PZC Ontgroenen met een roetkap Ritueel week-in 34 ZATERDAG 14 APRIL 1990 Niet aanprakelijk Duister Tien uur Inteelt Politie Geweld Misdadig samenspel Geldboetes Het moest misgaan met de ruwe inwijdingspraktijken van het exclusieve Utrechtse studentengezelschap Tres. Het onderdompelen in de beerput, het opzetten van de roetkap. Het was te 'normaal' geworden. Invloedrijke adellijke heren van protestantse huize hielden halsstarrig vast aan een voorbij verleden. In die feodale sfeer werd het een zinloos ontgroenen om het ontgroenen. De jonge jonkheer David Rutgers van Rozenburg uit Zeist was een kwart eeuw geleden het slachtoffer. De roetkap, waarin David Rutgers van Rozenburg stikte (foto GPD) De dood in een Jan Plezier Die zaterdagavond in april 1965 ziet de burgerij alleen de drie open rijtuigjes met de feestelijk geklede, gemaskerde studenten. De roetkappen ziet men niet. Want de drie novieten van het 'exclusieve' Utrechtse studentengezelschap Tres Fa- ciunt Collegium ('drie personen vormen een gezelschap') liggen ieder op de bodem van een koetsje, met een zwarte kap over het hoofd. Die kappen kunnen ze eigener beweging niet afdoen, want ze zijn met een koord om de hals vastgebonden. Via een soort slurf aan de kap wordt roet in het gezicht van de inwijdelingen geblazen. Hun hoofden moeten aan het eind van de rit zwart zijn. Het is een van de beproevin gen die de nieuwelingen, ook wel 'aterlin gen' genoemd, moeten doorstaan willen ze tot het met mystiek omgeven besloten gezelschap kunnen toetreden. De twintigjarige jhr David Louis Leonard Rutgers van Rozenburg uit Zeist stikt die tiende april in de koets zonder dat iemand een poging doet hem te redden. Met han den en voeten wordt hij in bedwang ge houden als het roet in de kap wordt ge strooid. De andere 'aterlingen' ontsnappen ter nauwernood aan de dood. André baron van Heemstra uit Elspeet is bewusteloos als hij wordt 'bevrijd'. Met kunstmatige ademhaling wordt zijn leven gered. Ook op de al gestorven David wordt mond-op- mond-beademing toegepast. Beide slachtoffers worden naar het Academisch Ziekenhuis in Utrecht overgebracht. Jhr Diederik de Brauw uit Den Haag heeft ge luk dat hij tijdens de rit kans ziet het roet uit de kap te laten weglopen. Hij heeft het slechts benauwd. De op het nippertje aan de dood ontsnap te André baron van Heemstra verklaart later voor de Utrechtse rechtbank op de bodem van de Jan Plezier te hebben ge voeld dat hij het bewustzijn zou verliezen. „Ik vocht er niet tegen. Het leek me een soort bevrijding." De Utrechtse officier van justitie mr dr R.W.H. Pitlo en de recherche onder lei ding van commissaris mr L.C.H. Mutsaers zeggen een 'diepgaand onderzoek' te zul len instellen. De rector magnificus van de Utrechtse universiteit, prof mr L.J. Hij mans van den Bergh, spreekt van een 'af schuwelijke en ernstige zaak'. Alle vijftien Tres-leden en ongeveer 25 van de tachtig honorair-leden, die de fatale ontgroening meemaken, zijn lid (geweest) van het Utrechtsch Studenten Corps (USC). De rector van het USC, A. Voute, haast zich te verklaren dat Tres 'een ge heel buiten het corps opererend studen tengezelschap' is. Hij voegt eraan toe dat de activiteiten van Tres 'niet in het kader van het Corps plaatshebben, noch op de studentensociëteit'. De leiding van het Corps heeft 'geen enkele zeggenschap' over het gezelschap. Wel onderzoekt de se naat 'of en in hoeverre tegen de vijftien Tres-leden in hun hoedanigheid van leden van het USC maatregelen moeten worden genomen'. Tijdens een speciale vergadering van het Utrechtsch Studenten Corps is diezelfde avond de Tres-affaire uitvoerig bespro ken. Wijziging van de Corpswet wordt overwogen. Weliswaar is daarin bepaald dat de leden elkaar niet lichamelijk en geestelijk mogen krenken, 'maar wellicht is de inhoud van de Corpswet onvoldoen de bekend en zijn de Tres-leden zich on voldoende bewust van de strekking'. Het gezelschap Tres heeft 'in diepe versla genheid' besloten om voor onbepaalde tijd zijn 'activiteiten' te staken. Dit schrijft de heer W. J. de Brauw namens het gezelschap aan de senaat van het Utrechtsch Studenten Corps. 'Betreurd wordt dat de blaam, welke het gezelschap treft, onverdiend een weerslag heeft op het USC, dat geen enkele aansprakelijk heid draagt'. Dat de Tres-leden 'buitenbeentjes' zijn is duidelijk. Maar heeft het Corps écht zo weinig met hen van doen? Weet het Corps er écht zo weinig van? Is er 'geen enkele' aansprakelijkheid? Vijf jaar later ziet de Nigeriaanse student Etim Udoh kans om in het kader van zijn sociologisch onderzoek naar groentijdge- bruiken in Nederland een aantal leden van Tres uitvoerig te laten vertellen over wat er gebeurt binnen het mystieke gezel schap. Dan blijkt de betrokkenheid van het Corps. Bijna alle leden van de Utrecht se senaat komen uit de rangen van Tres. Van de 97 op dat moment levende leden van Tres hebben er 29 zitting gehad in de senaat van het USC. Met andere woorden: alleen wie de inwijdingsriten van Tres met alle bijbehorende vernederingen en mis handelingen glansrijk kan doorstaan, is mogelijk geschikt om de senaat van het USC te bemannen. De aftredende leden van de senaat van het USC 'zoeken' op hun beurt kandidaten voor Tres onder de nieuwe leden van het Corps. Een soort 'voorselectie'. En zo is de cirkel gesloten. Volgens de Nigeriaan, die in Leiden zijn doctoraal sociologie deed, is de oorsprong van Tres duister. Dat moet als symbolisch worden gezien voor het feodale gezel schap. Als oprichtingsjaar wordt 1853 ge noemd. Studenten uit vooral zuidelijke en oostelijke provincies, met name Gelder land, bezien hoe ze hun weekeinden in Utrecht gezamenlijk 'zinvol' kunnen door brengen. Die studenten hebben een band. Ze zijn van adel en 'traditioneel' protes tants. Ze komen uit families die elkaar kennen, beschermen. Het is gebruik dat binnen die families wordt getrouwd. Het is niet zo maar adel, maar landadel van 'stand'. De uitnodiging aan de drie uitverkoren in wijdelingen wordt een jaar van tevoren verstuurd. Ze mogen van elkaar niet we ten tot de genodigden te behoren. Tradi tioneel betreft het kinderen van honorair- leden van Tres. Ook de vader van David, jhr mr L.M. Rutgers van Rozenburg, se cretaris van de Grondkamer in de provin cie Utrecht en secretaris van het college van kerkvoogden van de hervormde kerk in Zeist, is honorair-lid. Hij geeft schrifte lijk zijn toestemming voor het hem beken de inwijdingsritueel dat de dood van zijn zoon zal betekenen. De inwijding vergt tien uur; ze begint om drie uur op de eerste dag van de tweede week in april. Wat de inwijdelingen te wachten staat weten ze niet. Wie de ande re 'aterlingen' zijn weten ze evenmin. Op de afgesproken plaats treffen ze gemas kerde Tres-leden en honorair-leden (elk lid wordt na vijfjaar honorair lid 'voor het leven'). David Rutgers van Rozenburg meldt zich bij boerderij De Stenen Poort in Houten. Van half vier 's middags tot tien uur 's avonds wordt hij zonder eten of drinken opgesloten in een door één kaars verlichte schuur. Gezeten op een fruitkist, het enige 'meubilair', breekt hij zich het hoofd over negen (drie maal drie) vragen, zoals: 'Wel ke delen van de stad is het kanaal?'. Vra gen waarop geen antwoorden bestaan. De bedoeling is 'geestelijke spanning' op te roepen. Kan de 'aterling' die spanning verdragen? De jonge David wordt uiteindelijk ge blinddoekt weggevoerd uit de schuur. Dit om te voorkomen dat hij de gezichten van de 'senioren' ziet. mannen van een jaar of veertig, vijftig met verantwoordelijke po sities in de maatschappij. Dan krijgt hij de roetkap op. De roetkap waarvoor het Utrechtsch Studenten Corps 'geen enke le' verantwoordelijkheid zegt te dragen. De senaat van het USC heeft de roetkap echter tot na de tweede wereldoorlog ge bruikt voor zijn inwijdingsritueel. Volgens de Nigeriaanse socioloog heeft Tres de roetkap overgenomen van de senaatsin wijding. Tres wil het nog 'beter' doen dan de senaat. En de senaat wil graag die 'be tere' leden in zijn midden opnemen. Een vorm van 'perfectionering'. In de Jan Plezier zitten zes (twee maal drie) oudere leden die David 'bezighou den'. Het roet wordt via de slurf beurte lings op zijn hoofd en in zijn gezicht gekne pen. Is hij wel Tres waardig? Nee, hij is Tres onwaardig! Allerlei vragen moet hij In deze schuur werden 'aterlingen' urenlang opgesloten (foto GPD) Inwijdingsrituelen ontstaan overal. Het jongste lid van een Kamerfrac tie moet notuleren. De nieuwe leraar krijgt de lastigste klassen, de rottigste uren. Je moet je 'invechten', je 'waar maken'. Dat geldt voor elke organisa tie, dus ook voor studentenverenigin gen. Hoe exclusiever de vereniging hoe zwaarder het initiatieritueel. Dat is een wetmatigheid, meent dr. Willem Burggraaf, gepromoveerd op een on derzoek naar studentenverenigingen binnen onderwijsinternaten in Neder land en in de VS. Het Utrechtse studentengezelschap Tres Faciunt Collegium was exclusief, omdat het 't reservoir was waaruit de senaat van het Utrechtse Studenten corps, in die sfeer een gezaghebbend in stituut, kon putten. Dat is ook de reden dat de inwijdelingen zich alles lieten welgevallen, een volstrekt volgzaam ge drag vertoonden. Ze waren er op ge brand bij Tres te horen, de elite van het Corps. Daar hadden ze veel, zo niet al les, voor over. Het 'losmakingsritueel' moet de inwijdeling doen ervaren wat zijn plaats is: niks, nul. Burggraaf noemt dat 'de versterving van de per soonlijkheid. de mortificatie'. Je per soonlijkheid, je 'ik', wordt bewust afge broken. Je wordt gedwongen als een hond te lopen, je in de poep te wentelen. Je wordt vies gemaakt, gedegradeerd tot iets wat minder is dan dom, dat la ger is dan beest. Je verliest je zelfbe schikking: je moet andere kleren dra gen, je wordt kaal geschoren, je moetje horloge inleveren. Niet meer weten wie je bent. waar je bent, hoe laat het is. Zekerheden worden afgebroken. De ge forceerde onzekerheid. De weerstand wordt gebroken door honger, dorst, ge brek aan slaap. De gekweekte ver moeidheid. Psychische en fysieke sanc ties versnellen het proces van overgave, een voedingsbodem voor de nieuwe doelstelling: conformatie aan de nieu we regels, de mores, een onvoorwaarde lijke inzet in de nieuwe rol. Een gedwon gen wedergeboorte. Burggraaf spreekt van 'een absolute cultuuroverdracht'. Als het middel, de ontgroening, doel op zich wordt dreigen excessen. Het gaat de verkeerde kant op als het steeds meer om het inwijdingsritueel van Tres gaat en steeds minder om het verster ken van de senaat van het Utrechtsch Studenten Corps. Zeker als het gezel schap, zoals Tres, is doordrenkt van mystiek, omgeven met geheimzinnig heid. Alles en nog wat wordt geheim, moet geheim blijven. De controle ont breekt, ook intern. Gaf honorair-lid van Tres jhr Rutgers van Rozenburg toestemming zijn zoon David aan het inwijdingsritueel te on derwerpen, omdat het in zijn jonge ja ren lichter en leuker toeging bij Tres? Wie zal het weten als geheimhouding zo zwaar telt. Dat is het gevaar van de in teelt, het binnen een cirkeltje blijven. Want binnen het cirkeltje heerst het groepsdenken waarin geen plaats is voor discussie en kritiek. Volgens dr Burggraaf gaf de toenmalige procureur-generaal van het Amster dams gerechtshof, mr Kemper, haar scherp aan waar het bij Tres aan schort te: er was geen doel meer; het was ver worden tot ontgroenen om het ontgroe nen. Wat in de sfeer van de mannetjes en de togetherness volstrekt uit de hand kan lopen. Wat volstrekt uit de hand is gelopen. beantwoorden, maar geen antwoord is goed. Hij wordt met een sigaar op de hand gebrand. Iedere 'honorair' kan dat naar believen drie keer doen. Nogal wat leden maken van 'hun recht' gebruik. Op zijn knieën moet David over ruwe steenslag naar de koets kruipen. 'Aterlin gen' moeten hun onderdanigheid tonen. Zij zijn genoodzaakt zich tot bloedens toe met de kap over het hoofd voort te bewe gen tot ze zijn geïnstalleerd. In het Academisch Ziekenhuis eindigt voor David de tocht met de Jan Plezier. Door de dood wordt hem de duik in de beerput bespaard. Citaat uit een verslag in het Utrechts Nieuwsblad over wat de inwijdelingen van Tres in de gierput over komt: „Op de met een zware mistdeken overdekte weiden van Jutphaas kruipen donkere figuren rond. 'Kruipen aterling, op je knieën', klinkt het. 'Ik ben op mijn knieën, broeder', is het antwoord. Drie broeders houden een jongeman vast aan een touw om zijn nek. De gevangene is zwart gemaskerd en draagt een slurf. Plot seling een plons. Een gevangene duikt voorover in een gierput. Hij hoest en spuugt. Hij vloekt. 'Lekker slikken ater ling', roept een van de bewakers. Daarna gaat het weer voort, op weg naar een grote kuil met verse koemest. 'Kopje duiken, aterling', hoort de gevangene. Enkele ogenblikken later kruipt hij door de mest. De 'activiteiten' van de studenten worden gadegeslagen door politiemannen. Zij zeggen niets te kunnen uitrichten. 'Het ge beurt op particuliere grond en de studen ten ondergaan de vernederingen vrijwil lig. Een strafbaar feit is het niet', aldus de politie." De fatale tocht op zaterdag 10 april 1965 voert van de boerderij in Houten naar een boerderij op het landgoed Oud-Amelis- weerd in Utrecht. Zo had het moeten zijn: „Hoorngeschal klinkt als de Jan Pleziers naderen. Het sein voor de senioren om hun witte en rode maskers op te zetten en zich te verspreiden in de door drie kaarsen verlichte ruimte. Een forum van senioren heeft tot taak de 'groenen' te bestormen met vragen en opmerkingen, waarbij de nadruk ligt op geheimhouding, loyaliteit en broederschap. De inwijdelingen krui pen tussen een haag van senioren naar het forum. Gebruikelijk is dat ze aan het haar worden voortgetrokken. Een laag neuriën klinkt en soms een Tres-lied. Geknield voor het forum wordt geen antwoord goed bevonden. De ceremonie wordt drie keer herhaald. Steeds worden de drie nieuwe lingen teruggestuurd naar hun kamers om na te denken over hun 'stommiteiten'. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. Ze raken uitgeput, worden gevoelig voor elke kwetsuur of harde behandeling. Er geldt geen verbod op geweld. Er wordt gevoch ten, er vallen vaak gewonden." „De vierde keer nemen de senioren hun maskers af. Veel maatschappelijk beken de gezichten. De praeses verklaart de in wijdelingen tot lid van Tres. Eerst volgen nog enkele ceremonieën, zoals het krui pen onder een driehoekig tafeltje en het beschrijven van een driehoekig stuk per kament, waarop de eed van geheimhou ding en trouw staat. Daarna hangt de praeses de nieuwe leden een gouden kla verblad om de nek, een klavertje drie, het symbool van Tres. Elk jaar heeft een eigen kleur. In 1965 is het blauw." Het inauguratiediner en de feestelijke rij toer door Utrecht worden afgelast. Dat wel. Maar het normoverschrijdend gedrag van het gezelschap is te lang doorgewoe kerd. Het beseft niet meer dat de procu reur-generaal bij het Amsterdamse ge rechtshof, mr Kemper, gelijk heeft als hij uithaalt naar 'het kritiekloos in stand houden van een ruw en onwaardig ritueel waarvoor de morele schuld bij de ouderen ligt die het in Tres voor het zeggen heb ben. Mannen van middelbare leeftijd met vooraanstaande posities van wie men ni veau en fatsoen verwacht, maar die zich te buiten gaan aan misdadig samenspel'. Volgens de procureur-generaal hebben de vele waarschuwingen van justitie- en on- derwijs-autoriteiten tegen ontgroenings excessen bij Tres geen indruk gemaakt. Tres beschouwt de dood van David als een ongeluk, niet als 'dood door schuld'. Bij de rouwdienst in de Utrechtse Janskerk ligt de nadruk in de toespraken op de traditie. „David wist wat de traditie waard was", zegt ds J.C. de Bruine, studentenpredi kant. Onder de aanwezigen bevindt zich mr C.Th.E. graaf van Lynden van Sanden- burg, commissaris der koningin in de pro vincie Utrecht, president-curator van de universiteit en honorair-lid van Tres. De maatschappelijke verontwaardiging is groot als de Utrechtse rechtbank zeven 'broeders' van Tres slechts tot geldboetes veroordeelt. Het socialistische Tweede- Kamerlid mevrouw Hannie Singer-Dek- ker en de Nederlandse Studenten Raad dringen er 'ter bevordering van de eenheid in de rechtspraak' bij de minister van jus titie op aan de Utrechtse officier van justi tie mr Pitlo te bewegen appèl tegen het vonnis aan te tekenen. Dat doet de Utrechtse officier, al is niet duidelijk of het inderdaad onder druk van de minister ge beurt. Het hof in Amsterdam veroordeelt de 'broeders' tot een week gevangenis straf. De zeven gaan aanvankelijk in cas satie bij de Hoge Raad, maar zes van hen trekken het beroep kort daarop in. Maatschappelijk speelt mee dat Provo's voor heel wat geringere 'delicten', zoals het uitdelen van krenten en het dansen rond het Lieverdje op het Amsterdamse Spui, onevenredig zwaardere straffen krij gen. Er lijkt sprake van repressie. Provo is een anarchistische beweging die met ge weldloze 'ludieke' acties het geweld van de verstarde autoriteiten wil aantonen. In wezen staan de speelse anarchisten van Provo lijnrecht tegenover de ontspoorde, godvrezende, gezagsgetrouwe conserva tieven van Tres. De vader van David leeft thans terugge trokken in Doorn. Over 'die onaangename herinnering' wil hij niet praten. Roel Hart van het Utrechtsch Studenten Corps wil desgevraagd wel aan zijn mede senatoren vragen of ze mogelijkerwijs eens kunnen terugblikken. „Maar Tres be staat niet meer en onze eigen inwijdingsri tuelen zijn een besloten aangelegenheid." Hij belt niet terug, zoals beloofd. Hij blijkt onbereikbaar. De 'roetkap' is een kwart eeuw geleden de finitief afgezet, maar de sporen zijn nog niet uitgewist. Tres ligt nog altijd wat ge voelig. Pieter van de Vliet

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1990 | | pagina 58