PZC week-uit zaterdag 10 maart 1990 25
Activiteiten
De aanzet voor het tweede boek
Martin Ros en
Privé Domein
Missers
Open domein
Feest
Peil
boekenweek
Onderzoek
Alain-Fournier
Renate Dorrestein
De activiteiten in het kader van de
boekenweek zijn in Zeeland vrij
beperkt. Gemeld:
- maandag 12 maart houdt de Ni-
geriaanse schrijfster Buchui
Emetcheta een lezing in de open
bare bibliotheek te Goes (20 uur)
- woensdag 14 maart houdt de
dichter-journalist Andreas Oost
hoek een openbaar vraaggesprek
met de schrijver van het boeken
weekgeschenk F. Springer in het
Alhambratheater te Vlissingen (20
uur)
- woensdag 14 maart signeert F.
Springer zijn boeken bij boekhan
del Fanoy te Middelburg (vanaf 16
uur)
- vrijdag 16 maart houdt de
schrijfster Yvonne Kronenberg
een lezing over en uit eigen werk in
de openbare bibliotheek te Goes
(20.15 uur)
- vrijdag 16 maart houdt de
schrijfster Renate Dorrestein een
lezing in het Vestzaktheater te
Vlissingen (20 uur).
Romein Omzien in verwondering, in een
tijd dat de laatste Marxist is ondergedo
ken een grote seller zouden worden? Het
zelfde geldt voor de zeven delen herinne
ringen van Konstantin Paustovskij. Maar
de delen Feiten en Gedachten van Alexan
der Herzen - ook een Rus - verkopen voor
geen meter... Daarentegen is zo'n La pour-
suite du vent van Claire Goll een enorm
succes. Alma Mahler en Salvador Dali
doen het goed. Belle van Zuylen, toch niet
een van de gemakkelijksten, oók en zélfs
de herinneringen van Hector Berlioz wa
ren in een poep en een zucht verkocht.
Grote teleurstellingen zijn unieke boeken
als Verwoest Arcadië van Gerrit Komrij,
dat lóópt niet, en De schittering van woor
den van Zinaida Hippius. Wat is er mis
met die vrouw? Niets toch. Er wordt geen
fatsoenlijke regel aan gewijd. De Brieven
van Adriaan Roland Holst? Dat was een
zachte misser. Wellicht loopt dat parallel
met de snel dalende waardering voor 's
mans poëzie. Begrijpelijk. Maar dat inte
ressante boek van de broer van Tsjechov,
Michail? Dat zoiets niet verkoopt is niet te
bevatten. Iedereen gaat toch kijken als
Tsjechov ergens wordt gespeeld. Al die zo
genaamde toneelcritici rennen de benen
vanonder hun lijf. Nu kan men er méér
over aan de weet komen, en geen boek ver
kocht, geen volwassen stukje gelezen,
niks.
Over tientallen volstrekt onbeduidende
kulromans van onbeduidende Nederland
se kulschrijvers verschijnt de ene grote re
censie na de andere. Zet de VPRO maar
aan en je hoort weer een uur lang gebazel
met de nieuwste ontdekking... Maar we
reldliteratuur? Geen spatje aandacht.
Het wordt niet eens gesignaleerd."
- Zijn er ook boeken die aan je neus voor
bij gegaan zijnBoeken, die wonderwel
zouden passen in de reeks?
„Echte missers zitten er niet in, in de geest
van foute boeken. Ik mis wel een aantal
schrijvers en titels die om begrijpelijke re
denen al bij collega's zitten. Ik mis tot nu
toe Kafka, Pavese, Chateaubriand, Rous
seau. Nederlanders: we hebben een con
tract met Henk Hofland. Mulisch zou ik
leuk vinden, maar hoe zit dat met de Bezi
ge Bij? Jan Wolkers, hetzelfde. Ik hoop
nog op Nooteboom. Hans Warren had ik
graag gehad. Dat Geheim Dagboek zou in
Privé Domein gepast hebben. Maar ook
daar hetzelfde: een begrijpelijke trouw
aan zijn uitgever Bert Bakker."
,,Ik wil niet echt alles op autobiografisch
gebied binnen de serie. De geschiedenis
sen van een gek geworden duikbootkapi
tein, de grootste hoer van Londen en een
tatoeagekoning zijn zonder twijfel interes
sant, maar ze passen slecht in een sjieke
reeks naast Thomas Mann, Elias Canetti,
Lord Byron, Julien Green, Friedrich
Nietzsche, Jean-Paul Sartre, Arthur Scho
penhauer, August Strindberg en nog vijf
tig man van dat kaliber. Niet dat ik niet
van Haring Arie, Pistolen Paultje en Jat
moos-chauffeurs hou, maar het past zo
slecht. We brengen tenslotte binnenkort
ook het Gullit-boek, als literaire uitgever-
...Ja, de Arbeiderpers is, ook nu het socia
lisme uitgestorven schijnt, nog steeds be
zig met de Vrijmaking van het Individu.
Dus brengen wij hoogstindivuele boeken.
De stallucht van de Bezige Bij is onmid
dellijk te herkennen: alles zit in eenzelfde
richting Zo'n nieuwe jongen, die Bril,
past typisch in het rijtje van Armando,
Cremer, Vinkenoog, Nieuwe Stijl. Het is
een lijn. Bij ons telt het individuBrou
wers, Komrij, 't Hart, Nooteboom. Eenza
me eilanden, een beetje woest en eigenzin
nig, midden op een kalme zee. Dat bij el
kaar is het karakter van de AP. Mooi hè?"
- Naast Privé Domein groeit nu ook lang
zaam je biografische reeks Open Domein.
„Inderdaad, die groeit en gaat bloeien. We
hebben het eerste echte succes binnen.
Wonderbaarlijk dat je in een land als Ne
derland meteen achtduizend dure boeken
over Achterberg verkoopt. Over enkele ja
ren zullen in die serie vijftien spraakma
kende biografieën verschenen zijn. Ik ver
heug me enorm op Heijermans, de nog le
vende Albert Helman, de omstreden Jef
Last en dichters als Nijhoff, Slauerhoff,
Marsman, Guido Gezelle en voorts Van
Deyssel én Willem Mengelberg. Versche
nen zijn al De Mérode, Van Oudshoorn,
Johan Brouwer, Mussert zelfs. Dat is al
heel wat, je kunt niet alles hebben. Neem
Couperus. Querido heeft Bastet als au
teur, dus het zou vreemd zijn als Bastet
zijn Couperus-biografie niet bij Querido
zou uitgeven. Hetzelfde geldt voor Fontijn
met Van Eeden."
„Of het nu om autobiografisch of puur bio
grafisch materiaal gaat, we zitten in de
lift. Er is een honger naar kwaliteit, het
goede boek. Soms stillen we die honger
even, maar liever stimuleren we tot er een
waar feestmaal in zicht komt..."
Andreas Oosthoek
Hij heeft de naam van boeken bezeten te zijn en gedraagt zich ook zo.
Een nieuw boek ruikt hij gniffelend in het kruis om vervolgens
onstuitbaar los te barsten in een verhandeling over mooi en prachtig
papier, het parfum van inkten en eindeloos leesgenot.
Martin Ros is de schrijver van boeken over pedaalridders, bedwingers
der kasseien, in bloed gesmoorde kroonprinsen en gitzwarte
kerkgenootschappen. Hij heeft een voorliefde voor (onofficiële)
geschiedenis. Onder zijn vele titels is die van Arbeid Persende
Eenvoudige Uitgeverijknecht hem het liefst.
Martin Ros is bovenal de uitvinder en onvermoeibare propagandist van
de serie Privé Domein waarin schrijvers het voornamelijk over zichzelf
hebben.
De reeks vangt internationale aandacht en jubileert binnenkort.
Een gesprek met een gedrevene.
Schrijvers zetten Het Gesprek voort
Heer Ros schaamt zich spelen noch
werken. Hij exploiteert de media en
boeit volle zalen. Hij spreekt over boeken
als de handelsreiziger met een groot en
warm gevoel voor het eigen produkt. Zijn
verhaal is dat van liefde en leed - toen en
nu - van geteisterde levens en rugzakken
vol veelkeurige bagage.
Hij is gefascineerd door de bemiddelende
macht van de schrijver en juicht net iets
harder als die schrijver in de turbulentie
van de tijden op zoek gaat naar zichzelf.
Uit die zoekslagen puurde hij een boeken
serie van grote allure: Privé Domein. Bij
de Arbeiderpers.
„De gimmick van de reeks is dat we van
veel grote namen niet het volledige oeuvre
brengen maar juist de boekjes die belang
rijk zijn. Het ene prachtige item naast het
andere, dat is een serie die blijft. Er is nog
nimmer een bandje Privé Domein in de
ramsj terecht gekomen en dat zal ook niet
gebeuren. We houden ze gewoon op de
plank."
- Het begon met het toegeven aan een
passie voor de onofficiële geschiedenis en
de plaats van de schrijver daarin. Dat
bleek te raken aan de ziel van het schrij
verschap.
„Het feitelijk begin is Paul Léautaud. Ik
was gegrepen door dat leven en wilde er in
Nederland iets mee doen. Nu is Nederland
het enige land buiten Frankrijk waar
Léautaud een begrip is. In Parijs bestaat
een Léautaud-genootschap en dat wil nu
eindelijk wel eens weten waarom ik al die
dingen doen. Dat prachtige leven, die
prachtige boeken, zeg ik dan.
Zo'n genootschap wordt helemaal gedre
ven door... vrouwen. Die ouwe viezerik
met die stank in zijn broek en die zwermen
rotkatten, heeft zijn hele leven lang vrou
wen om zich heen gehad. Moedertjes. Zor
gen. Dat instinct werkt, ze houden er van.
Nu nog! Ze organiseren diners bij afwezig
heid van de meester... Maar fk geef die
boeken uit."
„In Duitsland heeft Ernst Jünger, de straf
fe Herr Leutnant, Léautauds In Memo-
riam vertaald. Ze zitten nu allebei in Privé
Domein. Het blijkt de goede sleutel om
grote mensen bij elkaar te brengen. Per
soonlijke, waarachtige geluiden. De eén
wat omslachtig of verzilverd, de ander di
rect of wat ordinairder. Het is het genre
dat de literatuur intensief benut om Het
Gesprek voort te zetten."
„Het Gesprek. Eckermann aan tafel bij
Goethe, Johnson bij Boswell, Plato in dia
loog. Zelfs een schurk als Hitier, toch een
plat redenaarstalent, is het best op dreef
in zijn Tischgesprache, een rancuneuze
mengelmoes van oordelen en verklarin
gen. Het geldt ook voor het gepraat van
Céline, een gore anti-semiet maar een
groot schrijver, en voor Ilja Ehrenburg,
een afschuwelijke stalinist die de Sowjet-
soldaten opriep zich brullend op de Duitse
vrouwen te storten. Hij heeft prachtige
herinneringen geschreven. Ik zou ze zó
uitgeven..
We moeten er maar aan wennen dat de te
gendelen zich verenigen. Ook grote men
sen staan wel eens in dienst van een schur
kachtig streven."
- Hoe kijken de collega's naar zo'n grens
overschrijdende reeks als Privé Domein?
„We gaan nu ook letterlijk de grens over.
Suhrkamp, de belangrijkste uitgever in
Duitsland, heeft plotseling een brandende
interesse. Eerst briefjes, dan brieven en
vervolgens stappen er drie kerngezonde
Duitsers binnen op Singel 262. Ze willen
een goed deel van de reeks, auf Deutsch,
overnemen. Dat is toch klasse, niet hele
maal niks. Er wordt in Duitsland niet voor
niets gesproken over een Suhrkamp-Kul-
tur die het culturele leven, op basis van
boeken, doordesemt. In die kwaliteit gaan
we nu deelnemen en delen. We deden al
zaken met Suhrkamp: Hesse, Handke,
Bernhard, noem ze maar op. Ze kijken
naar schrijvers van Europees of groter be
lang. Veel Nederlanders zullen daar niet
bij zijn. Wat ze nu, buiten de reeks, al doen
beperkt zich tot Nijhoff, eén van onze zeer
weinige dichters van Europees formaat,
tot Maarten 't Hart en Armando. Ze ne
men natuurlijk het groeiend aantal Duit
sers in ons fonds, de Fransen, de Engelsen.
In het Europajaar 1992 is Duitsland dus,
ik zeg het in alle ijdele bescheidenheid,
een echte Europese reeks rijker.
Dat kan gevolgen hebben voor andere lan
den. Denk maar aan Gallimard in Frank
rijk. Onze presentatie op de Buchmesse
werkt uitstekend... Je ziet daar verblufte
Duitsers, gapende Engelsen en snelle Ja
panners total loss raken bij de aanblik van
die prachtige reeks."
„Omgekeerd brengen wij dit najaar Duits
land ook een hulde met een actie rond
Duitse titels in Privé Domein. Twintig
procent van het fonds is nu Duits. Daar
komen nu bij de Gesprache van Goethe
met Eckermann, een van de mooiste do
cumenten uit de wereldliteratuur, en Die
Welt von Gestern van Stefan Zweig."
- De Arbeiderspers legt graag bloemetjes
bij de mijlpalen van Privé Domein. Het zo
veelste deel, het zoveelste jaar.
„Volgend jaar jubileren we. Zilver. In 1966
verschenen de eerste vier delen, in 1991
verwachten we het eénhonderd-en-vijf-
en-zeventigste deel te brengen. Wat dat
wordt? Ik hoop iets héél Nederlands...
Neen, er zijn geen opdrachten verstrekt.
Daar zou je inderdaad aan kunnen den
ken. Mulisch heeft een kast vol jaaragen-
daatjes. Hij zou best op basis daarvan zijn
mémoires kunnen construeren. Dat zou
toch een eervolle opdracht zijn. We heb
ben daar aan gedacht, maar de tijd is erg
kort en de moeilijkheid groot."
„We maken er een feest van, een ma-ni-fe-
sta-tie. Auteurs komen naar Nederland, er
verschijnt een boek óver de reeks. Geluk
kigerwijs valt dat alles samen met de ver
sterkte belangstelling voor het ego-docu
ment, het autobiografische element in de
literatuur. Er zijn wereldwijd momenteel
niet bijster veel scheppende fictie-auteurs
van hoog niveau. Hetzelfde geldt voor
stromingen. Wie of wat overheerst nu?
Misschien dat het naderende einde van de
eeuw tot bezinning noopt. Men kijkt te
rug, maakt de balans op en doet aan le
vensbeschouwing.
„De literatuur heeft er op die manier wel
een functie bij gekregen. Het maatschap
pelijk karakter is zeer versterkt. Literaire
clubs, babbelavondjes, gestructureerde
programma's. De schone letteren doen
opgeld: tientallen avonden per jaar ver
lustigt een steeds groeiend bevolkings
deel van de Lage Landen zich aan stem en
aanblik van dichters, schrijvers, essayi
sten en interviewers. Het gaat niet alleen
meer om de boeken van die schrijvers. Die
worden thuis gelezen, in de luie stoel. Via
de schrijver wordt het maatschappelijk
gesprek gaande gehouden. De rol van
kerk en partij wordt overgenomen. Het
boek Schokkende redevoeringen wordt
nu in Paradiso per hoofdstuk voorgedra
gen door acteurs, 's Zondags half elf. Het
zit vol. Vrouwen vallen flauw! Dat zijn
kerkdiensten. Plaatsvervangend. Handen
wrijven voor uitgevers."
- Het grote karwei: hoe hou je de reeks op
peil. Zoeken en speuren?
„Zo'n reeks is uitgekiend maar stelt je
niettemin voor verrassingen. Wie had ooit
gedacht dat de herinneringen van Annie
ven schetsen voor Colombe Blan-
chet aan een wetenschappelijk
onderzoek te onderwerpen.
Dit onderzoek leidde tot zulke
veelbelovende resultaten, dat
Gabriella Manca - met de zegen
van Alain Rivière - deze aanzet
tot een roman ook uitgaf. Toch
beslaat die nog niet eén-derde
van het boek, dat voor het groot
ste deel in beslag genomen wordt
door een indrukwekkende ver
antwoording en nuttig noten-
werk.
Colombe Blanchet werd geen
tweede roman. De schetsen ge
ven aan dat Alain-Fournier op
nieuw het thema van de pure lief
de had opgenomen. Colombe
(duif) is een meisje dat tegen de
'banaliteit' niet op kan van de
liefde die haar minnaar haar in al
zijn goedbedoelde hartstocht ge
ven wil. Ze besluit dan ook in een
klooster te gaan. De minnaar
trouwt met haar zuster.
De persoon van Alain-Fournier
was in september '89 in een lang
artikel in de Figaro Littéraire in
opspraak gebracht. Een journa
list van het blad publiceerde ten
slotte het resultaat van een on
derzoek dat al vijftien jaar lang
achter de schermen bekend was
en waarvan de conclusie luidde
dat luitenant Alain-Fournier,
zijn kapitein en een onderluite
nant door de Duitsers aan het
front waren gefusilleerd, nadat ze
met zijn drieën op een Duitse am
bulance geschoten zouden heb
ben.
Alain-Fourniers neef Alain Riviè
re, die toestemming gaf tot de
Italiaanse studie over Colombe
Blanchet verzet zich met alle
denkbare argumenten tegen de
versie van de fusillade. Zijn argu
menten maken echter een niet al
te overtuigende indruk. Mocht
Alain-Fournier, waarschijnlijk in
opdracht van zijn dolgedraaide
kapitein en onder ferm protest,
toch op een Duitse ambulance
geschoten hebben, dan betekent
dit in de ogen van oudere Fran
sen een smet op het blazoen van
het Franse leger. Dat was toen in
een bijna heilige oorlog tegen de
boches (moffen) gewikkeld.
Het zou ook een smet zijn op de
naam van de auteur Alain-Four
nier, die roem verwierf omdat
men zijn Grand Meaulnes als het
toonbeeld van een pure roman
ervaren had. Evenzeer als Le
Grand Meaulnes is Colombe
Blanchet allerminst een oefening-
in zuiverheid en veel meer de in
dikke watten gewikkelde nood
kreet van een jongeling, die met
zijn nieuwe gevoelens geen raad
weet.
Rudolph Bakker
In 1913 publiceerde de toen 27-
jarige Alain-Fournier (Henri-
Alban Fournier) zijn eerste en
enige roman, die na zijn dood tot
een wereld-bestseller werd. Le
Grand Meaulnes werd in zowat
alle talen van de wereld ver
taald (in Nederland door Max
Nord als Het grote avontuur).
Daarna bundelde Hans Warren
de nagelaten gedichten in een
Nederlandse vertaling onder de
titel De verre vriendin. En nu
zijn de schetsen uitgegeven van
een tweede roman, waaraan
Alain-Fournier werkte toen hij
bij het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog werd opgeroepen
en al snel onder de eersten was
die viel. Volgens de militaire
rapporten moet dat op 22 sep
tember 1914 zijn geweest, al wer
den zijn stoffelijke resten nooit
gevonden.
Het geprezen Le Grand Meaul
nes is het verhaal van twee jon
gens die in hun puberteit op een
dorpsschool hun 'grote avon
tuur' beleven. Een van hen - le
Grand Meaulnes - ontmoet op
een geheimzinnig feest een beto
verend meisje op wie hij verliefd
wordt. Alain-Fournier beschrijft
hoe de twee jongens het meisje
proberen terug te vinden en daar
ook in slagen. Maar als le Grand
Meaulnes dan ook nog kans ziet
met haar te trouwen, wordt hij
besprongen door angst en slaat
hij op de vlucht: nieuwe avontu
ren tegemoet. Het meisje sterft in
het kraambed.
Het thema van Le Grand Meaul
nes is de onmacht van de toen op
groeiende generatie een even
wichtig antwoord te vinden op de
'hoogste' vorm van liefde, waar
van de 'puurheid' tegelijkertijd
de geliefde onbereikbaar maakt.
Als antwoord blijft een 'banalere'
sexuele relatie, die onderhouden
wordt met geliefden 'van lager al
looi' en die niet zelden worden
bloot gesteld aan daden van sa
disme en perversiteit.
Le Grand Meaulnes is veel min
der het sprookje van een onbe
zorgd jongensleven, zoals wel
werd gedacht. Het is eigenlijk het
gruwelijke verhaal van geestelij
ke dakloosheid en menselijke on
toereikendheid.
Na Alain-Fourniers vroege dood
kwam zijn literaire nalatenschap
in handen van zijn zuster Isabelle
Rivière die er als een cerberus
over waakte. Deze rol werd na
haar dood overgenomen door
haar nu bijna nu bijna zeventig
jarige Alain Rivière. Hij was het
ook die toestemming gaf aan een
Italiaanse literatuurhistoricus
om Alain-Fourniers vaag geble