PZC
W esterschelde-oe ververbinding
33 jaar Modderlandse fragmenten
provincie ZATERDAG 26 AUGUSTUS 1989 1 6
'MET TELEURSTELLING EN VERONTWAARDIGING'
1974;
i98i;
1982!
1986!
1983 Kroes 'schrikt' van een nog
1987
1Q 7 /I Qf?nzeeuwse ka"
1 Q*79 Zeeland bombardeert Den
A i /WHaag met moties en brie
ven. De vijf Oost-Zeeuwsvlaamse ge
meenten: welvaart en welzijn in
Zeeuwsch-Vlaanderen hangen zoda
nig van de WOV af dat 'elk uitstel on
aanvaardbaar kan worden geacht'.
1 QR11
Honds voelen de Zeeuwse bestuurders zich
in Den Haag behandeld, op die gedenk
waardige woensdagmiddag, 12 januari 1983, als
4e ministers Smit-Kroes en Ruding - kersverse
vertegenwoordigers van Nederlandse eerste 'no
nonsense' kabinet - hen botweg naar huis stu
ren. Ze moeten, luidt de boodschap, die vaste
Westerschelde-oeververbinding nu maar eens
uit hun hoofd zetten. „Het is onverantwoord".
Eén zinnetje dat een streep haalt door meer dan
een kwart eeuw lobbyen, onderhandelen, af
spraken maken en overeenkomsten opstellen.
Terug in het provinciehuis, zetten de bestuur
ders een reactie op papier. „Met grote teleurstel
ling en verontwaardiging...". Het is een stan
daardzinnetje geworden dat deze maand op
nieuw uit het computer-tekstbestand is gehaald.
Om de gevoelens uit te drukken over de 'onbe
hoorlijke' manier waarop de ministers Smit-
Kroes en Ruding voor de tweede keer een plan
voor een WOV hebben getopedeerd.
Hooggespannen verwachtingen de bodem inge
slagen? Regeren in Modderland, heet een ruim
vijf jaar geleden verschenen boekje, waarin de
politicoloog Aquina -na 'diepgaand onderzoek'-
de conclusie trekt dat de Zeeuwse bestuurders
bijna dertig jaar lang 'met oogkleppen hebben
gelopen'. Ze hebben al die tijd 'tegen beter weten
in' geprobeerd de WOV tot stand te brengen.
Weliswaar doet Den Haag steeds 'mooie belof
ten', maar in officiële stukken worden die steeds
zo geformuleerd dat ze op het 'moment suprème'
tot niets blijken te verplichten.
De PZC duikt vandaag de archieven in. 33 jaar
modderlandse fragmenten op een rijtje.
1 Q K De provinciale werkgroep
A O O Deltawerken Zeeland pre
senteert een 'schema studie-objecten'.
Daarin komt een vaste Westerschel
de-oeververbinding voor als 'essen
tieel element van een centrale noord
zuid-verbinding tussen de dichtbe
volkte zeehaven- en industriegebieden
in noord-west-Europa'. Er wordt onge
remd over economische groei gefanta
seerd. Zeeland, zo laten grote cirkels
op landkaarten zien, is zo centraal ge
legen dat de provincie zelf zich binnen
de kortste keren ook tot zo'n reusach
tig zeehaven- en industriegebied kan
ontwikkelen. De aanleg van WOV, dan
nog VOW genoemd, dient derhalve een
(inter)nationaal belang. Mooi meege
nomen dat zo'n verbinding meteen
ook Zeeuwsch-Vlaanderen uit een 'iso
lement' verlost. De bestaande veerver-
bindingen zijn niet meer van deze tijd.
Rest alleen nog de klus om ook de
landsregering voor de oeververbin
ding te winnen. Dat zijn de gedachten
als de Zeeuwse lobby een aanvang
neemt.
Aï/O Aï/OUmerleden
dringen er jaar op jaar bij de Haagse
bewindslieden op aan om het Zeeuws
itiee eens uit te werken en van een kos
tenraming te voorzien. Maar de rege
ring heeft urgentere, en bovenal ook
minder kostbare projecten op het lijst
je staan. Minister Van Aartsen (ver
keer en waterstaat) weigert ook maar
iets te ondernemen.
1 Q A Minister Korthals (verkeer
At/O "en waterstaat): ,,De erva
ring leert dat te vroeg gemaakte plan
nen op het ogenblik dat zij verwezen
lijkt moeten worden als verouderd
moeten worden beschouwd."
Q/J -| Eindelijk enig respons. Mi-
At/OA nister Korthals (verkeer en
waterstaat) heeft een schetsje laten
maken. Er ligt een met de lósse pols
geschreven prijskaartje bij: 400 mil
joen gulden. Gezien de grote hoeveel
heden belangrijker werk, waaronder
de uitvoering van het Deltaplan, ziet
de minister geen aanleiding de studie
'verder te verdiepen'.
-j QDQHet Economisch Techno-
A O O logisch Instituut voor Zee
land (ETI) presenteert berekeningen
die 'bewijzen' dat een VOW rendabel
zou zijn.
■1 Eindelijk, na acht jaar lob-
Aï/O A by en, verschijnt de VOW
op de Haagse politieke agenda. Minis
ter Van Aartsen (verkeer en water
staat) is 'overtuigd' dat de VOW er zal
komen. Maar wanneer? Hij wil alvast
wel meewerken aan een studie die
moet uitwijzen waar zo'n verbinding
het best kan worden aangelegd.
1Qfi«Het rijk maakt weinig
At/O I haast met de toegezegde
tracé-studie. Twee initiatieven zetten
druk op de ketel:
- De Terneuzense directeur van het
Gentse aannemersbedrijf De Meyer, ir
J. Korbee, is begeesterd teruggekeerd
van een Antwerpse lezing over plan
nen voor een Frans-Engelse Kanaal
tunnel. Hij bedenkt een WOV-plan en
roept de bouwers van de Zeelandbrug
bijeen. Deze aannemerscombinatie,
waarin alle groten uit de Nederlandse
en Belgische weg- en waterbouwwe
reld- begint het plan uit te werken.
- Het bedrijfsleven uit de regio's Ant
werpen, Gent, Zeeland en Rotterdam
verenigt zich, samen met vele andere
belangenorganisaties in een pressie
groep: de Stichting Vaste Oeverver
binding Westerschelde.
■J Q£QEr lijkt nu toch schot in de
A *7 O O zaak te komen. Korbees
aannemersgroep, de Combinatie Wes
terschelde, overhandigt minister Bak-
ker (verkeer en waterstaat) een kos
tenraming: 500 a 600 miljoen gulden.
De verbinding kan er binnen zeven
jaar zijn. De plannenmaker koersen
aan op een centraal gelegen VOW Ter-
neuzen-Ellewoutsdijk. Alleen op die
plaats, zeggen ze, kan zo'n verbinding
een internationale rol spelen.
Minister Bakker ziet er wel wat in,
maar komt later in het jaar met een
zeer onaangename verrassing: een
centraal gelegen VOW is te duur,
vooral omdat nogal wat technische
problemen zijn te overwinnen. Hij
kiest daarom voorlopig voor een tra
cé Kruiningen-Perkpolder. Groot
misbaar in Zeeland.
-| Q/?Q De Zeeuwse staten beslui-
Aï/Oï/ten toch maar akkoord te
gaan met een tracé Kruiningen-Perk
polder. 'Liever een half ei dan een lege
dop'. Maar de pressiegroep, Stichting
VOW, heeft al een voor die tijd zeer lu
xe brochure bij de drukker liggen,
waarin nog wordt uitgegaan van een
centraal tracé. Het autoverkeer, voor
spelt de brochure, groeit ze snel dat
een VOW (inclusief handhaving van
het veer Vlissingen-Breskens) al vroeg
in de jaren tachtig winstgevend zal
zijn.
- Minister Bakker heeft, blijkens een
uitspraak tijdens een lunchbijeen-
komst, geen enkele twijfel meer: „Van
af dit moment gerekend over acht jaar
(1977 dus) zal de VOW aan het verkeer
kunnen worden vrijgegeven,"
1 Ql^ll Rijkswaterstaat blijkt, zes
At/ Ajaar nadat de VOW op de
politieke agenda terecht is gekomen,
nog steeds niet erg geïnteresseerd.
Maar de dienst maakt nu toch aanstal
ten een bestek klaar te maken. Daar
toe sluit Rijkswaterstaat een bijstand
overeenkomst met de aannemerscom
binatie. Gaat het project onverhoopt
niet door dan kunnen de aannemers
geen aanspraak maken op een onkos
tenvergoeding.
I AW1 Een NV VOW, zo beslist
AcF 4 Ahet provinciebestuur,
moet de oeververbinding gaan exploi
teren. De provincie is voor 98 procent
eigenaar. De gemeenten Hontenisse
en Reimerswaal mogen ook meedoen,
elk voor 1 procent. De NV VOW kan
het benodigde geld voor de bouw van
de oeververbinding pas lenen als het
rijk garant staat voor het risico. Die
constructie schiet het ministerie van
financiën in het verkeerde keelgat.
Het te lenen bedrag is groter dan de
hele jaarbegroting van het ministerie
van Verkeer en Waterstaat.
1 AW1 De nieuwe minister Drees
Al? A(verkeer en waterstaat)
zorgt voor grote commotie als hij be
nadrukt dat de komende regeringsbe
slissing ook negatief kan uitvallen. Er
liggen elders, vooral in de grote steden,
nog zoveel andere plannen. Zeeland
maakt zich op voor 'nog grotere actie'.
-< AWQ Drs M. C. Verburg, direc-
At/ I Oteur van het ETI-Zeeland
en voorzitter van de pressiegroep,
Stichting VOW, brengt het 'Dossier
VOW' naar de vaste kamercommissie
voor verkeer en waterstaat. Daaruit
blijkt: de tunnel-brug kost meer dan
gedacht (800 miljoen) en de verkeers-
prognoses zijn wat te optimistisch ge
bleken. Maar met de rentabiliteit, al
dus het dossier, zit het nog wel goed.
Het rijk dient daarbij te bedenken dat
rond 1980 de Frans-Engelse kanaal
tunnel in gebruik komt. Of de kamer
commissie er maar even bij de minis
ter op aan wil dringen nu eindelijk 'het
licht op groen te zetten'.
Oliecrisis. Tekenen van
:een naderende economi
sche teruggang. In het kabinet Den
Uyl ontbrand een felle strijd. Minister
Westerterp (verkeer en waterstaat) wil
met alle geweld een gunstige beslis
sing forceren. Minister Duisenberg (fi
nanciën) probeert een dergelijk be
sluit met alle mogelijke middelen te
gen te houden.
"I November. Een feestelijk
Aï/ I O bericht uit Hulst. Wester
terp heeft daar gezegd: de WOV komt
er. December. Duisenberg fluit Wes
terterp terug. De kapitaalmarkt laat
een VOW niet toe. Bovendien: het ren
dement is veel te laag.
1 kabinet Den Uyl be-
At7 O sluit tot een 'heroverwe
ging'. Het vraagt het Centraal Plan
Bureau om advies uit te brengen over
de 'economische vooruitzichten op
middellange termijn'.
-I QWW Westerterp stelt 'definitief
Aï/ 4 i het tracé Kruiningen-
Perkpolder vast.
1 QWQ Het kabinet Van Agt start
At/ 4 O met een kloek'principebe
sluit'. Er komt een VOW. „De bouw be
gint in 1981 of zo veel eerder als de kapi
taalmarkt en de arbeidsmarkt dat toe
staan." In de kleine lettertjes staat dat
alle betrokken partijen het eerst nog
wel eens moeten worden over de 'nade
re uitwerking'. Een kniesoor die daar
op let.
"I Q *7 Q vice"Preinier Wiegel
At/ I t/meent dat de noest
voortonderhandelende Zeeuwen een
aansporing verdienen: „De regering
it/Ol Vlaanderen doet een actie
groep van zich spreken. Altijd is aan
genomen dat -uitgezonderd een te ver
waarlozen minderheid van milieu-fa
natici- vrijwel de gehele bevolking
naar een VOW hunkert. Dat blijkt een
misvatting. De werkgroep VOW-Nee
presenteert in Terneuzen een folder
over 'Tien jaar eenzijdige voorlich
ting'. De actievoerders zijn vooral be
ducht voor een te grote aantasting van
milieu en rust, natuur en volkskarak
ter. Zeeuwsch-Vlaanderen, 'onderdeel
van het Europese vasteland' zou zich
helemaal niet geïsoleerd voelen.
September 1986: Nieuw elan. De president-directeur van de Nationale Investering Bank, drA. van der Zwan, presenteert
het plan voor de bouw van een hangbrug Temeuzen-Ellewoutsdijk. Links de commissaris van de koningin dr C. Boertien.
Rechts WOV-gedeputeerde drs R. C. E. Barbé.
heeft definitief besloten. Daaraan kan
niet getornd worden."
"1 QQnDe onderhandelingen sle-
Aï/ÖUpen zich voort. Het rijk
meldt almaar stijgende kosten (rente
stand) en almaar negatiever uitpak
kende verkeersprognoses. De VOW
moet worden afgeslankt tot een twee-
baansweg. De provincie gaat daarmee
akkoord en toont zich bereid desnoods
zelf enkele miljoenen guldens per jaar
beschikbaar te stellen. Dat voorne
men lekt al snel uit.
Precies op het moment dat zowel de
kapitaalmarkt als de arbeidsmarkt
de WOV binnen bereik brengen, werpt
Staatssecretaris De Koning (finan
ciën) een nieuwe barrière op. Hij heeft
toevallig net ontdekt dat de VOW
BTW-plichtig is. Dat maakt het pro
ject vrijwel onhaalbaar. Zelfs de
Tweede Kamer vindt nu dat de rege
ring 'formeel' niet netjes heeft gehan
deld. Maar de kamermotie bevat
slechts een zwakke hint: het overleg
moet worden heropend.
-I QQ-I Januari. De gemeente
A O A Hontenisse steekt de vlag
uit. Het dagelijks provinciebestuur
('het verheugt ons bijzonder') meldt
dat een akkoord is bereikt met de mi
nisters Tuijnman (verkeer en water
staat) en Van der Stee (financiën). 25
jaar lobbyen en touwtrekken zijn be
kroond met 'definitieve financiële
overeenstemming'. De spa kan nog
voor 1 juli 1983 in de grond. Het rijk
staat financiëel garant en brengt bo
vendien geld in dat vrijkomt door de
opheffing van het veer Kruiningen-
Perkpolder. Het veer Vlissingen-Bres
kens mag blijven varen. Bij tegenval
lende exploitatie moet de provincie
jaarlijks minimaal 2,5 miljoen en
maximaal 4 miljoen gulden bijdragen.
De provincie heeft nog iets moeten
toezeggen: in uiterste nood kan het
toltarief maximaal met 30 procent ex
tra worden verhoogd.
Er zijn aan deze deal uiteraard wel eni
ge voorwaarden verboden: de rente
stand moet lager zijn dan 10 procent;
de planologische procedures (vergun
ningen) moeten zijn afgerond. En er
moeten nog 'enkele details nader wor
den uitgewerkt'. Geen enkel pro
bleem, zo wuift het dagelijks provin
ciebestuur de vraagtekens weg.
1988.. Minister Smit-Kroes: „Ik ben ervan overtuigd dat de WOV er toch komt.'
Maart. Enquêtes hebben
.tot nu toe uitgewezen dat
een behoorlijke meerderheid van de
Zeeuws-Vlamingen de VOW van harte
toejuicht. De IJzendijkse dierenarts
Pol van de Vijver probeert het tegen
deel aan te tonen. Hij laat een enquête
formulier afdrukken in een huis-aan-
huisblad en krijgt ruim 6.500 formu
liertjes terug. 58,3 procent van de in
zenders spreekt zich uit tegen de WOV.
„Pure onzin", zeggen de bestuurders.
-| AQ1 November. De nieuwe mi-
Aï/O A nister Zeevalking (verkeer
en waterstaat) komt met een beden
king. Het verkeer groeit veel minder
dan verwacht. Hij wil eerst nieuwe ver
keersprognoses laten maken. Het
coördinatie-orgaan van de Zeeuwse
milieu- en natuurbeweging grijpt de
planologische procedures aan om het
VOW-project te dwarsbomen.
maire ministers Zeevalking
en Van der Stee tonen zich, zo vlak
voor hun vertrek, de beroerdste niet.
Ze gaan akkoord met. wat het provin
ciebestuur een 'definitieve concept
overeenkomst' noemt. „Louter nog
een kwestie van agenda's trekken en
handtekeningen zetten", zegt Zee-
lands pasaangetreden VOW-gedepu-
teerde Barbé luchtigjes. De tegenstan
ders van het VOW-project lachen in
hun vuistje. Want het is hun niet ont
gaan dat de demissionaire ministers
natuurlijk niet zijn vergeten een uit
drukkelijk voorbehoud te maken: her
overweging door een nieuw kabinet.
En er is nog een tweede voorbehoud:
de bezwaarschriften van de milieu-or
ganisaties moeten voor 1 juni van het
eerstvolgende jaar afgehandeld zijn.
-J AQQ Januari. Het hoge woord
A «7 O O komt eruit. Het nieuwe ka
binet Lubbers zegt 'nee' tegen de
VOW. De ministers Smit-Kroes (ver
keer en waterstaat) en Ruding (finan
ciën) ontbieden het dagelijks provin
ciebestuur dat verbitterd en ontgoo
cheld kennis mag nemen van het dé
masqué: nieuwe, 25 procent lagere ver
keersprognoses maken de VOW tot
een 'onverantwoord' project. Het pro
vinciebestuur beroept zich op de eer
der gemaakte afspraken. En het sput
tert tegen dat daarbij al rekening is ge
houden met 20 procent lagere progno
ses. Het is aan dovemansoren gericht.
verder afgeslankt VOW-project waar
mee de provincie een laatste poging
waagt. Ze verwijt het provinciebe
stuur te sjoemelen met veiligheidsnor
men.
April. Gedeputeerde Barbé erkent:
„We hebben 'n hersenschim nage
jaagd. We moeten onze energie niet
meer op deze zaak richten."
1 QQ£Mei Nieuw elan. De plan-
At/O O nen voor een Frans-Engel
se kanaaltunnel lijken nu toch door te
gaan. Een Europa zonder grenzen
wenkt. De oude gedachte aan een cen
traal gelegen tracé wordt weer opge
pakt. Het provinciebestuur toont zich
bereid de beide veren op te offeren
voor een vaste oeververbinding, deze
keer WOV genoemd. Tussen Vlissin-
gen en Breskens zou misschien nog
een voetveer mogelijk zijn.
Neder
landse staalaanhemers
Hollandia Kloos en Grootint dienen
zich aan. Samen met de Nationale In-
vesterings Bank bieden ze de provin
cie een hangbrug aan, te bouwen op
een centraal tracé Terneuzen-Elle-
woutsdijk. De overheid hoeft niet ga
rant te staan. De aannemers zijn be
reid om zelf de brug te exploiteren met
kapitaal uit de privé-sector. Daartoe
richten ze de Tolbrug Exploitatie
maatschappij (TBM) op. Van het rijk
wordt alleen een jaarlijkse bijdrage
van 34 miljoen gulden verwacht, enke
le miljoenen meer dan het rijk nu aan
de veren kwijt is. Van de provincie
wordt een jaarlijkse bijdrage van 4 mil
joen verwacht.
De Antwerpse havenautoriteiten la
ten meteen protest horen: de brug (50
meter boven het water) zou het recht
van de Belgen op vrije doorvaart in ge
vaar brengen.
Oktober. Minister Smit Kroes staat 'in
principe sympathiek' tegenover het
plan.
November. De Aannemerscombinatie
Westerschelde, ontwerper van de
vroegere WOV-plannen, blijft niet
achter. De combinatie richt de Ex
ploitatiemaatschappij Westerschelde
(EW) op en houdt zich beschikbaar om
op afroep elk gewenst ontwerp te le
veren, maar dan van een soort (tunnel
of tunnel-brugcombinatie) waar Ant
werpen mee akkoord kan gaan.
1969.. Minister Bakker: WOV kan in
1977 aan het verkeer worden vrijgege
ven.
Februari: Een brug, kos
ten bijna 700 miljoen, lijkt
wat goedkoper dan een tunnel. Voor
keur voor een (kruisingenvrije) ont-
sluitingsweg richting Sloegebied. De
financiering van de WOV wordt daar
door wat moeilijker, maar het land
schappelijk waardevol gebied in de
Zak van Zuid-Beveland kan 'zo veel
mogelijk' worden gespaard. Milieu-or
ganisaties tekenen desalniettemin op
voorhand al bezwaar aan.
Maart. Minister Smit-Kroes kent de
Belgische eisen nog niet. Ze vindt
overleg met België pas zinvol als een
pasklaar en haalbaar plan op tafel ligt.
Gedeputeerde Barbé concludeert: al
leen het centraal tracé direct ten oos
ten van Terneuzen-Ellewoutsdijk is
betaalbaar; het heeft alleen zin om
met de plannen verder te gaan als de
minister de volgende maand de ge
vraagde rijksbijdrage toezegt.
April. Smit-Kroes zegt niet meteen ja.
Ze belooft te bevorderen dat in het na
jaar een kabinetsbesluit valt. De pro
vincie moet eerst met meer uitgewerk
te plannen komen.
1 QfiöFebruari' Er wordt nog
A O O steeds onderhandeld. Mi
nister Smit-Kroes zegt een rijksbijdra
ge toe van maximaal 30 miljoen per
jaar (geïndexeerd), 4 miljoen minder
dan gevraagd.
Maart. De provincie is bereid om zelf
dieper in de beurs te tasten, onder
meer door een hoger toltarief toe te
staan. Maar de minister wil nog steeds
geen 'knopen doorhakken'.
Mei. Er ontstaat geharrewar over de
indexering van de rijksbijdrage. Smit-
Kroes: „Ik ben teruggefloten door Ru
ding". Haar 'persoonlijke overtuiging
is' dat de WOV er toch komt.
"I QQQJanuari- De minister zegt
Aï/Oï/toe: 30 miljoen, half geïn
dexeerd. De onderhandelingen gaan
verder. De gemeenteraad van Antwer
pen neemt een motie aan: de bouw van
een brug is onaanvaardbaar; een tun
nel is acceptabel.
Mei: Tijdens het zoveelste overleg met
de -inmiddels demissionair geworden-
minister leggen zowel de bruggenbou
wers als de tunnelbouwers een geheim
eindvoorstel op tafel.
Juni: Smit-Kroes gaat akkoord met de
financieringsopzet voor de hangbrug.
Het plan van de tunnelbouwers, zo
blijkt later in het jaar uit een brief van
het provinciebestuur, is zo'n 100 mil
joen gulden te duur. Smit-Kroes: de lij
densweg hoeft nu 'geen uur langer dan
noodzakelijk' te duren. Alleen: ze moet
nog wel even de demissionaire minis
ter Ruding (financiën) over de streep
zien te trekken. De minister vindt pas
nu de tijd rijp voor officiéél overleg
met haar Belgische collega Sauwens.
1977.. Minister Westerterp: WOV defi
nitief bij Kruiningen-Perkpolder.
1979.. Vice-premier Wiegel: „De rege
ring heeft definitief besloten. Daar kan
niet aan getornd worden."
1981.. Minister Tuijnman (1981). 'Defi
nitieve financiële overeenstemming'
De enige WOV die tot nu toe is gerealiseerd, staat op een zolder. Maquette van het oude plan voor een tunnel-brugcombinatie Kruiningen-Perkpolder.
Augustus. Briefje van Smit-Kroes aan
het provinciebestuur: Vast is komen
te staan dat België onoverkomelijke
bezwaren heeft tegen een brugverbin-
ding; de enige mogelijkheid is een
tunnel. Bittere brief van het provin
ciebestuur aan Smit-Kroes: het 'uit fi
nanciëel oogpunt meest aantrekkelij
ke' plan is door het kabinetsbesluit
onmogelijk gemaakt'.
Henk Postma
1982.. Minister Van der Stee: demissio
nair akkoord.
