PZC
Opvoeding van
hond en baas
zo kan 't
ook, een
beeld
I
varia
Imancipatie in mannenwerknog ver te zoeken
Professor buigt zich over 'milieu in volgende eeuw'
dierelantijnen
Houdingen
Gedrag 'lezen'
Enige vrouw
Keuken
Water drinken
Jitzondering
lachelijk
Sociaal
VRIJDAG 25 MEI 1990
rouw hoort niet in de haven
-
4 'Zif
-fe a*jit -
9
Een onderworpen(links) en een dominante hond (foto Joan
ne van den Berg
Uit de vele 'ongelukken'
die plaats vinden door
agressief gedrag van hon
den, mag worden aangeno
men, dat er ergens iets goed
fout zit in de relatie tussen
baas en hond. Wat er echter
fout is valt nauwelijks te be
palen, wanneer het roedel
gedrag van de hond niet vol
ledig is bestudeerd.
Twee Utrechtse biologen,
mevrouw drs J. A. M. van der
Borg en drs J. F. Siegers,
hebben een onderzoek inge
steld naar het gedrag van
honden in een roedel en
meer in het bijzonder naar
de regulering van de do
minantieverhoudingen zo
als het in het persbericht
werd genoemd en waarvoor
de wetenschappelijke prijs
van de kennelclub 'Cynophi-
dan voorheen aan het ge
drag van de hond waar te ne
men wat het dier van plan is
en dat kan voor iedere eige
naar van een hond natuur
lijk van groot belang zijn. De
begeleider van dit studiepro
ject, drs ing W. J. Netto, ont
wierp enige tijd geleden voor
de dierenbescherming een
gedragstest voor asielhon
den, waardoor het in princi
pe mogelijk is het gedrag
van het dier in verschillende
situaties te voorspellen en
daardoor de kans te vergro
ten het dier bij een passende
baas te plaatsen.
Daarnaast zijn er opvoe
dingscursussen voor baas en
hond, waar instructeurs de
baas leren zien welke infor
matie de houding van de
II I M I I II I I I I II I II I II I II I I I
lia' werd toegekend. De
beoordelingscommissie was
van mening, dat het betref
fende onderzoek een belang
rijke bijdrage levert tot het
functioneren van honden in
de samenleving.
Hoewel het doctoraal-onder-
zoek nog niet is gepubli
ceerd, was mevrouw drs Van
der Borg zo vriendelijk in
een gesprek al iets meer over
dit onderzoek te vertellen.
Het vond plaats met een roe
del van de Koninklijke
Maatschappij voor Dierge
neeskunde en wel in de
Utrechtse Universiteit.
De roedel bestond uit zes
tien honden, waarvan er ech
ter door loopsheid en andere
oorzaken soms enkele afvie
len. 's Nachts waren de die
ren in een kennel gehuisvest,
maar werden zodra het licht
werd vrij gelaten op een ter-
reintje van de universiteit.
Na het dagelijks terugke
rend kennismakings- en be
groetingsgedrag begonnen
de dieren al vanaf de eerste
dag de rangorde te bepalen.
Elke beweging, elke grauw
en elke houding werd door
de onderzoekers vastgelegd
en per computer geanali-
seerd.
Gebleken is dat men bij hon
den zeven hoofdhoudingen
kan onderscheiden, die uit
een lopen van zeer hoog (de
dominantiehouding, waar
bij de hond zich met op
staande oren en opgeheven
staart zo groot mogelijk
maakt) tot zeer laag, de on
derwerpingshouding, waar
bij de hond zich zo klein mo
gelijk maakt met de oren in
de nek en de staart tussen de
poten.
Daarbij kunnen dan twee
soorten agressie vertoond
worden, namelijk angst
agressie in de lage hou
ding dus en dominantie-
agressie in de hoge houding.
Voor de insiders is er echter
nog een ander verschil. Zo
laat een angst-agressieve
hond zijn tanden zien met
een lange mondhoek, terwijl
een dominant-agressieve
hond daarbij een korte
mondhoek vertoond.
Deze beide vormen van
agressie kunnen leiden tot
gevaarlijke situaties voor de
mens, want zelfs het meest
onderworpen dier kan ge
vaar opleveren. We kennen
immers allemaal wel de zo
genaamde angstbijters.
Een interessant aspect in dit
onderzoek is, dat er belang
rijke richtlijnen uit voortko
men om het gedrag van de
hond als het ware te 'lezen'.
Aan de hand van de houdin
gen kan men de rangorde
van de dieren in de roedel
vaststellen.
Zo bleek het mogelijk op
grond van de hoge dominan-
tie-houding en de lage on-
derwerpings-houding een
rechtlijnige rangorde vast te
stellen. De roedelleider is
daarbij dominant over alle
andere honden, de daarop
volgende heeft alleen maar
de opperhond boven zich en
de laatste is letterlijk de un
derdog.
Misschien nog wel belangrij
ker is het feit, dat men op
grond van dit onderzoek ook
de dominantie-verhouding
tussen baas en hond kan be
palen.
In ieder geval is het nu moge
lijk om nog aanzienlijk meer
hond geeft, omdat de hou
ding als het ware een spiegel
is van zijn interne toestand.
Ook zijn er dan nog gedrags-
begeleid(st)ers, die eige
naars van honden thuis hel
pen met het oplossen van ge
dragsproblemen.
Hoewel dit onderzoek een
flinke stap in de goede rich
ting betekent, moet men er
natuurlijk geen wonderen
van verwachten. De hond
leert op de gedragscursus
sen wie de baas, de opper
hond is en het dier zal zich
daar dan ook wel aan hou
den.
Toch komt er dan een mo
ment, waarop de hond de
macht in de roedel wil over
nemen en dan ligt het aan
het, consequent doorge
voerd, 'hondse' optreden
van de baas of hij ook inder
daad de baas blijft. Bij hon
den echter, die zijn gefokt
met een verlaagde agressie
drempel, zoals bijvoorbeeld
pitbulls en dergelijke, blijft
het gedrag onvoorspelbaar,
omdat zij niet als 'normale'
honden reageren.
Het blijft even onvoorspel
baar als het gedrag van een
kind ten opzichte van de
hond. Een mensenkind ge
draagt zich nu eenmaal an
ders dan een hond en dat
kan totfatale gevolgen lei
den, zoals regelmatig blijkt.
Onderzoekingen als hier ge
noemd, leren ons steeds be
ter het gedag van onze hond
se huisgenoten te beoorde
len. Uit deze onderzoekingen
blijkt ook weer hoe onver
standig het is een kind met
een hond alleen te laten.
Zelfs niet bij die goedmoedi
ge lobbes van uzelf.
Is. M. de Klerk
Advertentie
't lange uus - binnenhuisadviseurs bevindt
zich in het centrum van Zierikzee, Wij zijn
gespecialiseerd op het gebied van modern
interieurontwerp en -realisatie.
Onze kollektie is zo samengesteld dat uw
interieur tot in het kleinste detail bij 't lange
uus gerealiseerd kan worden.
Wij beschikken daartoe over:
zitmeubelen:
eethoeken:
kasten (systeem);
vloerbedekking:
gordijn-meubelstof:
verlichting:
kunstnijverheid:
Gelderland, Montis,
Leolux, Artifort,
Giorgetti, Wittmann
Castelijn, Thonet,
Hannie de Jong,
Gallina, Leolux
Pastoe, Behr, Mol-
teni, Montana, Banz
Bord, Castelijn
van Besouw, Tret-
fort, JAB, Vorwerk,
MID, Kinast. Kina
sand
Ploeg, Kvadrat,
JAB, Kendix, Tuli-
pan
Artemide, Indoor,
Artimeta, Luci, Lu-
miance, Ansèms
Arabia, Bodum,
Guzzini, Rötstrand
't lange uus
binnenhuisadviseurs
Havenpark 28
4301 CD Zierikzee
Tel. 01110-13727
Hester de Geus(17) is de enige vrouw die af en toe zwaar werk doet in de haven van Rotterdam (foto GPD)
Havenwerker, het enige verboden beroep voor vrouwen
in Nederland. 'Het werk is te zwaar', zo luidt de Stuwa
doorswet uit 1914. die vrouwen het laden en lossen van sche
pen verbiedt. Het sjouwwerk is inmiddels al lang vervangen
door machines. Maar op de kade van de Rotterdamse haven
is nog geen vrouw te zien. „Die horen hier niet. Vrouwen moe
ten in de keuken", schreeuwt een havenarbeider. Pas op 1
oktober van dit jaar, als het verbod in de wet definitief wordt
opgeheven, mogen dames het 'mannenwerk' verrichten. De
werknemers in de haven voelen er niets voor: Eerlijk me
vrouw, ik ben er fel op tegen."
tie Scheepvaart Vereniging Zuia
(SVZ). De arbeid was lichamelijk
zwaar. Havenwerkers sjouwden
goederen van zo'n vijftig tot hon
derd kilo per stuk. De arbeids
omstandigheden waren slecht.
Vaak werkten ze 's nachts in
ploeggendienst. Door slecht ver
pakte goederen uit Derde We
reldlanden liepen de havenar
beiders tropische ziektes op.
„Het leven van een havenwerker
was hard", memoreert Jansen.
Zo'n vijftien jaar geleden werd
ook het werk in de haven geauto
matiseerd. De menselijke spier
kracht werd vervangen door hef
trucks en kraanmachines. De
Rotterdamse haven kampte
hierdoor met te veel onge
schoold personeel en moest
werknemers afstoten. Maar de
behoefte aan geschoold perso
neel bleef.
Door de drastische bezuinigin
gen is echter nooit een moment
gedacht aan werving van vrou
welijke krachten, erkent Jansen.
„We waren alleen maar bezig
met het lozen van ouder perso
neel. De vergrijzing in de Rotter
damse haven is groter dan in
welk ander bedrijf in Nederland.
Daarom is sinds kort het Master-
plan ingevoerd: iedere werkne
mer van 56 jaar is verplicht het
werk neer te leggen."
Voor het moderne, geautomati
seerde werk in de Rotterdamse
haven is jong, geschoold perso
neel nodig. En als de nood hoog
is, doet het bedrijfsleven een be
roep op vrouwen. En het toeval
wil dat juist nu. de Stuwadoors
wet is aangepast. De omstreden
bepaling is acht jaar bij de Twee
de Kamer in behandeling ge
weest, maar nooit kraaide er een
haan naar. Op aandringen van
de Vervoersbond en vrouwenor
ganisaties is er eindelijk een be
sluit genomen.
Directeur L. den Hartog van het
leerlingenstelsel voor haven- en
vervoerbedrijven in Rotterdam
vindt het prima dat vrouwen in
de haven komen werken. Hij
doet echter niet aan werving:
„We gaan geen actie voeren om
vrouwen over de drempel te
trekken. Dan komen ze hier ge
dwongen en haken hoogstwaar
schijnlijk snel weer af. Ook doen
we niet aan positieve discrimi
natie, vrouwen hebben bij ons
geen voorrang. Wij zeggen: wie
zin heeft, kan komen. Dat is voor
ons voldoende."
Ook het bedrijfsleven is niet van
plan om te investeren in de toe
komstige vrouwelijke werkne
mer. Hoewel bijna ieder bedrijf
in Nederland op z'n minst na
denkt over deeltijdwerk of kin
deropvang, weigeren de haven
bedrijven zelfs de sanitaire voor
zieningen aan te passen. Den
Hartog: „Ze hebben er geen stui
ver voor over om nu al damestoi
letten te bouwen. Een werkgever
investeert pas als hij een stuk of
vier vrouwen in dienst heeft. Hij
wil rendement van z'n geld."
In ruim veertig jaar is Hester de
Geus (17) de tweede vrouwelijke
leerling van de haven- en ver-
voersschool Prof. Rutten. Hier
worden de theoretische vakken
van het havenwerk gedoceerd.
Hoewel administratief en tech
nisch werk in de haven wel toe
gankelijk was voor vrouwen,
hebben zich in al die jaren nooit
meer vrouwen gemeld. Na het af
haken van haar collega, is Hes
ter nu de enige leerlinge.
Hester koos voor havenwerk,
omdat 'ze graag in de buiten
lucht is'. „Ik wilde niet zoals an
dere meisjes van mijn leeftijd,
verkoopster of verpleegster wor
den. Dat vind ik gewoon geen
leuk beroep." Met een LBO als
vooropleiding, kon ze makkelijk
terecht op de haven- en ver-
voersschool. Ze is nu tweede
jaars en heeft bij diverse bedrij
ven stage gelopen.
Hester voelt zich wel thuis in de
mannenwereld. Haar enige pro
bleem is de slechte sanitaire
voorziening. „Op het haventer
rein is vaak alleen een mannen-
toilet. Die is vies en daar wil ik
niet op. Ik moet dan helemaal
Ve gaan niet lijdzaam ten onder
naar de kantine om naar de wc te
gaan. Daar werkt al jaren een
koffiejuffrouw. Dus daar is wel
een damestoilet", vertelt Hester.
Soms past een bedrijf zich aan
als Hester stage loopt. „De ra
men van een oude kleedruimte
zijn eens zwart geverfd, zodat
mannen niet stiekem konden
gluren."
Hester heeft ook stage gelopen
bij het stukgoedbedrijf Europe
Combined Terminals (ECT).
„Daar moest ik zware balen rijst
sjouwen. Nou, dat voelde ik wel
in m'n rug. Meestal werd ik dan
geholpen. Natuurlijk maakten
ze dan grapjes in de trant van:
Kan jij dat niet?"
Hester vindt dat de school vrou
wen moet werven, want 'anders
komen ze hier nooit'. „Haven
werkers staan bekend als ruwe
kerels. Altijd stoere verhalen.
Als hier meer vrouwen werken,
kan ik tenminste een persoon
lijk gesprek aangaan. Dat doe ik
niet met een man."
Hester wil na haar opleiding
graag een baan bij de douane.
Daarvoor moet ze nog wel een
vervolgcursus doen. „Dat heb ik
er graag voor over, want anders
blijf ik een doodgewone haven
werker. Dan ben je eigenlijk
niets." Het zware stuwadoors-
werk dat Hester na de wetswijzi
ging ongehinderd kan doen, ziet
de 17-jarige niet zitten. „Het lijkt
me verschrikkelijk saai om
kraanmachinist te zijn."
Roel Verbeek, toezichthouder
op het loodswezen bij het stuk
goedbedrijf ECT, vindt het te
recht dat vrouwen in de toe
komst ook het sjouwwerk mo
gen doen. Werkgevers moeten
echter geen topprestaties van
vrouwen verwachten, vindt Ver
beek. „Toen Hester hier stage
liep kon ze nauwelijks iets alleen
doen. Altijd moest iemand haar
helpen. Het werk was gewoon te
zwaar. Ik was bezorgd om haar.
Het is nu eenmaal een tenger
meisje. Als ze nou een stevige
rug had en flinke spierballen,
zou ik haar alleen laten werken.
Dat was nu onmogelijk."
De ervaring met Hester is hem
niet meegevallen, maar toch
pleit hij voor meer vrouwen in
een stukgoedbedrijf. „Ze moe
ten dan uitsluitend in een da-
mesploeg werken. Gemengd
sjouwen is waardeloos. Dan tilt
de man 60 kilo en de vrouw 20.
En wie loopt er dan scheef op z'n
65e? Juist, de man."
de toekomst. Welnu, onze com
missie kiest niet voor doemden
ken. Wij geloven dat de mens
zijn eigen bestaan kan vernieti
gen, maar ook kan garanderen.
Ik geloof niet dat de mens heel
masochistisch zijn eigen onder
gang zal aanzien. De samenle
ving heeft de inventiviteit en de
kracht het tij te keren. In dat op
zicht ben ik een cultuuropti
mist."
Nelissen meent dat 'we midden
in het keerpunt zitten, vergelijk
baar met de Franse Revolutie'.
„Dat betekent dat we nog een
stuk door het dal moeten. Dat
zal met horten en stoten gaan.
Producerend, vervoerend en
consumerend Nederland - ieder
een dus - beginnen ervan door
drongen te raken. Wij gaan on-
herroepeljk afscheid nemen van
een type samenleving, dat ons
geen toekomst meer biedt. Dat
zal met hevige emoties gepaard
gaan, het wordt een dramatisch
proces met hevige conflicten. Al
lerlei groepen zullen zich eenzij
dig, onrechtvaardig gepakt voe
len. Of het nu de boer is die min
der vee mag houden, de automo
bilist die minder mag rijden of de
burger die meer moet betalen."
Er zijn zelfs theorieën dat de toe
komstige wereldconflicten zich
op milieuterrein zullen afspelen.
Landen die met elkaar overhoop
liggen over de loop van rivieren,
ontbossing of kerncentrales. Zo
ver wil Nelissen nog niet gaan.
Wel voorziet hij dat het milieu in
alle opzichten zijn stempel op
het gedrag van mensen zal druk
ken. „Zoals je nu ziet dat mensen
massaal .verhuizen naar streken
met werkgelegenheid, zo zie ik in
de volgende eeuw de trek zich
verplaatsen naar streken waar je
nog kunt ademen en water kunt
drinken."
Zullen er in de volgende eeuw
nog auto's rijden, is er nog toe
komst voor onze heilige koe?
„Ja, maar dan als archeologisch
industrieel monument", grapt
Nelissen provocerend. „Ach, ik
weet dat natuurlijk ook niet.
Duidelijk is wel dat de auto in
deze vorm zijn langste tijd gehad
heeft. Uitbreiding en verbete
ring (ook van het comfort) van
het openbar vervoer, zullen er
zeker komen. Ook fenomenen
als thuiswerken zullen een
vlucht nemen met de nieuwe
technologie. We zullen ons gaan
afvragen wat de zin is van onze
hypermobiliteit. De mens is veel
te veel nomade geworden. Maar
dat wil niet zeggen dat er geen
plaats meer is voor iets als een
auto. Er wordt, zeker in de Fran
se auto-industrie, al volop ge
werkt aan een auto die niet ver
vuilt. Dat is voor mij een andere
auto. Maar dan nog zal de auto
puur vervoermiddel zijn. De tijd
van de auto als statussymbool,
te gebruiken voor gezellige uit-
(Door Carine Neefjes
Hij pakt zijn walky talky en
luistert aandachtig of de
ian in de 10 meter hoge hijs-
raan alles onder controle
eeft. Die moet de containers
an wal veilig in het schip lood-
en. „Zie jij dat een vrouw
oen? Nou, ik niet. Dat is ty-
isch mannenwerk", zegt Leen
aheij (47), toezichthouder op
et laden en lossen van schepen
ide Rotterdamse haven.
1 dertig jaar werkt hij in 's we
ids grootste zeehaven. Zoals
idere havenarbeider, begon
[ok Laheij in de 'put'. Een groot
(ïim onderin het schip waar goe-
leren worden opgeslagen,
fiwaar werk", zucht hij. Dat
jouwen in de put is bijna verte
len tijd. In de Rotterdamse ha-
jen wordt nog slechts voor 20
rocent aan stukgoederen ver-
cheept. 80 Procent van de la-
:ing bestaat uit containers en
lie worden met een hijskraan
iet schip in- of uitgeladen,
rist in dat verschil, tussen
[erken in de 'put' en een kraan
iedienen, zit 'm de pijn, meent
laheij. „Alle havenarbeiders
ebben zich jarenlang een onge-
jk getild. Dat was verboden
oor vrouwen, omdat het werk
zwaar was. Nu moeten hier
pnodig dames komen. Het vuile
rerk is inmiddels door mannen
ogeknapt. Vrouwen willen hier
:ker direct als kraanmachinist
jn de slag. Ze pikken onze
looie baantjes in. Ze moeten
ideraan beginnen, in de put
as", schreeuwt Laheij. De ge-
■eesde concurrentie van vrou-
elijke krachten is niet de enige
den waarom de opzichter geen
■ouwen wil. „Ze horen gewoon
et in de haven. Ze moeten ver-
jopster of verpleegster wor-
;n, daar zijn ze geschikt voor."
e Vervoersbond FNV, die des-
jds heeft aangedrongen op de
etswijziging, reageert hier
achter op: „Zo doen die man
en altijd. Ruwe taal als het om
:ouwen gaat. Maar ze draaien
el bij hoor. Als er eenmaal een
aar vrouwen werken, hoor je ze
ietmeer. Let op mijn woorden",
dus FNV-medewerkster Han
s' Verheem, belast met de be-
rijfsgroep havens.
oen in 1914 vrouwen door de
et werden uitgesloten van het
den en lossen van schepen,
as dat volkomen terecht,
leent L. Jansen, adjunct-direc-
:ur van de werkgeversorganisa-
Door Jan Reijnders
Jessimistisch voor de korte,
maar optimistisch voor de
nge termijn. Dat is de visie
an de pas benoemde Tilburgse
aogleraar milieu dr N. Nelis-
:n. De nieuwe professor wei-
srt te geloven dat de beschaaf-
e wereld haar drinkwater en
aar bossen ten onder laat gaan
in het geweld van industrie,
itomobiel en mest. „Ons enige
ïrspectief is het perspectief
an overleving."
elissen (47) weet waar hij het
ter heeft. Twee jaar geleden be
zemde de toenmalige milieu-
linister Nijpels hem tot voorzit-
r van de Commissie Lange
ermijn Milieubeleid (CLTM).
en voor deze commissie
erken enkele handen vol hoog-
raren en andere geleerden, on-
3r wie Lucas Reijnders, Willem
rees jr en Sicco Mansholt, aan
iviezen over het milieubeleid
de eenentwintigste eeuw.
e voorzitter, die in Tilburg stu
urde en in 1970 promoveerde
het proefschrift 'sociale eco-
'gie', geeft als sociaal milieu-
-skundige leiding aan deze
immissie. Een hachelijke on
tneming, erkent hij. „Als je je
aliseert dat het Nationaal Mi-
ïubeleidsplan zich uitstrekt
4 2015 en dat wij nog een stap
tder moeten gaan, is wel dui-
-lijk op welk glad ijs je je be-
Prof Nelissen: Er zullen bossen blijven omdat de mens dat wil (foto Flip Franssen
geeft. Stel je voor dat je de men
sen uit 1930 gevraagd had zich
uit te spreken over wat ze in 1990
verwachtten. Ze zouden onge
twijfeld ongelijk hebben gekre
gen. Daar komt nog bij dat de
tijd nu zo snel gaat, dat je al
moeite hebt de ontwikkelingen
van vandaag op morgen te vol
gen. En toch is de noodzaak om
op lange termijn te denken
steeds groter. Maar het is vol-
(Advertentie)
EUROPEAN KITCHEN
OLLECTION' van Keiler geeft
de mogelijkheid tot het zelf
menstellen van uw keuken.
kjnt geheel naar wens kiezen
'ompkleur, frontkleur, rand-
fwerking, handgreep, hoogte
3n net aanrechtblad etc.
Keiler Keukencentrum
Noordlandseweg 3
4451 RM Heinkenszand
tel. 01106-3771
strekt duidelijk dat wij niet met
een eenduidige blauwdruk kun
nen komen voor het milieube
leid in de volgende eeuw."
Op korte termijn ziet het er som
ber uit voor het milieu, meent
ook Nelissen. „De jaren tachtig
zijn gekenmerkt door de 'brood-
en-boterproblematiek'. De
werkloosheid, het financierings
tekort, de deregulering waren de
stapjes zal niet terugkeren. Der
tig jaar geleden keken de men
sen uit naar een uitstapje over
twee weken. Die mensen waren
niet ongelukkiger dan wij, die
onze dagelijkse agenda's zo vol
proppen."
„Kortom, ik ben pessimistisch
over de korte termijn en de diag
nose. Maar optimistisch over de
lange termijn en de therapie. Op
het moment dat je vaststelt dat
tachtig procent van de bossen
eraan gaat, roep je maatregelen
af. Zo werkt dat. Er zullen bos
sen blijven en er zullen nieuwe
bossen komen. Omdat de mens
dat wil. Het milieuvraagstuk is
in de kern een sociaal vraagstuk.
Het probleem is door de mens
geschapen. Die zal het ook op
moeten lossen."
bepalende zorgen van de dag.
Een commissie als de onze had
tegen die achtergrond geen ge
weldige voedingsbodem. Maar
het wordt beter. Milieu is geen
kwestie van hier en nu, maar van
