PZC
Blond
Ambition
Eigen wijs
Oud vuil
De nalatenschap van
Matthias Corvinus
week-uit
29
ZATERDAG 7 JULI 1990
Van 'in een dalletje zitten' heeft Madonna - op
24 juli in de Rotterdamse Kuip verwacht -
nog nooit gehoord. Hoewel flinke tegenslagen
haar de afgelopen tropenjaren zeker niet bespaard
bleven, is ze altijd verbeten blijven jagen op nog
meer roem en succes.
Integratie
Sfeer
i JKri v" IP v c
A
Dracula
sbw
Madonna
podiumdier
Desondanks heeft dit slimme
blondje nog steeds die onge
naakbare status van de reeks illus
tere collega's, die het oplepelt in
het inmiddels stukgedraaide Vo
gue. Garbo, Dietrich, Hepburn en
Monroe, in vergelijking met deze
haar als voorbeeld dienende film-
godinnen, is Madonna Louise Ver
onica Ciccone bepaald nog geen
bij voorbaat imponerende arrivé.
Wat is ze meer dan een van de inte
ressantste manieren om een beha
te vullen, vroeg een olijke Belgi
sche collega zich onlangs toch niet
zomaar af.
Na zo'n twintig wereldhits acht
The Material Girl nu wel de tijd ge
komen voor meer bewondering
dan (bijna) alleen van vrijheidszoe-
kende tieners en hitsige heren.
Vandaar haar eerste filmproject
met een ware Hollywoodlegend:
Dick Tracy, onder regie van War
ren Beatty, die ook als haar in alle
opzichten interessante tegenspe
ler fungeert. Om dezelfde reden
trok ze muzikaal in de richting van
jazzy Broadway voor haar jongste
album I'm Breathless, die is geïn
spireerd op de voornoemde rol
prent rond de gelijknamige stripfi
guur.
Haar huidige Blond Ambiton
World Tour is het derde onderdeel
van haar weloverwogen campagne
voor 1990 en zeker niet het onbe
langrijkste. De naderende triomf
van Dick Tracy - in de Verenigde
Staten een nog grotere kaskraker
dan Batman, hier pas in september
in de bioscoop - zal terecht groten
deels op het conto worden geschre
ven van Warren Beatty, met wie
Madonna een soort 'verstandsro
mance' aanging. Tegenover het
beetje prestigewinst voor haar was
er aanvankelijk de kater van de ui
terst koele ontvangst van I'm
Breathless, een waagstuk waar ze
zich bij gebrek aan echte vocale
kwaliteiten beslist aan heeft ver
tild.
Via haar eerste internationale
toernee sinds driejaar is ze nu drif
tig bezig om toch uit te komen bij
Madonna (Louise Veronica Ciccone) bij het begin van haar Blond Ambi
tion World Tour in Los Angeles (foto AP)
de algemene, onvoorwaardelijke
adoratie die ze zichzelf heeft toege
dicht. In haar nieuwe podiumspek
takel spelen haar 'avonturen met
Dick Tracy' dan ook een onderge
schikte rol, zo leert een verken
ningstocht naar het Parijse Omni-
sports de Bercy, de afgelopen week
tot driemaal toe haar (overdekte)
speelplaats.
Weliswaar is Vogue gebombar
deerd tot de finale, maar dit trend-
gerichte dansnummer is allesbe
halve kenmerkend voor I'm
Breathless. De weinige keren dat
Madonna wel put uit het karakte
ristieke repertoire van haar vijfde
album (sinds 1983) zakt haar show
meteen in, de verrassende ver
schijning van een aantal evenbeel
den van Dick Tracy (gele gleufhoe-
den, dito regenjassen) ten spijt.
Anders ligt het met de intregatie
van het andere materiaal dat sinds
Madonna's vorige krachttoer om
de wereld is verschenen, ofwel het
werk van haar vierde langspeler Li
ke A Prayer. Express Yourself,
haar zomerhit van 1989, maakt
deel uit van de uitvoerige 'ope
ningsceremonie', die met zoveel vi
sueel geweld gepaard gaat dat nie
mand in staat mag worden geacht
om alles te consumeren. Het min
der bekende Keep It Together (met
in het begin verwijzingen naar Fa
mily Affair van Sly The Family
Stone) is verheven tot definitieve
wegwezer. Verdient die keus op
zich al waardering, de uitvoering
helemaal.
Wie tegen die tijd nog zou twijfelen
aan het podium talent van 'het een
voudige katholieke meisje uit de
Midwest' wordt via haar razendk-
nappe stoelendans (met groep) en
het ingetogen afscheidsritueel als
nog tot Madonna bekeerd.
In Keep It Together komt op de
valreep zowel haar sterkste als
haar zwakste kant als concerteren
de rockheldin het meest nadruk
kelijk naar voren. Madonna is als
danseres beslist uniek: soepel,
wervelend, provocerend, sexy,
grappig en daarbij aldoor vrij origi
neel. In die hoedanigheid is ze zon
der meer het meest in haar ele
ment, zowel met haar zeven 'man
nen' (onder wie haar nieuwe min
naar Oliver Crumes) als in haar
eentje.
Met het keer op keer luid herhalen
van het refrein forceert ze haar
stem meer dan in de voorafgaande
zeven kwartier bij elkaar. Zodoen
de accentueert ze - geheel onnodig
- nog eens dat haar stembanden
lang niet de lenigheid hebben van
haar andermaal afgetrainde li
chaam. Misschien dat gaandeweg
haar Europese tournee deze afslui
tende oproep moet worden inge
kort of worden overgelaten aan
haar twee koorzangeressen, want
op deze manier gaat Madonna
zichzelf snel in de problemen zin
gen. In eigen land, waar ze de afge
lopen twee maanden toerde, moest
het routeschema ook al worden
aangepast om haai' op verhaal te
laten komen, het is niet ondenk
baar dat 'hier' straks eenzelfde in
greep moet worden toegepast.
In de anderhalf uur tussen Express
Yourself en Keep It Yourself grijpt
Madonna toch wel heel stevig te
rug op haar grootste successen.
Evenals haar goede vriend Prince
op diens Nude Tour zet ze daarbij
een verkeerde 'spanningsboog' op
door de ene klassieker aan de an
dere te blijven rijgen. Als gevolg
daarvan is tegen het achtste num
mer Papa Don't Preach het pu
bliek - in Parijs door haar in goed
Frans bejegend - al ietwat blasé en
staat het minder open voor het
blokje Dick Tracy (met onder meer
Now I'm Following You en Hanky
Panky
Bij het 'oppoetsen' van haar 'oude
goud' gaat het bijna 32-jarige feno
meen minder gemakzuchtig te
werk dan His Royal Badness on
langs in de Kuip. De sfeer en aan
kleding ervan zijn sterk afwijkend
van het Who's That Girl Show-con
cept uit 1987. Madonna's verkleed
partijen zijn minder talrijk en ook
haar puberale neigingen zijn aan
zienlijk afgenomen. Het ordinaire
aan haar - dat zo haaks staat op
het beoogde imago van zwoele,
sjieke vamp - is er daarmee een
beetje van af. Niettemin kan ze
zich af en toe nog steeds als een
goedkope schreeuwlelijk laten
gaan, zoals in 'Bercy' bleek toen ze
er achter kwam dat haar domein
werd bezaaid met velletjes papier.
Prompt waren de vier-letterwoor-
den niet van de lucht.
De frisheid in haar feest der her
kenning kent nog twee ingrediën
ten van belang. Allereerst de veelal
gewijzigde arrangementen, waarin
haar nieuwe musical director Jai
Winding (opvolger van Pat Leo
nard) de hand zal hebben gehad.
Zo heeft Like A Virgin de
klankkleuren gekregen van de
Orient, een aanpassing die Madon
na in staat stelt om als een harem
dame solo op haar kussens een
woeste paringsdans uit te voeren.
Daarnaast overtuigt de Blond Am-
bition Show door de tomeloze ener
gie die Madonna voortdurend uit
straalt. Haar is in het verleden wel
eens verweten haar fans tegemoet
te treden als een marathonloop
ster die start voor een recordpo
ging en doorgaat tot ze er bijna bij
neer valt. Zoveel ongeremdheid
kent ze gelukkig inmiddels niet
meer, ze houdt meer rekening met
haar gehoor.
Dat neemt niet weg dat ze nog al
tijd te veel holt alsof ze zich in tijd
nood waant, demonstreert ze te
weinig spelvreugde. Meer (innerlij
ke) rust zou de warmte van haar
fraaie tour de force stellig ten goe
de komen. De vraag is of Madonna
die zich ooit eigen zal kunnen ma
ken. Want, zoals de codenaam van
deze toernee ook al aangeeft zijn
het vooral haar kolossale ambities
die haar nog steeds doen voortdrij
ven.
Louis Du Moulin
Het is lang geleden. In Brussel.
Een tweetalige stad waar je
overigens betrekkelijk weinig
Vlaams hoort spreken. Lopend
door de stad raak je de weg kwijt.
In de verte naderen zo te zien twee
geschikte wegwijzers. Op afstand
lijken ze Frans te spreken: het ac
cent en de intonatie, het spreek
tempo, alsmede het drukke hand
werk. Pas als de beoogde padvin
ders je weg kruisen blijkt het toch
Vlaams te zijn. Met een Frans ma
niertje. Dat maniertje is dan vooral
de melodie, de toon, het accent.
Hoe goed buitenlanders onze taal
ook spreken, je hoort vrij snel of ze
geboren sprekers van het Neder
lands zijn of niet. Zo zal het ook wel
zijn als Nederlanders buiten de
deur praten. Er zijn dan allerlei
min of meer kleine uitspraak-re-
gels die we overtreden. Een accent
komt-verkeerd te liggen of de melo
die van een zin past niet bij de in
houd.
Op papier is het moeilijk om over
accenten, klemtonen, nadruk,
zinsintonatie wat te zeggen, want
je kunt dat niet gemakkelijk laten
horen. En als je met streepjes op
lettergrepen gaat werken, neemt
de zetter je dat niet in dank af en
neemt hij mogelijk zelfs wraak.
Desondanks...
Elk woord heeft zijn accent. Zo
spreek je over ondiep water met de
klemtoon op de eerste lettergreep.
Maar het accent kan verspringen:
dat water is ondiep. Je ziet hetzelf
de in anti-Duits; hij heeft een anti-
Duitse houding, maar dat bete
kent niet dat hij altijd anti-Düits
is. Stel je voor.
Accenten kunnen zich ook verleg
gen in de loop van de tijd. Het
woord vierkant krijgt nu de klem-
kaatsen, verspringen. Die werk
woorden kan je niet scheiden: zij
doorliep de mavo, hij voorspélde
de nederlaag. Als je nu bij sommi
ge van deze werkwoorden het ac
cent op het eerste deel legt, veran
dert de betekenis volledig en kan
je de delen wel scheiden: doorlo
pen. vérspringen. De verf was
doorgelopen; zij had de avond
school in driejaar doorlópen. Heeft
hij vérgesprongen of is het accent
toon op de eerste lettergreep: vier
kant. Honderdvijftig jaar geleden
lag het accent op de tweede letter
greep. Men zei toen: deze tafel is
vierkant. Zoiets merk je niet als je
een oude roman van Jacob van
Lennep leest, maar het wordt ver
teld in een spraakkunst uit die tijd.
Hoe belangrijk de klemtoon kan
zijn, zien we bij sommige werk
woorden. Zo heb je werkwoorden
met de klemtoon op het tweede
deel: doorlópen, voorspéllen, weer-
verspróngen? zij moest doorlopen,
dus liep zij dóór. Hij trachtte het te
voorkómen om niet te moeten
voorkomen.
Het juiste accent zorgt ervoor dat
de goede betekenis óverkomt. En
een onjuiste klemtoon zet de luis
teraar op het verkeerde been. Het
zal je overkómen. Behalve accen
ten op woorden speelt ook de zins
melodie, de intonatie een rol in de
taal. Zet een Nederlandse voetbal
ler in een Vlaams elftal en na een
paar succesvolle jaren heb je grote
kans dat zijn Nederlands een
Vlaamse intonatie heeft gekregen.
Bijna onmerkbaar. Maar vaak
blijft het zangerige van een streek
taal in ons algemene Nederlands
doorklinken.
Een paar weken geleden, ver weg
in Europa: een meisje vertelt in het
Engels over zichzelf. Ze blijkt Ne
derlandse te zijn en woont in Lim
burg. Omdat in haar rappe buiten
lands geen enkel Limburgs vlekje
te horen is, vraag ik waar ze van
daan komt.
Raad eens?
Spreek een zin in je moeders
taal en ik zal zeggen waar je hebt
leren spreken.
Dat zal je niet lukken. Waarna
ze zegt: ,,Hoor je waar ik vandaan
kom?" Daar moet ik het mee doen.
Het Nederlands lijkt vlekkeloos,
losgezongen van dorp of streek.
Maar een ding verraadt haar: een
verre, nauwelijks hoorbare noor
delijke melodie in haar zin. Ik gok
een beetje en ontmasker haar: jij
komt uit Friesland.
Eigenwijs of eigen wijs?
Lo van Driel
TT et grensoverschrijdend ef
L1 fect van de huisvuilzak. Hel
klinkt even belangwekkend als
'het seksleven van de bruine
langpootmug'. Toch heeft de
plastic huisvuilzak en zijn Euro
pese ambities wel degelijk een
serieus aspect.
Dat bewijst de Nederlandse Eu
roparlementariër Alman Met
ten (PvdA), die zich ergert aan
de beperkingen die de (Neder
landse) huisvuilzak hier en
daar in België worden opgelegd.
Toch moeten na 1992 ook voor
de huisvuilzak de grenzen volle
dig verdwenen zijn.
De Belgen discrimineren de Ne
derlandse plastic zak. Een in
Mechelen wonende Nederlan
der beklaagde zich erover dat
zijn in ons land gekochte, grijze
en KOMO-goedgekeurde plastic
zak door de Mechelse huis-
vuilophalers gewoon als oud
vuil werd genegeerd.
En niet alleen in Mechelen. Ook
in Zemst, Roeselare en Hasselt
worden Nederlandse zakken
niet meegenomen. Waarom?
Omdat het geen bij de gemeente
Mechelen gekochte zakken zijn.
Nu zijn die zakken duur. Een
pak met twintig huisvuïlzakken
kost hier zeven tot acht gulden.
Dat is zeker een derde duurder
dan in ons land, terwijl het ma
ken van de zakken toch nage
noeg evenveel kost. Een deel
van dat geld verdwijnt echter
als extra inkomstenbron in de
gemeentekassen. En dat terwijl
je ook nog, zoals overal, apart
voor het ophalen van het huis
vuil moet betalen.
Een in België wonende Neder
lander die wel eens in zijn va
derland komt en er dan huis-
vuïlzakken meeneemt, zou die
hier dus niet mogen gebruiken.
Overigens zijn er ook gemeen
ten, zoals de mijne hier in Brus
sel, die de Nederlandse zakken
(want ik heb ze ook) gewoon
meenemen.
Het gedrag van de Mechelaars,
Hasselaars of Roeselaarders is
Alman Metten in het verkeerde
keelgat geschoten. „In strijd
met het EG-verdrag, artikel 30
tot 37", zo stelt hij in schriftelijke
vragen aan de Europese Com
missie. Die moet de Belgen tot de
orde roepen, meent Metten.
In die artikelen staat immers
dat de lidstaten in afwachting
van dat magische jaar 1992
geen nieuwe maatregelen mo
gen nemen die de totstandko
ming van die vrije binnenmarkt
kunnen hinderen. En als de
huisvuilzak niet vrijelijk ge
bruikt mag worden, loopt Euro
pa 1992 gevaar.
Volgens de gemeente Mechelen
tast het gebruiken van Neder
landse huisvuilzakken echter
„de globaliteit van het huisvuïl-
probleem" aan. De burgemees
ter wil er niets aan doen, want
de regering heeft dit soort maat
regelen goedgekeurd.
In het verleden zijn er in Neder
land ook dergelijke voorvallen
geioeest. Maar die behoren tot
het verleden sinds alle gemeen
ten de KOMO-goedgekeurde
huisvuilzakken aanvaardden.
Die zijn overal te koop zonder
dat de gemeente er een cent wij
zer van wordt.
Muze spreek, wie van.de
Grieken had de meeste
óóeken, wie van de Latijnen?
Wie is het die tegenwoordig
meer boeken bezit dan koning
Matthias Corvinus?" Zo bezong
de humanistische Italiaanse fi
losoof Naldus Naldius een van
de beroemste boekenverzame
lingen uit zijn tijd, de Bibliothe-
ca Corviniana, eigendom van de
haast legendarische Hongaarse
koning Matthias Corvinus.
Ter gelegenheid van de vijfhon
derdjarige sterfdag van de ko
ning is in de burg in Budapest
tot 6 oktober een tentoonstel
ling te zien, gewijd aan deze be
roemde renaissancebiblio-
theek. Tweederde van de 216
boeken die er nog over zijn van
de verzameling van Matthias,
zijn uit de hele wereld bijeenge
bracht en geven de fijnproever
een prachtig beeld van de zorg
en liefde waarmee boeken des
tijds werden omringd.
Mattias (1443 tot 1490) bouwde
een bibliotheek van wereldfaam
op in een tijd dat het verzamelen
van boeken was voorbehouden
aan een enkeling die het zich
kon veroorloven de werken
woord voor woord te laten ko
piëren. De boekdrukkunst was
nog niet uitgevonden en over
schrijven was de enige mogelijk
heid om een boek verder te ver
spreiden.
Dat was een werk dat aan mon
niken werd overgelaten en zij
beperkten zich niet alleen tot
het zeer precies en netjes kopië
ren. Een boek was een kostbaar
bezit en verdiende meer aan
dacht: de pagina's, vooral de ti-
telzijden, werden rijk versierd
met kleurige randen en miniatu
ren, vaak voorstellingen uit de
bijbel, maar ook veel wereldlij-
kere zaken: de triomftocht van
een leger, de bouw van een pa
leis. De band, gesneden uit ste
vig leer, werd versierd met mo
tieven en bladgoud. De boeken
die speciaal voor koning Mat
thias werden vervaardigd, zijn
aan hun banden altijd te her
kennen. Ze vallen op door syme-
trische, oriëntaals geïnspireer
de motieven. Bovendien is in de
miniaturen altijd het wapen van
de koning opgenomen.
Slechts een deel van de werken
die Matthias bezat, zijn in zijn
opdracht gekopieerd. Hij kreeg
ook boeken ten geschenk, van
de Turkse sultan bijvoorbeeld.
Een deel van zijn verzameling
van honderden boeken had hij
te danken aan de confiscatie
van twee andere bibliotheken
van bisschoppen die hem on
trouw geworden waren. Na zijn
dood lagen nog tientallen boe
ken te wachten om gekopieerd
te worden.
Matthias Corvinus' leven werd
o -/ w.' ataa» o c
o „o
è-
Boek van Andreas Pannonius uit de bibliotheek van Matthias Cor
vinus foto GPD)
voor een groot deel door oorlog
beheerst: tegen de Turken,
maar vooral ook tegen de Oos
tenrijkers. Desondanks stond
hij bekend als een vorst die Hon
garije in enkele tientallen jaren
van een achterlijk boerenland
wist te verheffen tot een land
dat midden in de Europese cul
tuur stond. Hij ging om met de
belangrijke humanisten van
zijn tijd, hield zich bezig met ar
chitectuur, sprak vloeiend vier
talen en was geïnteresseerd in li
teratuur en kunst. Na zijn huwe
lijk met de Italiaanse Beatrix
van Aragon (kleindochter van
een grote boekenverzamelaar)
werd cultuur aan het Hongaarse
hof zo belangrijk, dat sommige
edellieden zich beklaagden dat
het wel een Italiaans konings
huis leek.
In de Hongaarse volksverhalen
speelt Matthias een belangrijke
rol. Er zijn talloze legenden over
zijn rechtvaardigheid: hoe hij
als boer verkleed het land door
trok om onrecht ongedaan te
maken en de armen te helpen en
over de wilde affaires met herde
rinnen die hij gehad zou hebben.
Hoe nobel de koning werkelijk
was, valt nauwelijks na te gaan.
Maar wie bedenkt dat terzelf-
dertijd in het naburige Trans-
sylvanie de Roemeense vorst
Vlad Dracul (de 'echte graaf
Dracula') zijn onderdanen van
wege de kleinste overtreding op
houten palen liet spiezen, kan
zich voorstellen waarom Mat
thias geliefd was.
Zijn bibliotheek getuigt van een
brede belangstelling. Hij bezat
kopieën van Griekse en Ro
meinse schrijvers, humanisti
sche geschriften, kerkelijke
werken en boeken op het gebied
van de krijgskunde, architec
tuur, natuurwetenschappen en
niet te vergeten de sterrekunde,
tot zeer kort daarvoor een ver
boden wetenschap die eindelijk
weer beoefend kon worden. Een
fraai voorbeeld op de tentoon
stelling is een atlas met een we
reldkaart.
Na de dood van de koning (die
volgens de overlevering door
zijn vrouw is vermoord met een
vergiftigde vijg) viel de biblioh-
teek al spoedig uiteen. Zijn op
volger, een vorst uit het Poolse
huis Jagello, had geen belang
stelling voor de boeken en gaf
een deel weg. Het grootste deel
van de bibliotheek zou later
door de Turken naar Constanti-
nopel worden vervoerd, een an
der deel bleef achter om aan
schimmel en wormen ten prooi
te vallen.
De boeken die de Turken heb
ben meegenomen, zijn voor een
deel later weer in Budapest te
ruggekomen, maar het grootste
deel van wat nog rest van de bi
bliotheek is over de hele wereld
verspreid. Op de tentoonstel
ling zijn boeken uit steden als
Londen, Cambridge, Munchen,
Verona, Praag, Brussel, Jena,
Uppsala en zelfs New York.
Runa Hellinga