Augusto
Pinochet
Kroniek
van een
militair
bewind
ZATERDAG 10 MAART 1990
Moorden
Fit
week-in
Als hij morgen officieel de macht
overdraagt, is hij Chili's langst
regerende president geweest. Een
opmerkelijk record voor een man die
zoveel vijanden heeft. Augusto
Pinochet (74) kwam meer dan zestien
jaar geleden aan de macht na een
staatsgreep waarin zijn rol nooit
helemaal duidelijk is geworden. In
zijn eigen land slaakten zelfs
behoudende ondernemers een zucht
van verlichting toen de dictator
anderhalfjaar geleden werd
weggestemd. In de rest van de
wereld is hij steeds een politieke
paria geweest. Jaar in jaar uit
veroordeelde de
mensenrechtencommissie van de VN
zijn regime en zelfs zijn bondgenoot
uit de begindagen van de
staatsgreep, de Verenigde Staten, liet
hem halverwege vallen.
Waarom heeft Pinochet het zolang vol
gehouden? De gezaghebbende Brit
se krant Financial Times typeerde zijn
overlevingsstrategie ooit als een combi
natie van sluw zijn, koppigheid en bruut
geweld. „Als Pinochet een muur voor zich
ziet, is zijn eerste ingeving er omheen lo
pen. Als dat niet kan, zal hij een tunnel
eronderdoor graven. En als ook dat mis
lukt, breekt hij de muur af."
De Chileense psychiater Antonio de la
Parra noemt de vertrekkend president
„een militair zonder scrupules als zijn ei
gen positie in gevaar dreigt te komen."
Zijn stille kracht omschrijft De la Parra
als: „Hij ruikt waar macht is; hij denkt als
een strateeg en hij handelt snel en verras
send."
De journaliste Elizabeth Subercaseaux
die samen met een collega de machtheb
ber vorig jaar vijftien uur lang achter ge
sloten deuren ondervroeg, karakteriseert
hem als „polifacético." „Ik heb zelden ie
mand gezien die zoveel persoonlijkheden
in zich verenigt en zo snel van stemming
wisselt", zegt zij.
„Het ene moment is hij een galante oude
heer, die plagerig grapjes maakt, en het
volgende moment spuwt hij vuur en slaat
hij met de vuisten op tafel. Dan verandert
hij weer in een kind, dat graag een ver
haaltje wil vertellen. Als zijn irritatie is ge
wekt, zie je hem verharden. Zijn toon
wordt autoritair en cynisch. Zelfs de kleur
van zijn ogen verschiet."
In de ruim zestien jaar van zijn regime
deinsde Augusto Pinochet er niet voor te
rug tegenstanders en zelfs medewerkers,
als die hem in de weg zaten, naar een ande
re wereld te helpen. Bij aanslagen of pro
testen hanteerde hij het oog-om-oog
tand-om-tand principe: het antwoord va
rieerde van moorden, ontvoeringen tot
nachtelijke razzia's in de sloppenwijken.
Hij was een strateeg. In de strijdkrachten
wist hij door schuiven, intrigeren en pro
moveren zijn concurrenten op afstand te
houden. Het resultaat is dat vandaag de
dag alle generaals minstens tien jaar jon
ger zijn dan hijzelf en de meesten danken
hun positie aan „mi general."
Mi general keek neer op „de heren politi
ci", in zijn ogen vergaderzieke kletskou
sen en narcisten belust op macht.
Het irriteerde hem mateloos als journalis
ten met vragen over zijn politieke rol kwa
men. „Ik ben een militair. Ik vervul een rol
als politicus om mijn land een dienst te
bewijzen", aldus zijn vaste repliek. Maar
desalniettemin bleek de militair Pinochet
een speciaal talent te hebben om de poli
tieke situatie naar zijn hand te zetten.
Toen in 1983 de eerste grote protesten uit
braken en zijn positie onder druk kwam te
staan, benoemde hij snel een burger tot
premier van zijn kabinet. De oppositie en
de kerk werden uitgenodigd voor onder
handelingen. Onopvallend trok hij het po
litiek initiatief weer naar zich toe. De zoge
naamde opening bleek uiteindelijk het be
gin van nieuwe repressie.
Zijn vader, een douanier, wilde dat de jon
ge Augusto dokter werd. Voor zijn zoon
stond evenwel als een paal boven water
dat hij in het leger zou gaan. Op veertien
jarige leeftijd meldde hij zich bij de mili
taire academie. Aanvankelijk werd hij af
gewezen. Hij was te schriel. Boze tongen
beweren dat zijn uiteindelijke toelating te
danken is aan fraude.
De oppositiemedia maakten tijdens de ja
ren van dictatuur besmuikte grapjes over
Pinochets weinig lumineuze schoolcarriè-
re. Terwijl oppositieleiders stuk voor stuk
negens en tienen op hun rapport scoor
den, moest Augusto op het college van de
Franse paters regelmatig onvoldoendes
verstouwen.
Een groot of origineel denker is de gene
raal nooit geworden, maar hij had wel een
soort „intellectuele honger" en het geheu
gen van een personal computer. En ook
hier toog een gedreven man aan het werk.
Twee militair-strategische studies ver
schenen van zijn hand. Met name Pino
chets pil over de Stille Zuidzee oorlog, die
hij produceerde toen hij al generaal was,
wordt geprezen als een gedegen hand
werk.
Maar hoe ziet de generaal zichzelf? In
vraaggesprekken cultiveert Pinochet het
beeld van een evenwichtig mens, die de re
de prefereert boven het geweld. Een tevre
den man die zijn eigen echtgenote aan
trekkelijker acht dan Sophia Loren en het
Generaal Augusto Pinochet (foto ANP)
Generaal naast God hield
Chili in ijzeren greep
N.N. heten de onbekende slachtoffers
van de staatsgreep tegen Ailende in
1973. Ze liggen begraven op de patio
van de algemene begraafplaats in San
tiago, bewaakt door carabineros (foto De troepen van Pinochet gebruikte stadions om grote groepen vermeende tegenstanders van het regime op te sluiten. Vele
Jaap de Boer) mensen keerden niet meer terug uit deze 'gevangenissen' (foto Santiago Llanquin)
leven in zijn greep heeft. Bang voor niets
of niemand. Geen last van nachtmerries of
slapeloosheid. Iedere dag een half uur
gymnastiek. Bij schaarse gelegenheden
een glaasje droge witte wijn. Zoetstof in
plaats van suiker. Veel kruidenthee en mi
neraalwater, krackers, yoghurt en vers
fruit „want daar blijf je fit bij."
Uren kan de generaal grasduinen in zijn
bibliotheek, die inmiddels dertigduizend
titels telt. Lezen is zijn grootste passie. Ie
dere avond voor het slapen gaan vijftien
minuten. Nee, Honderd Jaar Eenzaam
heid van Nobelprijswinnaar Gabriel Gar
cia Marquez niet. „De meeste moderne au
teurs zijn nogal rauw."
In bed leest de president regeringsstuk
ken of een historisch getinte roman. Want
vooral geschiedenis stilt zijn leeshonger.
De klassieken, de biografie van Lodewijk
de Veertiende, De Oorlog van de Stille
Zuidzee van Bulnes zijn enkele van de fa^
vorieten.
En natuurlijk de verhalen over de Tweede
Wereldoorlog. Over Rommel bijvoor
beeld. „Hoe die man zich in Afrika wist te
verdedigen." En Hitier? „Die heeft zich
vergist. Daarbij had hij de tekortkoming
de oorlog te verliezen."
Pinochet ziet Hitier als een produkt van
zijn tijd. Zelf plaatst hij zich ook in het per
spectief der geschiedenis. Hij is een man
met een missie. De bloedige machtswisse
ling was gerechtvaardigd om „te voorko
men dat we een provincie van de Sovjetu
nie werden." Het militair bewind daarna
was nodig om rust en orde terug te bren
gen en van Chili een welvarende natie te
maken.
Zoals de meeste dictators ziet ook Pino
chet zichzelf als de enige die deze gecom
pliceerde taak tot een goed einde kon
brengen. Wat hem uiteindelijk parten
heeft gespeeld is zijn behoefte aan erken
ning. Hij wilde zijn rol legaliseren voor het
oog van de wereld.
Dat hij in 1988 door de meerderheid van de
Chilenen in een door hem zelf uitgeroepen
referendum werd weggestemd, was een
volkomen verrassing voor hem. Zijn ne
derlaag voelde hij als verraad. Hoe on
dankbaar toonden de Chilenen zich je
gens hun Leider die de vrede had doen
weerkeren, huizen voor hen bouwde en
wegen aanlegde.
Pinochets eigenwaan heeft altijd een reli
gieus tintje gehad. Over zijn overlevings
kracht zei hij jaren geleden: „Men doet
alsof dat een geheim is; het is geen ge
heim. Ik ontvang mijn kracht regelrecht
van God, want ik strijd voor een gerechte
zaak. Voor het christendom en tegen het
marxisme." De moordaanslag in 1987 die
hij op wonderbaarlijke wijze overleefde,
heeft hem gesterkt in de overtuiging dat
hij de tweede gezondene van God is.
Het enige vervelende is dat de wereld dat
nooit heeft begrepen. In het interview van
de journaliste Elizabeth Subercaseaux en
haar collega Raquel Correa, verklaart Pi
nochet waarom geen enkele van „de heren
bestuurders die zichzelf democraten, noe
men" hem ooit heeft uitgenodigd of be
zocht.
Chileense ballingen hebben hun vrienden
overal. Het is een wereldwijde samenzwe
ring van marxisten. Zij hebben duizenden
dingen bij elkaar gelogen over mensen
rechten. Iedereen is beïnvloed. En wat we
ten die anderen ervan? Waren ze hier?
Nee, de generaal heeft een zuiver geweten.
„Ik maak me zorgen om andere dingen,
een kleinkind, mijn vrouw, mijn kinderen.
Niet om al die dingen die men over mij
zegt." En als ze hem zo nodig straks daar
over willen lastig vallen. Ze kunnen hun
gang gaan. „Ik laat dat aan mij voorbij
gaan. Stoïcijns. Want wij, soldaten, zijn
anders. Wij zijn mensen van weinig woor
den. Dat hebben burgers nooit goed be
grepen. Het is De Geschiedenis die mij uit
eindelijk zal beoordelen", zegt hij in dat
zelfde vraaggesprek.
Wie dacht dat 'De Geschiedenis' zich nu
kan ontfermen over de generaal, heeft het
mis. Augusto Pinochet blijft chef van de
strijdkrachten. Zijn missie is niet vol
bracht. Hij is nodig. Zijn mannen, zijn sol
daten kunnen gewroken worden. „Ik weet
hoe ze zijn, politici, met hun dubbele nor
men." En Dios sabe (God weet het)... of
hij in 1994 bij de volgende verkiezingen te
rugkeert als president. „Als het volk dat
wil, ben ik bereid."
Ineke Holtwijk
11 september 1973
Militaire staatsgreep geleid door
admiraal Merino en de generalen
Augusto Pinochet landmacht
Leigh (luchtmacht) en Mendoza
(karabiniers). De coup betekent
het einde van een driejarige rege
ring van onder meer socialisten en
communisten. President Salvador
Ailende komt om bij een aanval op
het M one da-paleis. Generaal Pino
chet wordt benoemd als leider van
de militaire junta die het land be
stuurt. Duizenden linkse Chilenen
worden vermoord. Tienduizenden
moeten vluchten.
26 september 1974
Generaal Carlos Prats, oud-minis
ter van Ailende en de hoop van de
progressieve oppositie, wordt ver
moord in Argentinië waar hij naar
toe was gevlucht. Het jaar daarop
komt generaal Bonilla onder ver
dachte omstandigheden om bij een
vliegtuigongeluk. De generaal had
zich verzet tegen Pinochets aanblij
ven als chef van de junta. Korte tijd
daarna raakte Bernardo Leighton,
een woordvoerder van de linkse
vleugel van de Christendemocra
ten, in Rome zwaar gewond bij een
aanslag. In september 1976 komt
Orlando Letelier, oud-minister van
Ailende, om bij een aanslag in Was
hington.
12 december 1977
Pinochet kondigt een volksstem
ming aan tegen de „buitenlandse
inmenging." Reden? Voor het vier
de achtereenvolgende jaar veroor
deelden de VN het bewind omdat
het de rechten van de mens met de
voeten treedt. Driekwart van de
stemmen bij het referendum dat in
januari wordt gehouden, is voor
het militair bewind. In maart 1978
wordt de staat van beleg opgehe
ven. De uitzonderingstoestand
blijft gelden.
11 september 1980
De militaire junta komt met een
nieuwe grondwet, die in een volks
stemming met bijna zeventig pro
cent van de stemmen wordt aange
nomen. De grondwet maakt mel
ding van een terugkeer naar „ge
leide democratie." Pinochet wordt
bij wijze van overgangsmaatregel
president tot 1989. Aan het einde
van zijn „mandaat" voorziet de wet
in een referendum over de kandi
datuur van een persoon.
11 mei 1983
De eerste van een reeks nationale
protestdagen, die de tot dan toe
zeer verdeelde oppositie wakker
schudden. Pinochet grijpt in en be
noemt bij wijze van geste een be
houdende politicus als premier
van zijn kabinet. Sergio Onofre
Jarpa belooft een dialoog. Maar le
ger en politie doden tientallen de
monstranten en op 8 september
1984 wordt de staat van beleg weer
ingevoerd.
2 augustus 1985
De chef van de karabiniers en jun
talid, Cesar Mendoza, neemt ont
slag nadat uitlekt dat twaalf kara
biniers de hand hebben gehad in de
geruchtmakende moord op drie
communistische leiders. Mendoza
wordt vervangen door generaal
Rodolfo Stange, nog steeds in func
tie.
7 september 1987
Het Patriottisch Front Manuel Ro
driguez, gelieerd aan de commu
nistische partij, pleegt een aanslag
op Pinochet. Vijf leden van de pre
sidentiële escorte komen daarbij
om. Het gerucht doet de ronde dat
leden van de strijdkrachten be
trokken waren bij de samenzwe
ring.
25 februari 1987
Politieke partijen met meer dan
30.000 leden worden toegestaan.
De communistische partij blijft ver
boden.
30 augustus 1988
De junta wijst generaal Pihochet
aan als enige kandidaat voor het
presidentschap in de periode 1989-
1997, alhoewel twee van haar leden
zich eerder hadden uitgesproken
voor een burger. Op 25 augustus
wordt de staat van beleg opgehe
ven in verband met de volksstem
ming over Pinochets kandidatuur.
5 oktober 1988
Pinochet verliest het referendum
met 55 procent van de stemmen te
gen hem. Dat betekent dat hij
slechts een jaar te gaan heeft als
president. De oppositie verenigd in
een zeventien partijen coalitie Na
tionaal Akkoord gaat op zoek naar
een kandidaat waarmee zij als
blok de verkiezingen kan ingaan.
1 juni 1989
De oppositiepartijen en de rege
ring sluiten een akkoord over aan
passingen van de grondwet uit
1980 die de verkiezingen van de
cember moeten vergemakkelijken.
14 december 1989
Patricio Aylwin, een 71-jarige
christendemocraat en kandidaat
voor het oppositieblok Concerta-
cion Verzoeningwint met 55 pro
cent van de stemmen de verkiezin
gen. Aylwin wordt op 11 maart 1990
beëdigd. Generaal Pinochet blijft
volgens de grondwet nog acht jaar
chef van de strijdkrachten en heeft
daarnaast recht op een zetel in de
senaat.
i mmmmm