PZC
Engeland-Nederland
op foto-biennale '89
Jaap van de Merwe: prediker en enige
aanhanger van een eenmans-sekte
kunst en cultuur
KITTY (MEDEA) COURBOIS
MA TH1EDE SANTING
Nieuwe hoop voor eigenaar
omstreden kunstcollectie
Sinatra in Rai
DINSDAG 21 FEBRUARI 1989
Makkelijker
Actueel
Deelnemers
Respect
Radicaal
Opleving
Grieken
Richtsnoer
Toneel
Voordeelconcert
9
„Twee vrouwen, zoals Mimi (Izumi Ko-
bayashi, een Japanse toetseniste met
wie ze Breast and Brow heeft ge
maakt) en ik, kunnen zo'n plaat juist
wel zo noemen. Voor mannen tja,
denk ik hoor is het vreemd. Die heb
ben zoiets van pfff, breast. Bórst! Maar
vrouwen, daar is een borst gewoon iets
voor dat je constant bij je hebt. En
bórst, dat is ook ademen, het hart. En
het verstand dat is Mimi. Die heeft met
haar bagage aan elektronica mij beter
laten uitkomen."
Over vroeger: „Als je niet weet waar
mee je bezig bent, laat je je als begin
nende artieste door interviewers
gauw opjutten om arrogant te zijn.
Nee, ik weet wel dat ik zo niet ben,
maar je weet dan toch in het begin
geen raad...Ik heb ook het beeld opge
roepen van de wilskrachtige vrouw.
Dan krijg je daar de terugslag van. Ik
had toen: hoe moet ik aan die grote
verwachtingen voldoen? Ik heb nu
voor het eerst een partner die me dui
delijk maakt hoe onfatsoenlijk het is
om te domineren. Op het zelfde mo
ment kan ik er niets aan doen. Ik heb
het nu makkelijker."
"Ik heb toch maar dat kan ik nu pas
inzien ontzettend veel op het kom
pas van anderen gevaren. Ik was ener
zijds ambitieus, en anderzijds was ik
niet overtuigd van mijn capaciteiten.
Dan kan je wel achteraf zeggen dat de
dingen waarin je je eigen zin hebt door
gedrukt ook goed gelukt zijn, maar het
was meer het resultaat van een belofte
aan mezelf. Toen ik brak met de grote
maatschappij WEA en tekende voor
het kleine Megadisc heb ik met mezelf
Mathilde Santing: gedaanteverwisseling
van onze kunstredactie)
ENSCHEDE Dertien fotografen
uit Engeland en acht Nederlanders
laten van 17 maart tot 17 april hun
momentopname van de fotografie
zien. De Fotobiënnale van Ensche
de loopt dit jaar parallel aan het
150-jarig bestaan van de fotografie.
In tegenstelling tot de beide vorige
biënnales wordt de tentoonstelling
beperkt tot vijf locaties, te weten
het Rijksmuseum Twenthe, Galerie
Beeld en aambeeld, Marktzeven-
tien, Fotogalerie Objectief en het
Muziekcentrum.
In 1986, toen de tweede Fotobiënna
le van Enschede 20.000 bezoekers
trok, was sprake van een brede pre
sentatie. Bewust heeft de Stichting
Fotobiënnale Enschede zich nu be
perkt tot de actuele analytische en
documentaire fotografie. Als part-
nerland viel de keus op Engeland,
waar deze tendenzen sterk aanwe
zig zijn. De selectiecommissie (Li-
sette Pelsers, Pier Pennings en Paul
de Nooijer) bezocht Engeland twee
maal.
„Eén van de grootste verrassingen
was, dat de Enschedese fotobiënna
le bij zeven topfotografen geen na
dere introductie nodig had. Alleen
al de naam van fotograaf Paul de
Nooijer stond garant voor de kwali
teit van ons evenement", vertelt
coördinator Bert Woudstra. Het
kostte weinig moeite om het topje
van de Britse fotografen naar En
schede te krijgen.
Het accent van de presentatie ligt
op de actualiteit. Getoond wordt
hoe belangrijke ontwikkelingen
die zich in de jaren zestig en zeven
tig op internationale schaal heb
ben voorgedaan zijn uitgekristalli
seerd.
In deze periode heeft een kritisch
onderzoek plaatsgevonden naar de
mechanismen van het medium fo
tografie. Dit onderzoek zelf werd in
die periode tot onderwerp van het
fotografisch beeld. In deze analyti
sche fase zijn bij uitstek de uit
gangspunten ter discussie gesteld
die aan het begrip afbeeldingtradi
tioneel verbonden met de fotogra
fie, ten grondslag liggen. Vanuit
verschillende benaderingen werd
consequenter dan ooit aangetoond,
dat de fotografie geen werkelijk
heidsgetrouwe afbeelding levert,
maar altijd een interpretatie in
houdt, zowel gezien vanuit de ma
ker als vanuit de beschouwer.
Toonaangevende Britse fotografen
zijn Victor Burgin, John Hilliard,
Martin Parr, Olivier Richon, Gra
ham Smith, Paul Reas, Paul Gra
ham, Peter Fraser, Karen Knorr,
Mitra Tabrizian, Brian Griffin, Jo
Spence en Rosy Martin.
De Nederlandse fotografen zijn ge
kozen in relatie tot de Engelse selec
tie. Maar de stand van zaken binnen
de Nederlandse fotografie verschilt
wezenlijk van de Engelse situatie.
De Engelse nadruk op de theoreti
sche discussie ontbreekt hier gro
tendeels. Bij de selectie van Neder
landse deelnemers is niet gezocht
naar absolute overeenkomsten tus
sen fotografen uit beide landen.
Geselecteerd: Oscar van Alphen,
Paul de Nooijer, Taco Anema, Kor-
rie Besems, Hans Aarsman, Ad van
Denderen, Diana Blok en Tjarda
Sixma.
Daags na de opening, zaterdag 18
maart, is er in de kleine zaal van de
Twentse schouwburg een sympo
sium over de actuele Engelse en Ne
derlandse fotografie. John Hilliard,
Martin Parr, Mitra Tabrizian, Oscar
van Alphen en Paul de Nooijer zul
len inleidingen houden.
(van onze kunstredactie
HILVERSUM - De Hilversumse
kunsthandelaar Van de Werd ver
wacht dat zijn al twintig jaar in Zwit
serland vastgehouden collectie
'meesterwerken' spoedig naar Neder
land mag.
In Amerika is onlangs door experts
vastgesteld dat een van de schilderijen
uit die collectie door Edouard Manet is
geschilderd.
De collectie bestaat uit 150 schilderij
en en tekeningen die toegeschreven
zijn aan Vincent van Gogh, Henri Ma
tisse, Henri de Toulouse Lautrec-Mon-
fa, Auguste Renoir en Paul Cézanne.
De echtheid is nooit officieel erkend.
De Zwitserse justitie legde in 1967 be
slag op de werken tijdens een tentoon-
afgesproken dat ik door een leerproces
zou gaan. Zodat ik aan het einde van
die periode kon zeggen: nou heb ik een
hoop geleerd. Dat is nu zover."
Mathilde Santing heeft haar stem van
de al te gepolitoerde glans ontdaan en
aan haar expressie meer bezieling ge
geven. Bovendien heeft ze een ensem
ble gevormd (met Rolf Hermsen, Se-
bastiaan Koolhoven, Michael Vat-
cher, Peter Meuris en Simon Planting)
dat een waardevolle muzikale twee
eenheid oplevert.
Ze toont op Breast and Brow opnieuw
respect voor goede songschrijvers:
John Cale (Close Watch), Todd Rundg-
ren Wouldn't have made any differen
ce), Harry Nilsson Think about your
troubles) en Roddy Frame (We could
send letters).
Santing: „De keuze van nummers
blijft heel persoonlijk. Ik kies alleen
maar stukken die prettig zijn om te
doen, maar dat gaat soms minder om
het super-persoonlijke en meer om
vakmanschap. Het is éérst vakman
schap, eerst een mooie song. Gewoon
puur: kan je dat nummer zo vaak bren
gen dat het overtuigend is? Uit een
goeie song spreekt een combinatie van
vakmanschap èn een tekst waarin iets
verschuift."
„Het is een melancholische plaat. Ik
ben er zelfs soms een beetje verlegen
mee. Ik vind hem radicaal in een rich
ting die me goed ligt. In een stijl die
me past als een nauwsluitende hand
schoen. Maar waarvan ik wel eens
denk: wat moeten de mensen wel niet
van me denken? Ik wist dat ik een me
lancholieke plaat ging maken, maar
dat het zo'n vreselijk doorgevoerd do
cument zou worden?"
Breast and Brow is een samenwer
kingsproject met de Japanse, in Lon
den woonachtige toetseniste Mimi
Izumi Kobayashi. Zij schreef alle ar
rangementen, produceerde de plaat en
woonde maanden met Santing in één
huis teneinde op één lijn te komen.
„Mimi en ik hebben samen leren ade
men, zou je bijna zeggen. In het begin
repeteerden we onophoudelijk, vaak
zaten we dagen op een song. Dan weer
in een boogie woogie-versie, dan weer
als ballad. Om maar het akkoorden
materiaal gewoon helemaal te onder
zoeken. Ze is écht een Japannertje. Zó,
ppprrriiinnggg, doet ze weer even Li-
berace, en dan weer een walsje. Ze imi
teert alles. Maar het resultaat is gewel
dig. Als we samen spelen hoeven we
ons alleen de vraag te stellen waar
heen de reis gaat. Dat soort optredens
hebben we gehad, gewoon één grote
improvisatie."
Toernee Mathilde Santing onder meer in
Rotterdam Schouwburg 2 april, Roosen
daal De Kring 15 april, Rotterdam Zuid
pleintheater 18 april en Middelburg
Schouwburg 10 mei.
Kitty Courbois: die hardheid heb ik wel in me...
De klassieke Grieken
mogen
weer
(door Frank van Dijl)
AMSTERDAM - Klassiek toneel kan
weer. Toneelgroep Amsterdam
trekt met Medea van Euripides vol
le zalen. Hoofdrolspeelster Kitty
Courbois: „Als ik al die jeugd daar
zie zitten in die Stadsschouwburg.
Euripides is toch wel een wonder,
hij was zijn tijd zó ver vooruit. Hij
kiest zó waanzinnig voor de vrouw.
Het stuk zit boordevol hedendaagse
uitspraken. Ik wil niet zeggen femi
nistisch, zelf ben ik helemaal niet
zo... Het is gewoon vertaald, recht
streeks vanuit het Grieks, niks be
werking, maar voor veel mensen is
het hoogstactueel. Gerard-Jan Rijn-
ders is een gevoelsregisseur. Heer
lijk. Volgens mij is Medea daarom
zo'n succes."
Iedereen moet weten dat de Stads
schouwburg in Amsterdam weer vol
zit: „Het is een feest, zelfs de hele en
gelenbak zit vol! Je raakt verwend,
op zondagmiddag speelden we voor
vierhonderd mensen, wat veel is voor
een matinee, en toch denk je: waar is
iederéén? Het is fantastisch. En hoe
dat nou komt? Het komt uit de lucht
vallen, zo maar. Zonder enige publi
citeit zaten er al driehonderdvijftig
mensen, de volgende avond waren
het er vijfhonderd... Wij vinden dat
heel leuk, want het is heel moeilijk
om de schouwburg vol te krijgen."
Het stuk werd in 431 voor Christus
in Athene geschreven. Medea ver
moordt haar kinderen om haar weg
gelopen man te treffen.
Courbois: „Het enige wat Gerard-
Jan Rijnders heeft gedaan is het ein
de naar het begin verplaatsen, zodat
je precies op de hoogte bent van wat
er gaat gebeuren. De rest van het ver
haal wordt in flashback verteld,
waarna het einde wordt herhaald. Er
is geen zin uit het stuk weggelaten,
het koor is zo simpel mogelijk gehou
den, het decor is niet afleidend. Geen
poespas, een eerlijke voorstelling.
Dat trekt aan. Mensen roepen bravo!
en zo. Ik denk: oja, zo was het toen ik
begon..."
„Ik had op een gegeven moment het
idee dat er geen publiek meer was
voor toneel. Waar blijft het? Maar
het is er toch, het wil alleen iets
goeds zien."
We gaan terug naar de klassieken?
„Terug weet ik niet. Maar bij Toneel
groep Amsterdam hebben we wel
iets van... als het zo aansluit... hup,
naar de volgende klassieker! De
Grieken zijn altijd mijn grote voor
liefde geweest. Mijn eerste klassieke
rol was de vrouw van Troje, onder re
gie van Ton Lutz hij heeft me de
liefde voor de Grieken bijgebracht.
Ik ben ook in Griekenland geweest,
in Korinthe, in Delphi, zodat ik een
beetje wist waar ik vandaan kwam.
Moet je je voorstellen, van de Pelo
ponnesus naar Athene, dat was in de
tijd van Euripides misschien wel een
paar weken lopen... Medea is pas
mijn tweede Griekse rol. Ik heb heel
wat omzwervingen gedaan maar
nooit aan Medea gedacht. Het was
een donderslag bij heldere hemel dat
ik dit te spelen kreeg.
Het is een ijzersterk stuk van een ij-
zersterk schrijver. Toen ik het ias
dacht ik: wat gek wat daar allemaa
staat! Ze vonden hem toen al erg mo-l
dern, Euripides, in zijn tijd..."
Is het een moeilijke rol?
„Als je gewoon los gelaten wordt zon-'
der steun van een regisseur is het
moeilijk om te doen, maar als je sa
menwerkt valt het reuze mee. Die ge
voelens, die hardheid, die heb ik wel
in me, ja... Als het publiek zover met
Medea meegaat dat het begrijpt
waarom zij die kinderen doodt, dan
lukt dat wel. Ik zou zelf overigens
nooit een kind kunnen doden. Medea
heeft een wrede aard. Voordat ze bij
Jason was, heeft ze koning Pelias la
ten doden, ze heeft haar eigen broer
in stukken geknipt... Ze was een to
venares. Ze kon een schaap door
knippen en er een lammetje van ma
ken. Ik denk dan: dat schaap had ge
woon een lammetje in zijn buik..."
Voorstelling: Medea. Toneelgroep Am
sterdam. Hoofdrol Kitty Courbois, regie
Gerard-Jan Rijnders. Stadsschouwburg
Amsterdam.
stelling in Luzern, omdat de organisa
tor van de expositie, de Zwitser Acher-
mann, de werken voor echt had willen
laten doorgaan. Achermann werd in
hoger beroep van opzettelijke mislei
ding vrijgesproken.
De Amerikaanse advocaat A. W. Brai-
nerd, die vijf doeken uit de collectie in
1967 had gekocht, heeft één doek (Ma-
net)in de Verenigde Staten laten on
derzoeken bij het Mc. Crone-instituut.
Het instituut kwam na microscopisch
onderzoek tot de conclusie dat de verf
overeenkomt met die van andere
werken van Manet.
Van de Werd hoopt dat deze erkenning
van de Manet de Zwiterse justitie en
Achermann, die inmiddels een deel
van de collectie in bezit heeft, ertoe be
wegen de doeken vrij te geven.
(Door Ale van Dijk)
AMSTERDAM Tijdens een bezoek
aan zijn broer in Oosterhout is zon
dagavond cabaretier-tekstdichter
Jaap van de Merwe overleden. Van de
Merwe (64) bezweek aan een hartaan
val. De in Rotterdam geboren cabare
tier trok de afgelopen jaren nog regel
matig door het land met een mini-
one-man-show.
Jaap van de Merwe noemde zichzelf
ooit eens „een soort éénpersoons-sec-
te, waarvan ik de enige prediker ben
en de enige aanhanger".
De inspiratie voor zijn rebelse liedjes
vond hij meestal in het oproer tegen
maatschappelijk onrecht. En als nie
mand het hem vroeg produceerde en
verkocht hij zelf zijn teksten en zijn
platen en vormde hij zelf cabaret
groepjes. Van de Merwe heeft geduren
de zijn leven zelf veel aan de man of de
vrouw moeten brengen omdat nie
mand om zijn werk vroeg.
Omdat er ook brood op de plank moest
komen, bewerkte hij buitenlandse co-
medy-tv-series tot populaire Hilver
sumse kijkerstrekkers als 'Stiefbeen
en zoon' (NCRV) en 'Tot de dood ons
scheidt' (KRO). In de regie van Rob
Touber presenteerde Van de Merwe
zelf ook enkele seizoenen lang de serie
"t Oproer kraait' voor de Vara-tv. Dat
was een serie, waarin Jaap zich volle
dig kon uitleven: in de ogen van Van de
Merwe barst de maatschappij tot op
de huidige dag nog van de on
rechtvaardigheden.
In de recent nog door de Vara-radio
uitgezonden reeks Tony van Verre
ontmoet...Jaap van de Merwe getuig
de de cabaretier er uitvoerig van.
„Mijn richtsnoer", zei hij in één van
die uitzendingen, „is altijd geweest
het goede in de mensen, hoe weinig
dat ook is, een beetje te bevorderen.
En dan het liefst een beetje op een ge
zellige manier".
Veel van zijn teksten zijn door „ken
ners" altijd als briljant, scherp en snij
dend omschreven. Maar, zeiden de
Jaap van de Merwe.
deskundigen, ze werden door de au
teur zelf „om zeep gebracht als hij ze
zelf ging presenteren". Jaap miste de
uitstraling om zich als cabaretier bij
een groot publiek populair te maken
en als zanger „kon hij de wijs niet hou
den".
In 1959 wierp hij zichzelf in het „diepe
van het cabaretier-vak": een conflict
ter kunstredactie van Het Vrije Volk in
Amsterdam bracht hem er toe ontslag
te nemen als journalist. In de foyer van
het Leidsepleintheater begon hij kort
daarna met zijn programma 'Alle gek
ken kijken', met Aart Brouwer, Adèle
Bloemendaal, Hansje Toussaint en
pianist Ruud Bos. Later kwam ook
Dorien Mijksenaar er bij. Zijn enige ca
bareteske steun in de rug was Wim
Sonneveld die een liedje van hem in
het repertoire had opgenomen: het Pa
terliedje. Van andere gerenommeerde
cabaretiers en liedjeszangers kreeg hij
zijn toegezonden teksten terug met
een beleefd briefje: „Met dank voor het
toezenden. Na 'Alle gekken kijken'
werkten ook Marjan Berk en Peter
Lohr in Jaaps cabaret-ondernemin
gen.
Na zijn cabaret-jaren schreef Van de
Merwe, naast zijn tv- en radiowerk,
toneelstukken voor gezelschappen
als De Nieuwe Komedie, Centrum en
de Theater Unie ('De vrolijke guerril
la'). Hij schreef boeken, waaronder in
1979 de thriller Daar komen de wij
ven, waarin hij op sarcastische wijze
afrekende met het feit dat zijn echtge
note Pijkei (geruime tijd voorzitter
van de Rooie Vrouwen) door de golf
van het feminisme was gegrepen, met
scheiding als gevolg. Jaap schreef mu
sicals als 'De ongelooflijke avonturen
van Pieter Jelles Troelstra' (met het
idee had hij twintig jaar rondgelopen)
en 'Hollanditus' (1981) en toneelwerk
jes onder de titel 'Ze doen maar', 'Af
gang der autorariteiten en Barrica
de'. In 1974/'75 verscheen zijn bundel
'Roerige liedjes', die als ondertitel
meekreeg: 'Gij zijt canalje, heeft men
ons verweten'.
In 1979 trad hij af als voorzitter van de
Vereniging van Letterkundigen, nadat
hij zijn mede-bestuurders ervan had
beticht frauduleus te werk te zijn ge
gaan. Na vergelijkbare beweringen
over medebestuursleden van de Stem-
ra, het auteursrechtenbureau, kreeg
Jaap een proces aan zijn broek.
In 1971 werd hij betrokken bij de
kiezingstournee van de PvdA.
schreef er de verkiezingshit 'Op del]
wereld is geen Uil te koop als onze C
Joop'. Voor Nooy's Volksthe^
schreef hij 'Had je me maar'.
Omdat de platenmaatschappijen 1
roerige liedjes niet wilden uitbrenl
ging Jaap vorig jaar zijn eigen CDf
geven. Met als titelsong de populaia
hit, die hij zelf ooit scoorde: 'Blolf
doos, blokkedoos, boem', een san
sche ontboezeming over de raarf
waarop regeringen mensen laten!
nen in hoge, onpersoonlijke flatgetj
wen.
„De wereld barst nog altijd vanj
rechtvaardige zaken", zo liet Jaapl
de Vara-radio en Tony van Verre f
weten. Jaap zong er nog regelml
over, op uitnodiging in kleine zaaj
overal in het land. Jaap van de f
we: „Ik wou dominee worden nj
ben dat ook geworden".
(van onze kunstredactie)
HILVERSUM - Het gala-concer«
Frank Sinatra, Liza Minnelli en SJ
my Davis op 8 april in Ahoy Ron
dam geven, zal op 27 april in de
Amsterdam worden herhaald,
management van de artiesten n
daartoe besloten wegens de gj
vraag naar kaarten voor het eersty
treden. Ahoy' was begin deze ma
in een mum van tijd totaal uitj
kocht. L
Het tweede optreden zal een ancten
rakter krijgen. De exclusieve VUI
fels van Ahoy', die voor prijzen l
8.000 tot 21.000 gulden aan de 1
werden gebracht, zullen in de RA E
breken. Een gala-party na afloopi
bij het optreden in Rotterdam 1
prijs is inbegrepen, wordt eV(jnrn'
geven. De prijs van een kaart vo a
tweede optreden zal wat goed j
liggen. Vanaf 75 gulden kan de tr
tra-fan al op een tribunestoeltje p j
nemen. B.
Het jazz meisje
werd een diva
van onze kunstredactie)
AMSTERDAM - Mathilde Santing is een tournee begonnen langs meer dan vijftig Nederlandse
schouwburgen. In amper zeven jaar maakte de Amsterdamse zangeres een verrassende ge
daantewisseling door. Van een schuchter talent dat optrad voor de gevel van een kiosk tot de
zelfbewuste diva die regelmatig opduikt in de buitenlandse media. Binnenkort verschijnt
haar vierde langspeler, Breast and Brow. Het is een plaat met gedurfd uitgevoerde arrange
menten. De definitieve doorbraak van La Santing lijkt aanstaande.
