PZC
ZATERDAG 30 DECEMBER 1989 3
Flits-flats
Van oranje-bruin
naar hap-snap
Het knetterde lekker in de
open haard, de letterbak.
Het bruine behang ook maar
meteen van de muur gescheurd.
En al die lijstjes boven de ribflu
welen bank, werd het geen tijd
dat we die ook maar 's weghaal
den? Stond zo langzamerhand
toch wel een beetje truttig. Net
als die gehaakte gordijntjes voor
het venster. En omdat we toch
bezig waren: ook maar even dat
namaak-Jugendstillampje bij de
vuilnisbak gezet. Konden ze met
een het bijzettafeltje dat we in
een nostalgische bui van oma's
rommelzolder hadden geplukt,
meenemen. Daar hadden we ook
lang genoeg tegenaan zitten kij
ken.
Illustratie Joost Heeren
1981
Het oranje-bruine tijdperk is voorbij. De
kneuterige knusheid is de huiskamers uit
gedreven. Want tsja, daar werd een mens
toch wel een beetje depri van. Strak moet
het interieur zijn. En licht. Vooral licht. De
wereld is behangen met verticale lamel
len. Het aanrecht is gesloopt; gekookt
wordt er aan de keukenwerkbank. Het
bed is weg; tukjes dient men op een slaap-
systeem te doen. En de Lelijke Eend; ach,
het Eendje is verworden tot een collec
tors-item.
De bruine kroeg om de hoek, waar het
rond de stamtafel zo gezellig borrelen was,
is ook al niet meer. Kil en clean is het er
geworden. De nieuwe eigenaar heeft witte
tegels op de grond gelegd, halogeen-
spotjes opgehangen. De bar is van graniet,
hip-hop wordt er gedraaid. Ober, doet u
mij nog maar twee Bucklertjes.
Je méént het; wonen Sjoerd en Maatje nog
steeds samen in dat ouwe boerderijtje?
Da's aso zeg, wanneer gaan die ook 's trou
wen? Roderick en Stefanie zijn net ge
weest. Helemaal in stijl. Onwijs gaaf, joh.
Met koetsjes en zo. Steffie in het wit; zo'n
Sissy-jurk, zal ik maar zeggen. En schitte
rende cadeau's: een magnetron, een pe
tje, cd-speler, videorecorder, tv met zestig
voorkeurzenders en afstandsbediening.
Maar ja, kunnen ze ook betalen hè, daar in
die familie. Allemaal yuppies met een zes-
tien-kleppige Turbo Injectie Special GTV
Extra onder hun kont. Mét stoelverwar-
ming natuurlijk. En telefoon. Trouwens,
al gehoord dat Roderick pas lid is gewor
den van de Kiwani's? Nee man, dat zijn
geen padvinders, da's een serviceclub.
Een beetje arro dat wel. Maar het schijnt
leuk te zijn. En nuttig. Het is goed voor z'n
zakelijke contacten, zegt-ie. Golfen doet-
ie ook tegenwoordig. Zie je het voor je?
Een jaar of wat geleden was-ie niet uit z'n
leren jackie en spijkerbroek te slaan; moet
je 'm nou over de fairway zien lopen met
dat hoog opgeknipte hoofd, z'n hand
schoentjes en z'n geruite broek. Ja, insge
lijks, proost.
Winst stinkt al lang niet meer. Carrière
maken mag. Snelle jongens (m/v) in snelle
pakken jakkeren met turbo-snelheid door
een snelle tijd. De reclameboys (m/v) heb
ben een nieuwe term gelanceerd: de jaren
tachtig hebben ons naar de hap-snap-cul-
tuur gevoerd; de cultuur van de vlugger
tjes en de tussendoortjes. 'We' worden ge
regeerd door de bliepjes en de piepjes van
de personal-computer, de semafoon en
het digitale horloge. 'We' draaien geen te
lefoonnummers meer, we toetsen een
nummer in. Dat scheelt tijd, al is het maar
een paar seconden. Vrienden en vriendin
nen zijn via de Babbellijn verkrijgbaar,
06-nummers beloven sexuele sensaties.
Nieuwjaarswensen verzenden 'we' per fax.
De drive-in-restaurants rukken op; voor
een hap fast-food hoeven 'we' niet eens
meer de auto uit te komen. In de shop-cen
tra is het jagen en jachten met boodschap-
Meteen in januari treedt in de Ver
enigde Staten een president aan, die
acht jaar gezichtsbepalend in de in
ternationale politiek zal blijven: Ro
nald Reagan wordt op 20 januari beë
digd als de veertigste president van
zijn land. Nog datzelfde jaar belijdt
hij zijn geloof in het militarisme en
gelast de produktie van de veelbe
sproken neutronenbom; een wapen,
dat zijn voorganger Jimmy Carter
niet verder had willen ontwikkelen.
In oktober en november worden in
Amsterdam, Brussel, Bonn en Madrid
massale vredesdemonstraties tegen
de plaatsing van Amerikaanse kruis
raketten gehouden.
In West-Europa dient zich een man
aan, die zeer aan het pluche zal hech
ten: op 10 mei wordt Francois Mitter
rand in Frankrijk de eerste socialisti
sche president sinds de Tweede We
reldoorlog.
Regeringsleiders komen onder vuur
te liggen. Op 30 maart loopt Reagan
een schotwond op, en ruim een maand
later - 13 mei - overleeft paus Johan
nes Paulus II een aanslag op het St.
Pieterplein. De president van Egypte,
Anwar el-Sadat, wordt op 6 oktober
tijdens een militaire parade ver
moord; Hosni Mubarak volgt hem op.
Aan het milieufront steeds meer ge
mor. In Duitsland wordt verband ont
dekt tussen zure regen en bossterfte.
Toch blijven wetenschappers opti
mistisch. Op Cape Canaveral wordt
op 12 april voor de eerste keer een
ruimteveer (space-shuttle) gelan
ceerd en in Frankrijk jaagt de super
snelle TGV-trein tussen Parijs en
Lyon koeien de stuipen op het lijf.
In Londen zegt Lady Di op 29 juli ja
tegen de Britse kroonprins.
Middelburg in actie tegen kruisraketten.
penkarren vol light-bier, rechts gedraaide
yoghurt en net-zo-slank-als-je-dochter-
margarine. Want al hebben 'we' haast, ge
zond eten móet. Als het maar vlug kan.
Dus wordt de onbespoten groente in de
magnetron geschoven.
Vrij Nederland hóeft niet langer. Op de
leestafeltjes liggen - naast de Slinger van
Foucault en de Biografie van Sartre; dat
geeft status - glossy tijdschriften met veel
foto's en weinig tekst. Want gelezen wordt
er steeds minder. Geen tijd. 'We' zijn een
volkje van plaatjeskijkers geworden. Zegt
de journalist (hij schrijft onder meer een
modem-leven column in NRC/Handels-
blad en is auteur van de bestseller Turbo
taal) Jan Kuitenbrouwer.
„In de communicatie is de laatste jaren
steeds meer de nadruk komen liggen op
Het Beeld. Dat is ten koste gegaan van
Het Woord. Tijdschriften ruimen steeds
meer ruimte in voor foto's en illustraties,
proberen hun verhaal steeds meer visueel
te vertellen." Leve de vooruitgang? Niet
bepaald, vindt Kuitenbrouwer. „De mees
te dingen zijn nu eenmaal niet in één hap
te snappen. Dat merkten de Egyptenaren
ook toen ze een tijdje met hieroglyphen
gecommuniceerd hadden. Vandaar dat ze
het schrift uitvonden. We gaan weer terug
naar de hieroglyphen en je kunt je afvra
gen of dat vooruitgang is."
'We' zijn een volk van jachtige plaatjeskij
kers geworden. En van afkortingen, slo
gans: vrij veilig; kies exact. De video-clips
doen haasje-over op het flatsquare beeld
scherm. Niet leuk? Dan met de afstands
bediening flits-flats overgeschakeld naar
een ander snel gesneden programma op
Kanaal 16. Wederom: leve de vooruit
gang?
Prof dr T. H. A. van der Voort, verbonden
aan de Leidse universiteit èn auteur van
vele publicaties op mediagebied, heeft
daar zijn twijfels over. Uit enkele onder
zoeken zou de voorzichtige conclusie ge
trokken kunnen worden, dat de Snel-TV
het concentratievermogen aantast. Een
jaar of tien geleden was er in Canada nog
een dorp (noem het Notel) waar, omdat
het achter een berg was gelegen, televi
sie-ontvangst nog onmogelijk was. Uit een
onderzoek bleek, dat de inwoners van No-
tel zich aanzienlijk langer konden concen
treren op bepaalde problemen dan de be
woners van twee dorpen die de zegenin
gen der tv wél kenden. Echter: kort nadat
ook de meeste huiskamers van Notel een
tv was geïnstalleerd, ebde dat verschil
weg. Van der Voort: „De meest simpele
verklaring is, dat de Notellers zich door de
komst van de televisie minder tijd voor
denkspelletjes gunden. Helaas heeft men
verzuimd dit te checken. Maar je kunt ook
denken aan een soort modelwerking van
de tv. Doorgaans zijn tv-programma's
snel gesneden, wordt snel van onderwerp
gewisseld en in de kwis-programma's is de
bedenktijd kort. Dat ademt een andere
sfeer dan een cryptogram waar je in het
weekend eens rustig voor gaat zitten."
'We' zijn veranderd. De burgerman is een
buma geworden, die o zo gewono nog al
tijd met een krokodilletje op z'n polo rond
stapt. Want dat krokodilletje is al lang
niet popi meer. Net als de Nikes. All Star-
basketbalschoenen met een Benetton-
shirt, dat is dè combi. In flitsende flitsende
fluorescerende trainingspakken, de walk
man op het snel gekapte hoofd geklemd,
gaat het op de mountainbike (altijd han
dig als er een brug van de eerste categorie
genomen moet worden) naar aerobics. Oh
wat zijn 'we' reuze trendy. Lijkt het.
Want, zegt prof dr J. Rijsman, hoogleraar
sociale psychologie aan de Katholieke
Universiteit Brabant in Tilburg, in wezen
is er niets nieuws onder de zon. Trends zijn
er altijd geweest. En zullen altijd blijven
bestaan. Mensen hebben, zegt de hoogle
raar, onafhankelijk van de tijd en de cul
tuur waarin ze leven, een fundamentele
behoefte om zich van elkaar te onder
scheiden: in uiterlijk, gedrag of bezit. En,
hoe paradoxaal het ook is, vaak denken ze
zich van de rest te onderscheiden door
zich weer te conformeren aan een ander.
Wat dat betreft is de Rotarian geen haar
beter dan de F-sider. De één zoekt de so
ciale erkenning van z'n naaste omgeving
door een Rotary-speldje op z'n revers te
prikken, de ander door een rookbom op
het voetbalveld te gooien.
Die hunkering om op te vallen is al zo oud
als: de moederschoot. Rijsman: „In de
moederschoot kregen wij allemaal zonder
concurrentie datgene wat wij nodig had
den om te overleven: we werden op onze
wenken bediend met warmte, zuurstof,
voedsel enzovoort. Na de geboorte moes
ten we, om dezelfde voorkeursbehande
ling te blijven ontvangen gedragssignalen
uitzenden: huilen, bewegen. Later blijkt
het nodig iets te gaan 'presteren' om die
voorkeursbehandeling af te kunnen blij
ven dwingen. In een hap-snap samenle
ving hebben we niet te maken met een
fundamenteel ander mens, maar met een
mens die gemakkelijker en in meer diver
se vormen die positieve onderscheidings-
drang kan realiseren, omdat de levens
standaard hoger is en het produktaanbod
rijker."
Iemand nog iets drinken? Nog een
Bucklertje of een Cola-light? Of zullen we
gewoon maar weer 's zo'n gezellig ouwer-
wetse ambachtelijke pils pakken? Ober,
zes grote pilzen. En meteen even afreke
nen, graag. Ai, wat stom. Helemaal verge
ten, geen cash bij me. Moet mij natuurlijk
weer gebeuren: toen ik vanmiddag wat
geld uit de muur wilde halen was ik m'n
pin-code kwijt. Kun je het effe opschrij
ven?
Willem van Dam
(De citaten van Jan Kuitenbrouwer, prof Rijs
man en prof Van der Voort werden genoteerd
tijdens een congres dat het Genootschap voor
Reclame onlangs hield over de hap-snap cul
tuur).
