PZC
Van oude
geweren
naar
stingers
en scuds
week-u it/in
25
ZATERDAG 24 JUNI 1989
Raketten
Shi'ieten
Fiasco
Nostalgie
AFGHANISTAN/ r*
PAKISTAN
De Afghanen vechten weer
gewoon tegen elkaar
Is er eigenlijk nog oorlog in Afghanis
tan? De winkeliers verkopen er Stella
Artois, Sisi en andere genotmiddelen in
blik. In de schappen ligt Franse parfum
naast geconserveerde vis uit Nieuwzee-
land, waarvan de uiterste verkoopdatum
al lang verstreken is. Er zijn ook Chinese
legershirts te koop die in de Volksrepu
bliek zelf sterk aan populariteit hebben
ingeboet. En in de boekhandel ligt 'Het le
ven is vurrukkulluk' van Remco Campert
alsmede 'Het was een vreemde nacht' van
de zelfs in de Lage Landen nauwelijks ge
kende Albrecht Goes.
Begin dit jaar deden de Westerse diploma
ten in Kabul definitief het licht uit in hun
ambassades. Voordat zij op het vliegtuig
stapten naar veiliger oorden, sloten enke
le helderziende chargés d'affaires nog
weddenschappen af. De Russische troe
pen zouden op 15 februari het land verla
ten en de vraag was slechts: wanneer valt
het Afghaanse marionetten-regime? De
Chinese vertegenwoordiger hield het op
15 maart, zijn Japanse collega prikte een
mooie dag in augustus. Zelden was het
corps diplomatique eensgezinder. De hei
lige guerrillastrijders, de mujahedien,
zouden Jalalabad en Kandahar verove
ren, waarna Kabul hen als een rijpe vrucht
in de schoot zou vallen.
Eind juni, vier maanden na de geruchtma
kende Russische aftocht, is Kabul nog al
tijd niet stormrijp. In weerwil van de om
singeling slaagde de regering erin de
hoofdstad te blijven bevoorraden, waar
door een opstand onder zijn inwoners uit
bleef. De aanval op Jalalabad, die begin
maart werd ingezet en volgens verzetslei
der Gulbuddin Hekmatyar precies 72 uur
in beslag zou nemen, is verzand. De voor
spelling dat de regeringssoldaten massaal
naar de mujahedien zouden overlopen,
kwam niet uit.
Abdul Wakil meent als minister van Bui
tenlandse Zaken de beweegredenen van
de vertrokken diplomaten als geen ander
te doorzien. „Door hun ambassades te
sluiten wilden de Westerse landen het ver
zet een hart onder de riem steken. Het was
een royaal geschenk aan de mujahedien,
een poging ons te demoraliseren. De slui
ting vormde onderdeel van een psycholo
gische oorlogsvoering die zelfs de Poolse
en Hongaarse diplomaten hier niet onbe
roerd liet".
Veinsden de Westerse diplomaten hun
angst? Een achtergebleven Turkse colle
ga denkt van niet. „Ze herinnerden zich
nog de 'Kabul Catastrophe' uit de vorige
eeuw. Talloze Britse ingezetenen werden
toen met zwaarden en messen afgeslacht.
Ik denk dat niemand kan ontkennen dat
de Westerse diplomaten echt bang waren.
Zelfs de Russen gaven onder vier ogen
hun angsten toe".
Voor de argeloze bezoeker is, ook in Ka-
bul, de oorlog nog alomtegenwoordig.
Vanuit de kale bergen die de stad in een
eeuwige omsingeling houden, dalen ra
ketten neer. Russische transportvliegtui
gen moeten bij het landen en opstijgen
nog altijd brandbommen afwerpen om het
hittezoekende afweergeschut der mujahe
dien te misleiden. De UN Staff House
Club, deprimerend trefpunt van gefrus-
teerde diplomaten, is omgeven door een
metershoge muur van zandzakken. En
voor de deur van het in oud-koloniale stijl
opgetrokken Kabul Hotel hebben gewa
pende obers post gevat.
De meer gelouterde Afghanistan-kenner
weet echter dat Kabul niet echt bedreigd
wordt. Natuurlijk, er ontploffen nog auto
bommen. Bulgaren worden nog aangezien
voor Russen en krijgen messen in de rug
geplant. Maar de droom die de Sovjets
koesterden toen zij hun gemechaniseerde
divisies uit het land terughaalden, lijkt
uitgekomen: Afghanistan is geen tweede
Vietnam geworden, hooguit een nieuw Li
banon.
Geen van de steden is ten prooi gevallen
aan allah's heilige strijders. In Jalalabad,
vlak bij de grens met Pakistan, wisten de
mujahedien het strategische belangrijke
vliegveld te benaderen, maar werden toen
teruggeslagen. In Kandahar slaagde het
regeringsleger erin stand te houden en in
Herat is er sprake van een patstelling. De
gemiddelde hoofdstedeling ten slotte,
heeft nog nooit een mujahedien in leven
den lijve mogen aanschouwen.
„Ik zie niet in hoe het verzet deze oorlog
kan winnen, zegt een vertegenwoordiger
van UNGOMAP, de VN-organisatie die
waakt over de naleving van het 'vredesak
koord' tussen Pakistan, Afghanistan en
de Sovjetunie. „De regering heeft tanks en
een luchtmacht. Ik ben 15 jaar in het Mid
den-Oosten gestationeerd geweest. Alle
oorlogen daar zijn beslist door de lucht
macht".
Mazar-i-Sharif was ooit een ingeslapen
provinciestadje, gelegen in een vruchtba
re vlakte. Er was voedsel en later was er
ook aardgas. Het stonk er omdat de stad
was dooraderd met open riolen, maar wie
de stank en de verzengende zomerhitte
wilde ontvluchten, kon binnen de dikke
muren van de imposante Hazratte Ali
Moskee altijd nog de Koran bestuderen.
Tegenwoordig wordt het geprevel der isla
mitische schriftgeleerden in het godshuis
overstemd door het hemelse gebulder der
straaljagers. De oorlog heeft Mazar defini
tief uit haai- slaap gewekt. De nabijheid
van de Sovjetunie, slechts 50 kilometer
noordwaarts, heeft het stadje getransfor
meerd in een militaire basis zonder gelij
kenis in Afghanistan. Op de luchthaven
stijgt elke tien minuten een MiG- of Suk-
hoi-bommenwerper op, de weg naar de
stad is geplaveid met tanks, artilleriege-
schut en ander rollend materieel.
Hier lieten de Russen een groot deel van
hun geavanceerde uitrusting achter toen
zij half februari de deur achter zich terug
trokken. Mazar werd gebrandmerkt als
nieuwe hoofdstad voor het geval Kabul
mocht vallen. Er werden drie verdedi
gingslinies omheen gelegd en op de lucht
haven zijn bulldozers nog altijd in de weer
om nieuwe landingsbanen aan te leggen.
Partijleider Said Tahtahir blaakt van zelf
vertrouwen. In de boekenkast op zijn
werkkamer, die de grootte heeft van een
voetbalveld, prijken slechts 35 boeken: de
Verzamelde Werken van Lenin. Maar Tah
tahir, die twee maanden geleden vanuit
Kabul in Mazar werd geparachuteerd,
heeft zijn lesje geleerd. „Wij communis
ten? Dat is een verzinsel van de Westerse
pers. Wij zijn democraten".
Het democratische imago moet verzoe
ning met sommige mujahedien-groepen
mogelijk maken. En inderdaad, van in
slaande raketten of mitrailleurvuur is in
Mazar geen spoor meer te bekennen. Het
leven heeft er zijn gewone loop hernomen
en wie de auto's en tanks uit het straat
beeld wegdenkt, waant zich weer in de
Middeleeuwen. „Inmiddels hebben 17 op
positiegroepen hier de wapens neerge
legd", zegt de partijleider. „In ruil daar
voor hebben de dorpen die onder hun con
trole stonden, van ons voedsel en benzine
gekregen".
Mazar-i-Sharif is van essentieel belang
voor de bevoorrading van de hoofdstad.
Vanuit de stad vertrekt elke dag een kon
vooi van 300 vrachtwagens met Russische
hulpgoederen naar Kabul. Het is een bar
re tocht van 2 dagen die over de beruchte
Salang Pas voert, waar de Sovjet-troepen
bij hun aftocht voortdurend werden aan
bevallen. „Er zijn bijna dagelijks overval
len op het konvooi", zegt vrachtwagen
chauffeur Mohammed Yassin. „Daarom
wordt ieder konvooi begeleid door tanks.
De trucks worden bestuurd door soldaten
die veiligheidshalve burgerkleding dra
gen. In burgerkostuum loop je minder ge
vaar aangevallen te worden".
Hoewel dagelijks ook 25 grote Iljoesjin-
transportvliegtuigen op de luchthaven
van Kabul landen, blijft de Salang-route
de navelstreng waardoor de hoofdstede
ling wordt gevoed. Na de Russische af
tocht werd algemeen voorspeld dat de
route afgesloten zou worden door het ver
zet, dat zo de hoofdstad in een ijzeren
wurggreep zou nemen. Maar zover is het
nooit gekomen.
De belangrijkste mujahedien-comman-
dant in het gebied, Massoud, zegde royaal
toe de voedseltransporten ongemoeid te
zullen laten en meer weerbarstige com
mandanten in de buurt van Kabul werd
de wind uit de zeilen genomen door de
aanleg van een nieuwe, beter te beveiligen
weg. Welke concessies aan Massoud wer
den gedaan, is nooit onthuld. „President
Najibullah heeft eerst getracht Massoud
om te kopen", weet een hoge VN-functio-
naris. „Hij heeft hem zelfs het ministerie
van Defensie aangeboden. Maar Massoud
weigerde en eiste slechts in zijn eigen ge
bied, de Pansjir Vallei, met rust te worden
gelaten. Die eis willigde het regime maar
al te graag in. Een oud spreekwoord zegt
hier echter:Je kunt een Afghaan huren, je
kunt hem niet kopen'. Massoud kan elk
moment besluiten de Salang-route alsnog
af te grendelen".
Op de dag van het Khomeini's teraarde
bestelling begint in de shi'ietenwijk van
Kabul een indrukwekkende optocht. Van
uit de hutjes die als lemen wangedrochten
uit de steile berghellingen stulpen, dalen
duizenden mensen af naar de hoofdstraat
langs de rivier. Beneden vormen zich af
zonderlijke demonstraties achter een ge
meenschappelijke banier: een levens
groot portret van de Iraanse imam. Voor
op gaan de vrouwen in hun saffraankleuri-
ge chadors daarna komen de mannen in
hun grijze stofjassen en vervolgens de kin
deren met ontbloot bovenlijf.
Voor zover er nog iets te ontregelen valt in
Kabul, zal de optocht de hele dag het ver
keer ontregelen. Wat echter verbazing
wekt, is het lankmoedige optreden van
politie en leger die zich beperken tot het
omleiden van auto's, ezels, koeien, tanks
en schapen.
Dat was in het recente verleden wel an
ders. Bij de laatste optocht die door de
stoffige straten van Kabul trok, begin ja
ren '80, hadden de betogers de doorgang
geblokkeerd gezien door geüniformeerde
mannen met machinepistolen in de aan
slag. Zonder enige waarschuwing was het
vuur geopend op de voorste rij demon
stranten en de verbijsterde massa telde
tientallen doden.
Maar in een vermetele poging de mujahe
dien mild te stemmen heeft het regime
van partijleider Najibullah zich nu be
keerd tot de islam. De partijleider zelf, die
eigenlijk Najib heet, heeft 'ullah' aan zijn
naam toegevoegd 'zoon van god'. Hij
laat zich geregeld zien in de moskee en
toen Khomeini overleed, kondigde hij drie
dagen van nationale rouw af. Minister van
Buitenlandse Zaken Wakil werd in een
vliegtuig met bestemming Teheran gezet,
maar Iran, dat het islamitische verzet
steunt, wenste niet aan de poppenkast
mee te werken en weigerde de Afghaanse
minister te ontvangen. Om zich de be
schamende vertoning te besparen op de
luchthaven van Teheran als een school
jongen te worden teruggestuurd, moest
Wakil besluiten het toestel aan de grond
te houden.
Hoe schijnheilig ook, het verzoenende be
leid lijkt zijn vruchten te hebben afgewor
pen. Nu de Russen zijn afgereisd en het re
gime 'Het Kapitaal' voor de 'Koran' heeft
verruild, zijn steeds meer mujahedien-
commandanten bereid tot onderhande
len. Tegelijkertijd verbreedt de kloof zich
tussen de commandaten te velde en de po
litieke leiders van het verzet, die vanuit
hun luxueuse villa's in Pakistan de ene na
de andere aanval verordonneren.
„We zien nu dat de plaatselijke mujahe-
dien-commandanten weerstand bieden
aan de militaire bevelen uit Pakistan",
zegt minister Wakil. „De aanval op Jalala
bad geschiedde op instigatie van de lei
ders in Peshawar. Maar op veel plaatsen
kwamen de commandanten niet in actie,
toen zij erachter kwamen dat het aanvals
plan mede was opgezet door de Pakista-
nen en de Saoedische Wahadi's. Ze wei
gerden hun medewerking".
De aanval op Jalalabad, waar de mujahe
dien hun eerste regering op nationale bo
dem hadden willen installeren, is om meer
dan een reden in een fiasco verkeerd. „De
mujahedien zijn niet alleen hopeloos ver
deeld, ze hebben ook nog nooit gehoord
van strategie en logistiek", zegt een VN-
functionaris. Iedere generaal weet dat je
per frontsoldaat zeven waterdragers no
dig hebt. In Jalalabad zijn de mujahedien
vlakbij het strategisch zeer belangrijke
vliegveld gekomen, maar toen zij zich
daar eenmaal hadden ingegraven was er
niemand om hen van munitie, water en
voedsel te voorzien".
Voor de Russische aftocht werd algemeen
aangenomen dat met het vertrek van de
gedisciplineerde Sovjet-eenheden ook het
laatste greintje betrouwbaarheid uit de
doorsnee-regeringssoldaat zou verdwij
nen. Het overlopen naar de mujahedien,
ten tijde van de Russische bezetting een
populair tijdverdrijf, zou een hoge vlucht
nemen en sommige mujahedien-leiders
voorspelden zelfs dat Jalalabad zou vallen
zonder één schot.
Het mocht niet zo zijn, en de spaarzame
ooggetuigen van de aanval op Jalalabad
weten waarom niet. „Ik zag met eigen
ogen hoe ze op 8 maart honderden rege
ringssoldaten die met de handen omhoog
uit de loopgraven kwamen, door de muja
hedien werden neergemaaid", verklaart
een Brit. „Na dat incident zakte de animo
om over te lopen tot het nulpunt. Niet dat
elke overloper zo werd behandeld, maar
de soldaten hadden in elk geval niet de
garantie dat ze niet zouden worden afge
slacht. Ze besloten zich dan maar liever
dood te vechten".
Het incident bij Jalalabad was niet enig in
zijn soort. Eind vorig jaar gaven 75 rege
ringssoldaten zich over toen de mujahe
dien de grenspost Torkham innamen. De
heilige strijders hakten hun krijgsgevan
genen in mootjes, stopten deze in kratten
en stelden een en ander olijk ten toon in de
Afghaanse vluchtelingenkampen net over
de grens.
Bij een andere gelegenheid kreeg een een
armige mujahedien opdracht 20 krijgsge
vangenen, geblinddoekt en vastgebonden
op stoelen, te executeren. De man had een
arm verloren in de strijd en zou, zo meen
den zijn kameraden, de executie met
graagte voltrekken. Maar omdat hij met
zijn ene arm de kalashnikov maar ternau
wernood kon bedienen, werden de krijgs
gevangen niet goed geraakt en stierven zij
een langzame marteldood.
Afghanistan was altijd een vergeten land,
en zou dat waarschijnlijk ook zijn geble
ven als de Russen het niet op een koude
decemberdag in 1979 de actualiteit had
den ingeschoten. De bezetting door het
Rode Leger plaatste Afghanistan tien jaar
lang in het brandpunt van de belangstel
ling.
Nu de Russische tanks definitief terug zijn
gerold naar Moskou, ebt ook de belang
stelling voor de oorlog weg. In het Inter
continental Hotel zijn de journalisten nog
steeds de enige gasten, maar hun aantal
valt in het niet bij het aantal kelners. Het
majestueuze Kabul Hotel, dat de omvang
heeft van een paleis, heeft nog maar een
paar kamers in gebruik.
De belangstelling is verdwenen, de oorlog
is gebleven, een oorlog die nu weer tussen
Afghanen en Afghanen gaat. Maar terwijl
zij hun blow-pipes, stingers en scuds in
stelling brengen zullen de veteranen on
der de strijders in nostalgie terugdenken
aan de tijden dat de strijd nog met oude
Lee Enfield geweren gevoerd werd.
Cees van Zweeden
Toen de laatste Rus Afghanistan
had verlaten, wachtte de hele
wereld met ingehouden adem op wat
onvermijdelijk leek: de val van
Kabul. Maar vier maanden na dato
zit president Najibullah
zelfverzekerder in het zadel dan ooit
tevoren. Het vertrek van de Russen
bracht de regeringssoldaten ertoe de
rijen te sluiten; de mujahedien
daarentegen verloren hun
gemeenschappelijke vijand en zagen
de aloude splijtzwammen
terugkeren.
Sloten de westerse landen wat al te
voortvarend hun ambassades?
Waarom bleef de alom verwachte
desertie van Najibullahs soldaten
uit? Hoe slaagde de regering erin het
volk van Kabul zijn dagelijks brood
te geven?
Een reportage uit een land waar de
klok weer gewoon tien jaar terug is
gezet.
Verzetsstijders en burgers bij het wrak van een Russische tank op de weg van Jalalabad naar de Pakistaanse grens.
Betoging van Shi'ieten na de dood van Khomeini.
Kinderarbeid in Mazar-i-Sharif.
Belangrijke weg
km300
Samarkand:
jjermez
Faizabad
W AKH
Kunduz
•Mashhad'
/Shibarghan Mazar< j)
i-Sharif^Baghlan
Maimana
Salangtunnel Asadahad
jfQala-i-Naw Charikarl y
Chaghcharan ^KABljyJalalabad M
Ghazni/
Gardez si:i
[Khyberpas,
Peshawar
Kandahar^Kalat
CHINA
Lashkargah
Quetta
Zahédan
