PZC
Eiland-camping van scouts in gebruik
Warren opent 'Dagboek'
na aantijging Venema
Hans Warren eist in een
kort geding rechtzetting
Teveel publikaties
over Wereldoorlog
Groeiende economie
hangt samen met
een gezond milieu
provincie
Organisator museumproject graf in geprezen
MAANDAG 14 MEI 1990
D66 Zeeland
vergadert in
Heinkenszand
Paarden
Ontsteltenis na studiedag Zeeuwsch Genootschap
Aanval
Ontzenuwd
Sport
RIOD-bibliothecaris Dick van Galen Last
Verzamelbeleid
Rotarians Zuid-West-Nederland bijeen
Eindig
Kunstenaarsvete in Vlissingen
LISSINGEN - „Hulde aan de
nan die ons heeft gered uit de
lombere klauwen der anonimi-
eit." Woorden druipend van
.arcasme, uitgesproken tijdens
le officiële opening zaterdag-
niddag van het project 'Stijlka-
ners, de collectie gegroepeerd'
n het Stedelijk Museum Vlis-
,ingen.
)e Vlissingse dichter Meindert
nderwisch, één van de zes deel-
ïemende kunstenaars, bracht er
ijn irritatie mee tot uitdrukking
iver de manier waarop de be-
lenker en organisator van het
iroject, beeldend kunstenaar
Bob Pingen, zich in een PZC-ar-
tikel als 'geestelijk vader' heeft
geprofileerd.
Tijdens de druk bezochte ope
ningsbijeenkomst stapte Inder-
wisch naar de microfoon om Pin
gen in enkele zinnen het graf in
te prijzen. „Een man die ons
heeft laten stralen in zijn voor
beeld, een man die het enorm ri
sico op zich heeft genomen om
zes discutabele vertegenwoordi
gers van de creatieve sector aan
te wijzen om zijn boodschap te
verkondigen. Hulde kortom aan
HEINKENSZAND - D66 Zee
land houdt vrijdag 18 mei een
vergadering in De Stenge in
Heinkenszand. Leden van de
provinciale staten geven een
toelichting op de actuele provin
ciale politiek. Tijdens de verga
dering, die om 19.30 uur begint,
wordt verder, ter voorbereiding
op de proviciale statenverkie
zingen, het verkiezingsregle
ment vastgesteld en de verkie
zingscommissie benoemd. De
vergadering biedt tevens de ge
legenheid kennis te maken met
fractieleden en bestuursleden
van D66 Zeeland.
een geestelijk leider van for
maat, dankzij wiens bezielende
aanwezigheid wij uit het duister
naar het licht konden treden."
Inderwisch desgevraagd: „Het is
natuurlijk een belachelijke ver
toning dat zes personen iets ma
ken en dat Pingen dat zijn im
materieel kunstwerk noemt. Al
die poeha. Hij is natuurlijk een
ontzettende blaaskaak.". Vol
gens Inderwisch, die nadrukke
lijk voor eigen rekening sprak,
waren er wel meer deelnemers
niet zo blij met Pingens manier
van presenteren.
Pingen zelf trad Inderwisch na
diens 'lovende woorden' min
zaam glimlachend tegemoet om
hem met diens manier van op
treden te complimenteren, al
kwalificeerde hij diens ingreep
later als een 'schandalige ma
nier van doen'. Hij verwees naar
een toelichting van zijn hand in
de deze week verschijnende ca
talogus. Daarin meldt hij dat het
zijn streven is geweest een 'so
ciale plastiek' te realiseren. „Los
van de kwaliteitsvraag heb ik
Bob Pingen: Schandalige ma
nier van doen
Het nieuwe scouting-eiland Dwars in de Weg met op de voorgrond de 'wilde' paarden (foto Pieter Hon-
hoff)
BROUWERSHAVEN - Paarden zijn voortaan niet meer
de enige bewoners van het eiland Dwars in de Weg in de
Grevelingen. Bijna vijf hectare gaat dienst doen als
kampeerterrein van Scouting Nederland. De kavel in
het westelijk deel van het kale eiland telt drie kam-
peerveldjes, een toiletgebouw en een aanlegsteiger
voor de vletten van zeeverkenners. Er is plaats voor
maximaal zestig personen. Zaterdag opende burge
meester L. N. Labruyere van Brouwershaven de cam
ping onder het toeziend oog van een groot aantal geno
digden, onder wie afgevaardigden uit alle geledingen
van de padvinder-hiërarchie.
Dwars in de Weg is het achttiende kampeerterrein van
Scouting Nederland. De primitieve kampementen zijn
goed voor 120.000 overnachtingen per jaar. Het beheer is
in handen van vrijwilligers. Volgens penningmeester L.
Blans van het landelijke scoutingbestuur blijkt uit een
onderzoek dat de kwaliteit van de terreinen goed is. Ze
liggen vaak in of dichtbij de natuur, wat spekkie voor het
bekkie van iedere zeeverkenner is. Het vele open water is
het sterke punt van Dwars in de Weg. Wel schort het op
de scouting-campings aan goede sanitaire voorzienin
gen. Behalve de drie toiletten, die het principe van de
vrije val kennen, ontbreekt elke luxe. Douches en een
waterleiding zijn er niet. De zeeverkenners moeten elke
dag per vlet naar Brouwershaven om drinkwater te ha
len. „Ach", zegt Th. Scheele, de stuwende kracht achter
de verwezenlijking van het kampeerterrein, „bij de ha
ven zijn douches, dus daar kunnen ze zich dan wassen."
De paarden zijn niet de beste vrienden van de scouts. Ze
vertrappen een groot deel van de zesduizend, door de
padvinders zelf ingeplante struiken. Aan sommige hees
ters doen de viervoeters zich zelfs te goed. De natuurlijke
beschutting van het vlakke, windgevoelige terrein komt
hierdoor maar moeilijk van de grond. Bovendien laten
de paarden tot verdriet van de kampeerders overal ho
pen uitwerpselen achter.
De voorbereidingen voor de camping dateren van 1983.
Vele gesprekken met allerlei instanties zijn gevoerd om
de eiland-camping van de grond te krijgen. Blans dankte
vooral het natuur- en recreatieschap De Grevelingen
voor de soepele overdracht van het terrein, dat Scouting
Nederland in erfpacht heeft. Verder gaf hij schou
derklopjes aan Staatsbosbeheer, die bij de inrichting
een helpende hand toestak, en de gemeente Brouwers
haven voor wijziging van het bestemmingsplan en de af
gifte van vergunningen. De opening was een echt pad
vindersritueel. Na het hijsen van de vlag rinkelde burge
meester Labruyere met een bronzen klokje. Op dat sein
onthulden twee scouts het bord 'Scouting waterkam
peerterrein, Dwars in de Weg'. De genodigden namen
daarop een drankje en een versnapering. Zeeverkenners
van de Grevelingengroep uit Brouwershaven vermaak
ten zich met het bakken van pannekoeken. De scouts
hadden samen met collega's van de Karei Doorman-
groep uit Bergen op Zoom op het eiland de nacht doorge
bracht. En dat viel best tegen met al die regen, liet een
leider weten. De terugvaart ging evenals de heenreis per
rondvaartboot.
KLOETINGE - „Wat een akeli
ge vent." Veel meer woorden
wil de Zeeuwse schrijver en
PZC-recensent Hans Warren
er aanvankelijk niet aan vuil
maken. Maar huisvriend Ma
rio Molegraaf denkt er anders
over. „Wij laten dit niet over
onze kant gaan. Die walgelijke
kerel neemt z'n laster terug of
het wordt een kort geding."
Zondagochtend Kloetinge.
Ontsteltenis in huize Warren,
waar de vreedzame afzonde
ring plotsklaps is verstoord
door een nare boodschap. War
ren hoort dat hij de dag tevoren
als 'geschiedvervalser' aan de
schandpaal is genageld. Zijn
Geheim Dagboek zou niet deu
gen. Het kunstje is hem geflikt
door de schrijver Adriaan Ve
nema, berucht door diens om
streden publikaties over 'colla
borerende' kunstenaars.
Warren vindt het aanvankelijk
niet de moeite waard om een
'onsmakelijk' figuur als Vene
ma van repliek te dienen. „Nee,
kom nou gauw. Ik wil hier ver
der geen publiciteit over".
Maar na enig gestommel komt
hij met een paar dikke, vergeel
de notitieboeken voor de dag.
„Het is nooit mijn bedoeling
geweest die aan iemand ter in
zage te geven. Maar vooruit,
lees dit dan eens even."
De beschuldiging blijkt feilloos
door het als authentiek gepre
senteerde handschrift te wor
den weerlegd.
Venema opende zijn aanval za
terdagmiddag tijdens de His
torische Studiedag van het
Koninklijk Zeeuwsch Genoot
schap der Wetenschappen in
de Zeeuwse Bibliotheek te
Middelburg, nadat hier en
daar al wat van zijn bedoelin
gen was uitgelekt. „Nee daar
heb ik zelf niet de hand in ge
had, iemand anders heeft zeker
z'n mond voorbij gepraat." Hij
hield er een lezing en benutte
die om vernietigend uit te ha
len. Warrens Geheim Dagboek
orakelde hij, is niet - zoals de
schrijver altijd heeft beweerd -
een waarheidsgetrouwe bewer
king van 'impressies die heet
van de naald geformuleerd
werden'. Het is gewoon achter
af in elkaar geflanst. Niet meer
dan een literaire manier om
zichzelf interessanter en fraaier
te maken.
„Er zal," wist Venema zijn ge
schiedkundig gehoor te over
tuigen, „best het nodige klop
pen. Dat is met elk in elkaar ge
flanst dagboek zo." Maar als
geheel is het onbetrouwbaar en
dus ongeschikt voor gebruik
als bron voor wetenschappelijk
verantwoorde geschiedschrij
ving, zoals is gebeurd in Gijs
van der Hams tweede deel van
de geschiedschrijving Zeeland
1940-1945.
Het was Venema 'zomaar van
uit de Randstad' niet moeilijk
gevallen om Warren te 'ont
maskeren' als schrijver die zijn
eigen dagboeken heeft vervalst
om zo de indruk te vestigen dat
hij tijdens de oorlogsjaren een
'scherp analyserende jonge
man' was. Ofwel: „Hoe Hans
Warren zich verweert tegen zijn
foute milieu, hoe anti-Duits hij
is, hoe anti-NSB en hoeveel in
zicht hij had in het opportunis
me van de zogenaamd goede
Nederlanders." Venema kwam
met twee voorbeelden:
Op 1 maart 1943 schrijft War
ren in de gepubliceerde versie
van zijn dagboek: „Duizenden
moeten weg voor de Arbeit-
seinsatz, ook echte studenten".
En even verderop: „Studeren
de kennissen en vrienden zijn
gevlucht of ondergedoken."
Venema: „Er was op 1 maart
nog geen sprake van studenten
die werden opgeroepen om
voor de Duitsers te werken. Pas
half maart moesten de studen
ten een zogenaamde loyali
teitsverklaring afleggen en
weer ruim zes weken later wer
den ze opgeroepen voor de Ar-
beitseinsatz."
Op 10 augustus 1943 meldt
Warren in zijn dagboek dat de
joden bij hondderdduizenden
de gaskamers ingedreven zijn.
Venema: „Hij kon dat toen he
lemaal nog niet weten. In Ne
derland wist men toen al wel
van de massamoorden, maar
pas op 27 september is in een
illegale publikatie voor het
eerst sprake van gaskamers.
En in Londen reageert premier
Gerbrandy pas in december
1943 zeer ontsteld als hij ervan
hoort. Was hij zoveel minder
geïnformeerd dan die jongen
uit het geïsoleerde Borssele?"
Venema gelooft daar niets van:
„Of Warren moet met de helm
geboren zijn en bepaalde ge
beurtenissen hebben gezien in
visioenen."
Warren kan zich, als hij een
dag later met de beschuldi
ging wordt geconfronteerd,
met de beste wil van de wereld
niet meer herinneren hoe hij in
de oorlogsjaren al zo vroeg aan
zijn nu gewraakte wetenschap
kwam. Maar dat hij op de
hoogte was, kan hij heel sim
pel bewijzen.
De storm van begin dit jaar
heeft zijn dak danig bescha
digd. Dat heeft nogal wat ge
doe met zich meegebracht.
Daardoor is zijn archief niet
meer op orde. „Ik weet niet ofik
het zogauw kan vinden." War
ren aarzelt. Maar... „Wacht
even, misschien..."
Een paar minuten later heeft
hij zijn verdediging georgani
seerd. Een kijkje in twee opeen
volgende, op het eerste gezicht
authentiek lijkende dagboe
ken, leert dat van vervalsing
geen sprake is. De gewraakte
zinnen uit de gepubliceerde
versie zijn feitelijk juist en vrij
wel woordelijk terug te vinden
in de gepresenteerde versie die
uit de bewuste oorlogsjaren
moet dateren.
Vriend Mario Molegraaf had
even tevoren al onthuld: „Ook
ik heb, toen ik die passage over
de gaskamers las, meteen ge
zegd: 'Hoe kan dat nou!'. Maar
het bleek toch waar. Kennelijk
is het idee dat niemand ervan
wist, een soort mythe." War
ren: „Ik weet dus dat het een
zeer aanstootgevende passage
is. Maar het moet waar geweest
zijn. En als ik het wist, kon ie
dereen die het had willen we
ten, ervan af weten.'
De kwestie van de Arbeitsein-
satz ligt volgens Warren heel
wat eenvoudiger. „Iedereen
kon toch van tevoren zien aan
komen dat ook studenten zou
den worden opgeroepen."
De verplichte tewerkstelling in
Duitsland dateerde immers al
van 22 mei 1942, de passage in
Warrens Geheim dagboek van
1 maart 1943.
Venema - het is bekend -
maakt er al jarenlang een sport
van schrijvers en uitgevers in
diskrediet te brengen met veel
al omstreden 'onthullingen' die
op de oorlogsjaren terugslaan.
Hans Warren schreef daar on
langs, in een recensie over Ve
nema's roman Dagboek mis
prijzende woorden over. Vene
ma zou op eigen roem uit zijn.
Venema: „Ik zoek - schrijft
Warren - de sensatie en in mijn
werk krijgen veroordelingen,
suggesties en verdachtmakin
gen de overhand." Waarom, al
dus Venema, oordeelde Warren
met zo'n 'onbegrijpelijke agres
siviteit' over mijn werk, waarin
ik het over een ander vervalst
dagboek heb? Voelde hij nat
tigheid?
Warren: „Het was te verwach
ten dat Venema op zo'n onsma
kelijke manier terug zou slaan.
Dat doet hij altijd. Zodra Vene
ma verschijnt waaien de stof
wolken op en borrelt het troe
bel water. Ik snap ook niet
waarom het Zeeuwsch Genoot
schap zo'n man uitnodigt."
Henk Postma
Hans Warren
Adriaan Venema
KLOETINGE - De dichter-
schrijver-criticus Hans War
ren, auteur van het tot nu toe
zeven delen tellende Geheim
Dagboek, zal vandaag -maan
dag- via de Middelburgse ad
vocaat en procureur mr Karei
Flos een kort geding aanspan
nen tegen de aantijgingen die
Adriaan Venema tijdens de
studiedag (zaterdag) van het
Koninklijk Zeeuwsch Genoot
schap der Wetenschappen aan
zijn adres deed.
"Venema heeft geen poot om
op te staan", aldus Warren.
"Duidelijk zal worden dat mijn
Dagboek onaanvechtbaar au
thentiek is en dat de gewraakte
gepubliceerde passages klop
pen met het oorspronkelijke
handschrift. Er zal in dit land
zonder twijfel een gerechtelijk
laboratorium zijn dat deze
zaak kan bevestigen. Dan
komt meteen ook het allooi
van Venema en zijn bewerin
gen vast te staan. Hij heeft dit
maal de verkeerde persoon als
slachtoffer gekozen."
Hans Warren zegt het ridicuul
te vinden dat hij zijn gelijk
moet bewijzen tegenover een
man wiens uitlatingen zeer om
streden zijn.
"Ik heb geen bijzondere gaven.
Zaken die indertijd algemeen
bekend waren of als zodanig
werden aangevoeld moeten nu
blijkbaar nog eens aangetoond
worden. Dat kan wat mij be
treft, maar - de persoon Vene
ma in aanmerking genomen -
zeer ongaarne."
ook intenties in het geding wil
len brengen. Voor zover die aan
leiding zijn tot controverse,
noodzaken die betrokkenen en
toeschouwers om standpunten
te bepalen. Tenzij men zich ach
ter z'n stellingen verschuilt en
niet eens meer het lef heeft zo af
en toe een handgranaat te wer
pen". Pingen: „Ik moet consta
teren dat er nu in ieder geval een
handgranaat geworpen is."
De expositie, die door wethou
der D. Bruinooge officieel voor
geopend werd verklaard, is op
touw gezet ter gelegenheid van
het honderdjarig bestaan van
het Vlissings Stedelijk Museum.
Zes Vlissingse kunstenaars, ver
schillende disciplines vertegen
woordigend, laten elk hun licht
schijnen over het verzamelbe
leid van het museum. Dit door
de historische collectie te her
groeperen, aan te vullen en te be
commentariëren met eigen he
dendaags werk. Het zijn behalve
Inderwisch, de architect Ries
van de Berg, fotograaf Lex de
Meester en de beeldend kunste
naars Eric Brandts, Jan Haas en
Eddy Quite.
De opening van het project
bracht zaterdagmiddag opmer
kelijk veel nieuwgierigen op de
been. Ook die Engelsman die be
trokken was bij het opduiken
van schatten uit het wrak van 't
Vliegend Hart. Zijn reactie: „Dit
is nou eens niet vervelend."
MIDDELBURG - „Er is meer
over de Tweede Wereldoorlog
geschreven dan goed voor ons
is", verzuchtte de bibliotheca
ris van het Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie (Riod),
Dick van Galen Last, zaterdag
in Middelburg. En: „Met nog
verdere fragmentiseringen lijkt
mij de geschiedschrijving van
de Tweede Wereldoorlog niet
gediend."
Van Galen Last sprak tijdens de
Historische Studiedag van het
Koninklijk Zeeuwsch Genoot
schap der Wetenschappen in de
Zeeuwse Bibliotheek. Aanlei
ding van deze bijeenkomst was
de recente verschijning van het
tweede deel van de geschied
schrijving Zeeland 1940-1945,
waarop de auteur Gijs van der
Ham begin april is gepromo
veerd. „Een voorbeeldige stu
die", zo kwalificeerde Van Galen
Last dit werkstuk. „Een uitzon
dering tussen de overvloed aan
boeken die tekort schieten, waar
het aankomt op analyse en in
terpretatie.".
Van Galen Last constateerde
dat sinds 1945 al meer dan hon
derdduizend boeken over de
Tweede Wereldoorlog zijn ver
schenen. Hij toonde zich daar
mee niet onverdeeld gelukkig.
„Krijgen wij door de microscoop
almaar kleiner in te stellen ook
een scherper beeld van die perio
de? Wordt door almaar nieuwe
detailaanvulling ons inzicht ook
dieper? Zou het niet kunnen zijn
jdat door deze versplintering het
beeld van het geheel vervaagt en
verdrinkt in details waartussen
het steeds moeilijker wordt een
samenhang te ontdekken?" Vra
gen die Van Galen Last ontken
nend meende te kunnen beant
woorden.
Hij merkte op: „Nooit is zo'n kor
te periode uit de vaderlandse ge
schiedenis zo vlijtig bestudeerd
door zoveel mensen." En hij con
stateerde dat de onderzoekers er
nog maar zelden toe komen een
eigen interpretatie van het ver
leden te geven. Hij schamperde:
„Regio-onderzoek blijkt in ieder
geval een effectieve manier om
de werkloosheid onder historici
te bestrijden." Door het grote in
formatie-aanbod is het volgens
Van Galen Last onmogelijk ge
worden boeken te schrijven als
die van De Jong. „Die generatie
van generalisten hebben we in
Nederland gehad."
De Riod-bibliothecaris heeft 'al
een tijd geen vernieuwende in
zichten kunnen bespeuren'. Die
zijn volgens hem ook niet te ver
wachten. Waar een nieuwe kijk
op de oorlogsgeschiedenis wordt
aangekondigd, is - meent hij -
sprake van geheugenverlies.
„Met veel subsidie wordt onder
zoek verricht naar aspecten die
al veel eerder zijn uitgezocht."
Van Galen Last bepleitte het sti
muleren van studies op 'een
soort middenniveau, waarvan
het onderwerp zwaar genoeg is
om het te kunnen toetsen aan al
gemene inzichten'.
Hij waarschuwde tenslotte voor
de tendens een steeds groter ge
wicht toe te kennen aan monde
linge verklaringen over gebeur
tenissen in de oorlogsjaren. „O-
ral history leidt in onzorgvuldige
handen vaak tot desastreuze re
sultaten, controleerbare onjuis
theden en trivialiteiten." Hij
waarschuwde ook dat geen over
dreven historische betekenis
dient te worden gehecht aan do
cumentaires, zoals er vorige
week zondag door de VPRO een
tje werd uitgezonden. „Die beel
den hebben niets met geschiede
nis te maken, maar met verwer
king door de mensen."
Een andere spreker, program
mamaker Kees Slager van de
VPRO-radio, benadrukte daar
entegen dat in Nederland nog
steeds te weinig waarde wordt
gehecht aan 'mondelinge over
dracht'. Dit in tegenstelling tot
in sommige andere landen. Hij
noemde het tekenend dat een
met zeer veel moeite tot stand
gebracht dossier met mondelin
ge getuigenissen spoorloos is
verdwenen nadat het aan het
Riod ter hand was gesteld.
De auteur van Zeeland 1940-45,
Gijs van der Ham, zette nog eens
de uitgangspunten uiteen die
aan zijn boek ten grondslag heb
ben gelegen. Dit zonder in te
gaan op Zeeuwse critici die heb
ben opgemerkt dat zijn boek,
met name waar militaire aspec
ten worden beschreven, wemelt
van de fouten. Van der Ham ver
wees naar een publikatie in de
PZC van afgelopen zaterdag.
Daarin wordt volgens hem de
kwestie tot juiste proporties te
ruggebracht.
OOSTBURG - Ook leden van de
Rotaryclub, door velen toch
vaak bekeken als een gezapige
serviceclub van rechtse zaken
lieden, zijn tegenwoordig zeer
begaan met het milieu, bleek za
terdagmiddag in het Oostburg-
se Ledeltheater. Tijdens een
discussie van Rotarians uit
Zuid-West-Nederland over het
thema 'Verdraagt milieube
scherming zich met economi
sche vooruitgang' bleek het
overgrote deel van de ruim
tweehonderd aanwezigen er
van doordrongen dat zonder
een gezond milieu ook de econo
mische vooruitgang op een ge
geven moment stagneert.
Dat bracht het Zeeuwse Twee
de-Kamerlid drs H. Eversdijk
tot de conclusie dat de service
clubleden nu dezelfde standpun
ten aanhangen als idealisten
van tien, vijftien jaar geleden.
Die golden destijds weliswaar
als 'milieuhygiënisch', maar ook
als 'kerk- en werkschuw tuig'
memoreerde Eversdijk tot hila
riteit van de aanwezigen. De drie
sprekers die een inleiding gaven,
weken alle drie niet af van de ge
dachte dat een groeiende econo
mie samen hoort te gaan met
een gezond milieu.
Alleen bankdirecteur mr C. A.
M. Hafmans had een afwijkende
mening over het bereiken van
die doelstelling. Hafmans gaat
uit van de stelling: 'als het goed
gaat de economie, gaat het ook
goed met het milieu'. Volgens
hem kunnen de ondernemers de
noodzakelijke maar zeer kostba
re milieumaatregelen alleen ne
men als zij genoeg winst maken.
Ingenieur Th. G. Potma van het
Delftse centrum voor energiebe
sparing en schone technologie
en prof dr E. Vermeersch, mo
raalfilosoof aan de Rijksuniver
siteit van Gent keken daar toch
wat anders tegenaan. Zij legden
de nadruk op het verbeteren en
instandhouden van de kwaliteit
van het milieu. Als die kwaliteit
achteruitgaat, klapt ook de eco
nomie in elkaar.
Vermeersch legde de nadruk op
de 'eindigheid' van de energie
bronnen. „We kunnen misschien
nog ontzettend veel bronnen
aanboren, maar we kunnen niet
zomaar onze gang blijven gaan.
We moeten er rekening mee hou
den dat het op een gegeven mo
ment gewoon op is als we zo door
gaan."
Potma was daar niet direct bang
voor. Hij gelooft dat de economi
sche bronnen eerder droog val
len dan de mogelijke energie
bronnen. De besparingsweten
schapper: „We hebben vijf grote
woestijnen op onze aardbol.
Technisch is het mogelijk om uit
die enorme brandende zand
vlaktes energie te winnen. Maar
dan moeten we wel bereid zijn
om ons economische produktie-
systeem totaal om te bouwen."
Zo'n totale ommekeer kost geld
en kan alleen wereldwijd bereikt
worden. Daar moet dus ook poli
tieke overeenstemming over ko
men. Hoe moeilijk dat is, illu
streerde Eversdijk met een klein
voorbeeldje. Als lid van de Raad
van Europa had hij bij de on
langs gehouden Noordzeeconfe-
rentie zware kritiek op de chemi
sche afvallozingen van de Brit
ten. Zijn Engelse collega sprong
er gelijk bovenop door te stellen
dat de Nederlanders het leven in
de Noordzee vernietigen door
overbevissing en het kapot ma
ken van de zeebodem met zwaar
vistuig. Zo lang landen alleen
met elkaar kibbelen over wie de
grootste boosdoener is, zijn op
lossingen nog ver weg conclu
deerde het panel eensgezind.
De Nederlanders lopen in de we
reld voorop met de bewustwor
ding over de enorme bedreigin
gen voor het milieu. Dat mag
echter geen aanleiding zijn om
het tempo maar wat terug te
schroeven tot andere volken
langszij komen. Potma: „Er
moeten vier, vijf wissels worden
omgegooid om het milieubeleid
op het goede spoor te zetten. Het
zag er naar uit dat de eerste, de
erkenning dat er een bedreiging
voor het milieu is, wereldwijd
was gepasseerd. Maar ik schrik
dan toch vreselijk als ik de Ame
rikaanse president Bush hoor
zeggen dat de hoeveelheden en
gevaren van C02-uitstoot eerst
maar eens bestudeerd moeten
worden. Dat station hadden we
toch al lang gehad, dacht ik."
Eén Roosendaalse Rotarian wil
de toch, de ramp in Tsjernobyl is
tenslotte al weer vier jaar gele
den, nog wel eens van de deskun
digen horen of het geen tijd werd
voor de bouw van nieuwe centra
les voor kernenergie. Volgens
Potma heeft kernenergie door
de acties tegen de centrales veel
te veel aandacht gekregen. „Stel
dat we het risicoprobleem oplos
sen dan bereikt de bijdrage die
kernenergie kan leveren bij lan
ge na niet het niveau aan te be
sparen energie." Net als Ver
meersch hamerde Potma erop
dat de wereldbevolking er toe
moet worden gebracht zo weinig
mogelijk energie te gebruiken.
Niet alleen ondernemers hikken
echter tegen de (korte termijn)
consequenties aan. Potma: „Het
blijft natuurlijk moeilijk om
energie te besparen als een rege
ring eigenlijk net zo veel aardgas
als tulpen wil verkopen."
Meindert Inderwisch: woorden
druipend van sarcasme
