PZC
Een hoorn op de neus
Houdt maat bij
kinderschoenen
varia DINSDAG 26 SEPTEMBER 1989
hengelen
Kermis
dierelantijnen
Neushoornvogel
natuur
Bereklauw
kanalisatie
Paddestoelen
Uitvoering
Actieplan
Breedtemaat
Voetvorm
r Troeger - tot aan het einde
V van de vorige eeuw - was
je Rijn een van de beste zalm-
•ivieren ter wereld. Jaarlijks
trokken honderdduizenden
volwassen zalmen en zeeforel
len vanuit de Noordzee de ri
der op om te paaien. Dat
beeld is inmiddels helaas ver
leden tijd. De zalmstand in de
Rijn is zienderogen afgeno
men en sinds 1950 zelfs geheel
verdwenen.
rijk, West-Duitsland, Luxemburg en
Nederland. Het overleg vindt plaats
tijdens ministersconferenties die daar
toe regelmatig worden gehouden. In
1987 werd tijdens een ministerconfe
rentie een plan goedgekeurd dat ertoe
moet leiden dat de Rijn in het jaar 2000
weer schoon zal zijn. Het plan kreeg de
naam 'Rijn Actie Plan'. Als symbool
voor de schone Rijn werd de zalm ge-
kozen. In het jaar 2000 moet deze vis
soort weer in de Rijn kunnen leven. En
als de zalm weer in de Rijn kan leven,
zijn er ook volop kansen voor het overi
ge plantaardige en dierlijk leven.
Het project 'Ecologisch herstel van de
zalmstand in het Nederlandse stroom
gebied van de Rijn' is mogelijk ge
maakt door een financiële bijdrage
van het Sandoz Rijnfonds. Dit fonds fi
nanciert projecten in de Rijnoeversta-
ten op het gebied van onderzoek naar
en verbetering van het milieu in de ri
vier de Rijn, Het Sandoz Rijnfonds
omvat 10 miljoen Zwitserse francs
Er zijn niet veel dieren met een
hoorn op de neus. Wij kennen de
neushoorn en een vogelsoort, die
dan ook neushoornvogel genoemd
wordt.
Neushoorns zijn waarschijnlijk in de
Romeinse tijd wel eens naar Europa
getransporteerd, maar daarover be
staat geen zekerheid. De eerste neus
hoorn, na de Romeinen, zette op 20
mei 1515 zijn poten op het vaste land
van Portugal. Een Indiase heerser
had het dier cadeau gedaan aan de
toenmalige koning Emanuel I, die er
een dierentuin op na hield.
Noch Emanuel, noch zijn adviseurs
wisten wat een neushoorn was. Zij
konden slechts het een en ander vin
den in de Natuurlijke Historie van de
Romein Plinius, die beweerde dat
neushoorns en olifanten water en
vuur waren. Teneinde dit te onder
zoeken werd al binnen een maand na
aankomst van het dier, een gevecht
tussen de neushoorn en een olifant
uit Emanuels tuin gearrangeerd: De
olifant nam de benen, brak door de
omheining en ging rustig naar zijn
stal.
Emanuel gaf nog in datzelfde jaar de
neushoorn ten geschenke aan paus
Leo X. Tijdens het transport naar
Rome leed het schip echter schip
breuk, naar men zegt door een woe
deuitbarsting van de neushoorn.
Volgens het verhaal spoelde de neus
hoorn daarna aan, waarna het dier
werd opgezet en alsnog naar Rome
werd getransporteerd.
Van deze neushoorn zou Albrecht
Dürer zijn bekende prent hebben ge
maakt. Helaas werd de eerste schets
gemaakt door een Duitse koopman
die in Lissabon verbleef. De biologi
sche verschillen met het origineel
zijn daarom niet alleen aan Dürer te
wijten.
De tweede neushoorn kwam ook al
in Lissabon aan en wel rond 1579. Na
dat Portugal in 1580 door Spanje was
veroverd mocht het dier met het hof
van Philips II mee naar Madrid. Er
vond toen een ongelukkig voorval
plaats, waarbij de neushoorn een
koets met edelen omvergooide. Hoe
wel niemand werd gewond werd de
neushoorn toch veroordeeld en wel
tot het uitsteken van de ogen en het
afsnijden van de hoorn. Het dier was
eind 1584 nog in leven.
Pas een eeuw later kwam weer een
neushoorn in Europa aan en wel in
1684 als geschenk van een Indiase
vorst aan de Engelsen. Deze Londen-
se neushoorn zoü in 1686 zijn gestor
ven, naar het verhaal wil doordat een
aantal heren uit Oxford wilde weten
hoeveel balen graan een neushoorn
rug kon houden. Een baal te veel
kostte het dier tenslotte het leven.
En Holland zult u zeggen. Die Hol
landers reisden toch ook over de he
le wereld. Wel, de Nederlandse kapi
tein Douwe Mout kocht in Calcutta
een kalfje van enkele maanden oud,
dat op 22 juli 1741 in Rotterdam
werd gedebarkeerd. Het diertje
baarde op de Amsterdamse kermis
korte tijd later zoveel opzien, dat de
kapitein besloot het zeemansleven
vaarwel te zeggen en impresario te
worden. Hij reisde met het dier alle
grote Europese plaatsen af. Het ver
voer geschiedde door middel van
een overdekte wagen, die soms op
slechte wegen door niet minder dan
20 paarden getrokken moest wor
den.
Naar de toenmalige begrippen werk
te kapitein Mout modem. In iedere
plaats waar hij zijn 'Clara'want zo
werd het dier inmiddels genoemd,
tentoonstelde, zorgde hij dat tijdig
overal affiches werden aangeplakt
en plaatste hij advertenties in de
krant. Kapitein Mout zorgde door
zijn vele reizen dat kunstenaars
langzamerhand het foutieve beeld
van Dürer konden verbeteren in een
juistere versie. Er bestaat nog een
kopergravure waaruit blijkt dat Cla
ra op 14 april 1758 op de aanvallige
leeftijd van 21 jaar in Londen is over
leden.
Toen was de neushoorn een bijzon
derheid, tegenwoordig huisvest elke
dierentuin wel één of twee van deze
dieren. In het land van herkomst zijn
ze thans een bijzonderheid aan het
worden. Ze zijn bijna uitgestorven,
alleen omdat sommige verdwaasden
veel geld willen geven voor de hoorn,
die potentieverhogend zou werken,
als hij in gemalen toestand wordt ge
consumeerd.
Er is echter nog een bijzonderheid
met een hoorn op de neus. Het is de
neushoornvogel. Het dier is niet al
leen bijzonder lelijk, maar het
maakt ook een bijzonder geluid. Zo
ongeveer of een ouderwetse locomo
tief langsdendert.
Bovendien heeft het een bijzondere
wijze van broeden. Het metselt zich
zelf in om de eieren uit te broeden.
Verschillende soorten hebben nog
een uitsteeksel boven de zeer forse
snavel, dat er zeer zwaar uitziet,
maar door de piepschuimachtige sa
menstelling bijna niets weegt. Mis
schien wel gelukkig, want piep
schuim laat zich nauwelijks verma
len tot poeder om de potentie te ver
hogen. De neushoornvogel heeft ge
luk.
Iz. M. de Klerk
Gegevens o.a. uit de verzameling van L.
C. Rookmaker en de tentoonstelling in het
Natuur Museum, Westzeedijk 345 te Rot
terdam. Geopend op werkdagen van 10
tot 16 uur. Tel. 010-4364222).
De grote bereklauw kan flinke huidirritaties veroorzaken.
vers lid van de Nederlandse Mycolo-
gische Vereniging zag dat professio
nele paddestoelenkenners allerlei
paddestoelen onbekommerd in de
mond namen en kauwden. Via de
smaak werd vastgesteld tot welke
soort of soortengroep het 'proef
monster' behoorde. Nota bene ook
bij paddestoelen waarvan je op de
vingers kon natellen dat ze zwaar
vergif zouden kunnen bevatten!
Toen na verloop van tijd nog geen der
excursiedeelnemers sardonische
trekjes vertoonde, waagde ik een
vraag over hun roekeloze gedrag. Is
er misschien een algemeen kenmerk
waaraan je bij voorbaat kunt vast
stellen of een paddestoel giftig is?
Dat bleek niet zo te zijn. Maar zolang
een paddestoel maar niet wordt door
geslikt levert smaakdeterminatie
geen gevaar op, zo werd mij verze
kerd. De supergiftigheid van padde
stoelen hoort thuis in de categorie
verhaaltjes van een-zuurtje-wat-je-
op-de-straat-vindt-daar-heeft-een-
hondje-op-gepiest. Toch moet ik nog
altijd een gevoel van weerzin over
winnen om al proevend vast te stel
len of een Russula nou bitter of mild
van smaak is (Je zult je maar verslik
ken!).
Trouwens, de giftigheid van padde
stoelen mag dan minder groot zijn
dan vaak verondersteld wordt, het
blijft toch oppassen. Wie in het wild
champignons verzamelt kan heel ge
makkelijk tussen alle eetbare exem
plaren een giftige soort meenemen.
Veel paddestoelen kunnen alleen
met zekerheid op naam gebracht
worden via microscopisch onder
zoek. En zelfs dan komt men nog voor
verrassingen te staan. De kale inkt-
zwam bijvoorbeeld is een soort die
zonder bezwaar kan worden gegeten.
Maar als bij de maaltijd een alcoho
lisch drankje wordt genuttigd zijn de
gevolgen erg vervelend.
Ook bij groene planten is er geen re
den om de giftigheid als een lacher
tje af te doen. Zo duiken er regelma
tig berichten op van mensen die
pijnlijk hebben kennisgemaakt met
de reuzenbereklauw. Dat is een van
oorsprong Oosteuropese soort die
wel een meter of drie hoog wordt. De
reusachtige, fraai symmetriche wit
te bloeischermen maken dat de
plant vanuit het wild nogal eens
wordt overgebracht naar de tuin. En
dat leidt later vaak tot moeilijkhe
den.
Zalm en zeeforel weer
terug in de Rijn
Gewapende
planten
De belangrijkste paai- en opgroeige-
bieden van de Rijn-zalm lagen in het
bovenstroomse gebied van de Rijn.
Ook in de stroomafwaarts gelegenzij-
rivieren en beken plantte de zalm zich
voort. De paai- en opgroeigebieden
van de zeeforel lagen minder stroom
opwaarts.
In de vorige eeuw begon men met
werkzaamheden die de waterafvoer
van de rivier moesten verbeteren.
Naast de steeds drukker wordende
scheepvaart zou ook de energievoor
ziening door waterkracht daarvan
moeten profiteren. Over de gehele
lengte van de rivier werden zo talloze
bochten afgesneden en vele stuwen en
sluizen aangelegd.
Om te kunnen voorzien in de toegeno
men behoefte aan zand en grind, werd
de winning van deze delfstoffen uit de
rivieren uitgebreid. Daarmee verdwe
nen echter ook belangrijke paai- en op
groeigebieden van de zalm en de zeefo
rel. Toen in de loop van deze eeuw ook
de waterkwaliteit van de Rijn aanzien
lijk verslechterde, was het met de zalm
en de zeeforel in de Rijn snel gedaan.
In het begin van de jaren vijftig werd
de laatste zalm op de Rijn in Neder
land gevangen.
De neushoorn.
In de oudheid groeide op het eiland
Sardinië een plant waar je maar
beter niet van eten kon. Wie dat deed
kreeg te kampen met spiertrekkin-
gen en verlammingsverschijnselen.
Herba Sardoa heette de plant, wat
zoveel betekent als Sardinisch
kruid. Van de naam van deze plant is
het woord sardonisch afgeleid. Wie
het kruid at kreeg immers sardoni
sche gelaatstrekken.
Ook in de plantkunde leeft het woord
sardoa voort. De behaarde boter
bloem, in Zeeland een heel gewone
weideplant, heet met zijn weten
schappelijke naam Runanculus sar-
dous, omdat de plant verlammings
verschijnselen kan veroorzaken. Ook
alle andere soorten boterbloemen
zijn min of meer giftig. De blaartrek
kende boterbloem, een soort die vaak
te vinden is op natte voedselrijke
gronden, kan bij langdurige aanra
king blaren en andere huidirritaties
veroorzaken. Bedelvolk en ander ge
boefte maakte daar handig gebruik
van. Om er deerniswekkend uit te
zien wreven zij met het blad van de
blaartrekkende boterbloem over hun
huid totdat er blaren op kwamen.
Het plantje kreeg - en heeft nog
steeds - de latijnse naam Ranuncu
lus sceleratus: boevenboterbloem.
In weilanden waar niet al te kwistig
met bestrijdingsmiddelen wordt om
gesprongen, blijkt de de giftigheid
van boterbloemen zonneklaar. Het
vee mijdt de planten zorgvuldig. De
omringende planten worden wel
voortdurend weggegraasd, zodat de
concurrentiepositie van de boter
bloemen steeds florissanter wordt.
En zo kan het gebeuren dat een wei
land na verloop van tijd helemaal
overdekt is met boterbloemen. Dan
nog is het niet nodig om direct naar
de gifspuit te grijpen. Door een paar
jaar hooien in plaats van beweiden
kunnen de concurrentieverhoudin
gen flink veranderen ten koste van de
boterbloemen. Tussen haakjes: het
gif in de boterbloemen gaat er na het
maaien uit. Boterbloemenhooi kan
zonder gevaar gevoerd worden.
Boterbloemen eten doet niemand en
om blaren te krijgen via huidcontact
met de plant moet men de huid gron
dig en langdurig inwrijven. Vandaar
dat de giftigheid van boterbloemen
bij het grote publiek nauwelijks be
kend is.
In schrille tegenstelling daarmee is
de reputatie van paddestoelen. Het
werd ons van jongsaf ingepeperd om
paddestoelen niet aan te raken. Als
dat onverhoopt toch gebeurde, dan
moesten wij eerst flink de handen
wassen voordat er overgegaan kon
worden tot de orde van de dag. Groot
was mijn ontzetting toen ik als kers-
De bladeren en (vooral) de stengels
bevatten een giftige stof die voor fik
se huidirritaties kan zorgen. Meestal
heeft iemand die een bereklauw aan
raakt nergens last van, maar als na
aanraking de huid aan fel zonlicht
wordt blootgesteld begint de ellende.
Er verschijnen hardnekkige blaren,
die meer dan een halfjaar stand kun
nen houden. Het effect op de huid
wordt wel vergeleken met dat van
teer.
Vergiftingsgevallen die worden ver
oorzaakt door wilde planten roepen
vaak hysterische reacties op. Zo ging
een gemeente in Gelderland er dit
jaar toe over om overal de bereklau-
wen om te slaan en te verwijderen.
Aanleiding was het feit dat kinderen
die bladeren en stengels van be-
reklauwen hadden afgerukt om daar
mee een hut te bouwen 'verwond' ge
raakt waren. Kennelijk vond de ge
meente het uitroeien van een wilde
plant te verkiezen boven het waar
schuwen tegen vandalisme waaron
der die plant te lijden had.
Het feit dat sommige planten gewa
pend zijn tegen koeienvraat, smulpa
pen of baldadige jochies is voor ons,
van de natuur vervreemde twintig-
ste-eeuwers, vaak een complete ver
rassing. Zo'n verrassing kan soms bij
zonder onaangenaam zijn.
ChielJacobusse
Het allerbelangrijkste bij het ko
pen van schoenen is de maat. Bij
na alle kinderen komen met gezonde
voeten op de wereld. Na onderzoek is
gebleken dat een derde van de school
kinderen zwakke voeten en soms af
wijkingen aan de voeten hebben.
Vaak is dit een gevolg van het dragen
van slecht passende schoenen.
houden). Knip deze 'voetvormen' uit.
Je kunt ze gebruiken om te zien of de
oude schoenen nog passen, maar zeker
ook om van nieuwe schoenen de maat
te controleren. Vóór het kartonnetje
moet een ruimte van anderhalve centi
meter zijn tot de neus van de schoen,
dit is of lijkt veel, maar pas dan houd je
(ruim 13 miljoen gulden) en onder
steunde al meer dan twintig projecten
in Zwitserland, West-Duitsland,
Frankrijk en Nederland. Doel van het
project is te onderzoeken hoe de zalm
en de zeeforel weer terug te brengen
zijn in het stroomgebied van de Rijn.
Rekening houdend met de gebruiks
functies van de Rijn voor waterafvoer,
transport en energievoorziening, zal
een herstel tot de aantallen van de
vroegere zalmpopulatie niet mogelijk
zijn. Door middel van een integrale en
internationale aanpak wordt wel een
gedeeltelijk herstel mogelijk geacht.
Het project begint deze maand, heeft
een looptijd van 3,5 jaar, en omvat de
volgende fasen:
1: Het in kaart brengen van de milieu-
eisen van de zalm en de zeeforel.
2: De opstelling van een knelpunt-ana
lyse in verschillende wateren.
3: Het ontwikkelen van inrichtings
maatregelen ten behoeve van migra
tiewegen en het paai- en opgroeige-
bied.
4: De herintroductie van de zalm en de
zeeforel.
5: Evaluatie, strategie-ontwikkeling
en verdere uitvoering.
Het project zal zowel nationaal als in
ternationaal een grote mate van sa
menwerking vergen. Voor de uitvoe
ring van het project wordt in Neder
land samenwerking gezocht met het
ministerie van Landbouw en Visserij,
het ministerie van Verkeer en Water
staat en het ministerie van Volkshuis
vesting, Ruimtelijke Ordening en Mi
lieubeheer. Daarnaast zal overleg
plaatsvinden met de regionale en lan
delijke visserij-organisaties en met lo
kale waterbeheerders. In internatio
naal verband zal samenwerking wor
den gezocht met de bij het 'Rijn Actie
Plan' betrokken instanties en organi
saties, waarbij in de eerste plaats
wordt gedacht aan de Internationale
Commissie ter Bescherming van de
Rijn (IKSR).
Nu maar hopen dat al deze inspannin
gen tot resultaat mogen leiden.
Constand van Schelven
De waterkwaliteit van de Rijn is al vele
jaren onderwerp van overleg tussen de
Riinoeverstaten Zwitserland, Frank-
Het uitzetten van jonge zalm en zeeforel in een beek.
De neushoornvogel.
Schoenen passen is echter een lastig
karwei. In veel schoenenzaken prijkt
tegenwoordig prachtige meetappara
tuur die de indruk wekt dat het tegen
woordig allemaal een stuk gemakkelij
ker is een passende schoen voor uw
kroost te vinden.
Niets is minder waar. De nu gangbare
voetmeetapparaten zijn niet nauw
keurig genoeg. Ieder merk heeft zijn ei
gen apparaat ontwikkeld. Helaas be
tekent dit dat meten van maat 28 bij
merkapparaat A niet geldt voor die
leuke rode schoen maat 28 van merk C.
De onderlinge verschillen in maten
tussen diverse merken kunnen oplo
pen tot een hele maat.
Een poging om orde in deze chaos te
scheppen door middel van een inter
nationaal gestandaardiseerd maat-
stelsel, Mondopoint genaamd, is voor
lopig helaas mislukt. Schoenen kopen
zonder je 'bereidwillige' kleuter, om
dat u zijn of haar maat weet is dan ook
uit den boze.
Met de bovenstaande term maat
wordt de lengtemaat van de schoen
bedoeld.
Kijken we echter naar de breedtemaat
dan is het nog droeviger gesteld.
Schoenen van merken, die maar één
breedtemaat kennen, vallen steeds erg
breed. Dit met het idee dat wanneer er
een brede voet in kan er in ieder geval
ook een smalle voet in kan. In de wijd-
tematen zitten afwijkingen van enkele
millimeters tot een hele centimeter.
Wil je toch een zo goed mogelijk pas
sende schoen voor je kind kopen dan
vergt dit enige huisvlijt. Laat je kind
met blote voeten op een kartonnetje
gaan staan (bijvoorbeeld een schoe
nendoosdeksel) of teken met een pen
of potlood langs de rand van de blote
voeten (pen loodrecht op het karton
goed rekening met de groei van de
voet.
Wat de breedte betreft: goed opletten
of de schoenen aansluiten rond de hiel
en op de wreef, zodat de voet niet voor-
of achteruit kan schuiven. Opzij ach
ter mag de schoenrand niet tegen de
knobbel van de enkel komen; dat kan
pijnlijk worden bij het lopen. Bij een
vetersluiting mag je de randen van de
sluiting niet tegen elkaar kunnen trek
ken dan is de schoen te wijd/breed.
In een goede schoenwinkel zullen ze al
le tijd voor u en uw kind nemen. Ze zul
len de computergestuurde meetappa
ratuur met verstand gebruiken en de
betrekkelijkheid ervan inzien.
Maar bovenal zullen ze het een eer vin
den een kind met goed passende
schoenen de winkel te laten verlaten
omdat ze evenals u belang hechten
aan goede voeten.
De voetkartonnetjes kunt u in zo'n
winkel zonder schroom te voorschijn
halen en zij zullen samen met u de kar
tonnetjes in de diverse modellen frie
melen, want behelpen is het nog
steeds.
M. Wijnen,
jeugdarts GGD Zeeland.
De Organisatie ter Verbetering van de
Binnenvisserij (OVB) begint nu met
een project dat ertoe moet bijdragen
de zalm en de zeeforel terug te brenen
in de Rijn.
De uitvoering van dit project 'Ecolo
gisch herstel van de zalmstand in het
Nederlandse stroomgebied van de
Rijn' is mogelijk gemaakt door het
Sandoz Rijnfonds, een door het che
misch farmaceutich concern Sandoz
ingesteld fonds dat projecten finan
ciert op het gebied van onderzoek naar
en verbetering van het milieu in de
Rijn.
