PZC
De toekomst van
het platteland
Thatcher rekent
op vrijlating
Nelson Mandela
VN-resolutie
wordt zichtbaar
in Namibië
opinie en achtergrond
LEIDSE HOOGLERAAR J. H. NIEUWENHUIS:
4
WOENSDAG 29 MAART 1989
TRIJFEL
Nico Scheepmaker
terzake
Nachtkaars
Sigaar
Hete adem
Overlevering
Lakmoesproef
Conferentie
r i.
De aarde leefbaar houden
is een ongeschreven wet
(Van onze verslaggever
Sjaak Smakman)
Het was een vonnis uit 1986 van de
Hoge Raad, - de hoogste Neder
landse rechter- dat de Leidse hoogle
raar burgerlijk recht J.H. Nieuwen-
huis aan het denken zette. De gemeen
te Amsterdam stortte tot grote woede
van drie milieuorganisaties zwaar
vervuild grachtenslib in het natuur
gebied de Nieuwe Meer, vlak bij de
hoofdstad.
De organisaties stapten naar de rech
ter om deze stort te verbieden, maar
kregen nul op rekest. Want, zo rede
neerden de rechtbank en in hoger be
roep het gerechtshof, deze organisa
ties ondervinden geen direct persoon
lijk nadeel van deze stortingen en kun
nen er dus ook geen bezwaar tegen ma
ken.
De Hoge Raad besliste anders: de mi
lieu-organisaties mochten wel degelijk
uit naam van het algemeen belang de
rechter om een verbod van de bagger-
stort vragen. Dat heeft, aldus Nieu-
wenhuis. heel belangrijke consequen
ties. Zijn redenering: als je een leefbare
aarde voor toekomstige generaties als
een morele plicht en (dus) als een alge
meen belang voelt, dan is het in princi
pe mogelijk om namens die toekomsti
ge generaties processen te voeren.
Nieuwenhuis: „Je kunt zeggen dat we
is met vakantie
de morele plicht hebben om ons nage
slacht een schone zee, frisse lucht en
een intacte ozonlaag na te laten. De
vraag is alleen of je dit soort morele
waarden moet omzetten in rechtsre
gels".
Er is wel een aarzelend begin, zegt
Nieuwenhuis. In de Grondwet is opge
nomen dat de overheid moet zorgen
voor instandhouding en verbetering
van het leefmilieu. De Hoge Raad
heeft daarnaast 'niet verdergaande
aantasting van het leefmilieu' opgeno
men in het burgerlijk wetboek. Voor de
vraag wt het uitgangspunt moet zijn
voor verdergaande wetgeving haakt
Nieuwenhuis aan bij het VN-rapport
'Our common future' (beter bekend als
het rapport-Brundtland).
Dat stelt dat we alleen recht hebben
op de 'rente' van de kapitaal dat de
aarde vertegenwoordigt: we mogen
niet meer grondstoffen gebruiken,
energie verstoken en vervuiling de
lucht in blazen dan het aardse eco-sys-
teem kan aanvullen en verwerken. Al
leen op die manier voldoen we aan de
eis van 'sustainability' het duurzaam
gebruik van de aarde, red.). Nieuwen
huis: „Als je het er over eens bent datje
de wereld - of grote eenheden als de EG
- moet inrichten op basis van dit crite
rium, dan kun je gaan bedenken welke
concrete maatregelen je moet nemen".
Of, zoals hij in een juridisch vakblad
schreef: „Dit ecologische begrip bevat
het antwoord op de vraag wanneer
rechterlijk ingrijpen, ter bescherming
van de belangen van toekomstige ge
neraties, gerechtvaardigd is. Steeds
dan, als het gaat om gedragingen die
een ernstige bedreiging vormen voor
de duurzaamheid van het leefmilieu.
Dat de schade eerst na zeer vele jaren
zal optreden, doet niet ter zake. 'Het
Zelden staan feiten en gebeurte
nissen op zichzelf en los van el
kaar. De akkerbouwers die protes
teren, de kleine scholen ten platte-
lande die bijna de nek omgedraaid
worden, de arrogantie van een
landbouwminister die het ongelijk
van de meerderheid verkondigt, de
plannen en rapporten van de EG-
commissie over de toekomst van
het Europese platteland en de be
noeming van MacSharry, de EG-
landbouwcommissaris tot behoe
der en ontwikkelaar van het West-
europese platteland, - ze hebben al
lemaal met elkaar te maken.
Een eenheid is zo sterk als z'n zwak
ste schakel. Dat geldt ook voor het
landbouwbeleid, de dorpsschool en
de leefsituatie ten plattelande. Een
dorp, fungerend als regionaal cen
trum op het platteland, heeft veler
lei functies; daar woon je, of daar
doe je boodschappen als je 'buiten'
woont, daar ga je naar kerk, daar
zitten de kinderen op school, daar
speel je mee in de plaatselijke to
neelclub, daar zit je op gymnastiek
of fitness-club, daar...enfin, vul zelf
maar verder in.
De structuur, de leefbaarheid, de
voorzieningen van een dorp op het
platteland zijn van allerlei situaties
en ontwikkelingen afhankelijk. Het
al dan niet blijven bestaan van klei
ne dorpsscholen js één van de be
langrijkste 'itenys' van een dorp. Als
een school wordt opgeheven, dan
zal vroeger of later het dorp gaan
kwijnen; het is voor jonge mensen
niet aantrekkelijk zich op een dorp
te gaan vestigen waar hun kinderen
niet terecht kunnen voor onderwijs.
Terecht, dat iedere keer als Deet-
man weer een poging doet de kleine
school om zeep te helpen, men over
al in de dorpen in actie komt.
Hoewel dit een landbouwrubriek is,
moet me toch van het hart, dat het
onderwijsbeleid van Deetman vrij
wel alleen gericht is op allerlei voor
zieningen in stedelijke centra.
Waarom bundelen de duizenden
dorpsscholen in ons land hun
krachten niet om zodoende wat
meer en vooral geregeld en structu
reel een vuist te kunnen maken?
Want ook de grote onderwijsbon
den en besturenraden zijn wel erg
eenzijdig op de stedelijke scholen
gericht, met verwaarlozing van de
eigengeaarde problemen van kleine
plattelands- en dorpsscholen.
Los van de onderwijsproblema
tiek, is het nodig de aandacht te
richten op het platteland en de dor
pen. De campagne die vorig jaar in
EG-verband gevoerd werd onder
het motto 'Leve het platteland', is
als een sputterende nachtkaars uit
gegaan.
Zonder dat er veel zinnigs uitgeko
men is, laat staan resultaten be
reikt zijn. Het is ook erg opvallend,
dat in de veelbesproken Vierde
Nota ruimtelijke ordening bijna
niets over het platteland en z'n pro
blemen aan de orde wordt gesteld.
Het is daar alles geconcentreerd op
de potenties in velerlei opzicht van
het hele randstadgebied. Al eens
eerder heb ik in een artikel over
deze zaken gerefereerd aan de uit
spraak: 'het platteland is niets an
ders dan de ruimte tussen twee ste
den in', een opvatting die je, al dan
niet expliciet beleden, (meestal
niet) kunt destilleren uit de nota's
en dergelijke van onze plannenma
kers.
De Europese Commissie heeft een
maand geleden een lijvige nota (me
dedeling heet dat in EG-ambtelijk
taalgebruik) over deze saken gepu
bliceerd onder de titel 'de toekomst
van het platteland'. Hcewel de in
houd vn deze mededeling (85 blad
zijden) op veel punten erg vaag is
gebleven, komen er toch een aantal
voorstellen in voor die de moeite
waard zijn. Bovendien zal er meer
aandacht en geld besteed worden
aan de instandhouding van het Eu
ropese platteland. Men vreest voor
grotere onevenwichtigheden tus
sen de plattelandsgebieden, en ook
'voor terugval vn grote gebieden'.
Op zich is het verblijdend dat de
EG-cie zich blijkens deze en andere
mededelingen nu effectief gaat be
zighouden met het platteland zelf.
Niet vanwege de problematiek van
uit de steden of terwille van de re
creatie, de groenvoorziening of her
structurering of wat dan ook vanuit
de stedelijke problemen of optiek,
maar bemoeienis met het platte
land om het platteland. De Ier
MacSharry, die dus nu de porte
feuille van landbouw beheert, heeft
daarnaast de functie van 'ontwik
keling Europees platteland 'meege
kregen'.
De helft van de EG-bevoIking, 115
miljoen mensen, woont op het plat
teland. Dat laatste maakt 80 pro
cent van het EG-oppervlak uit.
Sommige plattelandregio's boeren
hard achteruit, lopen terug in be
volkingsomvang en kwaliteit van
dienstverlening. Andere gebieden
staan (te) sterk onder de invloed
van de economische ontwikkeling:
de leefomgeving en het milieu wor
den er aangetast. Aldus het EG-do-
cument.
Een aantal remedies en maatrege
len wordt voorgesteld. Zoals nadere
studie over plattelandsonwikke-
ling, normen van maximale milieu
belasting, bevordering van bedrijfs
voering die gunstig is voor milieu.
Landelijke en regionale EG-kanto-
ren moeten de situatie ten platte
lande gaan begeleiden. Na studie
moeten operationele programma's,
gesteund en (gedeeltelijk) gefinan
cierd door de EG, uitgevoerd wor
den. Voordat dat alles tot stand is
gekomen, zullen we wel enige jaren
verder zijn.
Of dit geheel aan maatregelen ook
van toepassing zal zijn op (een deel
van) het Nederlandse platteland, is
nog moeilijk te bevroeden. Dat de
EG de plattelandssituatie onder
ogen neemt, is te prijzen. Toch blijft
een wat bittere smaak bij mij - ook
na lezing - in de mond achter. De
beste wijze om het platteland leef
baar te houden is naar mijn mening
de directe: de mensen die er wonen
van een redelijk inkomen voorzien.
De 40 procent daling van de inko
mens van de akkerbouwers - die een
zo'groot deel van het Europese plat
teland beheren - staat daar haaks
op. Als je je eigen beleid financiert
door een deel van de boeren te laten
verkommeren, ben je au fond ver
keerd bezig. In gewone boerentaal
noem je dat: 'een sigaar uit eigen
doos aanbieden'.
Mr. Gerard W. Smallegange
zal mijn tijd wel duren' mag in
rechterlijk oordeel geen overweging
vormen".
De vraag is wie de wetten moet for
muleren. In ons staatsbestel is het
parlement de wetgevende macht en is
de rechterlijke macht nadrukkelijk
alleen uitvoerend. „Ja. zo staat dat in
de leerboek,jes. Maar in de praktijk is
er natuurlijk veel meer sprake van
een wisselwerking dan een echte
scheiding. Het mooiste zou natuurlijk
zijn als er wetgeving kwam. En dat
zal ook wel gebeuren naarmate het
milieu een interessant punt is voor
het parlement."
„Op dit moment is het tij gunstig. Mi
lieu staat hoog op de politieke agenda
en staatshoofden reizen de hele wereld
rond om allerlei fraaie overeenkom
sten te ondertekenen. Het barst van de
mooie intenties en goede bedoelingen,
zoals je ziet bij die efk-overeenkomst.
Maar het kan natuurlijk best dat over
vijfjaar de politiek zijn belangstelling
voor het milieu weer verliest".
De rechter, zou je kunnen zeggen,
heeft dus maar gemakkelijk praten.
Nieuwenhuis: „Dat wordt ook vaak als
bezwaar aangevoerd. De Hoge Raad
heeft geen democratische legitimatie
nodig en hoeft ook geen verantwoor
ding af te leggen. Maar ze voelt natuur
lijk toch de hete adem van de publieke
opinie en vraagt zich wel degelijk af
hoe haar beslissingen ontvangen zul
len worden. Bovendien moet de rech
ter ook altijd rekening houden met de
belangen van anderen, zoals van de in
dustrie. De rechter zou ook alleen mo
gen ingrijpen bij flagrante schendin
gen van het ongeschreven recht".
- Zoals bij de opslag van kernafval?
„Je mag naar mijn stellige overtuiging
niet zeggen: nu weten we geen oplos
sing, dus stoppen we dat afval voorlo
pig maar 200 jaar diep onder de grond
en hopen dat ze over 200 jaar wel een
oplossing hebben bedacht. Daar mag
je gewoon niet op gokken".
- En daar komt de morele plicht ten
Nieuwenhuis: Het is niet zo dat alles mag wat niet uitdrukkelijk in de wet
verboden wordt"
aanzien van de komende generaies
om de hoek kijken?
„We weten allemaal dat wetgeving
soms tientallen jaren kan duren, en
dat het wel eens wil helpen als door de
rechter heel duidelijk wordt uitgespro
ken dat iets een onrechtmatige daad
is. Je eerste reactie zou kunnen zijn:
verbieden dat spul, maar je kunt als
rechter ook mnder rigoureuze beslis
singen nemen. Je kunt zeggen: dit is
onrechtmatig tegenover ons nage
slacht, maar gezien de zwaarwegende
maatschappelijke belangen - de werk
gelegenheid bijvoorbeeld, of de inter
nationale concurrentiepositie - weiger
ik als rechter een verbod uit te spre
ken. Maar dan wel op voorwaarde dat
de industrie zich de belangen van late
re generaties aantrekt, door bijvoor
beeld op eigen kosten te zoeken naar
minder schadelijke alternatieven".
Als het duurzaamheidsprincipe
wordt verankerd in de wet, betekent
dit een forse welvaartsachteruitgang
in de Westerse wereld. Nieuwenhuis
zelf acht beheersing van de groei van
de wereldbevolking noodzakelijk, al
voegt hij daar gelijk aan toe 'ook niet
het antwoord op alle problemen te
hebben'.
Tijdens een lezing voor het Leidse
rechtsfilosofische dispuut Felix stelde
hij zijn toehoorders de vraag of zijals
rechter de produktie van zeer schade
lijke landbouwgiffen zouden verbie
den: „Iedereen zei toen ja, met het oog-
op de belangen van de toekomstige ge
neraties. Die adhesie leeft denk ik in de
hele samenleving - althans bij de men
sen die bereid zijn serieus over deze
problemen na te denken. Er zullen
toch maar heel weinig mensen zijn die
zeggen: Na ons de zondvloed".
„Ik denk dat het een lakmoesproef
wordt: wat wil het Nederlandse recht
met dit soort ideeën en zijn we bereid
om daar consequenties aan te verbin
den. Stel dal een bedrijf zou dreigen
de tent te sluiten, en de rechter besluit
toch de milieu-eisen te handhaven. De
rechter kan dat gemakkelijker dan de
politiek, en daarom zou het zo aardig
aardig als hij dat een keer zou doen".
En daarmee op de stoel van de poli
tiek gaat zitten.
„Ja, maar in het recht praatje natuur
lijk altijd over politiek".
Margareth Thatcher
Nelson Mandela
(Van onze correspondent
Ruud de "Wit in zuidelijk Afrika)
De Britse premier Margareth
Thatcher zal geen bezoek aan
Zuidafrika brengen zolang Nelson
Mandela gevangen wordt gehou
den. De leider van het verboden Af
rican National Congres is tot le
venslang veroordeeld. Deze uit
spraak aan de vooravond van haar
bezoek aan onder meer Zimbabwe
en Malawi leidde tot hooggespan
nen verwachtingen en speculaties
over een op handen zijnde vrijlating
van de nu 70-jarige Mandela.
Er wordt zelfs gesuggereerd dat een
ontmoeting tussen de Britse premier
en de Zuidafrikaanse president P.W.
Botha tot de mogelijkheden blijft be
horen, als Mandela deze week inder
daad wordt vrijgelaten. De vrijlating
van Mandela zou volgens Thatcher
de weg vrijmaken voor onderhande
ling over de toekomst van Zuidafrika
met de zwarte Zuidafrikaanse lei
ders.
Het toonaangevende Afrikaanstali-
ge blad Rapport noemde de vrijla
ting van Mandela op haar voorpagi
na „een kwestie van dagen". Volgens
Rapport zouden er aanwijzingen
zijn, dat Mandela bereid is om zich
publiekelijk uit te spreken tegen ge
weld als middel om het apartheids
systeem op de knieën te krijgen.
Daarmee zou hij dan aan de blanke
mindeiheidsregering een opening
bieden om de politieke vleugel van
het ANC, die sinds 1960 verboden is,
te legaliseren. Mocht het inderdaad
zover komen, dan zou dit, aldus Rap
port, belangrijke consequenties kun
nen hebben voor de pogingen van de
regering-Botha om vooraanstaande
zwarte leiders in Zuidafrika, zoals de
Zulu-leider Gatsha Buthelezi, als
nog te bewegen om deel te nemen
aan nationale besprekingen over de
grondwettelijke toekomst van Zuid
afrika.
Ook in ANC-kringen in de Zimbab
waanse hoofdstad Harare wordt het,
aldus een ander zondagsblad, de
Sunday Times, niet langer meer
voor onmogelijk gehouden dat Man
dela nog voor het einde van deze
week wordt vrijgelaten. Volgens
deze ANC-bron is het bezoek van
Thatcher aan Zimbabwe, dat don
derdag begint, daarvoor een uitste
kende gelegenheid. Thatcher liet
zich twee weken geleden na een ont
moeting met de Zuidafrikaanse mi
nister van buitenlandse zaken, Roe
lof'Pik' Botha in Londen, al optimis-1
tisch uit over de vrijlating van Man
dela en heeft opnieuw een eventuele
ontmoeting met Botha en een be
zoek aan Zuidafrika daaraan gekop
peld.
Kort voor het begin van haar Afri
kaanse reis verklaarde Thatcher te
genover de BBC-radio dat de tijd is
aangebroken voor een regionale
conferentie om de problemen tussen
Zuidafrika en zijn buurlanden op te
lossen. Ze kondigde aan te zullen
proberen dit idee tijdens haar ont-
moetigen met de staatshoofden van
Malawi, Zimbabwe en Mozambique
meer inhoud te zullen geven.
Een eerste reactie kwam van de
Zambiase president Kenneth Kaun-
da, die overigens door Thatcher o?
haar reis door Afrika bewust gene
geerd wordt. Volgens Kaunda kan
zo'n topontmoeting tussen Zuidafri
ka en zijn buurlanden er pas na 1 no
vember aanstaande komen, als d(
verkiezingen in Namibië onder su
pervisie van de VN achter de rug zijn.
Kaunda maakte deze opmerking na
een ontmoeting in de Zambiase
hoofdstad Lusaka met de Russische
onderminister van buitenlandse za
ken, Anatoly Adamishin. Volgens
onbevestigde berichten had Ada
mishin ook een onverwachte ont
moeting met de Zuidafrikaanse mi
nister van buitenlandse zaken, 'Pik'
Botha, toen zij op hetzelfde moment
in de Mozambiquaanse hoofdstad
Maputo waren voor gesprekken met
president Joaquim Chissano.
Inmiddels hebben Britse regering
vertegenwoordigers bevestigd, dat
Thatcher tussen 5 en 7 april, dus on
middellijk na haar terugkeer uit Afri
ka, in Londen een ontmoeting zal
hebben met de Russische leider Mik
hail Gorbatjov. Aangenomen wordt
dat de recente ontwikkelingen in
zuidelijk Afrika daarbij hoog op de
agenda prijken.
Britse Untag-militairen in Windhoek installeren een schotelantenne voor verbinding met hun hoofdkwartier.
(Van onze correspondent
Ruud de Wit in zuidelijk Afrika
Namibië maakt zich op voor de in
voering van VN-resolutie 435,
aanstaande zaterdag. Daartoe zijn in
middels 500 Untag-militairen (verge-'
lijkbaar met Unifil in Libanon) in de
Afrikaanse staat gearriveerd alsmede
een honderdtal burgerfunctionaris
sen van de Verenigde Naties. Zij moe
ten komend jaar het onafhankelijk
heidsproces van Namibië begeleiden.
In totaal zullen 4650 Untag-militairen
uit 42 landen in Namibië worden ge
stationeerd en meer dan 1000 VN-bur-
gerkrachten.
Afgelopen vrijdag arriveerde ook de
Ierse politie-commissaris Stephen
Fanning in de hoofdstad Windhoek.
Hij zal het bevel voeren over 500 po
litieagenten uit 15 landen, die de loka
le Namibische politie moeten assiste
ren. Fanning werd vergezeld door ne
gen andere politie-officieren, waaron
der twee Nederlanders, die de noodza
kelijke voorbereidingen moeten tref
fen voor de opvang van de internatio
nale politiemacht. De komende
maand reizen ook 33 Nederlandse ma
rechaussees in dat verband naar Na
mibië af.
Afgelopen zaterdag deed zich in het
Noord-Namibische plaatsje Tsumeb
het eerste incident voor tussen Untag-
militairen en blanke Namibiërs. Na af
loop van een rugbywedstrijd brak er
een handgemeen uit tussen vier Britse
en vier Australische militairen ener
zijds en een twintigtal blanken aan de
andere kant. Volgens een Untag-
woordvoerder waren de militairen ge
provoceerd. Zeven van de acht kwa
men er met schrammen en pijnlijke
plekken vanaf, maar een Brit moest in
het ziekenhuis worden opgenomen
met een gebroken kaak.
Het belangrijkste probleem, waarvoor
het Untag-contigent zich evenwel ge
plaatst ziet, wordt niet gevormd door
een vijandelijke houding van de lokale
bevolking. Er is in Windhoek sprake
van een ernstig gebrek aan woonruim
ten en slaapgelegenheden en daarom
moeten Untag-militaren en het overi
ge VN-personeel in sommige gevallen
met meer dan drie personen een kamer
delen. Het wordt niet uitgesloten, dat
als dit probeem niet snel wordt opge
lost, de VN-leiding in Namibië zal moe
ten besluiten om het aantal burgerdes
kundigen, dat nog wordt verwacht,
aanzienlijk te verminderen.
Ook de internationale media beginnen
langzaam maar zeker de weg naar
Windhoek te vinden. Volgens woord
voerder Eckhard hebben zich nu meer
dan 140 journalisten bij de Untag laten
registreren en de komende dagen zal
dit aantal oplopen tot boven de 300.
Het meeste opzien baren de Cubaanse,
Oostduitse en Chinese journalisten
die zich door Windhoek bewegen. Tot
voor kort was het voor hen onmogelijk
om naar Namibië te komen, omdat de
Zuidafrikaners weigerden hen visa te
verstrekken. Nu de VN het op 1 april
voor een aanzienlijk deel in Namibië
voor het zeggen krijgt, blijken de Zuid
afrikaanse autoriteiten plotseling veel
soepeler te zijn geworden in hun toela
tingsbeleid.
