PZC
Op uw gezondheid:
terrein vol vragen
HOGERE LASTEN?
EER SAAMHORIGHEID:
EN WIJ KRIJGEN
DE GEZONDHEIDSZORG BETER.
opinie en achtergrond
ZATERDAG 30 DECEMBER 1989
2
Gelijk houden
Nauwkeurig
Afvallige
Kluizenaar
Controverse
Angst
Mensbeelden
KLOI
levensbeschouwing
Levende materie
Grote vragen
radio on televisie
1
Eerste uur '90
1 seconde langer
(Van onze Haagse redactie
Het eerste uur van 1990 duurt 3601
seconden. De atoomklok van het
Nederlands Meet Instituut in Delft
springt op 1 januari om 00 uur 59 mi
nuten 59 seconden niet op 01 uur 00
minuten 00 seconden maar voegt één
seconde toe: 00 uur 59 minuten 60 se
conden. Hiermee is het jaar 1990 een
tel langer.
De toevoeging van de extra seconde
valt op de internationale tijdschaal
om 23 uur 59 minuten 60 seconden. De
Midden Europese Tijd, de wettelijke
tijd in Nederland, loopt echter één uur
voor op de wereldtijd, zodat het hier
een uur later is als de seconde bijgeteld
wordt. De schrikkelseconde is nodig
omdat de aarde de afgelopen twee jaar
iets langzamer heeft gedraaid dan de
internationale atoomtijdschaal aan
geeft.
Volgens de Internationale Atoom Tijd
(TAI) is er na 86.400 seconden een dag
voorbij. Het Bureau International des
Poids et Mesures (BIPM) stelt de TAI
vast uit de gemiddelde tijd die
atoomklokken uit verschillende lan
den aangeven. Deze klokken zijn ui
terst nauwkeurig. Zij meten het aantal
trillingen van een cesiumatoom. Een
seconde staat voor 9.192.631.770 tril
lingen.
De aarde zelf kan zich door invloed van
verschillende factoren niet aan zo'n
nauwkeurige tijdschaal houden. Door
de aantrekkingskracht van andere he
mellichamen, verschuivingen in de
aardkorst en wijzigingen in de verhou
ding ijs/waterdamp draait de wereld
bol langzamer dan wel sneller om zijn
as. Daarmee worden de dagen langer
of korter.
Zo zal een verhoging van de wereld-
temperatuur het draaien vertragen.
Door het smelten van ijs aan de polen
zakt het water naar de evenaar. Het ef
fect hiervan is hetzelfde als dat van een
ijsdanseres die bij een pirouette de ar
men spreidt: de draai wordt vertraagd.
Houdt de danseres haar armen daar
entegen strak tegen haar lichaam
(dichter bij de rotatie-as) dan gaat ze
sneller in het rond.
Om de wereldtijd gelijk te houden
met het werkelijke verloop van dag
en nacht is in 1972 de gecoördineerde
wereldtijd (UTC) ingesteld. De UTC is
de Internationale Atoom Tijd aange
past met schrikkelseconden. Volgens
een internationale afspraak mag de
tijd met maximaal 1 seconde per keer
verspringen, bij voorkeur aan het ein
de van het jaar.
Zonodig kunnen er halverwege het
jaar of aan het einde van een kwartaal
nog meer verbeteringen worden aan
gebracht. Het International Earth Ro
tation Service in Parijs bepaalt aan de
hand van astronomische metingen of
zo'n aanpassing nodig is. In Nederland
houdt de sectie Tijd en Frequentie van
het Nederlands Meet Instituut de bei
de tijdschalen bij.
Sinds de jaren '30 draait de aarde lang
zamer dan de TAI. In 1970 was het
draaitempo het laagst: onze planeet
liep dagelijks drieduizendste seconde
achter op de atoomtijdschaal. De laat
ste jaren gaat de aarde weer wat min
der langzamer. Ing. G. de Jong van het
NMI verwacht dat er de komende ja
ren nog wel schrikkelseconden bij ko
men. Als het de draaitempo van de
aarde zich blijft versnellen dan kan in
de toekomst ook het tegenovergestel
de gebeuren: een jaar duurt iets korter.
Enige zekerheid hierover is er overi
gens niet. Voor de het verschil in draai
snelheid is nog geen sluitende weten
schappelijke verklaring gevonden.
Op de gemiddelde Nederlander zal de
extra seconde 'vuurwerktijd' nauwe
lijks indruk maken. Voor anderen kan
het antwoord op de vraag hoe laat het
is echter niet nauwkeurig genoeg zijn.
Verschillende bedrijven en instellin
gen, als de radiosterrewacht in Dwin-
gelo, stellen hun klokken af op die van
het NMI. Bij de internationale coördi
natie van vliegtuigen werkt men bij
voorbeeld met de UTC. Bij de plaats
bepaling van schepen met behulp van
een sextant zorgt een tijdafwijking
van een seconde voor een misreke
ning van 1852 meter.
De atoomklok in Delft mag slechts een
miljoenste seconde verschillen met de
de UTC. Het uurwerk staat daarom in
een soort kluis die het moet bescher
men tegen zend )storingen van buiten
af. De gemiddelde temperatuur in het
kamertje wordt op 23 graden celsius
gehouden en de vochtigheidsgraad op
45 procent.
De verschillende nationale meetlabo-
ratoria zullen hun klokken in de toe
komst overigens nog nauwkeuriger
moeten afstellen. Vooral de telecom
municatie heeft hier behoefte aan. De
frequenties waarmee signalen worden
doorgezonden nemen toe, zodat een
precieze afbakening van een seconde
van steeds groter belang is. Een aantal
Europese laboratoria, waaronder die
van het NMI werken hiertoe samen.
(Van onze verslaggever
Frits Schils)
Het is vrijwel uitgesloten dat de
Oosteuropese hervormingslawi
ne die alle landen ten oosten van het
'IJzeren Gordijn' in zijn actieradius
heeft betrokken, zal overslaan op het
laatste, puur stalinistische bolwerk:
de Socialistische Volksrepubliek Al
banië. Op korte termijn is zoiets al he
lemaal niet te verwachten.
Een bericht uit Joegoslavische bron
maakt weliswaar melding van de ar
restatie en aansluitende deportatie
van anticommunistische betogers, vo
rige week in de Noordalbanese indus
triestad Shkodra (Skutari), maar over
omvang en gehalte van het vermeende
protest wordt niets gezegd. In het ver
leden is gebleken dat de Joegoslavi
sche berichtgeving over ontwikkelin
gen in Albanië vaak verre van be
trouwbaar is.
De betrekkingen tussen Tirana en Bel
grado worden door groot wantrouwen
gekenmerkt en dit leidt ertoe dat de
informatiestroom in beide richtingen
niet bepaald als een toonbeeld van ob
jectiviteit kan worden aangemerkt.
Het tegendeel is eerder waar. In het al
gemeen kan gesteld worden dat in Al
banië openlijke demonstraties tegen
het regime een ongekend fenomeen
zijn. Wie ondanks de alomtegenwoor
digheid van de Albanese geheime
dienst Sigurimi en de onzichtbare,
maar wel permanent aanwezige 'socia
le controle van de omgeving' toch het
lef heeft om protesterend te straat op
te gaan. wordt gegarandeerd onmid
dellijk opgepakt en riskeert langduri
ge opsluiting in een werkkamp. Iedere
Skipetaar weet dit drommels goed en
dit is reden te meer om de Joegoslavi
sche onthulling over het incident van
Shkodra met de nodige scepsis te be
zien.
Vanuit zijn streng bewaakte residen
tie, iewat afzijdig van de pronkboule-
vard Helden der Natie in Tirana, heeft
president en partijleider Ramiz Alia
onlangs in een officiële verklaring la
ten weten dat zijn land er niet over
peinst om in navolging van de Sovjetu
nie, Polen, de DDR, Hongarije, Bulga
rije en Tsjechoslowakije de weg van de
fundamentele veranderingen in te
slaan. Het Roemeense inferno heeft ze
ker geen wijziging gebracht in het Al
banese standpunt. Eerder is de hou
ding van de Albanese communistische
partij die nog steeds een vaste greep
op de ontwikkelingen in het land heeft,
er door verhard.
Officieel huldigt Tirana de opvatting
dat de 'revisionistische' communisti
sche partijen van Oost-Europa de 'ro
de loper voor de contrarevolutie heb
ben uitgelegd'. De eerstverantwoor
delijke voor deze heilloze ontwikke
ling wordt uiteraard Michail Gor-
batsjov genoemd. Het partijorgaan
Zeri i Popullit typeert hem in de ana
lyses als een 'verrader' en een 'afvalli
ge', die een levensgevaarlijke aanval
op het marxisme-leninisme heeft in
gezet'.
Regelmatig verkondigt de krant dat er
in Albanië voor perestrojka geen
plaats is, want aldus willen de com
mentatoren doen geloven, de Albane
se samenleving is een gezonde en te
vreden maatschappij, waarbinnen
geen geestelijke en materiële armoede
bestaat. Voor de camera's van een
Westduitse televisieploeg verzekerde
enkele weken geleden de directeur van
radio-Tirana dat de republiek conse
quent zal vasthouden aan de socialis
tische planeconomie, ,,de enige waar
borg voor een toekomst met perspec
tief'. Elk ander mechanisme wordt als
zijnde ongeschikt voor Albanië cate
gorisch van de hand gewezen. Nog
steeds, al 46 jaar.
Heimelijke oppositie is er in de volks
republiek natuurlijk. Politieke gevan
genen zijn er ook, met name in de als
uiterst triest bekendstaande kampen
bij de steden Spac, ten zuidoosten van
Shkodra, en in Bürrel niet ver van Fie
ri in het Albanese oliewingebied.
Tot openlijk verzet van enige omvang
is het sinds de proclamatie van de
volksrepubliek door Enver Hodzja in
de jaren veertig op een enkel inci
dent na nooit gekomen. En het ziet
er niet naar uit dat drie miljoen Alba
nezen zich 'straks' massaal tegen de
leiding van de staat zullen verheffen.
Bovendien zijn de mogelijkheden om
van buitenaf de ontwikkelingen in Al
banië op enigerlei wijze in de richting
van de Oosteuropese hervormingen te
beïnvloeden, uiterst gering, zo niet ni
hil.
Tirana onderhoudt weliswaar diplo
matieke betrekkingen met ruim 100
landen, waaronder Nederland, maar
staat desalniettemin bekend als de
'kluizenaar van Europa'. Het is be
langrijk te weten dat het koppige
Balklanrepubliekje aan de Adriati-
sche Zee geen deel uitmaakt van het
Europese oostblok. Na het om zeep
helpen van de Praagse Lente in 1968
stapte Albanië uit het Warschaupact.
Ook heeft het de Comecon de rug toe
gekeerd. En wat zeer belangrijk is:
het is het enige Europese land dat
principieel geweigerd heeft deel te
nemen aan de Europese Conferentie
voor Samenwerking en Veiligheid in
Helsinki en de vervolgen daarvan.
Deze vrij unieke situatie maakt het
van buitenaf 'bijsturen' van ontwikke
lingen in de nagenoeg hermetisch af
gegrendelde republiek bijna tot een
onmogelijkheid. Het landje heeft ech
ter wel zitting in de VN, zodat het met
name op het punt van de eerbiediging
van de mensenrechten niet helemaal
ongrijpbaar is.
Dat Albanezen (nog) niet demonstre
rend de straten optrekken, betekent
allerminst dat in de volksrepubliek
alles in pais en vree verloopt. Net ge
durende de laatste weken zijn enkele
afwijkende geluiden opgevangen, die
op enige controverse duiden.
Zo verscheen er van de hand van Nes-
hat Tozaj, ex-functionaris van het mi
nisterie van binnenlandse zaken, een
roman, getiteld De Messen, waarin de
ze de Albanese tegenhanger van de
Roemeense Securitate, de Sigurimi,
zeer kritisch onder de loep neemt. In
zijn boek stelt Tozaj het hele reilen en
zeilen van de Sigurimi aan de kaak. Hij
hekelt de absolute macht van de ge
heime politie, evenals haar wreedhe
den en de schendingen van de mensen
rechten. Datzelfde heeft ook de be
kendste Albanese auteur van deze tijd,
Ismail Kadare, gedaan. In een recensie
van het boek van Tozaj, dat onlangs in
het tijdschrift Drita verscheen, zegt
Kadare ,,dat een groep gedegenereer
de en sadistische functionarissen die
vastbesloten zijn haar doel te berei
ken, er niet voor terugdeinzen het le
ven van mensen te verwoesten".
Kadare heeft in het verleden al meer
de aandacht op zich gevestigd, door
publikaties, die voor Albanese begrip
pen opvallend vrijmoedig mogen he
ten. Desondanks heeft het bewind
hem (nog) met rust gelaten.
Enig gevaar voor Tirana sluimert ook
in de groeiende kritiek die vanuit Grie
kenland op het Albanese regime wordt
geuit. Sprekend over de turbulente
omwenteling in Roemenië en daarbij
nauwelijks verholen verwijzend naar
de jarenlang door Ceausescu gemal-
traiteeerde Hongaarse en Duitse min
derheid aldaar, zei de Griekse minister
van buitenlandse zaken Antonis Sa
maras eergisteren in Athene „te hopen
dat Tirana de rechten van de Grieks-
sprekende minderheid in Zuid-Alba-
nië (het vroegere Noord-Epirus) zal
eerbiedigen".
De kritiek van Athene richt zich vooral
tegen het verbod van het atheïstische
Albanese regime jegens de Grieken
het geloof te belijden.
Nog geen kans op omwentelingen dus.
Een revolutie van onderaf lijkt al he
lemaal utopisch, niettegenstaande de
Albanese bevolking in de randgebie
den van de republiek tv-beelden uit
Italië, Joegoslavië en Griekenland
kan bekijken. Maar de schrik voor
verklikkers en represailles is groot.
Velen zullen toch kijken, anderen dur
ven het niet. Ook heeft de doorsnee-
Albanees nog steeds niet de moed om
op straat een buitenlandse toerist aan
te klampen. Hij zou onmiddellijk de
verdenking op zich laden.
Wanneer er ooit een revolutie uit
breekt, zal dat waarschijnlijk van bo
venaf gebeuren, met dien verstande
dat de strijd zich dan wel naar de
straat kan verplaatsen. Maar als het al
waar is dat de huidige leider Ramiz
Alia te maken heeft met een conserva
tieve oppositie, waarbinnen de wedu
we van wijlen Enver Hodzja, Nedzj-
mije, vooraan staat, dan nog lijkt de
conclusie gewettigd dat Alia, die welis
waar pragmatisch heet te zijn, maar in
ideologisch opzicht niet veel van zijn
voorganger afwijkt, de situatie in het
land volledig onder controle heeft.
De gezondheidszorg is de laatste
tientallen jaren ingrijpend ver
anderd. Ontwikkelingen binnen met
name de scheikunde, de natuurkun
de. de biologie en de groei van de
technologie hebben de mogelijkhe
den van de geneeskunde vergroot.
Terwijl de medische wetenschap
voortschrijdt zijn in de jaren '80 de
ethische vragen die met deze groei
samengaan in sterkere mate dan
voorheen naar voren gebracht.
Wat gebeurt er met de mogelijkhe
den ten aanzien van de voortplan
ting? Tot ivelke consequenties leidt
het erfelijkheidsonderzoek? Eutha
nasie wel of niet geoorloofd?
Naast de vraag of de technische mo
gelijkheden de mens altijd tot welzijn
dienen divingen financiële beperkin
gen tot het maken van keuzes. Er zijn
grenzen aan de groei, ook van de ge
zondheidszorg.
„Als je er maar gezond bij blijft", zeg
gen we tegen elkaar. Gezondheid is
iets dat ons allemaal aangaat. Het
betreft het lichamelijk, psychisch en
sociaal welzijn van mensen. Het is
dan ook geen wonder dat in de dis
cussies over medisch-ethische vra
gen de gemoederen hoog kunnen op
lopen. Meningen pro en contra lei
den steeds vaker tot polarisatie bin
nen instellingen voor gezondheids
zorg. binnen politieke partijen of an
dere maatschappelijke geledingen.
Niet zelden worden meningen verde
digd op grond van een christelijke le
vensvisie. Gods wil en Gods gebod
dienen dan als leidraad bij het ma
ken van keuzes. De interpretatie van
Gods woord blijkt daarbij tot sterk
uiteenlopende antwoorden aanlei
ding te geven. Ook christenen kun
nen met elkaar van mening verschil
len. Het antwoord op de vraag wat
goed is zal altijd een menselijk ant
woord zijn. Zelfs als een mens zich
geïnspireerd weet door de Bijbel
blijft de keuze zijn of haar verant
woordelijkheid.
Als we met elkaar praten over het lij
den en sterven van mensen en de in
vloed van de geneeskunde daarop
spelen onze opvattingen over het
menselijk leven zelf een hoofdrol. In
onze cultuur kunnen we een aantral
'mensbeelden' onderscheiden. Een
tweetal visies die van invloed zijn op
ons denken over gezondheidszorg
noem ik hier.
Onder sommigen leeft het beeld van
de mens die zich gaandeweg zijn of
haar leven ontplooit. Voor deze groei
en ontwikkeling zijn allerlei zaken
nodig, waaronder gezondheid. Ziek
te of een handicap kunnen in deze vi
sie worden gezien als een belemme
ring om zichzelf maximaal te kunnen
ontplooien; hoewel ook gezegd
wordt dat deze belemmeringen juist
(Advertentie)
In Nederland heeft iedereen
recht op een goede gezond
heidszorg. Iedereen is 't er ook
mee eens dat die zorg bereikbaar
blijft voor groepen mensen,
zoals bejaarden, die er veelvul
dig gebruik van moeten maken.
Ten behoeve van deze groepen leveren particulier
verzekerden al enkele jaren, naast hun premie, extra
bijdragen aan de financiering van onze gezondheidszorg.
Het gaat om twee wettelijke heffingen: de eerste
is geregeld in de Wet MOOZ, de tweede in de Wet op de
Toegang tot Ziektekostenverzekeringen, WTZ.
In beide gevallen is door de wetgever bepaald dat de
heffingen geïnd moeten worden door de ziektekosten
verzekeraars.
Per 1 januari 1990 wordt de
MOOZ-heffing iets verlaagd
(zie tabel). Omdat voor een
steeds groter aantal bejaarden
moet worden betaald, gaat
de WTZ-heffing per 1 januari
1990 omhoog (zie tabel).
De WTZ schrijft ook voor dat deze extra lasten nu over
alle particulier verzekerden verdeeld moeten worden.
Uw verzekeringsmaatschappij zal u infomieren over
de wijze van betaling.
De bedragen per 1 januari 1990
Elke particulier icrzekerde zal in 1990, naast premie, de volgende
bedragen moeten betalen:
ieejtijdscategorie
Heffing M00Z*
Heffing WTZ*
Heffingen totaal
0 t/m 19 jaar
20 t m 64 jaar
65 jaar en ouder
f22,20
f 44.40
f35,52
f 1.02,-
f204,-
f 163,20
f 124,20
f248.40
f 198,72
Hei t/ddf hierbij om jaarbedragen.
Publikatie van de particuliere ziektekostenverzekeraars van Sederland. KL0Z. Prins Bern hard weg 65. 599/ DP. Houten.
kunnen bijdragen tot persoonlijke
ontwikkeling.
Het kwaad lijkt dan tot nut te wor
den. Zelfontplooiing als doel van het
menselijk leven lijkt verband te hou
den met de opvatting dat wij dienen
te streven naar groei en vooruit
gang.
Als we om ons heen kijken is het zeer
de vraag of we het menselijk leven
kunnen zien als zelfontplooiing. We
ervaren groei in ons leven, maar ook
achteruitgang. Niet alleen lichame
lijk kunnen mensen ziek worden of
verzwakken, maar ook psychisch.
Hoeveel mensen voelen zich niet
schiüdig als zij op een gegeven mo
ment afhankelijk worden door onge
val. ziekte of gebrek? De visie dat de
mens uitsluitend voorbestemd is te
groeien doet mijns inziens geen recht
aan het menselijk lijden en is dan
ook weinig troostend. Groei en voor
uitgang zijn in het verleden vaak ten
Dit is de laatste bijdrage aan
de wekelijkse rubriek Levens
beschouwing van de hand van
onze medewerkster Anneloes
Steglich-Lentz. Ruim twee
jaar heeft zij met regelmaat
een breed terrein van ontwik
kelingen in de samenleving
kritisch beschouwd. Drukke
werkzaamheden zijn er de oor
zaak van dat mevrouw
Steglich haar medewerking
beëindigt. Haar opvolger bin
nen de kring van zes auteurs
voor deze rubriek is mevrouw
Jessica Prager-Stein uit
Noordgouwe.
koste gegaan van anderen. Aange
trokken door het succes kunnen
mensen die geen deel hebben aan de
groei gemakkelijk in een isolement
komen.
Een andere visie op het menselijk le
ven die van invloed is op de gezond
heidszorg is de verklaring van men
selijk leven als geheel bepaald dooi
de wetmatigheden in de natuur. Dt
natuurwetenschappen hebben dt
gezondheidszorg sterk beïnvloed. Dt
natuurwetenschapper als zakelijl
waarnemer beschrijft verschijnse
len, ontdekt wetmatigheden in dezt
verschijnselen en kan zo het verlooj
van gebeurtenissen voorspellen. Dt
kennis langs deze weg verkregei
heeft geleid tot grote ontdekkingen
Hoe inzichtelijker, hoe beheersbaar
der en zo konden allerlei technology
sche ontwikkelingen een kans krij
gen.
Hoewel op grond van materiële /ei
ten ziekten beheersbaar werden ei
veel positieve ontwikkelingen ii
gang gezet zijn, schiet de visie tekoi
als we de mens als meer zien dan ee
louter biologisch stoffelijk wezen
Het leven is geen ding dat zich in na
tuurwetten laat vangen en het lijde
van mensen is niet te meten. Kenni
is relatief. Het wordt verkregen o,
grond van vooronderstellingen die
hoe goed doordacht - ook altijd mei
selijke beperkingen in zich drager
Alle inzicht ten spijt kunnen we hi
leven niet beheersen, alleen de doo
lijkt zeker te zijn.
De gezondheidszorg staat voor groi
vragen en de meest gangbare opva
tingen over het menselijk leven le
den daarbij niet tot oplossingen. W;
spreekt het verlossende woord tege
die doodzieke vrouw die niets lievi
wil dan sterven? Die ouders die alt
lang hun kind in coma zien liggen t
die het niet meer weten. Is dit nog 1
ven? De arts die twijfelt of het nbi
zinvol is de gehandicapte baby
opereren. De onderzoeker die dot
DN A-onderzoek de schuld van i
mand bewijst. De politicus die mo
kiezen: geld voor basis gezondheid
zorg of voor nog meer specialistiscl
kennis over die ene kwaal, wat
slechts enkele mensen aan lijden.
De vragen zijn te gecompliceerd o
te kunnen zeggen dat we er op groi
van onze morele of levensbescho
welijke opvattingen wel 'even' et
antwoord op zullen geven. Toch
het van belang onze visie op het l
ven in kritische overweging te n
men bij de keuzen die wij maken
de gezondheidszorg
Dit jaar heeft het Samenwerkingso
gaan voor Kerk en gezondheidszo,
van de Nederlandse Hervorm
Kerk en de Gereformeerde Kerkt
een bezinningsnota uitgegeven ov
de samenhang tussen christelijk g
loof en gezondheidszorg„Met
chaam en ziel".
Gezondheidszorg is een profession
le aangelegenheid geworden, w
niet weg neemt dat er een taak vo
de kerken ligt in solidariteit met z
wel mensen die lijden als hulpver
ners. De vragen waar de gezon
heidszorg zich voor gesteld ziet zi
vragen die binnen het pastoraat
binnen de kerk als geheel aandac
vragen. Lijden en sterven, hoe gat
we daar in onze samenleving m
om? Met al onze kennis, maar vooi
ook met al onze medemenselijkhei
Anneloes Steglich-Lei
De radio- en televisieprogram
ma's voor dit weekeinde ei
nieuwjaarsdag vindt u op pagi
na 21 en 23 van de eindejaarsbij
lage.
