PZC
Gorbatsjov belooft Duitse
ondernemers gouden bergen
Op straat
De verkiezingscampagne
die niet op gang kwam
WAAROM ZIT ER NU 20%
MEER BUGLES IN 'N ZAK?
opinie en achtergrond
4
LUBBERS HIELD ZIJN KRUIT DROOG
kwwwWfcÉ
VERKIEZINGEN
Smiths
DONDERDAG 15 JUNI 1989
Discriminatie
TRIJFEL
Nico Scheepmaker
Door de maag
Bodemschatten
Overeenstemming
Boven partijen
Minder moeite
1
y I
4*
1 1 I
MM I
Michaïl Gorbatsjov toast met de Westduitse president Richard von Weizsdcker op verbetering van de betrekkingen tussen de Bondsrepubliek en de Sovjetunie.
IVan onze correspondent
in Bonn
Hans Hoogendijk
Liever stikken wij in het stof,
dan dat we de kapitalisten po
litieke concessies doen", donderde Ni-
kita Chroesjtsjov in 1964. „Ik kan ie
dereen die handel aan politieke tege
moetkomingen wil verbinden, zeg
gen: jullie zullen eerder door de wor
men zijn opgevreten, dan dat wij voor
jullie door het stof kruipen".
Een kwart eeuw later sprak een andere
Sovjetrussische leider, Michail Gor
batsjov, heel andere woorden tot de
leidende Westduitse industriëlen. Hij
zei dat zijn land zich ontwikkelt in de
richting van een vrije-markteconomie,
maar dat dit proces tijd vergt. De roe
bel zal nog niet vrij inwisselbaar wor
den, omdat dit een hollende inflatie en
prijsexplosies tot gevolg zou hebben.
Dat zou volgens Gorbatsjov de sociale
vrede in het land bedreigen. „Een
vrije-markteconomie kan niet van de
ene dag op de andere worden gescha
pen. Maar er zal geen terugkeer zijn
naar de economische methoden die in
de tijd van de stagnatie domineerden.
Zij die vooruit kijken en gecalculeerde
risico's nemen, handelen juist".
Gorbatsjov, die ongekend open alle
fouten in de geleide markteconomie
toegaf, constateerde ook dat zijn land
op die gebieden waarin het land wél
mee kan doen op de wereldmarkt,
wordt gediscrimineerd. In dat ver
band pleitte hij weer voor het ophef
fen van de zogenaamde COCOM-lijst
met strategische goederen die niet
aan de Sovjetunie mogen worden ver
kocht. „Deze beperkingen doen ons
pijn. Maar rekent u eens uit hoeveel
miljoenen of zelfs miljarden ze u, lei
dende managers in het Westen kos
ten"?
In een tijd waarin „ijzeren gordijnen
vallen", bepleitte hij nauwe samen
werking tussen beide landen, onafhan
kelijk van de sociale systemen. „We
hebben elkaar nodig, zoals Europa
vertrouwen in de betrekkingen tussen
onze beide staten nodig heeft. Vertrou
wen dat van doorslaggevende invloed
zal zijn voor de Europese ontwikkeling
naar eenheid".
Hij riep de Duitse industriëlen op niet
te aarzelen en de kansen te benutten
die perestrojka biedt. Hij beloofde li
berale handelswetgeving, bescher
ming van investeringen en afbouw van
de starre bureaucratie. Gorbatsjov
bood de Duitsers samenwerking aan
op een aantal gebieden, waarin de
Russen volgens hem wel topklasse
zijn: researchopdrachten tegen markt
prijzen aan de Russische Academie
voor Wetenschappen, orders voor het
lanceren van Duitse satellieten, sa
menwerking bij de scheepsbouw en de
produktie van consumptiegoederen,
exploitatie van de bodemschatten op
het schiereiland Kola en in Siberië.
Verder maakte hij bekend dat het zo
genaamde conversieprogramma,
waarbij de militaire industrie wordt
W'at kun je niet allemaal beleven
op straat! Ik liep op het par
keerterrein bij het winkelcentrum
op het Buikslotermeerplein in Am
sterdam-Noord terug naar mijn au
to, toen ik even moest wachten op
een auto die uitparkeerde. Een an
dere auto, met een mevrouw van
een jaar of 58 achter het stuur,
wachtte aan de overzijde tot die au
to was uitgeparkeerd om op de
opengekomen plaats te kunnen
parkeren, maar voordat het zover
was had een man in een rood au
tootje die aan de parkeerzijde stond
te wachten, die plaats al ingeno
men. Ik zag aan het ge-ergerde ge
baar van de mevrouw achter het
stuur dat zij het daar niet mee eens
was. Maar wie van de twee nu het
langst stond te wachten: zij van
links of hij van rechts, daar had ik
geen idee van.
Ik liep door naar mijn auto, deed de
boodschappen achterin, ging ach
ter mijn stuur zitten en zag de plus
minus 58-jarige dame, die haar au
to inmiddels een eindje verderop
geparkeerd had, aan komen lopen
langs het trottoirtje waar de gepar
keerde auto's met hun neuzen te
genaan stonden. Zij had iets aarze-
lends en zoekends. Haar autosleu
tels, zag ik, had zij nog in haar rech
terhand. Opeens wist ik wat ze van
plan was. Ze stapte tussen twee au
to's door een rode rechts van haar
en een anders gekleurde links) en ik
stapte snel uit. Toen ze me passeer
de vroeg ik:
„Was dat nou nodig?"
„Wat?" vroeg ze verbaasd (en be
trapt).
„Krassen op die rode auto", zei ik,
wijzend op de sleutelbos die zij nog
in haar hand had.
„O, maar zo'n leertje krast niet
hoor!", zei ze, het leertje waaraan
haar sleutelbos vast zat omhoog
stekend. En ze liep haastig door.
Omdat ik toch nog op mijn vrouw
moest wachten die haar eigen gang
was gegaan in het winkelcentrum,
ging ik even kijken naar de rode au
to. Een Fiat Panda. Inderdaad, een
kras in het lak op zijn rechterflank.
Maar was dat eigenlijk wel dat rode
autootje dat mevrouws gramschap
had opgeroepen? Aan de stand van
de voorwielen te zien was hij van de
andere kant ingedraaid. Ik voelde
even aan de motorkap. Koud. Twee
plaatsen verderop stond net zo'n
soort rood autootje. Een Ibiza. De
motorkap daarvan was nog wel
warm, bovendien stonden de voor
wielen zo ingedraaid dat dit wel de
rode auto moest zijn die voor zijn
beurt was ingeparkeerd. Ook dat
nog, zij had de verkeerde auto te
grazen genomen!
Even later zag ik de 58-jarige me
vrouw onverwacht snel weer terug
komen en ik kon het niet nalaten
haar weer even aan te spreken:
„Ik heb de kras gezien hoor", zei ik,
„alleen jammer dat het de verkeer
de auto was. Maar vergissen is men
selijk, zullen we maar denken..."
Ze trok haar wenkbrauwen op en
liep door, naar haar auto. Terwijl ze
uitparkeerde noteerde ik het num
mer van haar Kadett: KB-78-DF. Ze
zag het me doen. Dat kon geen
kwaad, vond ik. Vervolgens noteer
de ik het nummer van de bekraste
Fiat Panda: KJ-04-GN, en ook dat
van de malafide geparkeerde IBI
ZA: KV-03-DS. Ik had nu alle gege
vens voor een 'fait divers' bijeen, om
er een Trijfel over te kunnen schrij
ven!
Ikzelf ben altijd wel blij met de eer
ste deuk of kras op mijn nieuwe au
to, omdat ik er van uitga dat auto
dieven te gemakzuchtig zijn om een
auto te stelen met een kras of deuk
die zij eerst moeten zien weg te
werken voordat zij het ding voor
een goede prijs kunnen verkopen.
Maar ik heb wel een hekel aan men
sen die expres de boel verrinnewe-
ren: ruiten inslaan van abri's, fik
kies stoken in plastic vuilnisbak
ken, prachtige zilver glanzende ge-
luidswanden langs de snelwegen
bekladden met graffiti, met sleutels
krassen op het lak van gekoesterde
auto's...
Ik keur dat af. Ik heb ook nooit be
grip kunnen opbrengen voor ken
nissen die zelf uit principe geen au
to hadden vanwege de milieuver
vuiling, maar er bij wijze van balda
dige verzetsdaad niet voor terug
deinsden in het langslopen met hun
sleutel een rijtje auto's te bekras
sen. Datje zoiets in de oorlog deed
bij Duitse legerauto's, alla, daar
kan ik nog wel in komen, maar in
hartje vrede, nee, daar kan ik geen
begrip voor opbrengen. En dus ook
niet voor die primitieve wraakaktie
van die 58-jarige dame met haar
sleutelbos. Dat riep om wraak via
een stukje in de krant met naam en
toenaam van haar automerk en
nummerbord!
He, realiseerde ik mij opeens, de
ene wraak gewroken door de ande
re wraak, klopt dat eigenlijk wel? Is
dat geen 'overkill', dat kenteken in
een miljoen kranten tegenover die
krassende sleutelbos? Doe ik dan
eigenlijk niet net zoiets, in mijn hei
lige verontwaardiging? Ja toch? En
ik veranderde, betrapt, het kente
kennummer van de 58-jarige dame
die ik ook maar mijn leeftijd heb
geleend) en dat van de andere au
to's. Want wraak is wel zoet. Maar
ook een beetje primitief.
omgeschakeld op civiele produktie,
vruchten begint af te werpen. „Al in
1989 zal de civiele produktie van onze
defensie-industrie 40 procent van de
totale output bedragen. In 1995 zal dit
percentage tot 60 procent zijn geste
gen".
Bewogen appelleerde de Russische lei
der aan de Westduitse industriëlen om
hun argwaan te laten varen en mee te
doen aan zijn levenswerk. „Er is sinds
korte tijd minder achterdocht en
angst en meer vertrouwen. De ontwik
kelingen van de economische, weten
schappelijke en technologische ban
den kan een toetssteen worden voor de
oprechtheid van de politieke bedoelin
gen. Ik ben ervan overtuigd dat het
concept van een gemeenschappelijk
Europees huis een veelbelovende weg
is om de Europese deling te overwin
nen. U, als captains of industry in
Duitsland, zou daar bij stil moeten
staan, omdat u, samen met alle andere
Duitsers, buitengewoon gevoelig bent
voor de effecten van deze deling".
Het was een toespraak van een man,
die zich heel goed realiseert dat de
liefde voor perestrojka door de maag
van de 'gewone' Rus gaat. Na vier jaar
hervorming zijn de winkels leger dan
ooit en Gorbatsjovs belangrijkste
taak is het dan ook ervoor te zorgen
dat er brood op de plank komt. Hij
strijdt op twee fronten. In de eerste
plaats zijn er aan het thuisfront nog
veel ministeries waar traditionalis
ten de dienst uitmaken, die in hun
achterhoofd nog altijd de autarkie-
doctrine van Stalin hebben. In de
tweede plaats worden veel hervor
mingsgedachten doodeenvoudig ge
saboteerd, omdat functionarissen
bang zijn hun privileges kwijt te ra
ken en in de derde plaats is een in 70
jaar gegroeide centrale economie niet
in een handomdraai te herstructure
ren.
De redding moet vooral uit het buiten
land komen, maar daar aarzelen de in
dustriëlen hun kapitaal risico-dra
gend in te zetten. Het zijn niet alleen
de bureaucratische hindernissen die
daar achter zitten. Velen zijn afge
schrikt door het enorme tekort aan de
viezen in de Sovjetunie. De staats
schuld is opgelopen tot omgerekend
120 miljard mark en alleen dit jaar
moeten 48 miljard worden vrijge
maakt voor rente en aflossing. De geld
kraan druppelt nog slechts en steeds
meer potentiële investeerders worden
geconfronteerd met de eis naar com
pensatie-orders. Maar wat heeft de
Sovjetunie meer te bieden dan grond
stoffen?
Opinie-onderzoeken hebben uitgewe
zen dat de meeste Westduitse bedrij
ven hopen en geloven dat perestrojka
een succes wordt, maar dat zij weinig
kansen zien dat de reusachtige Russi
sche markt voor hen op korte termijn
perspectieven biedt. De toekomstkan
sen hangen volgens de Westduitse eco
nomen af van de structurele verande
ring in het economisch bestel in de
Sovjetunie. De vroegere minister van
economische zaken en huidige FDP-
voorzitter Otto graaf Lambsdorff is
daar duidelijk over; „De Russen zijn
nog altijd niet in staat artikelen aan te
bieden die op de wereldmarkt goed te
verkopen zijn".
Michail Gorbatsjov heeft geprobeerd
de Westduitse ondernemers te overtui
gen dat het zinvol is nu in zijn land te
investeren, omdat dit op langere ter
mijn goud oplevert. De president van
de Westduitse werkgevers reageerde
afwachtend en zei belerend: „De
Bondsrepubliek heelt nauwelijks bo
demschatten. Haar rijkdom berust op
de motivatie van de burgers om te
presteren en verantwoording te dra
gen, op de kennis en het kunnen van de
mensen, op het vermijden van verspil
ling en beperking van staat en bureau
cratie". Als pleister op de wonde,
noemde hij wel de mogelijkheden om
gezamenlijk de exploitatie van de bo
demschatten in de Sovjetunie ter
hand te nemen, het aantal joint-ventu-
res op te voeren en te proberen „voor
elke roebel en elke mark de hoogst mo
gelijke tegenwaarde te krijgen".
Een voorwaarde voor succesvolle sa
menwerking noemde hij een grote
mate van wederzijds vertrouwen,
kennis, begrip en vrijheid van hande
len". „Eigenbelang, concurrentie en
directe verantwoordelijkheid voor
succes, zijn bij ons de belangrijke mo
toren van de vooruitgang. Samenwer
king heeft aan beide zijden persoon
lijkheden nodig, die dezelfde be
voegdheden en motivatie hebben. On
dernemers begrijpen de problemen
van andere ondernemers het best". En
juist aan al die aspecten die werkge
versvoorzitter Tyll Necker opnoem
de, ontbreekt het in het rijk van Mi
chail Gorbatsjov.
Van onze parlementaire
verslaggever
Henri Kruithof)
elukkig is het bijna voorbij'
\JT verzuchtte begin deze week
één van de Europese lijsttrekkers,
toen hij dacht onbespied een plasje
te kunnen doen. Niet alleen de ver
moeidheid uitte zich in deze harte-
kreet. Ook het feit dat de Europese
verkiezingscampagne niet over Eu
ropa ging, moet bij de Eurolijsttrek
kers enige frustratie hebben achter
gelaten.
Piet Dankert, Jean Penders en Gijs
de Vries (zo heten de Euro-lijsttrek
kers van de drie grote partijen) heb
ben de afgelopen maand krampach
tig geprobeerd uit te leggen dat de
kabinetscrisis in hun voordeel zou
werken. Ze hebben de indruk echter
niet kunnen wegnemen, duidelijk te
leurgesteld te zijn over het feit dat de
Europese onderwerpen volstrekt on
dergesneeuwd raakten. „De nationa
le politiek is er als een denderende
trein over heen gegaan", zei D66-lei-
der Van Mierlo dinsdag treffend.
Alle onderzoeken wijzen het uit: De
Nederlandse burger weet, ook na we
ken campagne, nauwelijks iets over
de taken en bevoegdheden van het
Europarlement en nog veel minder
over de Nederlandse vertegenwoor
digers in die zaal. Zelfs het partijka
der, dat naar de verkiezingsbijeen
komsten kwam, kon veelal niet ver
tellen wie de eigen lijsttrekker was.
De Eurolijsttrekkers hebben het é-
chec van 'hun' campagne ten dele
aan zichzelf te danken. Ze hebben
geen van allen geprobeerd een poli
tiek onderwerp op de Europese agen
da te zetten. Piet Dankerts (PvdA)
vermeende boterffaude was slechts
een zwakke, en pijnlijk mislukte, po
ging in die richting. Maar wie, zoals
de WD-er Gijs de Vries, vooral praat
over de noodzaak van een Europees
bosbouwbeleid of nieuwe TV-techno-
logie, moet niet klagen als de kiezers
ongeïnteresseerd het hoofd afwen
den.
De partijen hebben zich er in rap
tempo bij neergelegd dat er in grote
lijnen overeenstemming bestaat
over 'Europa'. PvdA, CDA en WD,
maar ook de kleine linkse partijtjes
zijn het er over eens dat het Europe
se parlement meer macht moet krij
gen. Vooral in het kader van het ver
dwijnen van de binnengrenzen in
1992, moeten de nationale parlemen
ten bevoegdheden overdragen aan
de Europese pendant in Brussel/
Straatsburg. Ook het milieu is vol
gens alle politieke groeperingen
even belangrijk. PvdA-er Piet Dan
kert drukte het dinsdagavond kla
gend in Sint Annaland zo uit: „de in
druk bestaat dat de campagne zo'n
dooie boel is, vervelend, omdat de
partijen het eens zijn". Hij probeer
de het nog even met: „soms is over
eenstemming in de politiek geen
slechte zaak". Maar een parlement
dat door lage opkomst en gebrek aan
bevoegdheden politieke kracht
mist, zal ook eensgezind weinig
presteren.
Toch wijzen opiniepeilingen uit dat
de opkomst vandaag weieens hoger
zou kunnen zijn dan bij de vorige Eu
ropese verkiezingen. De oorzaak
daarvoor is echter niet te zoeken bij
een toenemend belang dat de bur-
Ruud Lubbers. Hij was welisw:
telkens aanwezig op de CDA-bijei
komsten, maar hij moet nog betr
worden op de eerste nieuwswaar
ge uitspraak. Met de arrogantie
de echte leider van het land, ho
hij zich verre van het laag bij
grondse politieke gewoel.
Althans dat beeld probeert hij
zichzelf op te houden. In werkeli
heid ligt dat natuurlijk anders,
mengt zich niet direct in de politie
perikelen, omdat hij voor zichzelf!
imago van de leider 'boven de par
en' wil ophouden. Dat imago had
bij de laatste verkiezingen voor
Tweede Kamer zo zorgvuldig op
bouwd en dat heeft hem geen wint
eren gelegd. Juist de 'staatsm:
Lubbers heeft toen in de laatste
gen nog voor een politieke aardv
schuiving ten gunste van het Cl
gezorgd.
Lubbers lijkt de Europese verkiez
gen dan ook totaal onbelangrijk
gers zouden hechten aan Europa.
Nee, veel waarschijnlijker is dat de
oproep van alle politici om te gaan
stemmen, omdat het zo'n mooie
voorronde is voor de echte verkiezin
gen op 6 september, enig effect begint
te sorteren.
De partijen hebben de afgelopen we
ken daar ook nadrukkelijk voor ge
bruikt: om het partijkader te mobili
seren, te kijken of het 'apparaat' ge
smeerd loopt, de electorale mogelijk
heden te meten, en de nationale lijst
trekkers te profileren. Joris Voorhoe
ve had de campagne nodig om de
wonden van VVD-strijd te laten he
len, PvdA-leider Wim Kok gebruikte
de bijeenkomsten om zich nadrukke
lijk af te zetten tegen CDA-avances.
De enige die zich tijdens deze cam
pagne op de achtergrond heeft ge
houden is premier en CDA-lijsttrek-
ker voor de echte verkiezingen,
vinden. Alles wat hij doet, en voo:
wat hij niet doet, staat in het tek
van de zesde september. Dan m<
het CDA opnieuw de grote klapj
maken en in elk geval de groot:
partij worden. Dat lukt alleen, i
durende de hele zomer bij de CD
achterban het schrikbeeld leva
kan worden gehouden van een 'rot
stembusoverwinning.
Een vervelende bijkomstigheid das
bij kan zijn dat het CDA al vandai
als de grootste uit de stembus ro
De campagneleider van die pgr
krijgt dan de moeilijke taak in eigi
kring uit te leggen dat de klus ni
lang niet geklaard is; dat er hi
steeds campagne gevoerd moetwt
den. Een te grote voorsprong va
daag op de concurrerende partiji
(met name de PvdA), kan op zes se
tember alleen maar remmei
werken. 'Europa' is vanavond voi
bij, de verkiezingen duren tot zes se
tember.
Advertentie
In elke zak Bugles
zit tijdelijk 20%
meer. En dat terwijl
u er niets extra's voor
betaalt.
Nou, dan weet u
toch wat u te doen
staat? Op naar
de winkel voor zo'n
overheerlijke zak
Bugles. leze siempel.
Laat de Bismarck met rust
(Van onze correspondent
in Londen
Haye Thomas)
De Bismarck is een oorlogsgraf.
Dat moeten ze respecteren en
niet rust laten". Aldus luiden de mees
te Britse reacties op de ontdekking
van het wrak van wat eens 's werelds
meest gevreesde oorlogsschip was.
Op meer dan 4000 meter diepte ligt
het gigantische slagschip van 42.000
ton op de bodem van de Atlantische
oceaan. Half rechtop en volgens de
ontdekkers in een uitstekende condi
tie met al zijn dikke pantser en onder
waterbescherming. En vooral zijn
reusachtige kanons van 38 cm door
snee, die de Bismarck een formidabe
le vuurkracht gaven.
Diep beneden, in de wereld van de gro
te stilte, is het schip niet a'leen gevon
den, maar ook bekeken en gefilmd
door dr Robert Ballard en zijn naaste
medewerkers, hetzelfde team van het
Amerikaanse oceanografische insti
tuut Wood Hole in Massachusetts, dat
vier jaar geleden grote furore maakte
met de vondst van de Titanic. Net als
bij het vermaarde en onzinkbaar
geachte passagiersschip heeft dr Bal
lard ook bij de Bismarck geen stoffelij
ke resten gevonden. Ofschoon meer
dan 2000 opvarenden met het slag
schip ten onder zijn gegaan. En slechts
110 man uit de koude golven soor de
Royal Navy werden opgepikt.
De bedoeling is dat dr Ballard later de
ze maand, waarschijnlijk in Washing
ton, een persconferentie zal geven. En
in details vertellen wat hij en zijn me
dewerkers hebben gezien vanuit een
grote robot-duikersklok: Argo. Aan de
hand van videofilms die net als bij de
Titanic het zeer dramatische bewijs
materiaal vormen van de spectaculai
re vondst. Op zo'n 800 meter dieper
nog dan de diepte waarop de Titanic
De Bismarck in actie tijdens het treffen met de Britse vloot.
werd aangetroffen. Van een operatie
'Lift de Bismarck' is in eerste instantie
dan ook geen sprake. Al gaan er wel al
stemmen op van nieuwsgierigen aan
beide kanten van de oceaan, zoals die
van majoor Charles Neimeyer, ge
schiedenisleraar aan de Amerikaanse
marine-academie. Hij zou best wei
eens willen weten en zien over welke
technologie de Duitsers beschikten bij
het uitbreken van de Tweede Wereld
oorlog. Juist omdat de Bismarck gold
als een opmerkelijk oorlogsschip,
waarin allerlei voor die tijd nieuwe
technieken waren samengebracht.
Volgens de bekende Britse auteur en
televisie-persoonlijkheid Ludovic
Kennedy bestond er bij de Britten
geen twijfel over dat het schip zo snel
mogelijk onschadelijk gemaakt moest
worden. Omdat het anders met zijn
vreselijke slagkracht fatale klappen
zou uitdelen in de vitale aanvoer van
goederen uit Amerika met grote At
lantische transport-konvooien. Ken
nedy nam destijds als een jonge offi
cier aan boord van de jager Tartar deel
aan de jacht op de Bismarck, die voor
de Britten hoogst onfortuinlijk begon.
In mei 1941ruim een maand na haar in
dienststelling, werd de Bismarck bij
Bergen in Noorwegen gezien, toen zij
samen met de zware Duitse kruiser
Prinz Eugen kennelijk op weg was
naar de konvooi-routes van de Noord-
Atlantic. De Royal Navy zette een
sterk eskader in onder aanvoering van
vice-admiraal L. E. Holland aan boord
van het grootste oorlogsschip in die
dagen: de 21 jaar oude slagkruiser
Hood. Ondanks zijn grotere omvang
maar met de helft aan bewapening in
vergelijking met de nieuwe Bismarck,
en technisch duidelijk verouderd, be
tekende het toch een zware klap voor
de Britse gemoedsrust, toen de Hood
door het moordende geweld van het
Duitse vlaggeschip aan stukken werd
geschoten. De Hood ging brandend
ten onder en slechts drie van de 1341
koppen tellende bemanning, bleven
gespaard. Maar het tweede grote Brit
se schip had de Bismarck wel geraakt.
En op de brug van vice-admiraal Gün-
ther Lütjens was lang niet alles koek
en ei toen het slagschip zich met be
hulp van de mist uit de voeten maakte.
Het duurde dan ook niet lang of het
werd opnieuw ontdekt. Ver in de At
lantische oceaan, ten westen van
Brest. Het vliegdekschip Arc Royal
lanceerde een luchtaanval met torpe
do's waarvan er een de gehele stuurin
richting van de Bismarck uitschakel
de. Dat was de achilleshiel van het
schip. En ofschoon wanhopig gepro
beerd werd om de Bismarck met be
hulp van de motoren op koers te hou
den, was zij in feite vleugellam en werd
zij door de Britse marineschepen als
wolven besprongen. Op Lütjens 52e
verjaardag, de 27e mei 's morgens om
1036 uur gaf de kruiser Dorsetshire de
genadeslag. Over een periode van bij
na twee uur was de Bismarck door
meer dan 3000 zware granaten getrof
fen. Het laatste bericht van thuis was
een boodschap van Hitier: „Heel
Duitsland staat achter jullie". Maar
geen vliegtuig van de Luftwaffe schoot
te hulp. En de U-boot waarom Lütjens
had gevraagd om de papieren van i
Bismarck over te nemen, verschee
pas ter plekke toen de oceaan was bf
dekt met wrakstukken. De grootst
zeeslag sinds Jutland 1916 was verlc
ren. En weer had een overmacht aa
schepen gewonnen van een kleinen
maar technisch superieure strijc
macht.
Het vinden van de Bismarck kostt
ten slotte minder moeite dan tevore
was verwacht. Met op zich de enorm
waterdruk van de Atlantische oceaa
- drie ton per vierkante inch -wem®
Argo in diepe duisternis en ijskoud
temperaturen over de bodem getro
ken. Behalve de Bismarck vond
diepzee-expeditie ook een groot en tc
nu toe onbekend 19e eeuws zeilschif
Dr Ballard en zijn medewerkers het
bens uitdrukkelijk gesteld dat niets
noch aan het wrak is aangeraakt!
meegenomen. En dat volstaan is me
het nemen van video-opnamen buita
af en het vastleggen van de juiste lok
tie van het wrak. Gezien de ontdek*»
gen in internationale wateren is deft
gendomskwestie onduidelijk,
wordt echter rekening mee gehoude
dat de Westduitse regering nu M
wrak officieel geregistreerd wil krijge
als oorlogskerkhof. Daar hebben voo:
alsnog de meeste marine-experts vr
de mee. En uiteraard ook de overlever
den en nabestaanden van de omgek
men bemanningen van de Hood en»
Bismarck, die sinds jaar en dag
kaars reunieën bezoeken. „We hebo
ten opzichte van elkaar allang ge
moeilijke gevoelens meer", vertel1
ons Ted Briggs, die destijds 18 jaar w
toen de Hood als de grote trots van
Royal Navy onder hem werd wegg
schoten door de Bismarck.
