PZC Alleen een sterke regering kan hulp aan Navo zoekt rol in nieuw Europa opinie en achtergrond Econoom De Groot over studiefinanciering: WOENSDAG 4 JULI 1990 Collegegeld Vloeken Studieduur Afrikanen niet blij met westerse aandacht voor democratie Ritselen Onderwijs Menskracht M Doctrine Nieuw Europa Wegens annulering exportorder GROTE PARTIJ TEKENTAFELS Plan Ritzen is gebakken lucht (Van onze parlementaire redactrice Margreet Vermeulen Is het bezuinigingspakket van minister Ritzen (Onderwijs) „gebakken lucht", zoals Weiten- berg van het Christelijk Werk geversverbond onlangs op merkte? „Deels wel", meent ook onderwijs-econoom Hans de Groot. „Ik had op een door tastender pakket gehoopt. En vergeet niet: met dit pakket is nog niet de helft van het pro bleem opgelost!" De Groot was wetenschappelijk medewerker van Ritzen, toen die nog hoogleraar in Rotter dam was. Dezelfde De Groot hield, op verzoek van minister Ritzen, de Onderwijsbegroting tegen het licht. De Groot ont popt zich als een heuse tove naarsleerling. „Het is simpelweg een kwestie van optellen en aftrekken", al dus de econoom. „Er ligt een probleem van 1,8 miljard in 1994. De ingrepen in het beurzenstel sel en het pakketje voorstellen voor de wachtgelden leveren sa men 740 miljoen op in 1994. Ik kom dus nog ruim één miljard tekort. Ik ben erg benieuwd waar Ritzen nog meer mee komt, want de tijd begint wel te dringen." De Groot had 't verstandig ge vonden als Ritzen het parlement een pakketje had voorgelegd waarmee de ergste pijn op de be groting snel weggenomen had kunnen worden. Zo vindt De Groot dat Ritzen de HBO-scho- len op dezelfde manier moet fi nancieren als de universiteiten. „Dat wil dus zeggen: een vast budget, ongeacht de vraag of er zich meer studenten melden. Zo werkt het bij de universiteiten ook. Soms lijken bezuinigingen heel naar, vooral als je moet af knijpen. Maar in dit geval kun je het budget van de HBO-scholen gewoon voor pakweg vier jaar bevriezen." - Is dat niet gewoon het afwente len van de problemen op de scholen zelf? De Groot: „Maar dat gebeurt uiteindelijk toch. Een open ein de-regeling, waarbij het budget van scholen stijgt naarmate zich meer leerlingen melden, is geen garantie dat er niet bezuinigd wordt. Kijk maar naar het verle den. Als zich plotseling meer studenten meldden, ging ge woon de vergoeding die scholen van het departement voor iedere leerling krijgen ietwat omlaag. Dat is ook bezuinigen op de scholen zelf." Volgens de Rotterdamse eco noom is er eigenlijk maar één manier om rigoreus op Onder wijs te besparen. „Dat is het drukken van de kosten die ie dere student voor de overheid met zich meebrengt. Een stu dent in het Hoger Onderwijs kost 10.000 gulden per jaar, aan onderwijskosten. In Nederland komt daarvan 84 procent voor rekening van de overheid terwijl de student zelf 16 procent be taalt in de vorm van collegegeld. In een land als Amerika dragen studenten 40 procent bij aan de kosten van hun opleiding." De juiste verdeelsleutel bepaalt de politiek, niet de wetenschap. Maar De Groot vindt dat de be staande verdeelsleutel niet „hei lig" verklaard moet worden. „Het bedrag dat universiteits studenten bij voorbeeld privé in hun studie steken, verdienen ze later drie keer terug. Ik wil maar zeggen dat er een rechtvaardi ging te vinden is als je aan de huidige verdeelsleutel wilt tor nen." -- Wat vindt U in dit verband van de verhoging van het collegeld met 500 gulden in vijfjaar? De Groot: „Dat zijn maar hele bescheiden stapjes. De bijdrage van studenten aan de oplei- dingskosten stijgt daardoor van 16 procent naar 22 procent." „Wat ik wil zeggen is dit: het ba sisonderwijs, zodat iedereen kan lezen en schrijven, is voor de vol le 100 procent een overheids taak. Onze moderne maatschap pij stort in elkaar als de onderda nen niet kunnen lezen en schrij ven. Maar de financiering van het hoger onderwijs is een ge deelde verantwoordelijkheid, vooral ook omdat de privé-op- brengst voor afgestudeerden erg groot is. De politieke discussie over die verdeelsleutel moet eens gevoerd worden. Want de vraag naar onderwijs zal blijven stijgen in deze hoog-ontwikkel- de samenleving. Ook werkne mers zullen zich steeds meer la ten her- en bijscholen. Het is de vraag of de overheid het leeuwe- deel van die kosten moet blijven dragen." Een andere mogelijkheid om fors te bezuinigingen is het tem peren van de vraag naar (be taald) onderwijs. 'Volume-maat regelen' noemt men dat op het departement. Een voorbeeld: Ritzen wil de studieduur in het HBO met één j aar bekorten voor sommige groepen studenten. Een ander voorbeeld is studen ten van 27 jaar en ouder niet lan ger een beurs te geven. De Groot: „De bekorting van de HBO-studieduur heeft Ritzen al half ingeslikt. Maar dat terzijde. Ik geloof niet dat de omvang van de studentenaantallen vanuit het departement is bij te sturen. Dat is ontzettend ingewikkeld. Scholen zelf hebben daar veel meer Invloed op." -- Wat vindt U van het bedrag van 300 miljoen dat Ritzen denkt te bezuinigen op deze manier? De Groot: „Ik zie nergens een onderbouwing van dat getal in de stukken. De gebruikelijke termen tref ik aan in de antwoor den van Ritzen op vragen van de Tweede Kamer daarover. 'Doel matiger leerwegen' is zo'n term. Maar hoe daarmee 300 miljoen bespaard kan worden in 1995 staat er niet bij." Het leeuwedeel van de bezuini gingen denkt Ritzen binnen te slepen door de studieleningen onder te brengen in een aparte organisatie. „Weinig elegant", noemt De Groot deze boekhoud kundige truc waardoor de uitga ven van de studie-financiering straks buiten de onderwijsbe groting om lopen. „Maar het le vert tweederde van het totale bezuinigingsbedrag op. Dus je moet het wel doen", vindt De Groot die er echter op wijst dat de totale uitgaven voor studiefi nanciering er in werkelijkheid natuurlijk geen cent door om laag gaan. „Je leent bij een an der loket, dat is alles." De voorgenomen besparingen op de wachtgelden van tachtig miljoen in 1994 vindt De Groot bescheiden. Maar hoe dat be drag bereikt wordt vindt de eco noom moeilijk te doorgronden. „Bij eerste lezing van Ritzens wachtgeldnotitie zie ik geen garantie dat de besparingen werkelijkheid worden." „Het is misschien vloeken in de kerk", vervolgt de Groot, maar de uitgaven voor studiefinancie ring hoeven niet altijd automa tisch te stijgen als het aantal studenten stijgt. Oftewel de post studiefinanciering hoeft niet per se een open einde-regeling te zijn. Je kunt de uitgaven een tijdje bevriezen en de armoe ver delen over de studenten!" „Met andere woorden: verlaag de studiebeurzen als de studen tenaantallen stijgen. Mensen met lage inkomens kunnen in zo'n geval gecompenseerd wor den, die inkomensgegevens zit ten toch al in de computers van de Informatiseringsbank. Het klinkt misschien wat onaange naam, maar wees eerlijk: Ritzen bezuinigt nu ook op de beurzen van de individuele studenten. Ik heb het al gezegd: een open ein de-regeling bij studiefinancie ring is geen garantie dat er niet op de studiefinanciering bezui nigd wordt." Onderwijseconootn Hans de Groot (foto De Jong) A (Van onze verslaggever Pieter Couwenbergh Een van de voorwaarden voor ontwikkelingshulp is de aanwezigheid van een de mocratische regering. Geld mag niet blijven kleven aan de handen van corrupte ambte naren. In het geval van Afrika wilden Europese regeringen meer dan eens de ogen dicht knijpen. Er werd niet gerept over het ontbreken van meer dere politieke partijen of stemrecht. De economische si tuatie was te ellendig om niets te doen. Sinds de perestrojka in de Sov jetunie en Oost-Europa heb ben de westerse landen weer hoop dat de westerse democra tie het ideaalmodel is. Ook Afrika moet eraan geloven. Tijdens de Afrika-conferentie deze week in Maastricht is het punt van de 'goede regering' dan ook opnieuw op de voor grond getreden. Voorzitter Ma- sire van de conferentie, en te vens president van Botswana, spaarde niemand toen hij sprak over het moeten bestrij den van inefficiëntie, verspil ling en corruptie. Hij kan op weinig waardering rekenen van zijn collega's. „Het is weer een van de voor waarden die de donorlanden stellen aan de plannen. Zij wil len de ontwikkelingen kunnen dicteren, vooral de snelheid er van", briest minister van finan cien S. Kibona van Tanzania. In zijn land bestaat een politie ke partij, die een immens bu reaucratisch apparaat in stand houdt. Corruptie en smokkel zijn er aan de orde van de dag. Erover praten wil hij eigenlijk niet. „In elk land is er corrup tie, ook in uw land Het gaat er om of je het onder controle kunt houden". In Tanzania vindt het ritselen op alle ni veaus plaats. Van de gemeen te-ambtenaar die een vriend een bouwvergunning geeft tot de minister die miljoenen sub sidie in eigen zak steekt. Kwalijk nemen kun je ze het niet. Het salaris van een amb tenaar is vaak onvoldoende om van te leven. „Dat is een van de redenen waarom wij het niet onder controle hebben. Als de economie in het slop raakt, komt de corruptie bovendrij ven. Westerse bedrijven werken het in de hand door on derhandse kortingen te bieden op allerlei machines." Tanzania ontbeert, zo legt zijn assistent F. Kazaura uit, de no dige vakkennis, de capaciteit om te kunnen regeren. „We hebben behoefte aan goed ma nagement, vooral economisch management want daar zit het probleem. Tot die tijd is een sterke regering de enige ma nier om iets gedaan te krijgen, ook voor het Westen." Tijdens de Afrika-conferentie wordt gesproken over de recen te aanpassingsvoorstellen van de Wereldbank, de lener voor de Derde Wereld. De ontwikke ling van de landbouw neemt een vooraanstaande plaats in, net als de opbouw van klein schalige industrie. Verder zijn onderwijs, gezondheid en an dere sociale zekerheden be langrijke punten in het rap port. „Juist de sociale zekerheid wordt de dupe van de economi sche crisis. De beste manier om een dienst te bewijzen aan het volk is het gratis te maken. Maar om dat te kunnen bekos tigen heb je een hoge produktie en sterke economie nodig." In de jaren zestig koos Tanza nia onder de bezielende leiding van Julius Nyerere voor deze sociale richting. De landbouw werd verder ontwikkeld en aan de andere kant werden staats bedrijven opgericht om de in dustrie te ontwikkelen. Het verdiende geld ging voor het merendeel in sociale program ma's voor 'gezondheid, onder wijs en water'. Een immense bureaucratie moet daarvoor zorgen. Tanzania wordt het troetel kind van het Westen, totdat de droogte toeslaat. De oogsten vallen tegen, de economische groei daalt tot nul en corruptie en smokkel tieren welig. Als Nyerere weigert aan de voorwaarden van het IMF te voldoen, krijgt hij geen geld meer. Het land zakt diep weg in een poel van ellende. „Het pro bleem", zo analyseert Kibona nu, „was en is het gebrek aan een goede infrastructuur. Graan en katoen bleef liggen bij de boeren en kon niet naar de markt. Omgekeerd kwam kunstmest nooit aan bij de boe ren." Begin jaren tachtig lijkt het land door God en alleman ver laten. De sociale voorzieningen worden als eerste uitgekleed, de rijke Tanzaniaan zoekt een privé-kliniek, en groenten en brood worden onbetaalbaar. Het volk mort, maar is te wei nig georganiseerd om een vuist te maken. Inmiddels lijkt het land weer op de weg omhoog. De katoen- produktie is de laatste jaren verveelvoudigd, terwijl ook de kleine industrie opbloeit. „Maar nog steeds kunnen we niet op eigen benen staan. On ze produktie-sectoren zijn nog te veel afhankelijk van buiten landse hulpbronnen en onze landbouw teveel van mooi weer", aldus Kibona. Ook de afhankelijkheid van IMF-geld maakt hem niet geruster. De bescheiden economische groei biedt echter wel geld om weer wat te doen aan 'het men selijk kapitaal'. De enige ma nier om hogerop te komen is door het zelf te doen. Dat beseft ook Afrika. „Investeren in mensen is noodzaak", erkent Kibona, „maar de economie moet het toelaten. Voor een echte sprong voorwaarts moet er een oplossing komen voor het schuldenprobleem." Dat hangt namelijk als een mo lensteen om de nek van de Afri kaanse staten. „De schuld en vooral de rente zuigen de reser- ié?,-). T-'. - «MP"'; i .('f /«4, t 'V fï^/* 4 o ""V**'- X, - -/ Succes van de landbouw in de derde wereld is niet genoeg. Ook het schuldenprobleem moet worden opgelost (foto GPD) ves van de Afrikaanse landen leeg. Als we de jaarlijke schuld willen betalen, moeten we 90 procent van onze export-in komsten afstaan." Het Westen wil het niet zien, meent Kibona. Vandaar dat het niet expliciet op de agenda van de Afrika-conferentie staat. Hij wijst nogmaals op het belang van een generaal pardon of ten minste het aan passen van de loden rentelast, die bijna meer bedraagt dan de totale schuld. „Regeringen en banken geven je graag uitstel van betaling, maar de rente loopt door. Bankiers zeggen dan dat het een goede les is. Wie geld leent, moet ook terug betalen. Maar als je een kind leert zwemmen, breng je hem ook niet alleen naar de rivier en laat je hem daarna aan zijn lot over." Een extra handicap van de Afrikaanse staten tegenover collega's in met name Zuid- Amerika is de donor. Waar in Zuid-Amerika vooral commer ciële banken investeren, moe ten de Afrikanen het hebben van regeringen, Wereldbank en IMF. Die zijn tot nu toe abso luut niet genegen te praten over schuldenvermindering of kwijtschelding. „Het IMF leent het geld ook elders en moet wel geloofwaardig blijven", meen de oud-directeur Robert McNamara. Commerciële ban ken gaan echter de tweede hands markt op met niet-inba- re leningen of schrijven ze af. „Westerse regeringen en com merciële banken zouden ook creatief met deze leningen om moeten gaan. Dat geeft ons meer lucht." Ook minister Pronk van ont wikkelingssamenwerking is een voorstander van het afko pen van regeringsschulden. Maar collega's van Financiën voelen daar absoluut niets voor. Het niet betalen van schulden aan het IMF is het te kenen van je doodvonnis. Dan komt er geen cent meer over de brug, niet van een regering, en niet van een commerciële bank. Kibona houdt goede moed, maar hoopt op ten minste een concessie. „Wanneer krijgen we nu eens geld voor lange tijd te leen, voor een jaar of dertig. Als wij het dan naar eigen in zicht kunnen besteden, kun nen we iets opbouwen. Een pro ject vier jaar ondersteunen zet geen zoden aan de dijk. Wij ne men dan ook zelf de verant woordelijkheid voor de plan nen." Als De Groot de krant leest wordt hij erg somber. „Het kan nog ongelooflijk lang duren voordat de onderwijsbegroting op orde is. Ik las gisteren weer dat de vakbonden hebben afge dwongen dat tot 1996 gewacht wordt met radicale wijzigingen in de financiering van basis- en voortgezet onderwijs". De vak bonden zijn bang voor het nieu we systeem waarbij alle scholen één bedrag ineens krijgen. Van dat ene bedrag moet de school alles betalen: van de salarissen tot en met de potloden. „Het is toch de enige manier om de Onderwijsbegroting beheers baar te maken", meent de Groot. „Dergelijke maatregelen zijn ongetwijfeld niet altijd leuk. Maar het pakket dat Ritzen nu op tafel heeft gelegd is ook niet leuk. En dan hebben we nog niet eens gesproken over het miljard aan bezuinigingen dat er nog aan zit te komen." Van onze correspondent in Brussel Hans de Bruijn) Of nu ook de organisatie van de Navo moet veranderen? „Nee hoor", antwoordt de hoge Amerikaanse diplomaat, „of het zou de kwaliteit van het ca fetaria moeten zijn". Een grapje met een serieuze ondertoon. Want wat de Amerikanen niet willen, is dat het bondgenoot schap nu ineens alle zekerheden en uitgangspunten die het wes ten veertig jaar lang houvast hebben geboden, op de vuilnis belt van de geschiedenis gooit. Maar veranderen móét de Navo. Donderdag en vrijdag komen in Londen de twee presidenten (Bush en Mitterrand) en de rege ringsleiders van de zestien Na- vo-landen samen om zich op de toekomst van de alliantie te be raden. Het gaat daarbij om een aantal hoofdthema's: de politieke rol die de Navo in Europa kan spe len. nu de militaire rol minder belangrijk wordt; herziening van de strategie van de Navo, in clusief het verminderen van het aantal kernwapens in Europa; het opzetten van een Europese veiligheidsstructuur, waarin oost en west nauw samenwer ken. Door Navo-diplomaten wordt de top van Londen als de belang rijkste uit de Navo-historie en als een nieuw begin voor het bondgenootschap omschreven. Sinds de vorige top, in mei 1989, is op ons continent immers heel wat veranderd. De Muur viel; aan de deling van Europa kwam een einde; Oost- Europa werd democratisch; het Warschaupakt viel uiteen. Er wordt druk over ontwapening onderhandeld. Er is geen vijand meer en dat is wennen. Samen werking kwam in de plaats van confrontatie. Wil de Navo een hoofdrol blijven spelen, en niet door organisaties als de in politieke macht groeiende EG voorbijgestreefd worden, dan moet zij verande ren. Aan dat proces zullen de Na- vo-leiders deze week vorm en richting moeten geven. De aloude Navo-aanpak was ge baseerd op de 'Harmel-doctrine' uit 1967, genoemd naar de vroe gere Belgische minister van bui tenlandse zaken. Een sterke de fensie en tegelijk bereidheid tot onderhandelen over ontwape ning, luidde die. En nog steeds. Maar daar wordt nu in Londen 'samenwerking' aan toege voegd. De Navo wil met de lan den van het Warschaupakt gaan samenwerken. En niet om in stemming met het Duitse Navo- lidmaatschap te 'kopen', zo wordt er meteen waarschuwend bij gezegd. „We doen dit niet om de Sovjets iets te geven, maar omdat dit van zichzelf iets goeds is", heet het hier. De Navo-leiders zullen dan ook opnieuw uitspreken dat het herenigde Duitsland als ge heel lid van de Navo moet zijn. Om de eeuwige vrees bij de Sov jets voor dat grote Duitsland weg te nemen, zullen ook voor stellen worden gedaan voor de terugtrekking van kernwapens voor de korte afstand uit de Bondsrepubliek en voor troe penvermindering. Die voorstellen moeten dan la ter worden uitgewerkt in de Weense onderhandelingen over de conventionele strijdkrachten in Europa (CSE) en in de daarop in 1991 volgende SNF-onderhan- delingen over vermindering vi de strategische kernbewap ning. Voorts is de verwachting dat 'een soort niet-aanvalsverkl ring' komt, waarop Moskou aandringt. De Navo heeft da nooit zoveel in gezien, omdat altijd beweerde van nature een niet-agressieve organisal te zijn. Toch zal Londen volgens ing wijden 'een signaal' in die ric ting geven. Het voorstel van pi sident Bush om de kernwape strategie te veranderen (kerm pens pas als allerlaatste tc vluchtsmiddel) is een stap in i door de Sovjets gewenste ric ting. De Navo zal intussen een mind:' militaire rol gaan spelen. „Ma zij blijft een essentieel eleme in de constructie van het nieui Europa", zo beweert iederee En met die constructie moet i snel een begin worden gemaal Het staat wel vast dat dit via i Conferentie voor Veiligheid i Samenwerking in Euroj (CVSE) moet gebeuren. Daa van maken alle Europese land: van oost en west (behalve Alb nië), de Verenigde Staten en C nada deel uit. De Navo-top zal de bereidhe: uitspreken om die CVSE uit bouwen tot een permanent ove legorgaan over veiligheid vraagstukken tussen al die li den. Zonder dat daarmee de bi vo als westerse organisatie ove! bodig mag worden. f Die CVSE zal zich vooral moetei bezighouden met het voorke men, en als dat mislukt is, me het beheersen van conflicts tussen landen in Europa. De Ns vo blijft daarbij bestaan als o| gaan van vooroverleg tussen A zestien huidige lidstaten. Daarom wil de Navo vooral va de CVSE ook geen nieuwe bi reaucratie maken. Er moe slechts een (klein) CVSE-secre tariaat komen, terwijl elk ha jaar de ministers van buitei landse zaken en elke twee jaa de regeringsleiders bijeen moe ten komen. Op de CVSE-top, die vermoed: lijk op 19 november in Parijs va start gaat, moeten de 35 lande daar afspraken over maken. Hf vreedzaam beslechten van gi schillen wordt de hoofdtaak va die nieuwe Europese vredeso: dening. Nederland heeft ten behoef van de Londense top voorstelle op tafel gelegd voor de werkir van dat CVSE-'mechanisme waarbij het vooral gaat om d zogenaamde 'vertrouwen en ve ligheid opwekkende maatregi len'. De Navo-landen voelen echt: niets voor de Sovjet-voorstelle om van de CVSE een soort 'Ei ropese veiligheidsraad' te m: ken, waarin op hoog niveau ov< eventuele problemen wordt gi praat en uiteindelijk wordt gi stemd. Dat zou de Sovjetunie een sooi veto geven over ontwikkelinge in Europa. De CVSE mag ni( dienen om Moskou zo te con penseren voor het verlies aan ii vloed als gevolg van de omwei telingen in Oost-Europa, z wordt in Navo-kring gezegd. Om de goede wil te tonen, ove weegt de Navo om de landen va het Warschaupakt een accred tatie bij de Navo te geven. Via d plomatieke vertegenwoordigii gen zou dan een unieke vertroi wensband met de vroegere 'vi and' kunnen ontstaan. Advertentie 3 kochten wij rechtstreeks van de fabriek geheel verstelbaar doorlopend voetpedaal c Pr'Js excl. BTW. met veercompensatie Franco levering, - metafleggoot ZOlang d„e - afmeting 170x100 voorraad strekt TEKENINGKASTEN (licht beschadigd) Stalen ladenkast 6 laden met slot AO-formaat 140x95x57,5 cm 695,- A1 -formaat 113x83x58 cm L KANTOORMEUBELEN tteietnenkampweg 13 - Ind.terr. De Rietvelden Tel. 073-218771 - Fax 073-214740 Vrijdag open tot 20.00 uur Sittard - Handelsstraat 23 - Ind.terr. Bergerweg Zaterdag open van 10.00 tot 16.00 uur Tel. 04490-14867 - Donderdag koopavond - Zaterdag open van 10.00 tot 16.00 uur

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1990 | | pagina 4