PZC
TV 10 weg,
Véronique
binnen
jaar-uit jaar-in ZATERDAG 30 DECEMBER 1989 z20
Hondsmoeilijk
Doel op zichzelf
Weinig dreiging
Onrustig
Aanpakken
Hoge prijs
Kaartenhuis
Ontslagen
Tamelijk eenzaam
Hij zag bijna grauw van
vermoeidheid en spanning, die
middag in september. Lex Harding
had voor het eerst in zijn leven eens
aan den lijve ondervonden hoe het is
om tegen de klippen op te moeten
zwemmen. Alles wat tegen kon
zitten, leek tegen te zitten. Keihard
werken, dat vond hij geen probleem.
Maar werken met mensen en
onderwerpen, waarbij hij zich niet
thuis voelde, en toch moeten scoren,
dat vond hij afschuwelijk.
Bovendien: hij moest nog maar
afwachten, of zijn inspanningen
succes zouden hebben. Een paar
dagen eerder had de Raad van State
geoordeeld, dat commerciële omroep
bedrijven via het buitenland, „met
de kennelijke bedoeling" om de
Nederlandse wetgeving te omzeilen,
niet was toegestaan. Hardings
nieuwe omroep had inderdaad die
bedoeling, en het was zeer de vraag
of dat gecamoufleerd kon worden.
Lex Harding kon dat niet laten merken.
Hij was verplicht om tegenover de
buitenwereld de schone schijn op te hou
den. Véronique zou een buitenlands sta
tion worden, die boodschap moest zo
overtuigend mogelijk uitgedragen wor
den. Ook al was hij nog zo onzeker, ver
moeid en gespannen. Harding kon zich
niet veroorloven om te laten doorscheme
ren, dat hij helemaal niet zeker van zijn
zaak was.
Zijn buren in Nijkerk stelden vast, dat Lex
geen gelukkig mens was. Hij had geen lol
meer in zijn werk. „Dat hebben ze dan
goed gezien," gaf Harding die middag in
september toe. „Het moet allemaal gebeu
ren. ik heb geen keus. Al dat onderhande
len en contracten afsluiten. Het is politiek
bedrijven. En dat ligt me helemaal niet.
Zit ik vanochtend weer urenlang te reke
nen en te cijferen, terwijl ze boven bezig
zijn met nieuwe jingles maken. Ik zou hon
derd keer liever naar die jongens toe
gaan."
Een commerciële omroep uit de grond
stampen, daar komt meer bij kijken dan
menigeen zich realiseert, Harding incluis.
Als hij tevoren had geweten dat hij zo veel
details zou moeten regelen, en dat de bui
tenwereld het hem zo moeilijk zou maken,
dan was hem dat allemaal vermoedelijk
niet waard geweest. „Dan had ik me nog
eens tien keer bedacht," zei hij achteraf.
Geen wonder. Want het is niet alleen
hondsmoeilijk om een volwaardige com
merciële omroep van de grond te tillen,
maar het is vooral een heidens karwei om
.zoiets te doen in Nederland met zijn om-
roepcultuur, zijn tradities en zijn regelge
ving.
Heel even, in april, mei, juni, leek de revo
lutie in omroepland onstuitbaar te zijn.
Het ATV-project van Avro, Trso en Vero
nica was zojuist mislukt. De Avro was na
het heenzenden van Wibo van de Linde en
de daarop volgende crisis een stuurloos
schip geworden. En Tros en Veronica za
ten elkaar luidkeels in de haren, simpel
weg omdat ze gescheiden belangen heb
ben. Ze wilden beiden commercieel wor
den, maar liefst apart. Het regeerakkoord
van 1986 had hen bijeengedreven, maar
huwelijken uit berekening houden door
gaans niet lang stand. Net zo lang totdat
de berekening een nieuwe fase voor
schrijft.
Dat was nu het geval. In gezamenlijkheid
zou het nooit iets worden, stelden de
ATV-partners vast. want de Nederlandse
wetgeving zou daarvoor geen werkbare
ruimte laten. In februari was premier Lub
bers onverwachts op zondagavond bij de
VARA komen vertellen, dat er in feite
geen behoefte aan commerciële televisie
zou zijn. Het kabinet zou de STER-tijd
enigszins uitbreiden, waardoor de inkom
sten zouden toenemen en de adverteer
ders meer armslag zouden krijgen. Dat
zou voldoende moeten zijn. In een notitie
aan de Tweede Kamer bevestigde minis
ter Brinkman op 17 maart dat standpunt.
Maar het ging in Hilversum allang niet
meer om zomaar meer zendtijd voor recla
me en armslag voor de adverteerders.
Commerciële televisie was intussen een
doel op zichzelf geworden. Het Hilversum-
se keurslijf was te strak, zeiden ze met na
me bij Tros en Veronica, die uit een vrijge
vochten piratendom voortkwamen. Ze
wilden die vrijheid terug'. Wat er daarna
gebeurde, dat zouden ze dan wel zien.
En dus werden eind april, begin mei de se
rieuze initiatieven gelanceerd. Veronica
verwekte stiefzusje Véronique, en de Tros
zag toe hoe zijn hofleverancier Van den
Ende. omhoog geschreven vanwege zijn
klaterende shows, het ruime sop van de
zee der omroeppiraterij koos. Van den En
de werd vervolgens door heel Hilversum
gemeden als de zwarte dood, behalve dooi
de Tros, waar men in Joop een goede weg
bereider zag.
Een logische gedachtengang bij de omroe
pen. die vanaf hun geboorte al hardop ge
zegd hadden dat ze het Hilversumse om
roepbestel wilden opblazen: als het niet
via de voordeur kan, dan maar via een om
weg. En dus lieten ze hun paladijnen Har
ding en Van den Ende het moeilijke werk
doen. Zoals gezegd, even leek het nog een
succes te worden ook. Daags na de doop
van TV 10 viel het kabinet, waardoor een
demissionaire status zich van Den Haag
meester maakte.
Dat bracht de politiek maandenlang tot
zwijgen. Een zwijgen dat aanvankelijk
Joop van den Ende tijdens een van de vele groots opgezette presentaties van zijn troetelkind TV 10.
De revolutie gaat niet door
Lex harding toont de verspreiding van RTL Véronique op de kabel.
door velen werd uitgelegd als een uiting
van machteloosheid, maar dat gaande
weg ook een verlammende bedreiging
kreeg. Immers, zolang de politiek geen be
sluiten kon nemen, kon ook de wetgeving
niet worden aangepast. En zolang de hui
dige wetgeving gold, was en bleef com
merciële omroep verboden. Wie toch wil
de proberen de Nederlandse huiskamer
binnen te dringen, die zou derhalve van de
Europese mazen in de wet gebruik moeten
maken, en die mazen bleken aanzienlijk
minder groot dan sommigen hadden ge
hoopt.
Zodoende bleef er na de lawaaiige aan
vangsfase. waarin Harding in de luwte
opereerde van het schetterende kabaal
waarmee Van den Ende overeenkomstig
zijn Aalsmeerse traditie aan de weg tim
merde, allengs steeds minder over van de
revolutionaire dreiging in medialand. Dat
was niet in het minst ook een centenkwes
tie. Twee commerciële kandidaten, die al
lebei in oktober met uitzenden wilden be
ginnen: was daarvoor wel voldoende
ruimte?
Immers, een commerciële omroep kan
nog zulke krachtige financiers hebben,
uiteindelijk zal er toch geld moeten wor
den verdiend, tenslotte resulterend in
winst. Dat geld kan alleen maar worden
getoucheerd als er voldoende adverteer
ders tussen de programma's geperst kun
nen worden. En die adverteerders komen
slechts als er voldoende kijkdichtheid on
tstaat.
Nederland 1, 2 en 3 trekken dagelijks 85
procent van alle Nederlandse kijkers. Wie
daarvan een dermate groot deel wil weg-
snoepen. dat adverteerders het interes
sant gaan vinden, zal van zeer goeden hui
ze moeten komen. Dat geldt al, wanneer er
één commercieel net is. Laat staan als er
twee naar de gunst van de kijker dingen.
Joop van den Ende schermde meteen al
met reusachtige kijkdichtheden. Hij zou
de beschikking hebben over alle grote
shows, van Brink tot Brandsteden en als
men zijn prognoses goed doorrekende,
dan zou er vrijwel niemand meer naar de
andere netten kijken. Dat was alleen al op
grond van de Nederlandse geschiedenis
en tradities onrealistisch. Los nog van het
harde feit, dat een kwart van alle huiska
mers niet op de kabel is aangesloten en
dus bij voorbaat van de kijkdichtheid zou
moeten worden afgetrokken.
Een poging om Harding en Van den Ende
bijeen te brengen, op dringend advies van
beider financiers, strandde terstond. Vér
onique en TV 10 gingen ieder hun eigen
weg, een weg waarvan het einde hoogst
ongewis was. Want de vraag bleef drei
gend in de lucht hangen, of er na alle mil
joenenuitgaven überhaupt wel uitgezon
den zou mogen worden. En naarmate die
dreiging vastere vormen ging aannemen,
werden de financiers navenant onrusti
ger.
Waarom? Omdat het veelvuldig gedane
beroep op „Europa" steeds dunner werd.
Den Haag mocht dan demissionair zijn,
maar Brussel was dat niet. En zo lang er in
Brussel besluiten werden genomen, wei
gerden de betrokken ministers, die toeval
lig allemaal CDA-ers waren, met de armen
over elkaar toe te kijken. Dat mocht des
noods een ruzie binnen het demissonaire
kabinet opleveren, hetgeen uiteindelijk
ook gebeurde, maar dat veranderde niets
aan de werkelijkheid.
Den Haag besloot zich niet langer te ver
zetten tegen een Europese tv-richtlijn,
waarmee buitenlandse zenders onbelem
merd in ieder land moesten worden toege
laten. Maar omdat die richtlijn binnen de
EG net niet de vereiste meerderheid
dreigde te halen, voegde Nederland een
voorwaarde aan zijn „ja" toe. Den Haag
zou akkoord gaan, als ieder land het repht
bleef houden om zijn eigen wetgeving op
te leggen aan de binnenlandse zenders.
Daarop zei Brussel schielijk ja.
Met andere woorden: ook al zouden de Ne
derlandse avonturiers zich bedienen van
U-bochten via Milaan of Luxemburg, toch
zou Den Haag hen kunnen aanpakken.
Want wie vanuit Nederland Nederlands
talige programma's maakt voor de Neder
landse huiskamer, die is geen buitenland
se doch een binnenlandse zender. En dus
zou zo'n zender zich aan de Nederlandse
wetgeving moeten houden, die immers
voorlopig niet voorzag in commerciële te
levisie.
Daar werden de financiers nerveus van. Er
zou werkelijk iets gedaan moeten worden
aan het buitenlandse karakter van Véro
nique en TV 10, want anders zou het Com
missariaat voor de Media onverbiddellijk
zijn. Luxemburg en Milaan, en dan via de
satelliet weer terug, dat was kennelijk on
voldoende.
Bij de club van Lex Harding veranderde er
het eerst iets. De aandelen-verhoudingen
werden drastisch veranderd, zodat de Lu
xemburgers werkelijk de meerderheid
verwierven. Het Nederlandse aandeelhou
dersschap werd minimaal, hetgeen aan
vankelijk een zucht van verlichting deed
ontstaan, maar al gauw enige zorgen wek
te. Want de uiteindelijke zeggenschap ver
dween automatisch vanuit Hilversum ook
naar Luxemburg.
Lex Harding kreeg een oppasser toegewe
zen. Freddy Thyes keek voortaan over zijn
schouder mee. Alle grote uitgaven moes
ten door hem geparafeerd worden. Als
Véronique dan toch een RTL-zender zou
worden, dan wilden de Luxemburgers de
greep ook zo krachtig mogelijk laten zijn.
De geldkraan werd ietwat aangedraaid,
en de programmering werd een heel stuk
minder Nederlandstalig gemaakt. Tal van
programma's, die RTL toch al maakte,
werden in de programmering opgenomen.
Vanaf dat moment was Véronique heel
wat minder Nederlands dan aanvankelijk
de bedoeling was geweest. Het uitzen
drecht kwam daardoor weliswaar binnen
handbereik, maar de prijs was hoog: een
beperkte zeggenschap en nog niet voor de
helft Nederlands. Om van het belangrijk
ste gevolg nog maar te zwijgen: Stiefmoe
der Veronica verloor de greep op het kind
Véronique. Rob Out verbeet zich kranig,
maar de teleurstelling en de machteloos
heid zijn sindsdien groot.
Bij TV 10 veranderde er ook iets, zij het
minder ingrijpend. Dat had iets te maken
met inzicht in de verhoudingen en om
standigheden. In Aalsmeer kon en wilde
men zich niet voorstellen, dat Den Haag
niet wilde zwichten voor de druk van zo
veel sterren en publicitair geweld. Boven
dien: de van WVC weggekochte topamb
tenaar Andries Overste zei het toch zelf?
Het ministerie kon heus niets uitrichten.
Joop van den Ende heeft zich vanaf het
allereerste begin in de luren laten leggen
door verkeerde adviezen en verkeerde ad
viseurs. Vrijwel allemaal stonden ze te ver
van de politiek om een waarheidsgetrouw
beeld te hebben van de werkelijke macht.
En die ene. die rechtstreeks uit Den Haag
kwam, dié overspeelde keer op keer zijn
hand. Geen wonder, dat minister Brink
man geen moment nerveus was geworden,
toen Overste was opgestapt. Hij kende
zijn pappenheimers.
TV 10 ging niet verder dan een verande
ring te brengen in de U-bocht. Milaan
werd voortaan gemeden, en net als Véro
nique gingen ze ook in Aalsmeer via Lu
xemburg zenden. Voorts zag men af van
het uitgeven van TV-10-aandelen van een
tientje, want dat maakte de eigendoms
verhoudingen wel erg Nederlands, en bo
vendien was het nog de vraag, of de kijkers
langzamerhand voldoende vertrouwen in
het project hadden. Dat merkte Van den
Ende aan de adverteerders. Naar buiten
toe bleven zij weliswaar beweren dat ze
veel vertrouwen hadden in TV 10, maar in
tern groeide de scepsis.
Op 1 september, precies vier maanden na
de doop van TV 10, stortte de revolutie in
omroepland als een kaartenhuis in elkaar.
Op die dag oordeelde de Raad van State,
naar aanleiding van een op zichzelf onbe
duidende wetsovertreding van het radio
stationnetje Cable One, dat binnenlandse
zenders geen U-bochtconstructie moch
ten hanteren. Wie voortaan nog in aan
merking wilde komen voor toestemming,
die moest werkelijk buitenlands zijn.
De gebeurtenissen volgden elkaar daarna
in volstrekte logica op. Lex Harding kreeg
loon naar overwerken, ofschoon hij er tot
de allerlaatste seconde niet gerust op was
geweest („Hoe weetje dat? Van wie heb je
dat?" vroeg hij ongelovig, toen hij kort
voor de officiële mededeling van Commis
sariaatsvoorzitter Geurtsen uit een ande
re bron van het groene licht hoorde.) En
Joop van den Ende beet in het stof. Hij
had net als Harding de bedoeling gehad
de Nederlandse wetgeving te ontduiken,
maar bij hem was het een „kennelijke be
doeling" en Harding was ver genoeg in een
alibi weggeduwd.
Dat wegduwen in een buitenlandse set
ting is cruciaal. Het is voor de afzienbare
termijn bepalend voor de aanslag, die de
commerciële omroep op Hilversum kan
doen. Weliswaar is Den Haag niet meer de
missionair en heeft de nieuwe coalitie be
sloten om met voorrang de mediawetge
ving te veranderen en commerciële om
roep mogelijk te maken, maar het zal nog
een klein jaar duren, voordat het zo ver is.
In afwachting daarvan krijgen alleen ech
te buitenlanders een kans om zich naast
Véronique te nestelen.
Sinds het vonnis van eind september zijn
er in Aalsmeer nog wat stuiptrekkingen te
zien geweest. Eerst werden er medewer
kers ontslagen, die allemaal in blind ver
trouwen hun kompas op Joop van den En
de hadden gezet. Daarna werden er aller
lei hoogdravende onderhandelingen ge
voerd met buitenlandse maatschappijen.
Maar toen die alleen maar geïnteresseerd
bleken in de shows en niet in nieuws en
sport, was de lol er gauw af. Vervolgens
werd er met uitgevers gepraat en uiteinde
lijk met de Tros, en het slot van het liedje
was: we zien wel, laten we maar eens af
wachten.
Wat betekent dat, afwachten? Het bete
kent dat de revolutie in omroepland voor
lopig geen revolutie is geworden. Véroni
que is geen bedreiging voor Hilversum.
Juist, omdat de programmering voor een
belangrijk deel niet-Nederlands is en
haastwerk per definitie kwaliteitsarm is,
is de kijkdichtheid flinterdun. Minder nog
dan Nederland 3, sterk onvoldoende om
Hilversum in gevaar te brengen.
Dat is een hele rust voor Hilversum. Nie
mand haast zich om straks alsnog com
mercieel te worden. Er liggen formeel wel
iswaar aanvragen, onder meer van Tros en
Veronica, maar een aanvraag is nog geen
definitief besluit. De twee krijgen van de
nieuwe minister d'Ancona een voorkeurs
behandeling, als ze dat willen, maar er zou
pas op z'n vroegst in oktober gestart kun
nen worden, en wie neemt er nou zo'n
voorschot op de toekomst? Vooral ook,
omdat tussen nu en oktober er nog wel
eens een tweede piraat naast Véronique
zou kunnen komen.
Het gonst de laatste tijd alweer van de ge
ruchten, zoals zo vaak. Vanuit Frankrijk
zou een TF Europe zich met Amerikaanse
en Zweedse hulp op Nederland willen rich
ten. Net als Véronique, met overdag en 's
nachts veel klassieke concerten en bui-
tenlandstalige spelletjes, en 's avonds de
shows van Van den Ende: „lei Paris, je
vous présente Wedden Dat."
Of Van den Ende nu meewerkt of niet, en
of het deze Franse zender wordt of een an
dere, het wordt hoe dan ook voor Hilver
sum onaantrekkelijk om straks de veilig
heid van de gegarandeerde inkomsten uit
Ster-pot en kijkgeld op te geven voor een
hoogst onzekere toekomst. Als er twee
kleine reclame-afromers in Nederland te
ontvangen zijn, en de omroepen die in het
publieke bestel achterblijven krijgen een
krachtige steun vanuit Den Haag, wat
valt er dan voor Veronica of Tros nog te
verdienen?
Het jaar 1989 is een opwindend en roerig
jaar geweest. In het buitenland, maar ook
in omroepland. De Muur in Berlijn ver
brokkelde, de muur om Hilversum ver
dween. Maar waar de revolutie in Oost-
Europa lijkt te slagen, waait ze in omroe
pland uit. Het omroepbestel is niet opge
blazen. Veronica en de Tros hebben het
geprobeerd, maar het is hun voorlopig
niet gelukt. Lex Harding is geen verleng
stuk van Rob Out geworden, omdat het
niet kon. Hij is voorlopig veroordeeld tot
een tamelijk eenzaam avontuur in de mar
ge.
En Joop van den Ende? Zijn gouden han
den produceerden slechts klatergoud. In
een interview met De Telegraaf zei hij
eens over het onderwerp geluk, dat de me
dedeling aan zijn personeel, als zou er
voortaan gewerkt gaan worden aan een
nieuw tv-station, hem met een intens ge
luksgevoel vervulde. Zijn stralende dag
veranderde sindsdien in een inktzwarte
nacht. Scheldend en vloekend heeft hij
diezelfde medewerkers moeten vertellen,
dat het voorbij, uit en over was. Er komt
geen TV 10. Joop van den Ende mag zijn
gouden handen straks nog dichtknijpen,
als hij de shows van zijn produktiemaat-
schappij tegen een redelijke prijs weet te
slijten aan de concurrentie.
Iedere revolutie heeft de neiging zijn eigen
kinderen op te eten, zeggen ze weieens.
Dat geldt ook voor de revolutie in omroe
pland, die voorlopig geen revolutie werd.
Ze mogen in Aalsmeer wel oppassen, dat
ze uiteindelijk niet het slachtoffer worden
van hun eigen mislukte coup-poging. En
schrale troost, als het daar tot een begra
fenis zou komen van het imperium, dat
slechts een paar maanden mocht stralen:
bloemen genoeg in Aalsmeer.
Wim Meiners
