Salman Rushdie
Hilversum kan commerciële
omroep voorlopig niet aan
Bijbelse landbouw
is terug in Israël
opinie en achtergrond
TRIJFEL
Nico Scheepmaker
DINSDAG 21 FEBRUARI 1989
AVRO-affaire
Veronica: solist
Terrassen
Beloofde land
Ontkennen zal weinig baten,
want het staat zwart op wit: ik
heb ooit met Salman Rushdie ge
sproken! Ik heb de kans gehad hem
te vermoorden en daardoor schat
rijk te worden, maar ik heb het niet
gedaan. Tot mijn verontschuldi
ging kan ik aanvoeren dat onze ont
moeting een jaar of drie geleden al
plaatsvond, toen niemand nog weet
had van zijn 'Satanische verzen'.
Rushdie was in Nederland om zijn
vorige roman, 'Schaamte', te pro
moten, ik woonde de lezing bij die
hij gaf, en na afloop daarvan heb ik
hem naar zijn eerste herinnering
gevraagd. Die staat nu zwart op wit
in een boekje vol eerste herinnerin
gen: 'De eerste herinnering', dat
drie maanden geleden uitkwam,
maar tot nog toe aan boekverbran
ding en wereldwijde opschudding
heeft weten te ontkomen.
De eerste herinnering van Salman
Rushdie luidt als volgt:
„Het was op 15 augustus 1949 in ons
huis in Bombay in India. Ik was ja
rig, ik was twee jaar geworden, en
mijn ouders hadden mij heel mooi
aangekleed. Ik kreeg een cake met
marsepeinen figuren erop, en holde
naar de deur omdat er gebeld werd.
Toen viel ik plat voorover, maar ik
heb niet gehuild, omdat ik jarig was
en zo mooi was opgedirkt."
Twee jaar later vroeg ik de Ameri
kaanse schrijfster Marilyn French
naar haar eerste herinnering. Ik ci
teer nu uit bovengenoemd boekje:
„Ze aarzelde eerst even met ant
woorden, omdat die vraag haar wel
eens eerder was gesteld en de vra
gensteller vervolgens een hele psy
choanalytische verklaring van
haar verdere levensloop aan die
eerste herinnering had opgehan
gen. Nadat ik haar plechtig verze
kerd had dat ik 's mensen eerste
herinnering alleen maar noteerde,
niet analyseerde, omdat er niets te
analyseren valt hoewelwaarom
onthoud je het ene wel en het ande
re niet?) verwees zij mij naar twee
echte herinneringen die zij in 'Haar
moeders dochter' had beschreven
Het is dus in strijd met mijn eigen
beginselen als ik nu toch probeer
die eerste herinnering van Salman
Rushdie te duiden in het licht van
zijn recente ervaringen met 'The
Satanic Verses'. Het is feest, het
boek dat Salman als zijn belang
rijkste beschouwt is verschenen,
het wordt voorgedragen voor de
prestigieuze Booker Prize die hij
eerder kreeg voor 'Midnight's
Children'), die krijgt hij weliswaar
niet maar hij krijgt wel de bijna
even belangrijke Whitbread Prize,
dat zijn de marsepeinen figuren op
zijn cake, ha, daar wordt gebeld, hij
rent naar de voordeur niet wetend
dat ayatollah Khomeini voor de
deur staat met het doodvonnis in
zijn hand), valt in zijn haast op zijn
neus (krijgt het lid op de neus),
maar hij houdt zich flink omdat het
nog steeds feest is...
Ik had mijn informatiecentrum vo
rige week verplaatst van Broek in
Waterland naar Parijs, waar ik vijf
dagen lang als een gek alle kranten
heb gekocht die ik lezen kon. Je bent
immers een bofkont als je als jour
nalist, geïnteresseerd in literatuur,
uitgerekend in het jaar leeft waarin
voor het eerst in het bestaan van de
mensheid een auteur met langeaf-
standsbediening ter dood veroor
deeld wordt door een geestelijk lei
der van vele miljoenen gelovigen
wegens een boek waarin een passa
ge staat die deze gelovigen zou
kwetsen als zij haar zouden lezen.
Ik moet zeggen dat de Engelse en
Franse kranten er meer aandacht
aan hebben besteed dan de Neder
landse kranten. Zes pagina's in 'Li
beration' bijvoorbeeld, grote lap
pen tekst van 'The Satanic Verses'
in Le Figaro, vier pagina's in de
Sunday Times. Zelden zal een be
gaafd schrijver een zo schitterend
en huiveringwekkend plot in de
schoot geworpen hebben gekregen
als Salman Rushdie, zelden ook zal
iemand dit gegeven zo van binne
nuit kunnen schrijven,- als hij tijd
van leven krijgt! Rushdie zou in fei
te niet door Scotland Yard be
schermd moeten worden, maar
door PEN International, door zijn
collega-schrijvers, die hem in open
brieven en ingezonden stukken al te
hulp zijn geschoten: Anthony Bur
gess, Arnold Wesker, Annie Cohen-
Solal, Milan Kundera, Francoise
Mallet-Joris, Anne Philippe, Harold
Pinter, Claude Roy, Francoise Sa-
gan, Philippe Sollers,- om enkele
van de bekendste te noemen.
Ik zie het voor me. Koningin Eliza
beth biedt de schrijver en zijn vrouw
een suite aan in Buckingham Pala
ce, waarvan we even aannemen dat
het het best bewaakte gebouw in
Groot-Brittannie is. In het midden
van de suite staat een Chippendale-
schrijftafel, waaraan Rushdie ijve
rig zit te schrijven aan zijn nieuwe
roman: „Het gesubsidieerde dood
vonnis", goedkeurend gadegesla
gen door Anthony Burgess, Anne
Cohen-Sollal, Milan Kundera en
Francoise Sagan (alle vier tot de
tanden toe bewapend!), die zich na
na vier uur weer laten vervangen
door andere, goed gescreende,
schrijvers. Uit zo'n situatie moet
een prachtige roman kunnen ko
men, want elke schrijver weet: je
schrijft het beste onder druk...
Directeur Rob Out is woedend over
de manier, waarop de twee collega-
omroepen de schuld van een drei
gende mislukking van het commer
ciële avontuur van de drie omroe
pen naar Veronica proberen te
schuiven. „Ik ben van nature een
loyaal mens. Maar ook aan mijn
loyaliteit is een grens. En die grens
komt nu in zicht".
De Veronica-directeur heeft zich ge
stoord aan berichten uit ATV-krin-
gen, als zou Rob Out een ziekelijk, bij
tijd en wijle onbenaderbaar mens
zijn. ,JZe zijn bezig de persoon Rob
Out te beschadigen en ik weet best
uit welke hoek dat komt", zegt hij.
Tijdens het wekelijks ATV-beraad
heeft Out zijn partners maandag
morgen in het vooruitzicht gesteld,
dat hij hen voortaan niet meer in het
Veronica-gebouw wenst te ontvan
gen. „Ik heb ze al die tijd gastvrij
heid verleend en naar al die verha
len geluisterd, maar ik heb er nu
geen trek meer in. Waar we volgen
de iveek vergaderen, weet ik niet. Ik
zal contact opnemen met mijn dage
lijks bestuur om af te spreken, hoe
we er nu mee verder moeten", aldus
Out.
Volgens Veronica zal een gezamen
lijke commerciële ATV-omroep
drastisch moeten saneren op het
personeel. AVRO en TROS spreken
dit tegen.
worden. Hij zou op zijn beurt bij de ra
dio moeten worden opgevolgd door
Chiel van Praag, maar in feite is Vero
nica daar nog niet klaar voor. Als het
moet, dan kan alles bij de VOO snel ge
beuren, ook de opvolging van Rob
Out, maar liever niet. En al helemaal
liever niet zonder Robs medewerking.
Kortom, Veronica zit niet te wachten
op spoedige, onzekere avonturen.
nen, is er hoop. Maar als het kabinet
die hoop de bodem in slaat, dan slaat
de wanhoop toe.
Een hoge TROS-functionaris vreest
twintig of meer van zijn beste mensen
kwijt te raken als de omroep in het hui
dige bestel moet blijven zitten. Men
sen die mismoedig worden, en die met
meer succes terecht kunnen bij Joop
van den Ende-achtige instellingen en
produkties. De kwaliteit van het
TROS-aanbod zal hoe dan ook achter
uit gaan, vreest hij, en dat beschouwt
de TROS-leiding als een somber per
spectief.
Zo bezien is toetreding tot een com
mercieel bestel, waarin ledenaanwas
niet meer zo belangrijk is, voor de
TROS van vitaal belang. Dat weet de
Hilversumse concurrentie. En omdat
de TROS in een lichtgrijs verleden
weinig zachtzinnig is omgesprongen
met de belangen van de concurrentie,
vindt menigeen het eigenlijk niet zo
erg, als de vroegere REM-piraat nu een
gevoelige klap oploopt. Sterker nog,
geestverwante politici krijgen in Den
Haag nogal eens te horen, dat het uit
blijven van een commercieel bestel in
derdaad slechts één slachtoffer zal op
leveren, de TROS, en dat de rest van
Hilversum geen tranen met tuiten
huilt, als het omroepbestel niet wordt
opgeblazen.
Veronica bijvoorbeeld heeft helemaal
geen haast. Weliswaar heeft de VOO
nooit last gehad van de TROS, omdat
ze pas laat tot de gevestigde orde is
toegetreden, maar de behoefte om de
concurrentie van dienst te zijn is er
minimaal. Bovendien, waarom zou
den ze haast hebben? Veronica is ver
reweg de grootste omroep met een
kleine kern-organisatie, niet ouder
wets gestructureerd zoals al die oude
omroepen, met een financieel inko
men dat de uitgaven verre overstijgt.
Geld zat.
Veronica is altijd een solist geweest,
als piraat, en later ook. Eigenlijk moe
ten ze daar niets hebben van die ATV-
samenwerking. Al die onervaren part
ners, dat zijn alleen maar blokken aan
het been. Als er dan toch iets samen
gedaan moet worden, dan liever met.
internationale organisaties, die een
commercieel verleden hebben. Zoals
bij de plannen om vanuit Luxemburg
via een satelliet iets uit te zenden on
der de naam Radio Télévision Véroni-
que (RTV).
Trouwens, ook Veronica wil zich pas in
avonturen storten, als de topstructuur
gereed is. Rob Out is geen blijvertje.
Dat stond al geruime tijd vast, al was
het maar omdat hij het zelf heeft aan
gekondigd, maar nu lijkt het helemaal
onontkoombaar. Het ontbreekt er aan
ordentelijke leiding. Beslissingen blij
ven niet zelden twee weken liggen, om
dat Out niet eerder beschikbaar is
voor het doorhakken van een knoop.
Radiodirecteur Lex Harding zou, over
twee jaar, de nieuwe topman moeten
De AVRO trouwens ook niet. Die om
roep ligt momenteel min of meer in
duigen. De affaire-Wibo van de Linde
is daar keihard aangekomen, en de na
weeën zullen nog lang pijn blijven
doen. Het beleid van de achterliggen
de jaren zal vermoedelijk ingrijpend
worden veranderd, nu blijkt dat inte
rim-directeur De Vicq niet voor de
poes is en bovendien vastbesloten om
geen onduidelijkheden achter te la
ten.
In de komende week zal De Vicq tegen
over het algemeen bestuur van de
AVRO uiteen zetten wat hij in de ko
mende vier, vijf maanden nog tot
stand wil brengen, voordat hij als
„honderd-dagenpaus" zal opstappen.
Hij zal een nieuwe directeur achterla
ten, een compleet nieuwe bedrijfs
structuur, een nieuwe programme
ring, en ingrijpende aanbevelingen
voor de verhouding tussen vereniging
en bedrijf. De AVRO zal na De Vicqs
wervelende aanwezigheid niet meer
dezelfde zijn als vroeger.
Na de intensieve gesprekken, die de
tussenpaus met ondernemingsraad en
kader heeft gevoerd, is te verwachten
dat de AVRO veel meer amusement
zal brengen. De hoeveelheid informa
tieve programma's, ooit het stokpaard
van Wibo van de Linde en diens onder
geschikte Fons van Westerloo, zal aan
zienlijk worden teruggebracht. De af
deling jeugd zal worden opgekrikt,
evenals de sector sport.
Echter, de AVRO beschikt niet over
een hoofd amusement. Kees Buurman
is als zodanig mislukt en na op last van
voorzitter Wallis de Vries „sjiek" te
zijn behandeld, overgeplaatst naar
een nog onbestemde radiotaak. Sport-
deskundige Ruud ter Weijden neemt
hem waar.
Voorts beschikt de AVRO over een be
schadigd hoofd informatieve program
ma's. Adjunct-directeur Fons van
Westerloo heeft deze week de luwte op
gezocht van een jaarlijkse tv-beurs
voor actualiteiten in Monte Carlo,
mede om even op adem te komen. Zijn
negatieve uitlatingen over zijn vorige
chef Van de Linde zijn hem in eigen
kring zeer kwalijk genomen, hetgeen
hem tijdelijk de status van paria heeft
opgeleverd. Zijn invloed is danig afge
nomen, en directeur van de AVRO zal
hij in geen jaren worden. Hij presideert
over een afdeling, die de komende
maanden alleen maar mag inleveren.
De afdeling jeugd - ooit een parade
paard van de AVRO - lijdt tegenwoor
dig een kwijnend bestaan. De afdeling,
die ongetwijfeld een wezenlijke functie
gaat krijgen binnen het pakket waar
mee de AVRO-nieuwe-stijl voor de dag
gaat komen, zal van de grond af opge
bouwd moeten worden.
Tenslotte de sport: ook voorbestemd
om nieuwe taken te krijgen en meer
zichtbaar te worden, maar momenteel
geknakt in frustratie. Opgeheven,
weer in ere hersteld, en opgezadeld
met een minimaal aandeel in de huidi
ge programmering. Aan goede wil zal
het niet ontbreken, maar zo'n sportaf-
deling functioneert net als een sport
man: wie ver wil springen, heeft een
lange aanloop nodig.
Dat is de AVRO bij de aanvang van
1989: midden in een operatie, uitge
voerd door een weinig kieskeurige chi
rurg die beter met messen dan lancet
ten kan omgaan. Aan herstel is men
voorlopig nog niet toe.
De interim-directeur zal het bestuur,
zo verluidt, naar de zijlijn verwijzen,
waar voldoende nuttige taken over
blijven, maar mogelijk te weinig om
zich full-time functionarissen te ver
oorloven. Voorzitter Wallis de Vries te
rug naar 'af, en wellicht zelfs helemaal
weg.
Met zo'n AVRO in wanorde, met zo'n
oncomfortabel Veronica, moet de
TROS daarmee de uitdaging van de
commercie te lijf? Het is een onmoge
lijke start, bij voorbaat gedoemd om te
mislukken. Het kabinet kan straks
rustig ja zeggen tegen een commer
cieel bestel. Als de randvoorwaarden
ook maar een beetje strak zijn, en dat
is stellig het geval, zeggen de ATV-om-
roepen al gauw nee. Ze zijn al uitgeput
voor ze eraan beginnen. En de zwarte
piet - dat is voor Lubbers c.s. het aardi
ge - ligt dan in Hilversum, en niet in
Den Haag.
De heren uitgevers en reclamema
kers schrokken vorige week een
beetje. Ze kwamen naar Hilversum
om in de kamer van Veronica-direc-
teur Rob Out een intentieverklaring
met het oog op een commerciële zen
der te ondertekenen. Iedereen was er,
ook de heren van de TROS en de
AVRO. Alleen Rob Out ontbrak. En
toen hij tenslotte alsnog kwam bin
nenwandelen, was er nauwelijks met
hem te communiceren.
Een soort affaire-Vredeling? Als er be
langrijke defensiecontracten moesten
worden ondertekend, dook de toenma
lige minister onder in de Haagse bin
nenstad. Nee, het is erger, menen Outs
omstanders. Mr. Veronica lijkt zijn be
langstelling voor de Hilversumse om
roepwereld bij tijd en wijle volledig te
zijn kwijtgeraakt. Het ene moment
spreekt hij nog vol vuur over zijn plan
nen en ideeën, om vervolgens plotse
ling ongeïnteresseerd te raken.
De collega's van AVRO en TROS - die
samen met Veronica het ATV-team
vormen - zijn er langzamerhand aan
gewend geraakt, maar ten opzichte
van de uitgevers en de adverteerders
die wel willen meedoen aan het com-
merciële-omroepavontuur voelen ze
zich toch wel een beetje gegeneerd.
Laat staan dat ze vertellen over die
collega, die met Out mee naar huis
reed maar onverrichterzake weer in
zijn auto stapte, toen bleek dat de Ver-
onica-man thuis op de bank ging lig
gen en onmiddellijk in slaap viel. Is dat
de dynamiek van het commerciële
avontuur?
Binnenkort valt het voorlopige besluit
over de commerciële televisie. Volgens
het regeerakkoord mogen twee of
meer omroepen samen met commer
ciële omroep beginnen, als ze na an
derhalfjaar in staat zijn om zichzelf te
bedruipen en als de achterblijvende
omroepen daardoor niet in gevaar
worden gebracht. AVRO, TROS en
Veronica zeggen geïnteresseerd te
zijn. Het kabinet zal uiterlijk op 6
maart bekend maken, dat ATV de
kans krijgt, maar onder dusdanige
voorwaarden, dat het drietal wel nee
moet zeggen.
Bij de TROS kunnen ze dan wel hui
len. Maar Veronica laat het onverschil
lig, en de AVRO heeft andere zorgen
aan het hoofd. Reusachtige zorgen
zelfs.
De TROS maakt zich zorgen over de
sfeer binnen de eigen gelederen. Al
Veronica dreigt uit de samenwer-
kings combinatie met TROS en
AVRO voor de invoering van com
merciële omroep (ATV) te stappen.
Veronica-directeur Rob Out
ruim vier jaar lang maken ze daar de
best bekeken en gewaardeerde pro
gramma's, ieder kwartaal opnieuw.
En toch is er een einde aan de groei.
Een tijdlang heeft de TROS zelfs aan
hang verloren. En ofschoon vorig jaar
aan die tendens een einde kwam, is de
rek eruit.
Waar doen we het dan voor, vragen „de
makers van de TROS" zich af. Zich uit
de naad werken, goede rapportcijfers
halen, maar een enorme ledenaanwas,
ho maar. Zo lang er uitzicht is op een
compleet nieuw bestel, waarin het suc
ces zal worden afgemeten aan de gre
tigheid van adverteerders om in en
rond TROS-programma's te verschij-
Nog geen bruisende activiteiten van commerciële tv in Hilversum.
Terrassen van bijbels landbouivbedrijf Sataf
(Van onze correspondent
Ad Bloemendaal in Tel Aviv)
Gvraagd of er met bijbelse land
bouw wat te verdienen valt,
moet Gidi Bashan (31) smakelijk la
chen. „De moderne Israëlische boe
ren klagen al steen en been", zegt hij,
„laat staan dat wij met die primitie
ve landbouw winst maken. Als ik
rijk had willen worden, was ik hier
nooit aan begonnen".
We zitten voor Bashans bescheiden
onderkomen in Sataf, de plaats waar
hij vier jaar geleden samen met Cha-
nuch Zoref (34) is begonnen aan wat
officieel heet 'de reconstructie van
antieke berglandbouw'. Maar ieder
een, Gidi en Chanuch inbegrepen,
spreekt kortweg over 'de bijbelse
boerderij'. Want het doel van het pro
ject is landbouw bedrijven zoals de
Israëlitische boeren dat deden in de
tijd van de Bijbel.
Jeruzalem, nog geen tien kilometer
van Sataf verwijderd, was toen al een
grote stad, waarvan de inwoners voor
hun voedselvoorziening waren aan
gewezen op wat de boeren in de om
geving verbouwden. Het land was
toen wat het nu nog is: bergachtig,
droog en bezaaid met stenen.
Antieke landbouw doet vermoeden
dat het gaat om een cultuur die lang
geleden is uitgestorven. Maar zo is
het niet helemaal. Een snel slinkend
aantal Palestijnse boeren op de
Westelijke Jordaanoever werkt nog
altijd volgens de duizenden jaren
oude methode. Gidi en Chanuch heb
ben het werk van hun Arabische col
lega's nauwgezet bestudeerd. Maar
de Palestijnse opstand heeft aan die
onofficiële landbouwcursus abrupt
een eind gemaakt. „Ik ga er niet meer
heen, het is mij te gevaarlijk", zegt
Gidi met spijt.
Een officiële agrarische opleiding
hebben de twee 'boeren' van Sataf
nooit genoten. Gidi is van huis uit
bioloog en Chanuch geograaf. Voor
het soort landbouw dat zij bedrijven,
bestaat trouwens geen opleiding.
Gidi: „Je kunt met lof afstuderen aan
een landbouwschool, maar dan heb
je nog niet geleerd hoe je moet ploe
gen met een handploeg achter een
ezel".
De bijbelse boerderij ligt op een
zuidoostelijke berghelling ten wes
ten van Jeruzalem, ongeveer hon
derd meter boven het dal. Het totale
oppervlak is 500 dunam (een dunam
is 1000 m2), verdeeld over een aantal
terrassen. De terrassen waren er al,
want Sataf was ooit een Arabisch
landbouwdorp. Tijdens de Israëli
sche onafhankelijkheidsoorlog van
1948 vluchtten de bewoners en daar
na raakte de plaats in verval.
„Toen we hier vier jaar geleden kwa
men, was het een jungle", vertelt
Gidi. De restauratie van het irrigatie
systeem was de eerste zorg. Het berg
gebied in de omgeving van Jeruza
lem kent een jaarlijkse gemiddelde
neerslag van minder dan 600 mm en
alle regen valt tussen november en
begin april. Natuurlijke bronnen zijn
er niet en dus moesten de boeren in
Bijbelse tijd zelf water zoeken. Ze
wisten dat kleilagen het door het
kalksteen sijpelende water tegen
hielden. Een andere aanwijzing
vormde de aanwezigheid van veel
water consumerende planten als
munt en bepaalde bessensoorten.
Om het water te bereiken, moest de
boer een gat uitbikken, verticaal in
de bodem of horizontaal in de rots
wand. Die laatste techniek is ge
bruikt bij het aanboren van de beide
meer dan 2000 jaar oude bronnen van
Sataf.
Vanuit de bron brengt een tunnel het
water naar twee bassins boven de ter
rassen, elk met een inhoud van dui
zend liter. Die opslagplaatsen, vroe
ger mogelijk ook gebruikt voor het
kweken van vis, zijn voorzien van een
afvoer, die leidt naar de landbouw
gronden. Daar zorgt een stelsel van
kanalen en lage aarden dijkjes voor
de distributie.
Het irrigatiesysteem is verre van ide
aal. Gidi: „Je moet telkens stukken
land helemaal onder water laten lo
pen. De bovenlaag wordt dan kei
hard, waardoor de onderlaag te wei
nig zuurstof krijgt. Je blijft dus bezig
met het openwerken van de grond".
Het is heel goed mogelijk om met
ongeveer dezelfde middelen, maar
met een wetenschappelijk verant
woorde methode, de bedrijfsvoering
Olijfhof
(Van onze rtv-redacteur
Wim Meiners)
Gidi Bashan
effectiever te maken. Maar dat is de
bedoeling niet. „We willen het laten
zien zoals het er toen uitzag", zegt
Gidi.
Bij de restauratie van de terrassen
kregen Gidi en Chanuch hulp van
Arabische vaklieden. Die weten de
keien zonder gebruik van metselspe
cie zo te stapelen dat de muren niet
instorten.
De twee moderne bijbelse boeren
hebben hun bedrijf van de grond af
moeten opbouwen. Maar dat gold
ook voor de oude Israëlieten, die on
der leiding van Mozes vanuit het
vruchtbare Nijldal in Egypte ver
trokken naar het Beloofde Land,
„vloeiende van melk en honing".
Bij de keuze van hun gewassen heb
ben Gidi en Chanuch zich laten lei
den door het bijbelboek Deuterono-
mium (8:8), waar staat geschreven:
een land van tarwe en gerst, van
wijnstokken, vijgebomen en granaat
appelen; een land van olierijke olijf
bomen en honig „Die
geen bijenhoning", weet Gidi,
de zoete vrucht van de dadelpalm'|
De zeven bomen en gewassen
van de bijbel spreekt, gedijen in
cipe ook zonder
Maar extra water zorgt voor een
re kwaliteit en in sommige
voor meer oogsten per jaar. Op 67
tensief geïrrigeerde dunams
de boeren van Sataf kruiden en
cerijen die in de Bijbel worden
noemd, zoals tijm, peterselie, md
lavendel, kamille en hysop.
De boerderij heeft vooral een
wijskundige functie. In het
pen jaar kwamen er meer dan
derdduizend bezoekers, vooral
pen schoolkinderen. Er zijn
kleine volkstuinen, die worden
huurd aan mensen uit de stad die
groenten en kruiden willen
„Tomaten en komkommers
nergens in de Bijbel voor", ze
„maar dat zien we door de
Dat er in Sataf alleen organis
mest de grond in gaat, spreekt
zelf.