Van Gogh verklaard voor kunsttoeristen
Robert
Altman
ZATERDAG 28 APRIL 1990
Geen trek
Cannes
Sullig
Zwarte schapen
Naakt
Tweemanschap
week-uit
Met onmiskenbare schichtigheid
wacht Robert Altman de
Nederlandse reacties af op zijn Van
Gogh-film die onder de titel Vincent
Theo deze week in première ging:
„Ik heb begrepen dat Vincent van
Gogh in Nederland heilig is
verklaard en ik ben een beetje bang
dat men aanstoot nemen zal aan de
meer profane manier waarop de
schilder uit mijn film naar voren
komt."
Robert Altman mag dan een van de
meest gerespecteerde regisseurs van
Amerika zijn M.A.S.H., Nashville, The
Wedding en Fool For Love behoren tot zijn
bekendste werkstukken hij is duidelijk
geïntimideerd geraakt door de Van
Gogh-hysterie die zich van Amsterdam
meester gemaakt heeft. Daar was alle
maal nog geen sprake van toen hij hier vo
rig jaar enige scène's opnam voor de En
gelstalige Van Gogh-fïlm die hij vervaar
digde in opdracht van de Nederlands pro
ducenten Ludi Boeken en Jacques Fan-
sten.
Robert Altman vreest ook dat men in Van
Gogh's geboorteland waslijsten gaat aan
leggen van historische onjuistheden in
zijn film.
„Het moet duidelijk zijn dat mijn film
geen documentaire is, maar een fictie
film. Een film die voor alles vat probeert te
krijgen op de bezetenheid van Vincent
van Gogh als schilder en op de zeldzame
twee-eenheid die het met zijn broer Theo
gevormd heeft."
De Amerikaanse cineast betreurt het mo
ment waarop de film nu wordt uitge
bracht.
„Ik ben er niet echt gelukkig mee dat Vin
cent Theo deel uitmaakt van dat hele
Van Gogh-circus dat ik hier in beweging
zie. Maar van de andere kant kan ik allicht
mijn Nederlandse producenten niet kwa
lijk nemen dat ze de film nu lanceren. De
herdenking van Van Gogh's sterfdag hon
derd jaar geleden, is voor hen de voor
naamste reden geweest om een film over
de schilder te willen produceren, dus
spreekt het vanzelf dat ze hem ook nu uit
brengen. Maar ik moet eerlijk bekennen
dat ik daar tevoren allemaal niet zo bij
had stil gestaan. Ik had er aanvankelijk
ook absoluut geen trek in. Ik vind de bio-
pictures zo ongeveer het meest belegen
filmgenre dat ik ken en in de vorm van tv-
series moet ik er al helemaal niks van heb
ben".
„Bovendien heb ik nooit iets speciaals ge
had met de persoon van Van Gogh, noch
met diens schilderkunst. Ik had eigenlijk
alleen wat afstandelijke bewondering zo
als iedereen. Toen ik gevraagd werd voor
dit project, heb ik bedenktijd gevraagd.
Met schilderkunst in het algemeen heb ik
wel iets namelijk. Ik heb thuis een paar
buitengewone doeken aan de muur han
gen en ik schilder zelf ook een beetje, als ik
tijd heb. Ik kan me wel verplaatsen in de
hersens van een kunstschilder. Uiteinde
lijk heb ik geaccepteerd op voorwaarde
dat ik honderd procent de vrije hand zou
krijgen in mijn streven om er dan juist niet
zo'n obligaat, van eerbied ronkend heili
genleven van te fabriceren. En ik was be
reid om ze een vier uur durende tv-versie
af te leveren, op voorwaarde dat ik ook een
kortere bioscoopversie monteren mocht.
Die vrijheid heb ik gekregen en ik moet
zeggen dat ik met het eindresultaat dik te
vreden ben. Naar mijn stellige overtuiging
is Vincent Theo eén van mijn beste films
geworden. Maar ik ga er wel vanuit dat er
in Engeland en Amerika gunstiger op ge
reageerd zal worden dan in Nederland of
Frankrijk, omdat men daar wat meer af
stand heeft ten opzichte van het onder
werp."
De mededeling dat momenteel al een
kersverse Van Gogh-serie op de Neder
landse televisie loopt, maakt er Robert
Altman niet vrolijker op. En hij had al ste
vig de ziekte in omdat het Festival van
Cannes, waar Altman ooit een Gouden
Palm won voor M.A.S.H., nu Vincent
Theo voor deelname heeft afgewezen.
„Ik begrijp die mensen in Cannes niet. Ze
zeiden dat mijn film niet politiek genoeg
was. Ik had altijd gedacht dat dit soort on-
zin-argumenten alleen in Berlijn gehan
teerd werden. De Fransen bleken ook
moeite te hebben met al die Franse ac
teurs die in mijn film Engels spreken. Dat
vinden ze dan meteen lachwekkend. Mis
schien dat jullie daar last van krijgen als je
straks Nederlanders in het Engels bezig
hoort. Johanna ter Steege, Hans Kesting,
Jip Wijngaarden. Ik ben zelf trouwens bui
tengewoon te spreken over het acteerpeil
van de Nederlanders. Iemand als Johanna
wordt absoluut een grote ster. Een bege
nadigd actrice. Ik vond ook Adelheid Roo-
sen, Gusta Gerritsen en Kitty Courbois
beslist uitstekend, al zullen ze zichzelf niet
in de bioscoopversie terugvinden. Adel
heid en Gusta komen zelfs ook niet in de
lange tv-versie voor. Ik had te veel mate
riaal en kwam op te veel zijlijnen terecht.
Dan moet je vaak uiterst pijnlijke beslis
singen nemen in de montage. Maar de ac
trices waren echt heel goed."
Er wordt wel beweerd dat zijn ge
stoordheid aan loodvergiftiging te
wijten zou zijn. Een feit is, dat de verf
waarmee aan het eind van de vorige
eeuw werd gewerkt veel te wensen over
liet. Maar ook in zijn beginperiode, toen
hij nog tekende in plaats van schilderde,
was Vincent van Gogh al niet goed snik.
De 77 miljoen gulden waarvoor zijn ver
maarde schilderij Zonnebloemen bij
Christie's in Londen van de hand ging
ten spijt: Vincent van Gogh was min
stens zo maf als geniaal.
Het siert Robert Altman, regisseur van
Vincent en Theo, dat hij die in het oog
springende eigenschap van Van Gogh
niet wegmoffelde. Je ziet vaak dat Ame
rikanen die zich met een Europees en bo
vendien historisch onderwerp bezighou
den wegdoezelen in folklore, maar Alt
man koos voor realisme. Het gehalte
klompen, tulpen en windmolens in deze
internationale co-produktie is opmerke
lijk laag.
Vincent en Theo verdient de kwalificatie
'voldoende'; een erg bijzondere film is
het niet. Goed gemaakt, dat zeker, maar
dat is vandaag de dag toch wel het min
ste dat je van een speelfilm mag ver
wachten. Voor wie ook maar een beetje
op de hoogte is met de geschiedenis van
de Van Goghs biedt de film niets nieuws.
Altman volgde de bekende paden, gaf
daarbij uitstekend gestalte aan het ka
rakter van de twee broers, maar voegde
er niets aan toe.
Daar staat tegenover dat voor onweten
de Amerikanen en onvolledig geïnfor
meerde Japanners de film een openba
ring zou kunnen zijn.
Hun Vincent (Japanners bezitten het
duurste deel van zijn werk en die rare ex
positie in kader van zijn honderdste
sterfdag is ook voornamelijk voor kapi-
Vincent schetst naar model.
taalkrachtige toeristen bedoeld) is de
man met de strooien hoed, de ouwe schil
der die uit frustratie over zijn misken
ning zijn oor afsneed.
Wel, Van Gogh was méér dan dat en voor
wie dat nog niet wist is er nu dan die film,
een mooie handzame hap. Altman verf
ilmde adequaat de historie: Holland, Pa
rijs, de Provence, het oor, het gekkenge-
sticht, nog even Parijs, het pistoolschot
dat een eind aan zijn leven maakte en de
daar op volgende dood van zijn broer
Theo.
De titel suggereert dat Vincent en Theo
een gelijkwaardig aandeel in de film zou
den hebben. Dat is echter niet juist, het
gaat wel degelijk vooral om Vincent, de
schilder (uitstekend gespeeld dor de Brit
Tom Roth). Theo wordt afgeschilderd
als een wat sullige, weinig heldhaftige
man die te beroerd zou zijn in zijn Parijse
galerie de schilderijen van zijn broer aan
de man te brengen. Pas tegen het slot
van de film zien we de wanhopige Vin
cent in de nacht om zijn broer schreeu
wen en pas na Vincents zelfmoord komt
Altman op de proppen met de honder
den brieven die hij aan Theo schreef.
Aardig is dat de film opent met de televi
sie-beelden van de veiling in Londen en
dan overschakelt naar dat manische
mannetje: op een strobed, met rottende
tanden, duidelijk in de war terwijl hij zijn
oudere broer vertelt dat hij overweegt te
gaan schilderen. Dat het met die zielige
man nooit meer goed zal komen is vanaf
dat moment meer dan duidelijk. Maar de
film is zo rechtlijnig en glad dat hij geen
moment ontroert of andersinds de emo
ties aanspreekt. Of zou dat laatste alleen
opgaan voor een Nederlands publiek dat
het verhaal al kent?
Vincent en Theo is een internationale
co-produktie. Voor het Nederlandse aan
deel zijn Belbo Film en de Vara-tv ver
antwoordelijk. Televisiestations in En
geland, Frankrijk en Duitsland deelden
mee in de kosten. Ook de acteurs komen
uit verschillende landen, uit Nederland
onder anderen Adrian Brine, Hans Kes
ting en Jip Wijngaarden. De film is En
gels-talig maar al die acteurs veroorza
ken een mengelmoes van accenten die
hinderlijk werkt. In Amerika, de markt
waarvoor de film vermoedelijk in eerste
instantie is bedoeld, zit men daar niet
mee. Het Amerikaanse publiek vindt het i
al meegenomen dat al die rare Europea
nen (voor hen) min of meer verstaanbaar
zijn.
Vooral omdat het fenomeen Van Gogh
op het moment grote internationale aan
dacht trekt heeft Vincent en Theo de re
delijke kans een internationaal succes te
worden. Of de film het in Nederland lan
ger dan een paar weken in de bioscopen
zal uithouden is echter zeer de vraag en
eigenlijk verdient Vincent en Theo niet
meer dan dat.
Peter Slavenburg
der denkt, daar hoeft helemaal niet bij
overlegd te worden daar snap ik niets
van."
„Zo'n stel zijn de Van Goghs ook geweest.
Meestal wordt Vincent gezien als het wil
de broertje en Theo als de petit bourgeois
die in Parijs keurig de kost verdiende in de
kunsthandel. Maar ze waren allebei be-
hoorljk losgeslagen. Een soort beatniks,
hippies avant la lettre. Ze woonden in een
appartement, samen met een stelletje
hoeren. Theo had al syfilis voor Vincent
daar arriveerde. Ik geloof er ook niks van
dat Theo met dat baantje in de kunsthan
del zo veel geld kon verdienen dat hij er
ook Vincent nog van kon onderhouden. Ik
ben ervan overtuigd dat Theo al die tijd
geld heeft doorgesluisd dat door de fami
lie in Holland ter beschikking werd ge
steld".
„Ze kwamen uit een zeer rijke familie en
rijke families laten hun zwarte schapen
nooit echt helemaal zakken. Zo arm als
die twee broers ook geleefd mogen heb
ben, Vincent heeft altijd kunnen schilde
ren met de duurste en beste kwaliteit verf
die er maar te krijgen was. Dat geld kwam
uit Holland. En die schilderijen van Vin
cent werden in Parijs optimaal geconser
veerd, ook al waren er geen kopers voor te
vinden. Maar daarom is die verhouding
met Paul Gauguin ook zo wonderlijk ge
weest. In die Nederlandse tv-serie wordt
een Gauguin opgevoerd die jaloers was op
Vincent van Gogh. Ik ben overtuigd van
het tegendeel. Volgens mij vond Gauguin
die Vincent van Gogh een ongelooflijke
zak en wat hij maakte grote rommel. Gau
guin was ook alleen maar naar Arles ge
gaan omdat hij geen cent meer had en
Theo hem betaalde om arme Vincent wat
gezelschap te houden. En volgens mij
stierf Vincent van jaloezie om wat hij Gau
guin zag maken. Dus die twee moesten
wel slaande ruzie krijgen. Gauguin even
wel kon zich niet de dure verf van Van
Gogh permitteren. Het gevolg is nu dat
Vincents doeken nog in schitterende con
ditie zijn, terwijl de schilderijen van Paul
Gauguin intussen helemaal vaal zijn ge
worden."
„Het neemt allemaal niet weg dat het on
gelooflijk is zoals Theo geprobeerd heeft
voor zijn broer te zorgen. Hij leed in alles
met de ellende van Vincent mee. Vandaar
dat, toen zijn broer zich had doodgescho
ten, Theo dat niet kon overleven en een
jaar later ook gestorven was. Dat is een
weinig bekend maar fascinerend gegeven.
Ik laat het zien door Theo naakt op te voe
ren in een kale ruimte, het doet er niet toe
waar. Als zijn broer dood is, kwijnt ook hij
weg..."
„Voor het scenario van mijn film, dat werd
geschreven door Julian Mitchell, hebben
we dus niet de fameuze brieven van Vin
cent als leidraad gebruikt. Die film had
bovendien Paul Cox al gemaakt. Ik heb
een geheel eigen Van Gogh-portret willen
creëren. Zoals er ook nogal wat moderne
schilders zijn geweest, Rauschenberg en
Hockney bij voorbeeld, die ook eigen Van
Gogh-portretten zijn gaan schilderen."
„In Frankrijk werd ik aangesproken door
een mevrouw die kwaad was, omdat ik
met mijn film haar ideaalbeeld van Vin
cent van Gogh vernietigd zou hebben. En
dat nam ze me speciaal kwalijk, zei ze, om
dat zij als fotografe de doorbraak in haar
carrière te danken had gehad aan de re
producties die zij van Van Gogh's schilde
rijen gemaakt had. Toen bleek tijdens dat
gesprekje dat ze die reproducties in
zwart-wit had gefotografeerd! Kun je je
dat voorstellen? Van Gogh in zwart-wit!
En die nam mij kwalijk dat ik het beeld
van de grote schilder bedorven zou heb
ben. Voor mijn film is tenminste de moeite
genomen om maar liefst 80 schilderijen in
exact de juiste kleuren te kopieëren en
zelfs nog op de juiste formaten, al is dat
eigenlijk verboden....Maar ach, je moet
het zo zien: Iedereen heeft recht op zijn ei
gen Van Gogh. En ik geloof oprecht dat
die van mij heel interessant is geworden."
Pieter van Lierop
Mijn Vincent
is geen heilige
Tim Roth en Paul Rhys als Vincent en Theo.
„Mijn film moet het hebben van de scène's
waarin het helemaal gaat over de span
ning tussen werkelijkheid en creativiteit.
De gigantische inspanning die dat kost en
de magie van het moment die nodig is om
echte kunst te laten ontstaan. Om die re
den ben ik ook niet te lang in de vroege
periodes van Vincent blijven hangen, om
dat ik daar die magie niet vinden kan.
Veel van Van Gogh's oudste doeken zijn
tweederangs, pogingen Mauve te immite-
ren. In die periode was Van Gogh ook niet
eerlijk in zijn pogingen tot realisme. Hij
liet die Brabantse boeren kleren aantrek
ken die ze al in geen jaren meer gewoon
waren te dragen. Hij wist niet waar hij mee
bezig was en manipuleerde er lustig op los.
Maar de magie van wat mogelijk is, be
reikbaar is, dat heb ik willen toelichten
met bij voorbeeld die scène's bij het Pano
rama Mesdag, waar dat kleine meisje dat
nagebootste stuk duin inloopt en dat dan
de werkelijkheid en de fictie niet meer te
scheiden zijn. Dat vond ik fantastisch, dat
we dat daar in Den Haag zo hebben kun
nen filmen."
„Belangrijk ook is dat je Vincent in Bra
bant ziet ploeteren met zijn model en dat
het hem maar niet lukt. Pas als ze even
niet poseert, pas in spontane momenten
van voyeurisme ontstaat er de spanning
en komt er iets te voorschijn dat leven be
zit. En later in Frankrijk, het korenveld
met de kraaien, de razernij als hij maar
niet te pakken krijgt wat hij zoekt. Dat hij
uit pure woedende frustratie een stuk van
zijn oor afsnijdt, dat is een Van Gogh die
mij interesseert. De scène's die zichtbaar
maken dat kunst niet een kwestie is van
romantiek, iets dat uit de hemel komt val
len, maar iets waar voor gevochten moet
worden."
„In het levensverhaal van die man werd ik
toch het meest gefascineerd door het feit
dat het eigenlijk het verhaal is van twee
mensen. Twee broers die met hun zielen
en hun lot volledig aan elkaar verbonden
waren. Dat schijnt soms voor te komen
met broers, zelfs als de een zich in zijn vin
gers snijdt, dat dan ook de ander de pijn
voelt... Ja, inderdaad, zoiets als die broers
in Good Morning Babylonia van de Tavia-
ni's. De Taviani's zelf vormen ook zo'n
stel. Ze behoren in Europa tot de cineas
ten die ik het meest bewonder, maar zoals
die op een set kunnen opereren de een
schijnt altijd precies te weten wat de an-
Robert Altman (links) samen met Vincent (Tom Roth).
iCl
Vinci.a r w«- COCh
ta M.POSK
