Zomergasten maakten
Üeuwe kerk noodzakelijk
streek
WOENSDAG 3 MEI 1989
Schiettent
Vleesch
'WÈ
mm
De Rsnessedag vorig jaar
RENESSE - Renesse viert zaterdag
voor de vierde keer Renesse-dag.
Evenals de vorige wordt ook deze dag
weer op poten gezet door de sportver
eniging, muziekgezelschap Luctor et
Emergo en de hervormde gemeente.
Vorig jaren beliep het aantal bezoe
kers rond de twintigduizend. En ook
deze maal verwachten de organisato
ren weer een enorme drukte in het
Schouwse duindorp. Sport, muziek en
kerk varen er wel bij, want vorige ke
ren waren de totale opbrengsten
steeds zo n 25.000 gulden. En op grond
daarvan zijn de verwachtingen ten
aanzien van de komende resultaten
hoog gespannen.
De Renesse-dag is ingsteld om door
middel van allerlei activiteiten geld
bijeen te brengen voor de sport, mu
ziek en het kerkelijk leven. Gezien de
succesformule van vorige keren zijn
ook deze keer een grote rommelmarkt
van oude spullen, curiosa en antiek, en
een verloting, met als hoofdprijs een
door een plaatselijke ondernemer ge
schonken caravan, de voornaamste
publiekstrekkers.
De activiteiten beginnen om 9 uur.
Rondom de kerk worden een dertigtal
kramen opgesteld en een podiumwa-
- gen. De toren van de hervormde kerk
is de gehele dag voor het publiek ge
opend. In de toren zijn enkele exposi
ties te zien, onder anderen van minera
len en geborduurde schilderijen. Aan
de markt nemen ook enkele niet-com-
merciële instellingen deel, zoals het
Rode Kruis, de dierenbescherming en
de groep Schouwen-Duiveland van
Amnesty. Voor de kinderen worden di
verse spelen georganiseerd. De jeugd
kan zich tevens vermaken in een mini-
speel- en dierentuin. Bovendien is er
gelegenheid om op een pony te rijden.
Centraal komt het rad van avontuur
te staan, en daaromheen allerlei at
tracties, zoals een schiettent, een bal-
lengooi-tent, een darts- en 21-spel en
een trekbord. Andere mogelijkheden
tot vermaak op de Renesse-dag: ring-
werpen, een grote legpuzzel, sjoelen
en een prikblók.
Op de podiumwagen geven groepen
van campings in Renesse play-back-
shows, (om 11 en 14 uur). Andere pro
grammapunten op de Renesse-dag:
11.30 uur demonstratie karate, 15.30
uur optreden groep Jerry Rijstenbil.
Behalve volop gelegenheid tot sport
en spel biedt de markt diverse kramen
met eet- en drinkwaren en een gezellig
terrasje. De hervormde vrouwen zijn
present met een kramen voor de ver
koop van onder anderen zelfgemaakte
sieraden en handwerken
De Renesse-dag wordt vanaf 19.30 uur
besloten met een feestavond in het
Dorpshuis, met omstreeks 20 uur een
miss-verkiezing, gevolgd door een
play-backshow. De toegang is gratis.
Tussen optredens van de Jerry Rij
stenbil en ATG met praatjes en
plaatjes door vindt om 21.30 uur de
trekking plaats van de loterij. Daarna,
rond 22 uur, volgt de bekendmaking-
van de opbrengst van de Renesse-dag.
De vroegere joodse begraafplaats ligt verscholen achter huizen aan de Grachtweg.
Joodse monumenten
straat. Op 2 september 1825 werd het
gebouw feestelijk in gebruik geno
men. Voorzanger van de joodse ge
meente in Dordrecht de heer S. H.
Heilbron, wijdde de synagoge in.
Vanaf het huis van Zadok Levi van
Oss werden de wetsrollen per koets
overgebracht.
Op 3 september 1875 vierde de ge
meenschap opnieuw feest in de syna
goge. Het vijftigjarig bestaan was
daar. Tal van autoriteiten kwamen
al dan niet met verschillende ge
schenken. De joodse gemeenschap
telde in die tijd 44 mensen. Het hoog
tepunt was inmiddels voorbij met 91
zielen in 1852. Ondanks het dalende
ledental werd de synagoge tien jaar
later toch vernieuwd. Op 11 mei 1888
legde de vijfjarige Abraham Salo
mon Frenk de eerste steen. De ver
bouwing had het nodige gekost. Als
dank voor de bijdrage die de toenma
lige burgemeester mr J. P. N. Erme-
rins had verzameld, ontving hij een
zilveren schaal. Langzaam maar ze
ker kwam het einde van de synagoge
echter nabij. Steeds meer joodse fa
milies trokken weg uit Zierikzee. In
1921 was het voorgoed voorbij. Het
gebedshuis ging dicht.
Door de eerdergenoemde bijdragen
en geschenken van het stadsbestuur
onstaat de indruk dat de contacten
tussen joods Zierikzee en de inwo
ners in goede harmonie verliepen.
Toch liep die verhouding ook niet
altijd even soepel. In oktober 1918
ontving de Zierikzeesche Nieuws
bode een ingezonden brief van het
Kerkbestuur der Nederlandsche Is-
raelietische Gemeente, getekend
door de heren A. Frankel en J. Lab-
zowsky.
Naar aanleiding van verkeerde
vleesdistributie vanwege de Eerste
Wereldoorlog viel het volgende te le
zen: 'Woensdag kwam te dezer stede
voor zieken en zwakken een zekere
hoeveelheid vleesch en daarbij een
stuk vleesch, hetwelk voldoende aan
de rituele voorschriften van den
Joodschen godsdienst voor de Jood-
sche zieken en zwakken bestemd
was. Hoe groot was echter onze ver
bazing toen wij vernamen dat ook
het voor de Joodsche zieken en
zwakken bedoelde bestemde vleesch
onder de andersdenkenden is gedis
tribueerd. Uit het hierop ingestelde
onderzoek is ons gebleken dat al de
Joden van de ziekenlijsten ge
schrapt zijn'. Veel eerder, tot in de
tweede helft van de achttiende eeuw,
werden joden zoveel mogelijk ge
weerd van de jaarlijkse Zierikzeese
kermis door het gilde der kramers en
hoedenverkopers.
Op het dak van het pand in de Meel-
straat prijkt nog steeds een windwij
zer met een Zeeuwse Leeuw, een
dankbetoon aan het stadsbestuur
van Zierikzee. In zijn klauwen draagt
hij een Davidster die het geheel dan
toch een joods tintje geeft. De wind
wijzer is in vergelijking met de be
graafplaats en het monument aan de
Grachtweg, een vrij onopvallend
aandenken aan de joodse gemeen
schap in Zierikzee.
Net zo aan het oog onttrokken is de
herdenkingssteen aan de gevel van
het gebouw in de Poststraat waar nu
de Unie van Vrijwilligers huist. De
joodse industrieel Salomonsen uit
Twente vestigde er in 1840 een weve
rij. Joodse arbeiders nam hij mee uit
Twente. 'De eerste steen van dit ge
bouw is gelegd door de heer F. Camp
bell, namens de Weledele Heer G. M.
Salomons 18 7/9 40', staat er te lezen.
Ook in de Hem is een klein aanden
ken bewaard gebleven, zij het dan
wel deels aan het oog onttrokken on
der een bord van de huidige eige
naar. 'Slachthuis van de familie A. S.
Frenk' staat er oorspronkelijk op
één van de slachthuizen. Abraham
Simon Frenk overleed in 1926 en
werd op het joodse kerkhof in Zierik
zee begraven. Bovenaan de achter
zijde van een pand aan het haven
park staat de naam 'Labzowski' te le
zen. De familie had er een manifactu-
renzaak die tot lang na de oorlog
heeft bestaan. Als één van de laatste
joodse families verdwenen de Lab-
zowski's van het Zierikzee's toneel.
De gereformeerde kerk in Haamstede viert dit jaar haar 25-jarig jubileum.
Grafstenen op de Joodse begraafplaats in Zierikzee.
ZIERIKZEE - In de Tweede Wereld
oorlog zijn de joodse inwoners van
Zierikzee weggevoerd. Ter nage
dachtenis aan hen die nooit terug
keerden staat aan de Grachtweg een
bescheiden gedenkteken. Leerlin
gen van de Johan Louis de Jonge-
school te Zierikzee, leggen van
avond (woensdag) om zeven uur een
krans bij het monument. De meeste
van de 22 slachtoffers zijn omgeko
men in het concentratiekamp Sobi-
bor. Ongeveer de helft daarvan wa
ren kinderen. Dit gedenkteken her
innert niet alleen aan de oorlogsja
ren. Het is eigenlijk tegelijk een stil
le getuige van de bloeiende, zij het
kleine, joodse gemeenschap die Zie
rikzee tot de jaren twintig kende.
Verscholen achter een oude school
en een aantal nieuwbouwwoningen
ligt vlakbij het monument op de
Grachtweg, de oude joodse begraaf
plaats. Op het goed onderhouden
grasveldje staan 21 stenen. Het kerk
hof is een begraafplaats van Asjke-
nasische joden, oorspronkelijk af
komstig uit Midden-en Oost-Euro
pa. De stenen staan rechtop en zijn
voornamelijk in het Hebreeuws be
schreven.
Net als in een orthodoxe synagoge
zijn de mannen en vrouwen geschei
den. De vrouwen liggen rechts, de
mannen links. Twintig vroegere
joodse inwoners van Zierikzee rus
ten met het gezicht naar het zuiden.
Eén steen staat met de voorkant
naar het westen. Twee zegenende
handen verraden dat het hier waar
schijnlijk gaat om een voorganger
van de joodse gemeente in Zierikzee.
Deze man uit een priesterlijk ge
slacht overleed in 1823, het jaar
waarin de eerste steen op het graf
veld verscheen. De laatste joodse in
woner is er in 1941 begraven.
Het kerkhof deed ook voor 1832
dienst als begraafplaats. In 1799 ver
zocht de joodse gemeenschap de Zie
rikzeese stadsraad om 'een openen
plaats buiten de stad', geschikt om
hun doden ter aarde te bestellen. De
raad willigde het verzoek in. De jo
den kregen een veld vlak achter het
'leprozenhuis'. Een kind van Benja
min Levi Wolf was in april van dat
jaar de eerste die ter grave werd ge
dragen. Hoeveel mensen er in de loop
der tijden begraven zijn, is niet be
kend. Voor 1799 werden de overlede
nen ook vaak over de Oosterschelde
naar de joodse begraafplaats in Mid
delburg gebracht.
Het zestiende eeuwse Zeeland was
voor joden een onveilig gebied. De
Zeeuwse rentmeester Sandelijn be
proefde de Marranen, van oorsprong
Spaanse en Portugese joden die zich
na vervolgingen lieten dopen, hard
handig op hun aangenomen chris
tendom. Vanaf 1795 was er een om
wenteling. De Franse tijd bracht ge
lijkschakeling van kerkgenoot
schappen. De joden kregen een kans,
meer naar voren te treden.
In Zierikzee in 1799, was hun aantal
inmiddels groot genoeg om het
stadsbestuur, naast een begraaf
plaats, ook te verzoeken 'de vrijheid
om een Huys te Huuren of te Koopen
tot Uitoeffening van hunnen Gods
dienst'. Het huis van Zadok Levi aan
de Oude Haven diende tot die tijd als
onderdak voor de gebedsdiensten.
Zadok Levi van Oss zoals hij latei-
naar zijn geboorteplaats werd ge
noemd, was handelaar in glaswerk,
manufacturen en wat al meer zijn
weg kruiste.
Op een goede dag kocht hij van bur
gemeester De Kater de van voor
1700 daterende stadsrekeningen om
er scheurpapier van te maken. De
Kater wilde de rommel kwijt. Later
is door het stadsbestuur een deel te
ruggekocht maar andere rekenin
gen zijn nooit meer boven water ge
komen. Tot op de dag van vandaag
is er nog steeds gat in het stadsar-
chivariaat.
De tijd van een echte synagoge was
aangebroken. Het stadsbestuur wil
ligde het verzoek van de joodse ge
meenschap in. Een nieuw opgetrok
ken synagoge verrees in de Meel-
Aan de Grachtweg staat een gedenkteken voor de door de nazi's weggevoer
de joodse inwoners van Zierikzee.
HAAMSTEDE - Op 23 oktober van dit
jaar is het 25 jaar geleden dat in
Haamstede officieel de nieuwge
bouwde gereformeerde kerk in ge
bruik werd genomen. De viering van
het jubileum van de kerkbouw vindt
echter in verband met de traditionele
komst van vele vaste Pinkstergasten
in de Schouwse Westhoek reeds zater
dag 13 en zondag 14 mei plaats.
„We hebben een hechte band met ve
len die hier regelmatig met vakantie
komen vertelt de predikant van de
gereformeerde kerk in Haamstede, ds
J. de Vries.
Het bezoek van vele kerkgangers van
elders aan de diensten in Haamstede
gedurende de zomermaanden is 25
jaar geleden mede-een belangrijke re
den geweest een nieuwe kerk aan de
Platboslaan te bouwen. Het oude
kerkje aan de Noordstraat bleek veel
te klein, ondanks het feit dat er op zon
dagen vaak drie diensten achter el
kaar werden gehouden. Op de plaats
van het - thans als opslagruimte die
nende - voormalige kerkgebouwtje
aan de Noordstraat stond voorheen
overigens ook het eerste gereformeer
de kerkje van Haamstede uit 1854.
Op de zaterdag voor Pinksteren, 13
mei, wordt op het terrein bij de gere
formeerde kerk overdag de rommel
markt 'Kerkmis' gehouden, waarvan
de opbrengst bestemd is voor het zen
dingsfonds. De 'Kerkmis' duurt tot 17
uur en wordt om 9 uur geopend met
vlaghijsen. Behalve de rommelmarkt
komen er een rad van avontuur, en di
verse kramen (boeken, handwerken),
een verrassingswinkel en een terras.
Ook worden er kinderspelen gehou
den: 10.30 tot 10.45 uur ringsteken op
de fiets, 11.45 tot 12.30 uur waterbal
let, 14 uur 14.30 uur ringsteken tweede
ronde en 15.30 tot 16 uur waterballet
tweede ronde. Tevens worden infor-
matiekramen opgesteld over de zen
ding en van de werkgroep DDR.
Zaterdag 13 mei begint om 20 uur in de
kerk een feestelijke muzikale bijeen
komst, met als spreker ds C. M. Boer-
ma. Medewerking verlenen verder het
Vocaal Ensemble uit St. Laurens, on
der leiding van J. van den Driest, en de
organist F. van Tilburg. Het Vocaal
Ensemble is een bekend gezelschap in
Haamstede, met name van de zoge
naamde maandagavond-zang waar
aan zij sinds zestien jaar in de zomer
hun medewerking verlenen.
Ds Boerma was predikant in Haamste
de (1959-1964) en dus ook in de periode
van de kerkbouw. Hij metselde de eer
ste steen op 3 oktober 1963. Na zijn ver
trek uit Haamstede diende ds Boerma
verschillende gemeenten.
Ook werkte hij voor het Convent van
Kerken (afdeling televisie) en was hij
verbonden aan de ICCO, (Interkerke
lijke Coördinatiecommissie Ontwik
kelingsprojecten), de Christelijke So
ciale Academie te Kampen en aan de
Wereldraad van Kerken in Genève.
Momenteel is ds Boerma weer in Ne
derland en werkzaam bij de NCRV. De
muziek- en zangavond duurt tot 22
uur.
De Pinksterdienst op zondag 14 mei
begint om 10 uur. Het wordt een feeste
lijke dienst, met medewerking van de
Cantorij onder leiding van A. Krijger,
J. Troost-Offringa, orgel, en L. Franc-
ke, een vrouwelijke gast uit Eisenberg
in de DDR. Voorganger is ds De Vries.
Na de dienst kan er koffie worden ge
dronken. Tevens is er een ontspan
ningsprogramma, in de vorm van een
wandel-, fiets- en autotocht. Om
streeks 13.15 uur begint een gezamen
lijke broodmaaltijd.
