en tennissers een be
roep op hem. Met wisselend succes overi
gens. De Blitz-therapie, beschreven in
boeken die mensen over hun angst voor
vliegen, school- en rij-examens heen moe
ten helpen, werkt nu eenmaal niet bij ie
dereen. „Bij psychotici of mensen met ern
stige depressies wordt het moeilijker.
Maar ook een gebrekkige intelligentie is
een remmende factor. Je moet natuurlijk
wel om kunnen gaan met psychologie. Het
vraagt om souplesse, aanpassingsvermo
gen. Vergelijk het maar met de tolk die
met het vliegtuig in de jungle is neerge
stort. De zes talen die hij spreekt zijn op
dat moment volkomen nutteloos. De
macht zal dan in zijn armen moeten zit
ten. Dat is je aanpassen aan de omstan
digheden. Dat is psychologie."
Mentale training kan slechts een bijstu
rende rol vervullen, zo blijkt uit het ver
haal van de Amsterdammer. „Het is zoals
het is", zegt Blitz. „Dat zal voor mensen
die om hulp vragen misschien hard aan
komen, maar het is de realiteit. De psy
chologie helpt mensen om die realiteit tot
ze door te laten dringen." Talent, inzet en
vooral zelfvertrouwen blijken nog altijd
de basis-ingrediënten. „Ik ken een pia
nist", aldus Blitz, „die in de wereld van de
kenners absolute faam heeft verworven.
Maar een concert heeft hij nog nooit gege
ven. Plankenkoorts, faalangst. Zo iemand
is gebaat met mentale begeleiding, als-ie
er zelf om vraagt. Aan de andere kant is
deze man het typische product van onze
maatschappij. Er worden door de Neder
landse staat miljoenen guldens uitgege
ven om bij voorbeeld minder begaafde
kinderen te helpen met onderwijs. Heel te
recht overigens. Maar waarom krijgen
hoogbegaafde kinderen niet dezelfde on
dersteuning? Die worden aan hun lot
overgelaten. Pure nivelleringsdrang. Wij
zien de toppers, in de sport, op het toneel,
in de concertzalen, maar vragen we ons
zelf ooit wel eens af hoeveel talent er ei
genlijk 'onderweg' is gesneuveld? Een
Amerikaans onderzoek bij secretaresses
heeft wat dat betreft schokkende resulta
ten opgeleverd. Sommige vrouwen bleken
over een IQ van 160 te beschikken <100 is
het algemeen gemiddelde, Blitz is op 155
ingeschaald, red.). En die zaten gewoon
brieven te tikken. Schandalig, zo'n ver
kwisting van intelligentie en potentie."
Het heeft volgens Blitz allemaal met ama
teurisme te maken. Waarin naar zijn me
ning de sport, en dan met name de Neder
landse sport voorop loopt. Het amateuris
me dat het professionalisme beheerst.
Blitz foetert, lacht en huilt er om. Na zo
veel jaren van aandrang weet hij dat deze
muur niet te slechten is.
Blitz: „Je komt het amateurisme in alle
sportgeledingen tegen. In de technische
begeleiding, bij de sporters zelf, bij de offi
cials. Het is een gegeven geworden. En het
voetbal, dat pretendeert de meest gepro
fessionaliseerde sporttak te zijn, loopt
voorop. Ons land beschikte vorig jaar over
dertig afgestudeerde sportartsen. Dr Frits
Kessel niet meegerekend had een betaal
de club een dergelijke arts niet in dienst.
Dat is schrijnend. Nee, men doet liever een
beroep op mensen die hun diensten gratis
aanbieden, zoals dr Stibbe bij Ajax. En op
een onvoorstelbare proleet als Jimmy van
Rompu die het nu zelfs heeft gewaagd een
boekje met zijn persoonlijke ervaringen
onder meer bij AZ '67, red.uit te brengen.
Onbeschaamd, ondeskundig. Een arts die
zaken die hem in het volste vertrouwen
zijn meegedeeld zo maar publiceert. Het
blijkt allemaal ongestraft te kunnen in
Nederland."
Nellie Cooman is volgens Blitz rijp voor mentale begeleiding (foto Lex de Meester)
begeleid. De argwaan, die altijd rondom
het fenomeen sportpsychologie zal han
gen veranderde daardoor in afschuw.
„Zeg maar gerust dat we door Oyen tien
jaar terug zijn geworpen", neemt Blitz
geen blad voor de mond. „Het is dit soort
mensen dat de mentale begeleiding een
slechte naam bezorgt. Onvoorstelbaar
dat de Nederlandse Sport Federatie hem
sinds kort heeft aangesteld als gastdocent
voor de nationale coach-cursus (ten koste
van Blitz, red.). De man heeft slechts scha
de berokkend, weet absoluut niet waar hij
mee omgaat. De hockeybond had voor de
Olympische Spelen van Seoul een beroep
op hem gedaan. Of hij de Nederlandse da-
mesploeg wilde begeleiden. Welnu, dat
heeft hij ook gedaan. Met als gevolg dat
die meiden in Seoul niet eens meer de
kleedkamer uit durfden. Tranen met tui
ten hebben ze gehuild. Gijs van Heumen
(de toenmalige bondscoach, red.) kan zich
er nog kwaad om maken. Dat is Ferdi
Oyen."
Blitz aarzelt geen moment als hij enige
verbazing bemerkt over de mate van in
vloed die de mentaal begeleider op een
sportploeg kan uitoefenen. „Ik denk dat
het Nederlands voetbalelftal er in Italië
heel wat verder mee gekomen zou zijn",
klinkt het strijdlustig. „Er hebben bij de
WK weliswaar veel factoren een rol ge
speeld, maar ze waren op te lossen ge
weest door een deskundige. Ik heb het fa
len van de KNVB, de blunders die werden
opgestapeld met verbazing gevolgd. De
arrogantie van de macht. Ze weten dat ze
niet teruggefloten kunnen worden door
het 'parlement', omdat daar nog slechts
ja-knikkers in zitten. De heren aan de top
waren blind voor de realiteit. Een bekend
voorkomend verschijnsel van de manager
die in het bedrijfsleven wel beslissingen
kan nemen, maar bij de sportclub con
stant op z'n gezicht gaat. Kijk naar Martin
van Rooijen (voorzitter van het bestuur
betaald voetbal van de KNVB, red.). Toch
niet bepaald dom zou ik zeggen. Maar in
zijn sportfunctie gaan de oogkleppen
voor. Ook Van Rooijen lijdt aan het 'tun
nel-effect' zoals wij dat in de psychologie
noemen."
In de Blitz-visie hebben de spelers zelf
(„Toen zij de macht kregen, was het echt
over") en Rinus Michels echter ook een be
slissende rol gespeeld in het Italiaanse
fiasco. Met name Rinus Michels moet het
zich volgens Blitz aantrekken dat Oranje
aan alle kanten vastliep. „Door zijn con
stante aanwezigheid aan de rand van het
trainingsveld", concludeert de psycho
loog, „heeft hij ervoor gezorgd dat de spe
lers een wankel vertrouwen in de nieuwe
bondscoach hadden. Het heeft vragen op
geroepen. Heeft Beenhakker nu wel of niet
de volledige zeggenschap, heeft Michels
nog wat in de melk te brokkelen, hoe moet
ik me nu opstellen tegenover Beenhakker,
hoe doe ik dat tegenover Michels? Nie
mand van de spelers wist waar hij aan toe
was. Michels heeft een machtsvacuüm ge
creëerd waarin iedereen zat te stoken."
Zijn gezicht kleurt vervolgens pas echt
rood wanneer de naam van psychiater
Ferdi Oyen te berde wordt gebracht. Oyen
kwam drie jaar geleden op een uiterst du
bieuze manier in het nieuws toen wielren-
ster Mieke Havik na een poging het we
relduurrecord te breken volkomen ver
dwaasd door de piste liep. Oyen had Ha
vik in de aanloop naar die poging mentaal
Blitz over het incident tussen Rijkaard en Voller (links) op het WK: „Rijkaard is het gekonkel spuugzat" (foto ANP)
Peter Blitz: „De Duitser is van huis uit nederiger dan de Nederlander" (foto GPD
