PZC
3
Al speel je maar drie noten, laat ze horen
festival nieuwe muziek
Ad van Veer:
VRIJDAG 22 JUNI 1990
Herman de Witgodfather van de workshop
Onorthodox
Geestdrift
Wijnkelder
Jaren muziek in een tiendaags dwangbuis
ij heeft het - zegt hij - over
zichzelf afgeroepen, maar
>n dwangbuis is het wel: een
:stival Nieuwe Muziek in een
eriode van tien dagen prop
en, in lezingen en concerten
eer dan dertig componisten
it het gebied rondom de Mid-
ellandse Zee belichten en daar
nderhalve week voor beschik-
aar hebben. Directur Ad van 't
eer van de veelbesproken
achting Nieuwe Muziek Zee-
md blijft er monter onder,
iaar: „Het terrein is zó uitge
rekt, van zeg maar Spanje tot
Igypte, de culturen zijn zó ver
killend, dat je met een thema
Is dat van Muziek uit de Médi-
rranee ook een periode van
rie jaar zou kunnen vullen."
iat gebeurt dus niet. Tien da-
en - en dat is het. Geen festival
an drie weken, zoals in vorige
ren. De beperking - geeft Van
Veer aan - is aanvankelijk uit
nanciële nood geboren, maar
heeft gaandeweg geprobeerd
an de nood een deugd te ma-
en. Van 't Veer: „Ik liep al een
aar jaar rond met het idee een
■stival te bouwen rond muziek
it de Méditerranée. Het kwam
door allerlei financiële pen
den, niet van. Ook nu ging de
porbereiding niet van een leien
akje. Van research in het ge-
ied zelf is door dat geldgebrek
reinig gekomen. Toen Gorbats-
IV en Bush indertijd in Malta
aren, had ik daar eigenlijk ook
oren te zijn: in die dagen was er
et een musicologencongres
ver muziek uit het Middelland-
e-Zeegebied aan de gang en
aar had ik dus een en ander
unnen opsteken.Nu was er pas
ifgelopen februari enig zicht op,
at er een festival kon komen en
oen pas konden we dus compo-
isten gaan aanschrijven, ten
ele dus ook mensen, wier mu-
ek ik niet ken."
Je krijgt niet de indruk, dat het
antal activiteiten er erg onder
leden heeft...
'an 't Veer: „Ssst, laat gedepu-
erde De Vries dat maar niet
oren. Natuurlijk heeft de korte
ijd van voorbereiding beperkin-
en meegebracht. Maar er zitten
an een festival van tien dagen
ok voordelen. Het programma
niet zoals vroeger geconcen-
reerd rondom de weekends,
naar er is nu elke dag wat te
oen. Eigenlijk zit elke dag zó
ol, dat bezoekers bij wijze van
preken in de tuin hier kunnen
lijven slapen. Het is een experi-
ent en het festival wordt er een
s nder festival door. In die ander-
I alve week kunnen we nu een
c uster van evenementen maken
e i dat is, denk ik, interessant
v lor de bezoekers die van vèr
k men. En dat is toch nog altijd
o igeveer de helft van het totaal.
Irfeite sluit je op die manier be
te t' aan bij het karakter van veel
andere, internationale festivals:
ir een korte tijd en reeks voor
st ïllingen en activiteiten organi
se ren. Ik sluit niet uit, dat we in
dr t spoor verder gaan."
- Kaarom moest het dit jaar de
'Mterrane muziek worden?
Ve n 't Veer: „Over de eigentijdse
muziek in dat uitgestrekte ge
bied rond de Middellandse Zee
blijkt betrekkelijk weinig infor
matie voorhanden te zijn. Van
daar, dat ik op de gedachte
kwfcm dat het zinvol zou zijn om
een hele cyclus van lezingen en
cohcerten met werk en compo
nisten uit de randen van twee
werelddelen in één keer tevoor
schijn te halen. Je kunt dan - bij
voorbeeld - nagaan of er nog, of
wear, gemeenschappelijke noe
mers zijn, zoals die er in de ze
ventiende en achttiende eeuw
vaaik waren in de muziek uit die
straten. Die zijn er denk ik niet.
Maar het is wel zo, dat iemand
als Xenakis voor veel componis
ten een sterk voorbeeld is ge
weest. Ik was en ben benieuwd of
er rëlaties liggen tussen de mu-
ziekïuit Spanje, Griekenland, Is
raëli De plaats van hedendaagse
Italiaanse muziek is duidelijker,
en prominent, door mensen als
Beric, Nono, Scelsi - componis
ten, die regelmatig in Middel
burg zijn gespeeld. Het is een
breeci terrein, maar je moet er
gens beginnen."
- Wie komen er?
„Als het goed is verschijnen in
de tien festivaldagen tweeender
tig componisten in en om de
Kloveniersdoelen. We hebben
vooral jonge componisten uitge
nodigd, zeg maar: mensen, die in
of na 1950 geboren zijn. Mis
schien is de noemer van hun
werk: een eilandelijke muziek.
En misschien ook helemaal niet.
Eén van de componisten, die we
hebben gevraagd, liet het afwe
ten. Hij schreef een briefje, waar
in hij1 meldde: "Ik voel me hele
maal'geen mediterraan compo
nist, il: ben een Atlantisch com
ponist"
- Wat verschilt in de veertiende
Kloveniersdoelen - heeft gesi
tueerd: dan kunnen er meer be
zoekers bij zijn. Dit zijn ze:
O donderdag 28 juni het eerste
optreden in Nederland van de
groep Chipen met flamenco en
Catalaanse rumba;
O Noordafrikaanse moderne
popmuziek door de groep Nou-
joum op vrijdagavond 29 juni;
O het concert op zaterdag 30 ju
ni van het sinds een paar jaar
zelfstandig, los van Nieuwe Mu
ziek opererende koor Nieuwe
Muziek onder leiding van Huub
Kerstens („De liefde is intussen
weer hersteld", meldt Van 't
Veer);
O de twee concerten - maan
dagavond 2 juli en dinsdag 3 juli
door het Xenakis Ensemble on
der leiding van Diego Masson;
O het nachtconcert door de so
praan Nicole Walker, die vrijdag
6 juli om 24 uur als een hommage
an de componist de Nederlandse
première van een werk van Mor
ton Feldman zingt;
O het concert van Future
Shock met gecomponeerde mu
ziek, jazz en funkrock op zater
dag 7 juli en het optreden, door
de slotdag heen, van pianist
Geoffey Madge, die werk van de
bij het festival betrokken com
ponisten keurt en die een piano
sonate van de befaamde dirigent
Metropoulos uit 1920 speelt.
Kees Cijsouw
Directeur Nieuwe Muziek Zeeland Ad van t Veer met zijn medewerksters Lenny Kosters (links) en Gusta Korteweg in de tuin van de
Kloveniersdoelen (foto Lex de Meester
editie van het festival het sterkst
van de vorige?
Van 't Veer noemt de verschei
denheid in het aanbod, ondanks
de noemer van de Middellandse
Zee. „Er is natuurlijk geen jaar
geweest, waarop alleen maar
werk van één man of vrouw on
der de aandacht werd gebracht.
Maar in vorige cirkelde de aan
dacht wel vaak rond één compo
nist. Xenakis in 1976, de Italiaan
Scelsi een jaar later, Misha Men
gelberg en de computer in 1982,
we hadden in 1987 het Morton
Feldman-festival en een jaar
ging het om John Cage. Het Ja
panse festival van 1979 had ook
een geografische noemer, maar
nu gaat het om een uitgestrekter
en qua cultuur uiteenlopender
stuk van de aarde."
Wat is de inbreng vanuit 'Am
sterdam' geweest bij de voorbe
reidingen voor zomer-90?
Van 't Veer: „Geen. De activitei
ten van de IJsbreker, waar de
nieuwe voorzitter Wolf aan ver
bonden is, stoppen doorgaans
per 1 juli. Hoe de inbreng de ko
mende tijd zal zijn, weet ik niet.
Het festival moet iets bijzonders
blijven en iets research-achtigs
houden. De inhoudelijke samen
werking zal vooral in het winter
seizoen liggen, schat ik."
- De toekomst van Nieuwe Mu
ziek Zeeland?
Een open handgebaar. „Ik kan
er niet veel over zeggen. Ik hoop
dat we volgend jaar, in 1991, de
dertig jaar zullen halen. Dat ver
wacht ik wel. Alleen zou het ple
zierig zijn, als de provincie zou
zeggen: uw budget mag naar de
zeven ton groeien. Dan pas zijn
we echt levensvatbaar als stich
ting Nieuwe Muziek. Het minis
terie van WVC heeft nu geld ge
geven, bij de Raad voor de
Kunst liggen de aangemelde
projecten weer wat gunstiger
dan de laatste jaren. Nu is de
vraag: wat gaan de provincie en
de gemeente Middelburg doen?
Ik kan dat niet inschatten."
- Uw lijstje klappers uit het ko
mendefestival?
Van 't Veer noemt zeven evene
menten, die hij èn waardevol èn
publiekstrekkers acht. Reden
waarom hij ze ten dele in de
openlucht - in de tuin van de
Zes dagen per week geeft hij
leiding aan steeds andere
ensembles. Hij is dirigent en
inspirator van het workshop
orkest The Oktopedians, het
leerorkest De Boventoon, de
bigband en het strijdliederen-
koor van de Vrije Universiteit
in Amsterdam en van zijn ei
gen Herbie White Orchestra.
Tijdens de nieuwste editie van
het Festival Nieuwe Muziek in
Middelburg geeft hij leiding
aan de workshop geïmprovi
seerde muziek, waaraan iedere
muzikant - beroeps of amateur
- deel kan nemen.
Componist/saxofonist/pianist
Herman de Wit - zijn eigenlijke
naam - is al meer dan twintig
jaar een onvermoeibaar voor
vechter van de vrije muzikale
improvisatie, en de organisato
ren van het Middelburgse festi
val hadden dan ook geen betere
bandleider kunnen kiezen.
Voortgekomen uit de wereld
van de lichte muziek, speelde
De Wit eind jaren zestig, begin
jaren zeventig een toonaange
vende rol in de ontwikkeling
van de vrije muziek. Hij werd
initiatiefnemer en stuwende
kracht van improvisatiework
shops door het hele land en
speelde met Willem Breuker,
Misha Mengelberg, Louis An-
driessen en Maarten van Regte-
ren Altena in de Instant Com
posers Pool. In het orkest De
Volharding bewerkstelligde hij
samen met Breuker, Willem
van Manen en Andriessen een
integratie van strijdliederen,
jazz en klassieke muziek.
De door Wouter Snip geregis
seerde gedramatiseerde docu
mentaire 'Herbie White', die on
langs in het Amsterdamse film
theater Desmet in première
ging, geeft een verrassend in
zicht in De Wits muzikale avon
turen. Deze film, tot stand ge
komen in coproduktie met de
NOS en met financiële steun
van onder meer het Stimule
ringsfonds Nederlandse Cultu
rele Omroepprodukties, ver
duidelijkt veel over zijn visie op
jazz-educatie en over de kri-
tisch-opbouwende houding die
hij altijd in. de wereld van de
geïmproviseerde muziek heeft
aangenomen. 'Herbie White' is
dit najaar bij de NOS op Neder
land 3 te zien.
Al is de documentaire geser
reerd en gespeend van enige
muzikale zendingsdrang, dui
delijk komt wel naar voren dat
Herman de Wits manier van
'lesgeven', gemeten naar de
maatstaven van het gevestigde
muziekonderwijs, op z'n
zachtst gezegd onorthodox is.
Niet de techniek van het spe
len. de toonladders, akkoorden,
de harmonieleer en het leren le
zen van muziek komen bij hem
op de eerste plaats, maar de
ontwikkeling van de muzikali
teit die ieder mens in zich heeft.
Die primaire muzikaliteit is in
zijn visie het meest wezenlijke
en moet als eerste verder wor
den gestimuleerd en ontwik
keld.
Iedereen die graag muziek wil
maken krijgt de kans daar met
een mee te beginnen in een
workshop zonder enige drem
pel. De Wit leert hen schroom of
gêne te overwinnen en zich op
een instrument of met een stem
te uiten. Pas als dat bereikt is
begint hij spelenderwijs aan
muziektheorie, techniek van
het spelen, maatgevoel en har
monieleer. Ontwikkeling van
de eigen muzikale identiteit en
artistieke creativiteit, daar
gaat het om.
Wie enige tijd in het workshop
orkest The Oktopedians heeft
meegespeeld en dusdanige vor
deringen heeft gemaakt dat die
het niveau van de anderen te
bovengaan, kan doorstromen
naar het leerorkest De Boven
toon, een semi-professionele
bigband die vijf a zes concerten
per jaar geeft. De eisen die in De
Boventoon aan instrumentbe-
heersing en theorie worden ge
steld, zijn hoger.
Een omstreden methode? Uit
de filmische impressies blijkt in
ieder geval dat de leden van
The Oktopedians, De Boven
toon en het Herbie White Or
chestra zich met geestdrift en
grote inzet werpen op het sa
menspel, wat in een aantal ge
vallen tot sprankelende - en
swingende - resultaten leidt.
Herman de Wit (58 jaar, gebo
ren in de Jordaan; vader blonk
uit op het schippersklavier,
moeder zong erbij): „Het gaat
niet zo goed met het Nederland
se muziekonderwijs. In onze
cultuur mag je vooral niet uit
de pas lopen. Daarom zie ik jazz
ook als een soort verzetsmu-
ziek. In het muziekonderwijs
heerst niet zelden de terreur
van de noten. Als er iets mis
gaat verschuilen de musici zich
daarachter en roepen ze: het
ligt niet aan mij, het ligt aan de
noten. Dat wekt een zekere ver
waarin een hoofdrol is wegge
legd voor Marthe van der
Noordaa, zal vertoond worden
in bibliotheken, filmhuizen en
instituten voor muziekonder
wijs. De makers willen hem ook
aan de BRT verkopen. Daar
naast komt een videoversie op
de markt. De boodschap moet
duidelijk overkomen.
Regisseur Wouter Snip: „Door
tegenstanders in de jazzwereld
wordt Herman de Wit nog wel
eens afgedaan als iemand die
de jeugd van de straat houdt en
een soort sociale werkplaats
beheert. Wij willen met deze
film zijn muzikale filosofie be
kender maken en aan een gro
ter publiek laten zien dat een
workshop veel meer is dan dat.
Er zijn in ons land op dit mo
ment zo'n veertig workshops
die allemaal geleid worden
door mensen als Herman de
Wit. Hij is een van de centrale
figuren. Ik hoop dat de film een
opinieverandering teweeg
brengt over workshops en leer-
orkesten. Dat de film er nu is,
beschouwen we al als een stuk
je erkenning."
Marthe van der Noordaa, studente aan de kleinkunstacademie, zet in de film Her
bie White de eerste schreden op het jazz-pad
Herman de Wit tijdens een workshop in het BIMhuis
vreemding. De noten zouden in
een later stadium van de educa
tie aan de orde moeten komen,
niet in het beginstadium. In het
beginstadium moet je met
klank werken.
„Op de jazzopleidingen aan de
conservatoria wordt iemand
pas aangenomen als hij in tech
nisch opzicht de sterren van de
hemel speelt. Maar dat is vol
gens mij niet genoeg. De aan
loopfase is minstens zo belang
rijk. Daarmee bedoel ik de pe
riode waarin je je creatieve mo
gelijkheden onderzoekt en uit
vindt wat je muzikaal te mel
den hebt. Die fase is uiterst be
langrijk, maar wordt - helaas -
in het reguliere onderwijs nogal
eens onderbelicht."
Muziek moet spannend zijn,
vindt hij. Vandaar de term ver-
zetsmuziek. „Als je iets ter
plekke verzint over een lopende
harmonische structuur, pro
beer je die structuur aan te vul
len. Maar tegelijk wil je die si
tuatie ook dwarsbomen, er iets
anders tegenover stellen - iets
noests, gevoeligs, tegendraads.
Als het goed is verschilt dat van
persoon tot persoon. Geïmpro
viseerde muziek nodigt daartoe
uit. Als het er niet is, komt,
denk ik, zelfs een solo van grote
kwaliteit niet over.
„Wat ik fascinerend vind is de
enorme dynamische spanning
die soms tijdens het spelen ont
staat doordat muzikanten wil
len excelleren, maar tegelijker
tijd bang zijn om in zo'n uitge
stalde poppenkast te tonen wat
ze kunnen."
Aan 'Herbie White' is anderhalf
jaar gewerkt. Er is een ruime
verspreiding voorzien. De film.
Het is niet de eerste keer dat De
Wit in Middelburg een work
shop leidt. In de jaren zeventig
deed hij op uitnodiging van -
toen nog - Jeugd en Muziek af
deling Zeeland gedurende een
aantal maanden wekelijks de
hoofdstad aan om muzikanten
met de vrije improvisatie ken
nis te laten maken. Dë Wit her
innert zich de 'gewelven' waar
de muzikale samenkomsten
plaatsvonden. „Een soort reus
achtige wijnkelder." Hoe het
gebouw heette, weet hij niet
meer. Het zal de Kloveniers
doelen - nu Centrum Nieuwe
Muziek - geweest zijn.
De komende workshop is een
laagdrempelig gebeuren. Ieder
een die een instrument bezit
mag meedoen, ongeacht de ma
te van muzikaal kunnen. Het
wordt waarschijnlijk, zoals een
aantal jaren geleden bij de
workshop van trombonist Wil
lem van Manen, een bont gezel
schap van uiteenlopende leef
tijd en met totaal verschillende
achtergronden. De moeilijk
heidsgraad past Herman de Wit
moeiteloos aan het niveau van
de spelers aan. „Al kun je maar
drie noten spelen, kom binnen,
doe mee en laat ze horen. Ik ver
zin er wel een paar bij."
Jan Dirk van Scheyen
