iSSSS
Nieuwe
Muziek
19
ZATERDAG 17 JUNI 1989
Dit jaar geen Festival
Nieuwe Muziek. De
dertiende editie van het
festival is afgeblazen omdat de
organisatie een stap terug
moet doen. Wel een Nieuwe
Muziek-tractatie bij het
eeuwfeest van het
honderdjarig Zeeuws Orkest.
Drie orkesten voeren deze
zomer, elk op een avond,
nieuwe werken uit die speciaal
voor deze gelegenheid zijn
geschreven. Vanavond bijt het
Radio Kamerorkest in de
Middelburgse Oostkerk het
spits af. Het kan niet verhelen
dat Nieuwe Muziek
ondertussen in de put is
geraakt. Hoe 'een van de pijler
van het eigentijdse
muziekleven' teloor dreigt te
gaan.
Kaartenbakensemble
Pioniersjaren
Driemanschap
Restauratie
Henk Postma en
Kees Cijsouw
week-uit
Zomer 1986. De culturele revolutie in
Nederland roeit nog steeds op tegen
een 'brede maar krachtige stroom music
for the millions'. Behalve in de Zeeland.
Daar steekt hoofdstad Middelburg bru
taal de kop boven het maaiveld uit. Tien
jaar Festival Nieuwe Muziek hebben de
provinciale residentie tot buiten de lands
grenzen faam bezorgd als 'het Mekka van
de eigentijdse muziekpraktijk'.
Een paar zomerse weken per jaar bivak
keert de 'voorhoede van de Nederlandse
muziekpraktijk' onder het klokkenspel
van de Lange Jan en legt er het oor te luis
teren bij belangrijke muziekvemieuwers
uit de continenten.
Tien jaar Festival Nieuwe Muziek, zo heet
het, 'hebben Zeeland in artistiek opzicht
een unieke naam bezorgd' en bovendien
de wat ingeslapen Nederlandse muziek
praktijk bevrucht. De buitenwacht staat
paf en in Zeeland zelf kunnen ze het maar
nauwelijks geloven.
Hoe anders staan de zaken er drie jaar la
ter voor. In april van dit jaar brengt de mu
ziekafdeling van de nationale Raad voor
de Kunst de doodsteek toe aan het der
tiende Festival Nieuwe Muziek dat dezer
dagen had moeten beginnen.
„De directeur van de Stichting Nieuwe
Muziek", zo motiveert de Raad voor de
Kunst een besluit om vijf van de zes aan
gevraagde projectsubsidies af te wijzen,
„is zeer gedreven en ontwikkelt veel acti
viteiten, maar de raad vraagt zich af of de
subsidiegelden, besteed aan zijn projec
ten wel voldoende rendement opleveren.
Waarom niet meer aansluiting gezocht bij
initiatieven uit de rest van het land, in-
plaats van telkens zelf allerlei projecten te
bedenken of uit het buitenland te halen?".
De raad formuleert ook een vernietigend
oordeel over een wezenlijk onderdeel van
de Stichting Nieuwe Muziek: het Xenakis
Ensemble, een grote groep muzikanten
die op afroep beschikbaar zijn om heden
daagse en nieuwe composities uit te voe
ren, een klus waaraan het reguliere or
kestwezen in Nederland zich nog steeds
niet of nauwelijks waagt. Daaraan echter
heeft de Raad voor de Kunst geen bood
schap meer. Een jaar geleden al oordeelde
de afdeling muziek van de raad 'minder
enthousiast' over de kwaliteit van de mu
ziekuitvoeringen. „Het ensemble musi
ceerde minder hecht dan wenselijk
geacht". Enige verbetering is naar het oor
deel van de afdeling sindsdien niet opge
treden. „Het betreft hier een zogenaamd
'kaartenbakensemble' en dat is te horen".
Vrijwel alle andere projecten die Nieuwe
Muziek voor dit jaar op stapel had staan
werden op dezelfde manier van tafel ge-
veegd. „Bij een aantal projecten worden
de uitvoerenden niet eens genoemd, wat
bij de werkgroep de vrees oproept dat hier
Een koploper in de verdediging
Het Festival Nieuwe Muziek, ideaal podium voor eigentijdse muziek met hier Elisabeth Chojnacka (linksboven), Monique Toebosch (rechtsboven), Tristan Honsinger (linksonder) en Francis-Marie Uitti (rechtson
der). Fotografie Wim Riemens
ook een kaartenbak in het spel is". Einde
rijkssubsidie.
Hoe in hemelsnaam is het mogelijk dat
'eén van de onmisbare pijlers van het ei
gentijdse muziekleven', zoals het Festival
Nieuwe Muziek drie jaar terug nog wordt
genoemd, inmiddels zozeer is vermolmd
dat aan instorting niet meer lijkt te ontko-
men. Is het de wet van de remmende voor
sprong die hier onverbiddelijk toegesla
gen heeft? Zijn karige en afwachtende
overheden de boosdoeners? Of zijn het de
schurende invloeden van verschraling,
onaangename karaktertrekken en hu
meuren die in zo korte tijd een 'unicum'
om zeep lijken te hebben geholpen?
Daarvoor eerst even terug naar die ge
denkwaardige pioniersjaren waarin de
toenmalige organisator van het het festi
val, Jeugd en Muziek Zeeland, nog had af
te rekenen met opvattingen als zouden de
uitvoerenden er eerder op uit zijn dure
piano's te slopen dan belangwekkende
muziek te maken. Een uitgelezen gezel
schap recencenten, radio-producers en
componisten meende beter te weten. Zo
als de scribent Frits Lagerwerfï. „Gecom
poneerde muziek, geïmproviseerde mu
ziek, Amerikaanse jazz en grensgebieden
in de popmuziek, de beeldende kunst en
andere kunstdisciplines lopen dwars door
elkaar", noteerde hij enthousisast in zijn
opschrijfboekje, „Bovendien heerst op het
festival een unieke informele sfeer waarin
kunstenaars en publiek relaxed van ge
dachten kunnen wisselen". Al tijdens het
derde festival manifesteerde CRM-minis-
ter Til Gardeniers zich in Middelburg met
de verklaring dat het Festival Nieuwe Mu
ziek de provincie Zeeland tot 'koploper'
had gemaakt.
Tegen zoveel bombarie bleken Zeeuwse
zuinigheid en scepsis niet opgewassen.
Dat werd bijvoorbeeld duidelijk toen cul
tuur-gedeputeerde Paul Boersma wat be
nauwd de rekening liet opmaken en tot
zijn schrik moest constateren dat tussen
een aantal jaren omstuimige organisatie
drift en beschikbaar gestelde subsidies
een gat van een kwart miljoen aan harde
guldens gaapte. Een mooie gelegenheid
om dezeAugiusstal te reinigen' en een de
finitieve streep te halen door deze uitin
gen van 'eerder demonisch dan goddelijk
gerichte' kunst, oordeelde één van de klei
nere fracties in de Zeeuwse staten. De
grootste statenfractie, die van het CDA,
gebruikte heel wat mildere bewoordingen
om duidelijk te maken dat met tradities
niet al te zeer gespot behoort te worden.
„Als de beschikbare middelen nopen tot
duidelijke uitspraken geven wij de voor
keur aan traditionele koorzang en orgel
muziek boven veelal onbegrijpelijke, ten
minste onbegrepen nieuwe muziek". Des
ondanks kreeg, na een jaartje oponthoud,
een hernieuwde stichting Nieuwe Muziek
de handen vrij orri met een schone lei de
gouden draad weer op te pakken.
Zo ook kreeg de enige beroepskracht van
Nieuwe Muziek, directeur/manager Ad
van 't Veer, de kans om 'met tomeloze en
inspirerende inzet' verder te werken aan
een klimaat, waarin voorhoede-compo
nisten als Xenakis, Feldman, Cage en Ja
panse avant-gardisten voet hadden ge
kregen aan de zompige grond van de lage
landen bij de zee. Niet echter zonder dat
de voorzichtig geworden cultuur-gedepu
teerde Boersma een driemanschap in de
arm nam voor een advies. Hoe kan een
club als Nieuwe Muziek het hoofd boven
water houden zonder opnieuw in de fout te
gaan?, was de kern van de vraag die hij
graag beantwoord wilde zien.
Het driemanschap, bestaande uit heren
die landelijk al met menig cultureel bijltje
hadden gehakt, ofwel de 'commissie Su-
therland/Knopper/Smit' presenteerde
een rapport dat menige muur deed trillen.
Manager Van 't Veer en zijn clubje vrijwil
lige bestuursleden, zo luidde kort samen
gevat de conclusie, hadden hoognodig
versterking nodig. Nieuwe Muzieks 'unie
ke' en 'zeer wezenlijke functie binnen het
Nederlandse muziekleven' zou op den
duur slechts overeind kunnen blijven met
een verdrievoudiging van het personeels
bestand. „Het is redelijk te veronderstel
len dat het ontbreken van zelfs maar mini
maal voldoende middelen de oorzaak is
van tal van problemen die overigens ook
nog eens een visieuze cirkel tot gevolg
hebben".
De subsidiegevers knikten braaf maar
trokken zich dit alarmsignaal verder niet
aan. Tot op de dag van vandaag is de sub
sidie-omvang niet gewijzigd. Het provin
ciebestuur ontvangt jaarlijks, mede voor
de financiering van Nieuwe Muziek, een
rijksbijdrage van 7 ton. Trouw maakt de
provincie elke jaar bijna de helft van dat
bedrag over naar de bankrekening van de
stichting die elk jaar even trouw verant
woordt hoe de centen zijn besteedt. Het
gaat om 175.000 gulden voor het festival
en andere evenementen en om 150.000 gul
den voor de instandhouding van de mana
gersfunctie en het 'apparaat'. Eigen geld
heeft het provinciebestuur er nauwelijks
voor over. En dat betekent dat Nieuwe
Muziek, willen kwantiteit en kwaliteit van
de programma's op peil blijven, in hoge
mate afhankelijk is van projectsubsidies
die moeten worden aangevraagd bij het
ministerie van WVC. Door de opstelling
van de Raad voor de Kunst is deze inkom
stenbron dit jaar vrijwel volledig afgesne
den.
Vier jaar nadat de commissie Sutherland/
Knopper/Smit hard aan de alarmbel trok
moet worden geconstateerd dat het met
de evenementen - wat betreft aantallen
en levendigheid - inderdaad langzaam
maar zeker bergafwaarts is gegaan. En
dat terwijl inmiddels ook het Grote Schis
ma heeft plaatsgevonden. De Amster
damse dirigent en componist Huub Kerst-
ens, jarenlang de vaste dirigent van Nieu
we Muzieks Xenakis Ensemble en oprich
ter van het Koor Nieuwe Muziek, is met
manager Ad van 't Veer in onmin geraakt.
En dat trekt diepe sporen.
Kerstens voelt zich 'bedrogen' en wil de
verslaggever graag vertellen wat hij ver
staat onder de zoveel geroemde 'charme
van het onvolmaakte' die de activiteiten
van Nieuwe Muziek typeert. „Luister",
zegt hij, „die Ad van 't Veer is een stugge
onverzettelijke Zeeuw. Dat heeft zo z'n
goeie kanten. Want zo kom je, zoals hij be
wezen heeft, erg ver. Maar er is eén groot
probleem: Van 't Veer is niet in staat te
communiceren. Hij kan heel geïnteres
seerd naar je te luisteren. Maar zodra hij
zijn koffertje dichtklapt is hij alles wat je
gezegd hebt alweer vergeten. Hij heeft zo
zijn eigen ideeën in zijn hoofd en daar
moet alles voor wijken. Zo kun je niet al
door met je mensen blijven omgaan".
„Kijk, iedereen weet al jarenlang dat Van
't Veer een warhoofd is, dat het een organi
satie is van lik me vesje. Dan ben je bij
voorbeeld anderhalf jaar bezig met het
Philharmonisch orkest om een concert
voor te bereiden. En dan bestaat hij het
om een paar weken voor de uitvoering met
het idee rond te lopen om de zaak te
schrappen. Zoiets is symptomatisch: pro
gramma's worden op het laatste moment
omgegooid, muzikanten niet op tijd of ver
keerd geïnformeerd over repetities en par
tituren. Ik heb dat altijd maar weer op
nieuw proberen te sussen omdat ik en
thousiast achter de ideeën stond. Ik
dacht: de muziek is het belangrijkst en de
organisatorische problemen los ik zelf wel
op".
Tot eind vorig jaar de irritaties over en
weer culmineerden in een scheiding der
geesten. Kerstens: „Ik heb zo'n zeven jaar
met de man opgetrokken. En dan krijg ik
plotseling zonder enige overleg van hem
te horen dat hij voor het Xenakis Ensem
ble andere dirigenten heeft aangetrokken.
Meteen na een vergadering waarin zijn be
stuur me, voor het eerst na al die jaren,
uitzicht biedt op een vast contract als diri
gent en artistiek leider van het Koor Nieu
we Muziek. Dat deed voor mij de deur
dicht".
Het driemanschap Sutherland/Knopper/
Smit legde vier jaar eerder de vinger op
dezelfde zere plek. Het liet zich zeer lo
vend uit over de manier waarop Van 't
Veer 'interessante kunstenaars' heeft we
ten te contracteren en de lijn van een een
maal gekozen 'niet modieuze benadering
van actuele muziek' consequent vast
houdt. Maar de heren constateerden ook
dat de manager er onvoldoende in slaagt
hechte relaties op te bouwen met bestuur
ders, media en mensen uit het culturele
leven.
Hoe ziet manager Van 't Veer zelf de kri
tiek op zijn functioneren? Hij wil eerst
kwijt dat het welslagen van een Festival
Nieuwe Muziek, zoals dat in Middelburg
door de jaren heen gestalte heeft gekre
gen, vooral afhankelijk is van de mogelijk
heden om 'a la minute' te programmeren.
Zo'n festival organiseren betekent dus dat
je tot op het laatste moment moet impro
viseren, ja zelfs tijdens het festival".
„Componisten komen hier graag omdat
ze de ruimte krijgen om ideeefi uit te voe
ren en met anderen te communiceren.
Heeft een componist als John Cage nog
wat in z'n tas, dan ga je tijdens zo'n festi
val zitten bellen en nog eens bellen om
mensen te vinden die dat werkje uit kun
nen voeren. Dat wekt ergernis bij je be
stuur en bij het publiek. Maar het is voor
de componist nou juist het aardige. Die
vraagt, zoals Cage, een keuken, en dan
krijgt hij een keuken".
En die ruzie met Kerstens? „Ja, Kerstens
wilde het Xenakis Ensemble altijd maar
weer koppelen aan zijn Koor Nieuwe Mu
ziek. Ik zit op een ander spoor. Het ensem
ble moet paraat staan voor het uitvoeren
van dingen die anderen niet kunnen of wil
len. Daar past niet altijd een koor bij. Dan
zegt de Raad voor de Kunst nu dat het een
kaartenbak-ensemble is. Terecht, want
zoiets heb je nou juist nodig wil je in Ne
derland wat kunnen doen met nieuwe mu
ziek, pok om jonge muzikanten te kunnen
opleiden binnen de Nieuwe Muziek-cul-
tuur".
Nieuwe Muziek, aldus Van 't Veer, heeft de
kar getrokken voor Kerstens Koor Nieu
we Muziek. Omdat anderen het er niet bij
konden hebben. „Het is steeds de bedoe
ling geweest het koor te verzelfstandigen.
Maar het werd weer zo'n tak van Nieuwe
Muziek. Zo van: die Van 't Veer doet dat er
nog wel even bij. Zoals veel andere dingen
waarvan verwacht wordt dat ik die maar
als een soort hobby moet beschouwen.
Het komt er dan zo'n beetje bij te hangen.
Ja, en dan krijg je al gauw verwijten datje
het niet goed doet. „Die stugge houding
komt uit dat soort dingen voort. En ja, als
je niet een beetje eigenwijs bent, ook soms
naar je bestuur toe, dan organiseer je geen
twaalf Festivals Nieuwe Muziek".
Toch maakt Nieuwe Muziek de laatste tijd
de indruk dat het minder dan voorheen
een voortrekkersrol vervult. Tot voor en
kele jaren profileerde Nieuwe Muziek zich
veel nadrukkelijker als een organisatie
die niet terugdeinsde voor het risico zich
een buil te vallen aan nog nauwelijks be
kende muziekvemieuwers. De laatste tijd
lijkt Nieuwe Muziek steeds meer een po
dium voor de vernieuwingen van gisteren.
'Muziek van deze eeuw' is dit jaar het eni
ge Nieuwe Muziek-project dat door de
Raad voor de Kunst is gehonoreerd. Dat
klinkt wel even anders dan: Muziek van
Nu.
Marinus Boezem, sinds enkele maanden
voorzitter van de Stichting Nieuwe Mu
ziek, daarover: „We hebben altijd een la
boratorium-functie vervuld. We doen dat
nu nog. Maar een deel van wat wij deden is
in de loop van de tijd ook door anderen
opgepakt. Dat geeft hier geen concurren-
tienijd. Maar wat de subsidiemogelijkhe
den betreft heeft het de spoeling wel dun
gemaakt. Ik heb wel het gevoel dat wij
daar een beetje het slachtoffer van zijn ge
worden".
Ook de tijdgeest, vindt Boezem, speelt
Nieuwe Muziek parten. „We zitten eerder
in een periode van restauratie dan van
vernieuwing. Dat maakt het moeilijker
om voor sommige projecten subsidie los
te krijgen. Die Raad voor de Kunst wordt
sterk beïnvloed door wat in de mode is. De
subsidies hangen nauw samen met de sa
menstelling van de raad. En die verandert
om de twee jaar. Kijk, wij zijn als Nieuwe
Muziek toch een beetje een calvinistische
organisatie. Wij houden ons aan ons
woord. Als we beginnen met Xenakis wil
len we dat ook afinaken. Dat geldt voor
Feldman, Scelci, trouw aan wat je eerder
als belangrijk hebt onderkend. Wat niet
verlet dat je oog hebt voor wat er nu ge
beurt.
Dus heeft Nieuwe Muziek onlangs de sub
sidiegevers, het ministerie, de provincie
en de gemeente rond de tafel genood om
eens te praten hoe dat nu verder moet.
Dat de organisatie 'een slag terug moet' is
inmiddels duidelijk. Maar de manier
waarop moet nog worden uitgevonden. Er
moet, vindt Boezem, in ieder geval ruimte
komen om de 'laboratoriumfunctie' veilig
te stellen. „Maar aan de andere kant wil
len we ook een zekere aanpassing zoeken
bij wat is geweest".
Marinus Boezem is de vierde voorzitter
van Nieuwe Muziek in vijfjaar tijd. Hoe zit
het, met de humeuren tussen voorzitter en
manager, en hoe lang schat Boezem zijn
voorzitterschap in?
Boezem: „Van het begin af aan, toen Nieu
we Muziek nog Jeugd en Muziek was, ben
ik op de activiteiten afgekomen. Ik heb er
respect voor hoe Van 't Veer in alle golven
en stormen het streven nieuwe muziek te
brengen overeind heeft weten te houden.
Ik voel daar wel iets van mezelf in. We kun
nen uitstekend met elkaar overweg, de be
zwaren die anderen kennelijk tegen hem
hebben, gelden voor mij niet. Ik hoop dan
ook, dat ik er langer dan een jaar zal zit
ten".
