ZATERDAG 30 DECEMBER 1989 1
Rampzalig
Steekproef
Deining
Hhn
gesteld een grootschalig anoniem onder
zoek te verrichten om een nauwkeurig
beeld te krijgen van de mate van Aids-be-
smetting onder de gehele bevolking. Een
emotionele discussie barstte los. Het
voorstel kwam er globaal op neer dat
bloed, dat was afgetapt van mensen die
om wat voor reden ook in een ziekenhuis
belandden, ongevraagd op de aanwezig
heid van het virus zou worden getest. De
Commissie Aids Bestrijding, zo zegt Ros-
cam Abbing, heeft het idee altijd van de
hand gewezen. „Mensen staan hun bloed
af in het vertrouwen dat het wetenschap
pelijk wordt onderzocht in het belang van
hun genezing. Wij als commissie zouden er
grote moeite mee hebben als dit bloed
anoniem, dus zonder terugkoppeling naar
de betrokken patiënt, op Aids werd beke
ken. De patiënten hebben het bloed niet
daarvoor afgestaan. Zo'n Aids-onderzoek
verstoort de verhouding tussen arts en pa
tiënt. Het zorgt voor onrust. De uitkom
sten zouden trouwens oppervlakkige in
formatie verschaffen. De ziekenhuisbevol
king is niet representatief voor de hele Ne
derlandse bevolking, dus wat heb je er
aan? Er ontstaat misschien een indruk
van de regionale spreiding van de ziekte,
maar de spreiding onder de risicogroepen,
hun seksuele gedrag, blijft buiten beeld."
Een grootscheeps bevolkingsonderzoek
heeft volgens Roscam Abbing alleen zin
als het öp vrijwillige basis wordt uitge
voerd. „Mensen moeten kunnen kiezen of
ze de uitslag wel of niet willen horen. Het is
een zware wetenschap, te beseffen dat je
met het virus bent besmet. Mensen zijn
daar niet goed tegen bestand. Ze worden
er dikwijls depressief van. Dat de incuba
tietijd (de periode tussen besmetting en
de openbaring van de ziekteverschijnse
len, red.) gemiddeld acht jaar is en dat bo
vendien medicijnen zijn ontwikkeld die
het uitbreken van de ziekte kunnen ver
tragen, doet daar weinig aan af."
Roscam Abbing verwacht dat de staatsse
cretaris van volksgezondheid vrij spoedig
zal beslissen of er wel of niet een bevol
kingsonderzoek komt. Hij heeft de indruk
dat die beslissing negatief uitvalt. „Het is
pas zinvol als de epidemie in een verder
stadium is en als de infectie een algeme
ner karakter krijgt."
Aids is destijds uit - vermoedelijk - de
Verenigde Staten naar Nederland overge
waaid. Helemaal zeker weten de deskun
digen het nog steeds niet. De VS hadden al
een omvangrijk Aids-probleem toen in
Nederland de term veilig vrijen nog lang
niet was uitgevonden, zoveel staat vast.
Onlangs maakte Roscam Abbing een stu
diereis langs een aantal Amerikaanse ste
den. Hij zegt geschokt te zijn door de
kracht waarmee de ziekte met name in
New York toeslaat. ,,Er wonen in die stad
zo'n 200.000 harddrugs-verslaafden. De
helft van hen is besmet. De ziekte heeft
rampzalige proporties aangenomen. In de
ghetto's grijpt het virus op een vreselijke
manier om zich heen. Aids in New York is
heel nadrukkelijk een ziekte van de zwak-
sten in de samenleving. Watje zo vaak ziet
bij epidemieën, zie je ook in die stad: in de
onderste regionen van de samenleving
vallen de hardste klappen. Juist daar, on
der de zwarte bewoners en de Spaanstali-
gen - de Hispanics - concentreert zich het
enorme drugsprobleem, met alle gevaren
vandien. De mensen zijn erg moeilijk be
reikbaar voor voorlichtingscampagnes en
er wordt naast de 'gewone' drugs op grote
schaal crack gebruikt. Crack is niet alleen
een gevaarlijke drug maar veroorzaakt
bovendien een grote seksuele ontrem-
ming. Dat leidt tot het riskante verschijn
sel 'sex for drugs', zoals de Amerikanen
het noemen."
In Nederland zal het volgens hem nooit zo
ver komen. Het aantal drugsspuiters is
hier veel kleiner en er zijn spuitomruilpro-
jecten opgezet die vruchten beginnen af te
werpen. Gebruik van een schone injectie
naald voorkomt Aids-besmetting. Zowel
in de drugs- als homowereld wordt men
voorzichtiger, meent de voorman van de
NCAB.
De zogenaamde deel-campagnes (spe
ciaal gericht op risicogroepen) die even
eens onder de voorlichtingsparaplu van
de NCAB ressorteren, zullen daar niet
vreemd aan zijn. „Een trouw homostel
loopt net zo weinig risico als een hete
rostel", weet prof Roscam Abbing. Neemt
niet weg dat volgens een, overigens niet-
representatieve, steekproef zo'n 25 a 30
procent van de homo's in Amsterdam se
ropositief is en dus grote kans loopt eens
de ziekte te krijgen, tenzij er tijdig een vac
cin beschikbaar komt.
Over de kansen op een vaccin laat Ros
cam Abbing zich voorzichtig uit. „Ik ben
op dat terrein geen deskundige. Maar zelfs
van mensen die wel deskundig zijn, de vi-
rologen, vernemen we zeer wisselende ge
luiden. Er is zelfs gezegd dat het vaccin er
nooit komt. Anderen zijn weer veel opti
mistischer. Misschien wordt het bij wijze
van spreken morgen uitgevonden... Ik
durf er niets over te zeggen. Maar ook al
wórdt er snel iets gevonden, dan nóg gaat
er een heel lange ontwikkelingsperiode
overheen voordat het vaccin op grote
schaal én betaalbaar kan worden toege
past. Dat laatste is vooral van groot be
lang in de Derde-Wereldlanden. In Afrika
heeft de epidemie gigantische vormen
aangenomen, zowel bij mannen, vrouwen
als kinderen. Maar ook in delen van Zuid-
Amerika en in Thailand is de toestand
ernstig."
Ondertussen wapent ons land zich - klein
schaliger maar niet minder ernstig - tegen
de nieuwe volksvijand. De voorlichtings
campagne ging op 21 november 1989 de
nieuwe, langlopende fase van de 'algeme
ne bewustmaking' in. Prof drs Roscam
Abbing is tot dusver 'absoluut niet onte
vreden'. „Iedereen weet zo langzamer
hand wel dat je het niet van de deurknop
krijgt", zegt hij. „Maar irrationele angst
zal altijd bestaan. Er blijven altijd mensen
die er als de dood voor zijn een Aids-pa-
tiënt een hand te geven. Dat poets je niet
weg met een beetje voorlichting."
Jan Dirk van Scheyen
Aids, van mysterie tot volksvijand
Foto Wim Riemens
krijgen. Ik vind dat een serieus risico, een
maatschappelijke bedreiging. 'Heeft hij
Aids? Dan zal-ie wel gespoten hebben',
wordt er gezegd. Homo's, biseksuelen en
intraveneuze druggebruikers mogen niet
het imago van potentiële Aids-patiënten
krijgen. Het gebeurt helaas te vaak dat er
een zondebok wordt gezocht als er een be
dreiging op de samenleving afkomt."
Niet alleen de individuele burger neemt
zijn beschermende maatregelen tegen
wat niet zonder pathos de nieuwe pest is
genoemd. „Instellingen letten op hun fi
nanciële belangen", aldus prof Roscam
Abbing, die tevens buitengewoon hoogle
raar sociale geneeskunde aan de Katho
lieke Universiteit Nijmegen is. „Levens
verzekeraars willen zo min mogelijk risico
lopen en zijn er al toe overgegaan aspi
rant-verzekerden voor een verzekering
boven de 200.000 gulden op antistoffen te
gen Aids te testen. In een aantal gevallen
gebeurt dit zelfs al bij verzekeringen die
onder dat bedrag liggen. Dat is geen fijne
ontwikkeling. Met de twee ton-grens is de
NCAB vooralsnog akkoord gegaan, maar
onder die twee ton zou er niet getest moe
ten worden. Het gebeurt toch. Als blijkt
dat iemand geïnfecteerd is, is z'n kans op
een behoorlijke verzekering zeer klein.
Bovendien moeten we geweldig uitkijken
voor nog verder afglijden. Anders wordt
straks al een verzekering geweigerd louter
op grond van vermoedens over homosek
sualiteit, los van de vraag of er medisch
iets aan de hand is. Het is niet denkbeel
dig dat zulke uitsluitingen van belangrij
ke voorzieningen uitwaaieren naar andere
terreinen van de samenleving."
Ofschoon Aids zich niets van seksuele ge
aardheid aantrekt, heeft de NCAB-voor-
zitter de indruk dat de drugsspuiters en
homo's nog steeds het grootste besmet
tingsrisico lopen. Een aantal jaren gele
den werden sombere voorspellingen ge
daan. De epidemie zou wel eens in rap
tempo in alle geledingen van de samenle
ving kunnen toeslaan, zo werd beweerd
aan de hand van statistieken en modellen.
„Ik verwacht zeker niet dat de infectie op
korte termijn algemeen wordt", beweert
Roscam Abbing.
Het is een heel geleidelijke ontwikkeling.
De epidemie zal zich in de loop van de ja
ren negentig minder snel uitbreiden dan
werd gevreesd. Op dit moment is nog
steeds hoofdzakelijk sprake van besmet
ting in de risicogroepen: homo's en drugs
spuiters. Deze besmetting concentreert
zich echter niet meer in Amsterdam, lange
tijd het 'epicentrum' van de epidemie.
Prof Roscam Abbing constateert dat de
ziekte langzaam maar zeker bezit neemt
van de regio's, waar het aantal gevallen,
ook in Zeeland, toeneemt.
Een sluipend gevaar voor de 'gewone' be
volking vormt de secundaire transmissie
(tweede overdracht) van het Aids-virus:
besmetting van partners van drugsspui
ters die het Aids-virus dragen, contacten
van heteroseksuele mannen met heroïne-
hoertjes en de volgens Roscam Abbing
'forse en erg moeilijk bereikbare' catego
rie getrouwde mannen die - in sauna's of
het prostitutiecircuit - contacten met ho
mo's hebben.
Begin 1989 ontstond in ons land geweldige
deining over een advies van de Gezond
heidsraad waarin de regering werd voor-
De jaren tachtig waren onmiskenbaar
het tijdperk van de ziekte Aids. Een
jaar of tien geleden bereikten Europa
alarmerende berichten uit de Verenigde
Staten over mensen die bij bosjes werden
getroffen door een raadselachtige be
smettelijke aandoening die gepaard ging
met totale lichamelijke aftakeling. Het
syndroom had onvermijdelijk de dood
tot gevolg. Vooral homoseksuelen waren
het slachtoffer.
Inmiddels weet iedereen dat deze ziekte
Aids heet en dat er (nog) geen vaccin te
gen bestaat. Ook weten we dat ieder
mens, homo of hetero, die veel wisselen
de, onbeschermde seksuele contacten
heeft of die met vuile injectienaalden
stoffen inspuit, de ziekte kan oplopen. Op
de grens van twee decennia richt prof drs
E. W. Roscam Abbing, voorzitter van de
Nationale Commissie Aids Bestrijding
en directeur van de GG en GD in Rotter
dam, de blik naar de opmars en de toe
komst van een wereldepidemie.
In de gang van het GGD-gebouw in Rot
terdam hangt een boksbal. „Personeelsle
den kunnen zich daarop afreageren als ze
uit de directiekamer komen", zegt Ros
cam Abbing met pretogen. Een bullebak
is hij beslist niet. Geen man om zijn onder
geschikten te bruuskeren. Eerder vriende
lijk. Hij gaat op in z'n betoog.
De Nationale Commissie Aids Bestrijding
(NCAB), die deze voormalige topambte
naar volksgezondheid bij WVC voorzit op
voorspraak van ex-staatssecretaris Dick
Dees, adviseert de regering over het Aids-
beleid van de overheid. Daarnaast heeft
het orgaan de afgelopen jaren een groot
deel van de Nederlandse bevolking door
drongen van de gevaren van de infectie
ziekte Aids. De nationale bewustwor
dingscampagne is een van de 'uitvoeren
de taken' die de NCAB vervult: het bijtje
en de bloemen, de brandende kaarsen met
de tekst 'Wie volgt? ...Denk na, stop Aids',
die op ieder NS-perron te vinden zijn. De
NCAB verzorgt ook de Aids-Infolijn, een
06-nummer dat gratis gebeld kan worden
door iedereen die van deskundigen inlich
tingen wil over de ziekte. In samenwer
king met de Stichting SOA (Seksueel
Overdraagbare Aandoeningen) werd een
smoezencampagne ('Welterusten Astrid')
op touw gezet.
„Er is inderdaad geen kruid tegen Aids ge
wassen. Als je de ziekte krijgt, ga je er
dood aan", vertelt Roscam Abbing. „Daar
komt echter nog bij dat Aids als verschijn
sel in een bepaalde hoek van de maat
schappij wordt gedrongen. Omdat er sex
en vuile naalden in het spel zijn, is de kans
groot dat de slachtoffers gestigmatiseerd
worden, een bepaald stempel opgedrukt
1988
Heel Nederland denkt het, een enke
ling zegt het hardop: eindelijk wraak.
Via een overwinning op aartsrivaal
Duitsland bereikt het Nederlands
voetbalelftal de finale van het Euro
pees kampioenschap. Rusland moet
er ook aan geloven en Nederland eind
juni verovert de titel. De voetbalgek-
te slaat toe. De huldiging van het Ne
derlands team levert ongekende tafe
relen op.
De ontwapeningsonderhandelingen
tussen de Sovjetunie en de VS begin
nen succes op te leveren. Aan beide
zijden worden raketten ontmanteld.
Een drama in Armenië. Een aardbe
ving eist 7 december 25.000 doden en
meer dan 31.000 gewonden. Er komt
een enorme internationale hulpactie
op gang.
Een foutje: op 3 juli schiet de Ameri
kaanse kruiser Vincennes in de Straat
van Hormus een Iraans verkeers
vliegtuig neer. De 'vergissing' kost
290 levens. Ook in West-Duitsland een
grote vliegramp. Tijdens een vlieg-
show in augustus op het Amerikaanse
militaire vliegveld Ramstein heeft
een botsing zeer ernstige gevolgen: 96
toeschouwers gedood, 300 gewond.
Drie dagen voor kerst explodeert bo
ven het Schotse dorp Lockerbie een
bom aan boord van een Boeing-747.
Alle 259 inzittenden van het vliegtuig
komen om het leven, elf inwoners van
Lockerbie vinden de dood.
Op de Noodzee scheurt een reeks gas-
explosies het Britse olieplatform Pi-
per Alpha uiteen. Slechts 64 van de
131 bemanningsleden weten zich die
zesde juli te redden.
Opschudding rond de paspoortaffai
re. En: de Bolderkar. Berichten dat
veertien van de 50 kleuters die in het
Vlaardingse medisch kinderdagver
blijf werden behandeld het slachtof
fer zijn geworden van incest, roepen
heftige reacties op.
In oktober loopt een visserijconflict
in Vlissingen uit op vechtpartijen tus
sen vissers en controleurs van de AID.
1988 levert een nieuwe naam op in het
rijtje Bekende Nederlanders: Yvonne
van Gennip schaatst zich naar drie
gouden Olympische medailles en
twee wereldrecords.
Prof. Roscam Abbing
Foto ANP
jf
fifty.
Ruud Gullit heeft het naar zijn zin als hij in de EK-finale tegen Sovjetunie het eerste doelpunt heeft gescoord.