PZC
i
j jéL I
Mercedes rijdt de coalitie in de wielen
H
Een juweel
van een meid
opinie en achtergrond
Schande van de Hemelse Vrede wordt gewist
r
«-
levensbeschouwing
n
ZATERDAG 14 JULI 1990
Begin van het einde
3V
HK
Prestige-object in Berlijn
Halszaak
Ju»
Spelen
Principe
Handel
Nederland
Azië
Organisatie
Zuidafrika
Apartheid
Latijns-Amerika
Dienstbaarheid
China opent diplomatiek offensief
(door Yojana Sharma)
China boekt succes met een
diplomatiek offensief om
een einde te maken aan het in
ternationale politieke isole
ment waarin het land zich be
vindt nadat in juni vorig jaar de
demonstraties op het Plein van
de Hemelse Vrede bloedig wer
den onderdrukt. Her en der wor
den de banden aangetrokken en
intussen maakt China zich op
voor de Aziatische Spelen dit
najaar die de weg moeten pla
veien voor China's terugkeer op
het diplomatieke toneel.
Aangemoedigd door de aankon
diging van de hervatting van de
diplomatieke betrekkingen tus
sen Indonesië en China en de
overeenstemming tijdens de
topontmoeting van de zeven
geïndustrialiseerde landen in
Houston over de hervatting van
de Japanse leningen aan China,
heeft Beijing de inspanningen
om contacten te bevorderen ver
dubbeld.
Volgens de in Hongkong verblij
vende China-deskundige Willy
Lam hebben alle regeringsin
stellingen van de communisti
sche partij opdracht gekregen
de hoogste prioriteit te geven
aan initiatieven om China's te
rugkeer op het internationale
podium te verzekeren.
China wil vooral tijdens de
Aziatische Spelen, die eind sep
tember in Beijing worden ge
houden, pronken met het her
wonnen internationale aanzien.
„De aanwezigheid van een grote
groep van buitenlandse leiders
tijdens de Aziatische Spelen zal
door de Chinezen worden opge
vat als het begin van het einde
aan de isolatie", aldus een di
plomatieke bron in het in Hong
kong verschijnende dagblad
South China Morning Post.
Hoewel de leiders van de Groep
van Zeven in Houston niet het
groene licht hebben gegeven
voor hervatting van alle lenin
gen aan China, heeft Japan in de
visie van Beijing wel het voor
touw genomen om de positie van
China te rehabiliteren. Volgens
een diplomaat was China's grote
probleem dat het moest wach
ten op het eerste land dat die
stap zou zetten. Met Japan is de
eerste mogendheid over de dam
en zullen andere volgen, aldus
een diplomaat. Deze week kon
digde ook West-Duitsland al aan
de hulp aan China waarschijn
lijk volgend jaar te hervatten.
Ook op het Aziatische front
stemmen de vooruitzichten Bei
jing hoopvol. Voor het eerst in
23 jaar zette vorige week de In
donesische minister van bui
tenlandse zaken voet op Chi
nees grondgebied, hetgeen leid
de tot een overeenkomst om de
diplomatieke betrekkingen tus
sen beide landen op 8 augustus
te hervatten. Singapore heeft
inmiddels aangekondigd voor
het einde van dit jaar het Indo
nesische voorbeeld te volgen.
Intussen doen geruchten de ron
de dat Beijing en Saudi-Arabie
geheime besprekingen voeren
die^kunnen leiden tot het aan
knopen van formele banden.
Echter, de diplomatieke betrek
kingen tussen Saudi-Arabie en
Taiwan kunnen daarbij voor een
lastige hinderpaal zorgen. Een
breuk van Saudi-Arabie met
Taipei zou een regelrechte coup
van Beijing zijn.
Stilletjes heeft China ook een
oogje laten vallen op Zuid-Ko-
rea, hoewel Beijing pogingen tot
het aanknopen van betrekkin
gen met Seoul ontkent om Chi
na's communistische bondge
noot Noord-Korea niet tegen
zich in het harnas te jagen.
Volgens Japanse waarnemers
zal de Zuidkoreaanse president
Roh Tae Woo dit jaar, waar-
Ülbc.
'Jm Wmm
II ItIIII'-
i
- ut
ëP
I
m.
(van onze verslaggever
Wim Bisschop)
De coalitie van SPD en Al
ternative Liste in West-
Berlijn dreigt te sneuvelen
door prestigeprojecten van de
stad. Mercedes Benz wil in het
hart van het verenigde Ber
lijn, op de Potsdammer Platz
op 6,2 hectare grond een blik
vanger van het bedrijf bou
wen. Daar moet in de toekomst
het bestuurscentrum van het
concern verrijzen.
SPD en Alternative Liste, de
coalitie van West-Berlijn, lig
gen met elkaar overhoop over
dit plan. Beide partijen lopen
elkaar ook voor de voeten bij
het plan om in het jaar 2000 in
Berlijn de Olympische Spelen
te houden. Walter Momper,
burgemeester van het westelij
ke stadsdeel, wil zelf zijn stem
pel drukken op dit plan. De AL
vecht verbeten om ook een vin
ger in de pap te houden.
De meningsverschillen rond de
vestiging van Mercedes Benz
op de mooiste plek van Berlijn
spitsen zich toe op twee zaken.
De AL wilde het ruim zes hecta
re grote stuk stadshart niet van
de hand doen voordat er dege
lijke plannen waren over de in
vulling van het stadscentrum
na de hereniging. Bovendien
vindt men de grondprijs van
ruim 1500 DM per vierkante
meter belachelijk laag voor het
centrum van een stad die
straks bijna 4 miljoen inwoners
zal hebben. Een prijs van 8000
DM per vierkante meter zou
volgens experts eerder op zijn
plaats zijn.
Burgemeester Walter Momper
heeft de vestiging van Merce
des evenwel tot een halszaak
gemaakt voor de coalitie. Hij
vindt het een geweldige stimu
lans voor de stad, die vanwege
de isolatie na de bouw van de
Muur achterop is geraakt. De
vestiging van het hoofdkwar
tier van een gerennomeerd
merk als Mercedes brengt
nieuw leven in de stad en zal
naar verwachting ook andere
vestigingen stimuleren.
Hij wist het plan door de West-
berlijnse Senaat, het parle
ment, aanvaard te krijgen. De
gevoelens van de geterde AL-
afgevaardigden zijn echter zo
gekwetst dat men alleen nog
wacht op het meest geschikte
moment om te breken met de
SPD.
Oostberlijnse collega Tino
Schwierzina het voortouw ne
men bij een grootscheepse
campagne om in het jaar 2000
de Olypische Spelen naar Ber
lijn te halen. Sport valt in
West-Berlijn feitelijk onder de
verantwoordelijkheid van een
AL-senator.
Volgens Momper en Schwierzi
na is dit evenement evenwel zo
belangrijk voor de stad dat de
Deze week is er voor de AL-
fractie nog een pijnpunt bij ge
komen. Momper wil met zijn
Walter Momper
politieke leiders zelf de kar
moeten trekken. Dat gebeurt
volgens hen in elke stad die de
spelen naar zich toe wil trek
ken. De AL heeft daar evenwel
grote bedenkingen tegen, om
dat de alternatieven in de spe
len een mogelijkheid zien hun
ecologische uitgangspunten te
•benadrukken.
Ook in deze kwestie is er op het
laatste moment een compro
mis uitgerold waarbij het dage
lijkse werk van het nieuwe
Olympische bureau onder ver
antwoordelijkheid van de AL
zal vallen. Momper blijft wel als
een soort beleidsbepalende fi
guur bij het project betrokken
en zal in hoofdzaak als boeg
beeld dienen in de wervings
campagne die van start gaat.
Behalve de meningsverschil
len over deze prestigeprojec
ten is er ook nog een probleem
rond een principe-kwestie.
Het Hahn-Meitner instituut
wil een vergunning hebben om
een nieuwe atoom-onderzoe-
kreactor in gebruik te nemen.
De AL, die hoofdzakelijk voort
komt uit kringen yan de Groe
nen, is fel tegen die bedrijfsver-
gunning, omdat men zich ver
zet tegen alles op het gebied
van kernenergie.
De SPD is daar feitelijk ook te
gen, maar lijkt bereid om het
onderzoeksinstituut wel toe
stemming te geven voor het ge
bruik van de reactor. Er is veel
geld in gestoken en bovendien
heeft men bij de bouw aan alle
voorschriften voldaan, zodat
het weinig zin heeft om het op
gerechtelijke uitspraken te la
ten aankomen. De beslissing
moet dezer dagen genomen
worden.
Na deze aanvaringen met de
SPD was voor een aantal AL-
afgevaardigden de maat vol.
De coalitie is alleen nog niet
verbroken, omdat enkele af
gevaardigden menen dat er na
de zomerpauze nog wel een ge
schikt moment komt om de so
ciaal-democraten de bons te
geven. Binnen de AL-groeit de
druk echter om toch maar snel
helderheid te verschaffen.
Veel leden lopen op het ogen
blik uit de partij omdat zij vin
den dat de AL in de senaat te
veel compromissen sluit.
De weglopers sluiten zich veel
al aan bij de Westberlijnse te
genhanger van de Oostduitse
PDS, de opvolger van de com
munistische SED, Als dat ver
loop langer duurt, wordt de
PDS in Berlijn een hele zware
concurrent van de AL, zo vin
den de afgevaardigden.
schijnlijk tijdens de Aziatische
Spelen, een eerste bezoek bren
gen aan Beijing. Zuid-Korea ver
leent China, sinds de buiten
landse geldstroom vorig jaar
werden bevroren, aanzienlijke
technische en financiële bij
stand voor deze Spelen.
Met het bezoek eind deze maand
van de Britse minister van bui
tenlandse zaken, Francis Mau
de, zullen ook de contacten op
hoog niveau tussen China en
Groot-Brittannie worden her
steld. Het is het eerste bezoek
van een hoge vertegenwoordiger
van een land van de Europese
Gemeenschap, sinds de Europe
se landen na het bloedbad vorig
jaar formele banden met China
verbraken.
Ondanks deze ontwikkelingen
is China nog steeds een heel
eind verwijderd van volledige
internationale acceptatie. Gro
te leningen zoals die van de We
reldbank zijn nog steeds bevro
ren en het Amerikaanse Con
gres dreigt het herstel van de
status van China als meest be
gunstigde handelsnatie te ver
binden aan de voorwaarde dat
de situatie van de mensenrech
ten verbetert. Ook Japan heeft
van China een dergelijke verbe
tering gevraagd voor het toe
kennen van de leningen. Vol
gens deskundigen zit er voor
China niet veel anders op dan te
voldoen aan deze eisen voordat
de Aziatische Spelen beginnen.
De vrijlating onlangs van gevan
gen studentenactivisten en de
vrije aftocht van de natuurkun
dige Fang Lizhi, die een jaar in
de Amerikaanse ambassade in
Beijing zat, waren perfect geti
med omdat deze samenvielen
met de aanbeveling van de Ame
rikaanse president George Bush
om China's positie als meest be
gunstigde handelsnatie te conti
nueren.
Met het oog op de Aziatische
Spelen is het zeer waarschijnlijk
dat China meer dissidenten zal
vrijlaten in een grote public-re-
lations-operatie. In diplomatie
ke kringen circuleert de naam
van Wan Dan, een van de meest
actieve leiders van de democra
tiseringsbeweging van vorig
jaar, wiens vrijlating op handen
zou zijn. Processen tegen de ove
rige dissidenten zullen naar alle
waarschijnlijkheid worden uit
gesteld tot na de Aziatische Spe
len. zodat deze het oppoetsen
van het Chinese imago niet in de
weg zullen staan.
Tot 6 oktober is in het Tro
penmuseum te Amsterdam
een tentoonstelling te zien over
de positie en de strijd van
dienstboden wereldwijd, naast
de expositie Wit over Zwart.
De tentoonstelling Ze is een Ju
weel wordt georganiseerd door
VKW (Vrouwkerk 2/3 Wereld) in
samenwerking met het Konink
lijk Instituut voor de Tropen. De
titel van de tentoonstelling
staat model voor de tweedeling
in de wereld, aan de ene kant de
rijken, die denken in termen van
juwelen: zij meten hun bezit in
juwelen. Zo zien zij ook hun
dienstboden. De andere kant
wordt gevormd door de armen,
de machtelozen, waartoe ook de
dienstboden behoren. Overal ter
wereld verrichten vrouwen -
meestal onzichtbaar- werk in de
huishoudens van anderen. Hun
arbeidsomstandigheden zijn
verschillend van werkgeefster
tot werkgeefster. Soms worden
ze goed behandeld, veel vaker
worden ze gekleineerd en uitge
buit. Dit nemen veel van deze
vrouwen niet langer, vandaar
hun verzet en organisatie.
Centraal op de tentoonstelling
staat SADWU, de Zuidafrikaan-
se bond van huishoudelijk per
soneel. Ook in Latijns-Amerika
en Azië organiseren dienstbo
den zich om sterker te staan en
beter het hoofd te kunnen bie
den aan de moeilijke omstandig
heden waarin zij leven.
Het begrip dienstbode klinkt in
onze Nederlandse oren erg ou
derwets. In het vorig jaar ver
schenen boek Rappe handen
over Zeeuwse vrouwenarbeid
tussen 1900-1940 waarin Elly
Kloos de situatie van dienstbo
den schetst, blijkt dat kleinering
en uitbuiting van meisjes en
vrouwen ook in Nederland veel
vuldig voorkwam in een tijd die
niet zó ver achter ons ligt.
Een meisje voor dag en nacht, le
zen we, had in de regel nauwe
lijks of nooit vrij. Het was zwaar
Men geeft de voorkeur aanjotij
meisjes. Die zijn goedkoop or
dat ze moeten Teren'.
Shanti uit Colombo is één vs
de 60.000, meestal getrouwd
vrouwen uit Sri Lanka, die c
tweejaars contracten werken!
Arabische families in de oliest:
ten in het Midden-Ooste:
Estrella uit de Filipijnen is opg
leid tot verpleegster, maar or
dat er geen werk voor haar wa
is ze nu dienstbode in Hor
Kong.
De golfstaten verbieden elt
vorm van zelforganisatie va
buitenlandse werkneemsters, t
ook de regering in Singapoi
staat dat niet toe. In Hong Kor
hebben Filipijnse, Indiase e
Thaise vrouwen de handen ii
een geslagen om samen et
bond te vormen en voor hun b
langen op te komen. Hoewel t
situatie, cultuur en achtergror
van land tot land kan Verschi
len zijn er wat betreft de posit
van dienstboden wereldwijd o]
vallend veel overeenkomstei
het grote isolement waarin zij 1
ven (wat organisatie extra b
moeilijkt)uitbuiting en slectr
betaling, grote achterstand j
onderwijs, de traditionele o]
voeding en heersende mora,
over de positie van vrouwe:
veelvuldig sexueel misbruil
door de heer des huizes en zone
ontslag bij zwangerschap, red
teloze positie, lichamelijke mi
handeling door mevrouw, E
conflicten trekt het dienstmeis
altijd aan het kortste eind.
De vrouwen die zich hebbs
georganiseerd streven naar e
kenning als vakbond. Daa
naast willen zij speciale maatr
gelen voor dienstboden, zoa
recht op onderwijs, aan de lee
tijd aangepaste werktijden, t
een speciale opleiding voor hui
houdelijk personeel. In Latijns;
merika is er een netwerk vs
bonden van dienstboden g
vormd (opgericht in 1988). All
werk, slecht betaald, kortom het
was een rechteloze situatie. ,,De
dienstbode was overgeleverd
aan 'mevrouw', die de meid als
een slaaf kon beschouwen of
haar correct kon behandelen, in
het gunstigste geval als was ze
lid van het eigen gezin", aldus
Elly Kloos.
Op de tentoonstelling is te zien
dat in heel veel landen deze on
derdrukking nog de realiteit van
alledag is: aan de hand van
beeldmateriaal vertellen dienst
boden het verhaal over hun
werkomstandigheden en over
hun strijd voor een menswaar
dig bestaan.
„Ik wil in elk geval nooit meer
kaffermeid worden genoemd.
Dat haat ik". Dit zegt Violet
Mothlasi, voorzitter van Sadwu.
Deze vakbond van huishoude
lijk personeel in Zuidafrika is in
1986 opgericht en ontstaan uit
plaatselijke groepen dienstbo
den. „Ik werd na anderhalve dag
ontslagen omdat ik uit een glas
had gedronken. Ik was verbij
sterd; dat glas zag er net zo uit
als een glas van ons", aldus Vio
let. Geen wonder dat één van de
eisen van Sadwu is: een vaste
opzegtermijn.
Haar verhaal schetst mede de si
tuatie van apartheid in haar
land. In november 1989 was Bu-
ni Sexwale (Zuidafrikaanse en
docente aan het Instituut of So
cial Studies te Den Haag) te gast
in Middelburg op een studiedag
over zwarte en witte vrouwen
(georganiseerd door VKW en het
Cos). Zij sprak daar o.a. over de
positie van zwarte dienstboden
onder het systeem van apart
heid. Zij stelde vast: „Ontman
teling van het systeem van
apartheid betekent nog niet dat
zwarte vrouwen klaar zijn met
hun strijd. Vrouwen zullen ook
daarna moeten doorgaan te
vechten voor een gelijkwaardige
plek in de samenleving". Opval
lend is dat bij alle vrouwenorga
nisaties, die voor het voetlicht
zijn gehaald op deze tentoon
stelling, het vechten voor een ge
lijkwaardige plaats in de samen
leving centraal staat.
„Wij dienstmeisjes komen
hoofdzakelijk van het platte
land of uit de kuststreken", zegt
Adelinda Dias. Zij werkte jaren
als dienstbode in Lima, Peru.
Toen zij daar kwam sprak ze
geen Spaans maar haar moeder
taal: Quecha. Ze is nauwelijks
naar school geweest, daarvoor
was geen geld. Vrouwen als zij
gingen al heel jong naar de stad
op zoek naar werk. De meisjes
komen vaak in een identiteits
crisis door de grote cultuurver
schillen; in de stad kijkt men
neer op haar Indiaanse cultuur.
Het meisje staat volledig ter be
schikking van haar mevrouw.
Wanneer ze ouder dan veertig is
heeft men haar niet meer nodig.
maal strijden zij er ook voord:
het werk van dienstbode won
erkend als een eigen beroep m:
dezelfde rechten en plichten a
ieder ander. Het is indrukwel
kend om te zien hoe deze vroi
wen hun waardigheid hebbe
weten te behouden en de moe
hebben zich aan te sluiten bij c
bonden om voor hun rechten o
te komen.
In Nederland zijn er bijna gee
dienstboden meer, maar dat t
niet zeggen dat er geen eigei
tijdse versies zijn. Wat te denke
van de positie van werksters, A
fahulpen, kinderoppassei
thuiswerksters? Onzichtbaa
slecht betaald werk met een ze:
lage status. Waarom wordt va
vrouwen verwacht dat zij vai
zelfsprekend gratis werken, bi
voorbeeld als leesmoeder, gas
vrouw in een ziekenhuis, tot e
met het zorgen en lasten drage
van een 'zorgzame samen!
ving'?
Hoe komt het dat beelden en bi
grippen van dienstbaarheid vrj
wel uitsluitend op vrouwen zij
toegepast, en dat op alle terre
nen van het leven? Over 'diens
baarheid' zegt het woordei
boek: in dienst zijnde, ondergi
schikt, in onderwerping. De cu
tuur waarvan wij deel uitmake:
toont nog sterk de invloed va
de christelijke kerk, en eeuwer
lang is die kerk door mannen gi
bruikt om vrouwen aan zich or
dergeschikt te maken. De bijbi
werd zo uitgelegd dat de vroui
niet 'een hulpe tegenover d
man' moest zijn, maar ten dier
ste van hem. Mannen hebbe
voor zichzelf het begrip diens
baarheid heel anders ingevuk
die kennen een soort heroïsch
dienstbaarheid zoals sterve
voor het vaderland. Het sooi
dienen dat beloond wordt me
een lintje. Vrouwen worden n
gelmatig tegen elkaar uitgf
speeld met een opmerking al
'julli rijke, westerse, witte vroi
wen, wat hebben jullie nu te kl:
gen? Vrouwen in de derde w
reld mogen met recht klagen e
strijden voor meer rechten
Maar vrouwen die zich bew®
worden van deze mechanisme
en een analyse leren maken va
de hiërarchische samenlevin
die vrijwel over heel de werd
bestaat, laten zich niet meer t<
gen elkaar uitspelen.
De organisatie VKW is daar ee
voorbeeld van: VKW is in 1»,
opgericht door vrouwen
christenvrouwenorganisaties5
uit de kerken. Haar doelstel)®
is contacten te bevorderen
sen vrouwen in Nederland e
vrouwen in ontwikkelings®1
den, tweederde van de wereld.
Hoe kunnen vrouwen elkaar S
ternationaal ondersteunen? E®
kwestie waar de tentoonstel!®
Ze is een juweel met recht aar
dacht voor vraagt.
Dienstbaarheid in dienst vanc
kaars bevrijding.
Jessica Prager-SW
