De rentmeesters
komen in actie
27
ZATERDAG 28 JANUARI 1989
Vereniging
Strategie
Milieukrant
Blinde vlek
Onderstroom
Platform
Tegenbeweging
week-in
mmmm.
De signalen klinken steeds luider.
Het milieu balanceert op de
rand van de afgrond. De Club van
Rome voorspelde het al 1972: er zijn
grenzen aan de groei. De
waarschuwingen zijn niet écht ter
harte genomen. En nu worden de
voorspellingen bewaarheid. „Wat wij
thans meemaken is niet de
vernietiging van de aarde in één
klap. maar in een stil drama," zei
koningin Beatrix in haar kerstrede
1988. Ze vatte de situatie in één zin
treffend samen: „Onze wereld lijdt
onder ontbossing, woestijnvorming,
vervuiling en vergiftiging van lucht,
bodem en water, uitsterving van
dier- en plantsoorten, aantasting van
de ozonlaag die ons tegen gevaarlijke
straling moet beschermen en stijging
van de temperatuur met bedreigende
gevolgen, zoals verhoging van de
zeespiegel."
Bewerken hebben we gedaan,
maar het bewaren vergeten...
Meer dan ooit staan de milieuproble
men in de schijnwerper. Het wil ove
rigens niet zeggen dat daarmee ook fana
tiek gewerkt wordt aan oplossingen. Mi
lieuproblemen hangen zeer nauw samen
met de cultuur waarin ze zich voordoen.
Een doelmatige benadering wordt be
grensd door de grote nadruk op econo
misch gewin en door heersende sociale
normen. Oplossingen zijn vooral tech
nisch gericht; de wezenlijke oorzaken van
de milieucrisis worden niet aangepakt.
Die invalshoek tekent de bezorgdheid van
onder meer werkgevers- en werknemers
organisaties. Het gaat er in die visie vooral
om de schade die de milieuproblematiek
aan de economie veroorzaakt, te beper
ken. Dat heeft weinig te maken met ethi
sche vragen over grenzen aan de economi
sche groei en aan de menselijke begeer
ten.
Er zijn lichtpunten. De milieubeweging is
niet meer de enige die erop wijst dat tè
lichtzinnig wordt omgesprongen met de
aarde, met alle gevolgen van dien voor
huidige en toekomstige bewoners. De roe
pende in de woestijn heeft medestanders
gekregen. Een invloedrijke stroming
waarin de aandacht voor de milieuzorg
groeit, is die van de kerken. In 1983 riep de
wereldraad van kerken op tot een bezin
ningsproces. De hoogste tijd, want van de
opdracht aan de mens om een goed rent
meester te zijn, komt niet veel terecht. Er
is altijd gezegd dat de natuur door God
aan de mensen gegeven is om te gebrui
ken. Dat gebeurt echter op het roekeloze
af. 'Vervult de aarde en onderwerpt haar' -
deze bijbelwoorden uit Genesis zijn wel
zéér eenzijdig uitgelegd.
Het toenemende milieubesef binnen de
kerken is koren op de molen van de vereni
ging Goed Rentmeesterschap. Opgericht
in 1984 en werkend vanuit Goes, met als
doel de zaak van natuur en milieu meer
onder de aandacht van christenen en ker
ken te brengen. Een bescheiden vereni
ging - nadrukkelijk oecumenisch - die
niet hard van stapel loopt, maar gestaag
bezig is het doel te verwezenlijken. De ge
lovigen wakker schudden. Eén van de ini
tiatiefnemers en huidig voorzitter is Mar
ten Wiersma (39) uit 's-Heer Hendrikskin
deren. Hij is consulent natuur- en milieu
educatie in de provincie Zeeland.
Iemand die zich door het geloof aange
sproken voelt. „Daar hoort soms een kerk
bij. Ik voel me wel aangesproken door de
kerk, alhoewel de manier waarop het ge
loof gepraktiseerd wordt, me vaak teleur
gesteld heeft." Wiersma miste binnen de
milieubeweging de inbreng van de kerk.
„Dat vond ik vreemd. Waarom wel aan
dacht voor met name bewapening en ont
wikkelingssamenwerking en niet voor het
milieu?" Samen met enkele geestverwan
ten vormde hij Goed Rentmeesterschap,
om het kerkvolk wat te ecologiseren. De
keus viel bewust op een club los van de
kerken. „In de kerk zelf de trom roeren en
En God zegende hen en God zei-
de tot hen: Weest vruchtbaar en
wordt talrijk; vervult de aarde
en onderwerpt haar, heerst over
de vissen der zee en over het ge
vogelte des hemels en over al het
gedierte, dat op de aarde kruipt.
Genesis 1:28.
Zes jaar zult gij uw land be
zaaien en zijn opbrengst inzame
len, maar in het zevende zult
gij bet braak laten liggen en- het
met rust laten, opdat de armen
van uw volk eten, en wat zij
overlaten zal het gedierte des
velds eten. Evenzo zult gij doen
met uw wijngaard en met uw
olijfbomen.
Exodus 23:10-12.
Te dien dage zal Ik voor
hen een verbond sluiten met het
gedierte des velds, het gevogelte
des hemels en het kruipend ge
dierte der aarde. Dan zal Ik boog
en zwaard en oorlogstuig in het
land verbreken, en hen veilig
doen wonen.
Hosea 2:17.
hard op de deur bonzen, dat wordt vaak
gesmoord in allerlei formaliteiten en diep
zinnige discussies, die de zaak in het hon
derd laten lopen."
De gelovigen zijn wakker geschud. Het be
zinningsproces, in Nederland gedragen
door de protestantse en rooms-katholieke
kerken, is aan de gang. Dit zogenaamde
conciliair proces moet in 1990 uitmonden
in een wereldwijde bijeenkomst over vre
de, gerechtigheid en heelheid van de
schepping. De vereniging Goed Rent
meesterschap wacht een nieuwe taak.
Voorkomen dat het kerkvolk weer insuft.
De zorg voor het milieu moet volgens de
vereniging Goed Rentmeesterschap in de
kerken aan de orde van de dag zijn. Net zo
vanzelfsprekend als een gebed. Die op
dracht is geen sinecure. Goed Rentmees
terschap voert weloverwogen een strate
gie uit. „Ons werk heeft te maken met de
manier waarop binnen de kerken met gro
te wereldvraagstukken wordt omgegaan.
Je ziet te vaak dat onderwerpen worden
afgesloten, zonder dat ze wortel hebben
geschoten. Er blijft dan niks van hangen
in de organisatie. Als je op zo'n manier er
mee bezig wilt zijn, zeggen we; doe het
maar niet. De aandacht voor wereldvraag
stukken - het milieu is er één van - hoort
verankerd te zijn in het beleid van de ker
ken."
Marten Wiersma, voorzitter van Goed
Rentmeesterschap, beseft dat er voor een
kleine club veel werk aan de winkel is. Hij
wil het bescheiden houden. „We hoeven
geen honderdduizend leden. Onze vereni
ging is geen tweede vereniging Natuurmo
numenten of Milieudefensie. Wat we no
dig hebben is een club van zo'n 5.000 men
sen, die in staat is zonder subsidies ie
mand aan het werk te houden die folders
maakt, boekjes schrijft en regelmatig stu
diebijeenkomsten organiseert. Daarmee
kun je de mensen wakker houden. Dan
zien ze: die jongens en meisjes doen wel
wat leuks."
De vereniging staat er in de kerken niet
alleen voor. Zo hebben bijvoorbeeld de
Franciscaner Samenwerking en de Qua
kers een heel sterke traditie op milieuge
bied. Dat ligt meer in de sfeer van sober
heid en onthechting. Deze bewegingen
zijn in Nederland niet zo groot, ze hebben
wel een inbreng in de raad van kerken. En
binnen de verschillende kerkgenoot
schappen zitten mensen die oog hebben
voor het milieu, verzekert Wiersma. „Die
individuele mensen moeten aan de gang
gehouden worden." Goed Rentmeester
schap telt in het vijfde levensjaar onge
veer 200 leden. „Het gaat niet zo hard," er
kent de voorzitter. „Maar we hebben ook 1
nooit zo sterk aan ledenwerving gedaan.
Je moet eerst zorgen dat je wat te bieden
hebt."
Er is sinds kort een actieplan dat op drie
pijlers rust. In de eerste plaats het produ
ceren van informatiemateriaal. Binnen
kort verschijnt een milieukrant voor de
kerken, in een oplage van 100.000, getiteld
'Heel de schepping'. Op stapel staat een
bundel waarin mensen uit diverse secto
ren hun visie geven op de relatie tussen
levensbeschouwing en milieu. Wiersma:
„Het informatiemateriaal moet een hand
vat zijn om in kerkelijke kring over het mi
lieu te praten. Hoe gaan we met de verant
woordelijkheid om." Verder staan in het
plan het houden van studiebijeenkom
sten en het werven van leden. „We willen
graag netwerkjes opbouwen. Het zou aar
dig zijn als je per provincie een werkgroep
je krijgt."
Voor het bestaansrecht van Goed Rent
meesterschap zijn duidelijke redenen,
stelt Wiersma. „Als je naar de kerken kijkt
en naar hun boodschap, dan zijn ze door
de eeuwen heen gericht op mensen. Daar
zit een blinde vlek in de theologie: het
moet gericht zijn op heel de schepping.
Planten en dieren horen daar evengoed bij
als mensen. In de tijd dat de bijbel ge
schreven werd, verkeerden de mensen in
de situatie dat de natuur vijandig was. De
mensen stonden in de verdrukking. Blij
ven denken en handelen in die sfeer is vol
strekt verkeerd. Het scheppingsverhaal
begint met de mededeling dat alles goed
was. Dus ook de planten en dieren. In het
Genesisverhaal krijgt Adam de opdracht
de dieren een naam te geven. Dat is erg
belangrijk; dan horen ze erbij. Denk ook
aan het Noach-verhaal."
Marten Wiersma onderstreept dat het
gaat om bewerken en bewaren. „Het be
werken hebben we wel gedaan, het bewa
ren zijn we even vergeten." Hij vindt dat
vanwege heel de schepping de kerk zich
met het milieu bezig móet houden en dat
is in het verleden onvoldoende gedaan.
Wiersma herinnert aa de discussies, ge
voed door opvattingen uit de jaren zestig.
„Daarin speelt het joods-christelijke den
ken een rol: de natuur op zich is niet heilig
en God zit niet in de bomen. Dat is op zich
plezierig. Aan de andere kant kan het een
vrijbrief zijn om de natuur geen plaats on
der de zon te geven. De joods-christelijke
traditie redeneert dat er een nieuwe hemel
en een nieuwe aarde komen. Daar is het
streven op gericht en dan doet het er niet
zoveel toe wat je achterlaat. Je kunt ook
altijd als excuus aanvoeren: we leven in
een gebroken wereld, we zijn zondige men
sen."
In het christendom is het goede rentmees
terschap als onderstroom altijd aanwezig
geweest, meent Wiersma. Hij noemt men
sen als Franciscus van Assisi en Albert
Schweitzer. „Die onderstroom is nooit bo
ven komen drijven. Dat het nu wat meer
zichtbaar wordt heeft te maken met de
grotere aandacht voor milieuproblemen.
Die problemen wil men vooral met tech
niek bestrijden. Zo langzamerhand wordt
duidelijk dat het daar niet alleen in zit.
Techniek is hard nodig; het gaat erom hoe
de mensen ermee omgaan in hun alle
daagse leven. Wat doen ze ten aanzien van
het milieu. Het is niet alleen een technisch
vraagstuk, maar ook een maatschappe
lijk, waarbij normen en waarden een grote
rol spelen."
Wiersma beklemtoont dat het denken
over milieu fundamenteel moet verande
ren. „De kerk heeft de plicht daar wat aan
te doen. De natuur moet in de kerk een
eigen plaats krijgen. Het zijn niet alleen de
mensen. Als dit fundamentele beginsel
meer aan de oppervlakte komt, dan heb
ben we veel gewonnen. Het gaat om de
vraag: hoort de natuur erbij, ja of nee?"
Hij wijst in samenhang hiermee op de zorg
voor mensen elders op de wereld („die ver
schrikkelijk slachtoffer zijn van óns mi
lieubeleid") en op de zorg voor toekomsti
ge generaties.
Aandacht van de gelovigen voor het mi
lieu is geen zaak van vrijheid, blijheid, be
toogt Marten Wiersma. „De kerk kan vrij
fundamentele kritiek laten horen in de
richting van maatschappelijke organisa
ties. Natuurlijk hoeft het niet zo te zijn dat
de kerkeraad van Middelburg met span
doeken de straat op gaat, of het verkeer
lam legt als protest tegen de zure regen.
Daarvoor leent de kerk zich niet zo en mi
lieugroepen zetten zich daar al vaak en
goed voor in". Hij ziet voor de kerk andere
mogelijkheden, juist omdat die kerk één
van de weinige organisaties is - 'zo niet de
enige' - waarin mensen van diverse plui
mage samenkomen. Werknemers, werk
gevers, uitkeringsgerechtigden, indus
triëlen, natuurbeschermers, politici, agra
riërs, technici en biologen - hun levens
overtuiging bindt ze.
„Het is interessant te kijken hoe iedereen
de verantwoordelijkheid waarmaakt.
Neemt de zure regen. Iedereen zegt: wij
zijn niet de grootste vervuilers, kijk maar
naar een ander. De kerk is een platform
waar mensen uit allerlei sectoren van de
samenleving bij elkaar zitten. Doorschui
ven is minder gemakkelijk", zegt Wiersma
optimistisch. „Het kan zodoende meer
dan een praatclub worden. Mensen kun
nen elkaar inspireren, een beetje aan de
gang houden. Als je niks doet, wordt het
almaar beroerder. Daarom is het zinvol
zoveel mogelijk als groep actief te zijn.
Kleine dingen, zoals compostvaten, kop
pelen aan grotere, zoals bijvoorbeeld het
milieubeleid van een gemeente."
De voorzitter van Goed Rentmeester
schap erkent grif dat er een enorme kloof
gaapt tussen denken en doen, óók binnen
de kerken. „Ik wil dat niet te negatief zien.
Wij zijn als vereniging nog maar een paar
jaar bezig. Als ik zie wat er afgelopen jaar
aan bijeenkomsten zijn gehouden in ker
kelijk verband, dan is dat heel wat. De
aandacht voor het milieu is er zeker en de
mensen komen er ook nog wel eens voor in
beweging". Die beweging moet aange
wakkerd worden, betoogt Wiersma. Daar
bij hoort het leggen van verbindingen
naar 'de politiek', al is dat in kerkelijk ver
band geen gebruikelijke zaak.
„Ik heb wel eens de indruk dat het conci
liair proces zich met het milieuvraagstuk
bezighoudt onder het motto: dat is niet zo
politiek. Dat is natuurlijk een grote ver
gissing. De opstelling wordt gevoed door
dat met name het Christen Democratisch
Appèl in het hele vraagstuk van de heel
heid van de schepping een beetje weg
blijft. Men kijkt wel naar wat de kerken
doen, maar men blijft vooralsnog langs de
zijlijn staan." Marten Wiersma betreurt
die houding van het CDA. „Als de kerk be
zig is met een waardeoriëntatie over mi
lieuvraagstukken, dan kan een christelij
ke politieke partij daar niet omheen. Die
moet er een bijdrage aan leveren en dat
gebeurt naar mijn idee veel te weinig."
Wiersma gelooft dat CDA-politici, ook die
in Zeeland, hun handelen teveel laten be
palen door de traditionele gedachte: wel
bewerken, minder bewaren. „Het CDA is
toe aan een heroriëntatie op het rentmees
terschap. Er is in die partij een discussie
nota over milieu geproduceerd. Ik ben
zeer benieuwd hoe het daarmee gaat. Be
paalde geluiden, zoals die van de jong-
ren, worden in het CDA onvoldoende ge
hoord. Het CD JA is realistischer. Die club
gaat uit van een ontvlucht rentmeester
schap en een ontluisterde schepping." In
de politiek wordt vooral door evangeli
sche partijen het begrip rentmeester
schap vaak gebruikt. Wiersma: „Helaas
meestal verkeerd. Doorgaans om econo
mische waarden veilig te stellen. Niet eens
met verkeerde bedoelingen. Meer vanuit
de gedacht: eerst bewerken, daaraan ver
dienen en pas daarna bewaren. Dat kan
niet meer. Men moet nu bewerken om te
bewaren en bewaren omdat we anders
niks meer te bewerken hebben."
Goed Rentmeesterschap hoopt dat de
kerk naast praten over milieuzorg, ook de
voorlichting erover ter hand neemt. Dat
kan bescheiden, zonder grootse preten
ties. Wiersma stelt dat in de samenleving
de prikkels tot verspilling erg sterk zijn.
„Dat varieert van televisie-reclame tot fis
cale voordelen om in een eigen auto te rij
den. Aan aardse goederen ontleen je je
identiteit, zo van: meer is beter. De infor
matiestroom naar de mensen toe is eenzij
dig gericht. De verspilling verder aanmoe
digen." Hij pleit voor een krachtige tegen
beweging, mede in de informatiesfeer.
„Wij kunnen geen pagina's in de krant ko
pen en vierkleuren drukwerk huis-aan-
huis verspreiden. We zullen het met een
voudige middelen moeten doen, en veel
mensen erbij zien te betrekken. En probe
ren verschillende sectoren van de samen
leving aan elkaar te knopen. Neem koffie.
Al lange tijd drinkt een klein aantal men
sen Derde Wereldkoffie. Die kleine kern
heeft gezorgd voor de komst van Max Ha-
velaarkoffie en nu drinken veel meer men
sen koffie van kleine boeren uit Derde We
reldlanden." Wiersma vindt dat een prima
bewijs van de uitstraling die kleine daden
kunnen hebben. „Het kopen van zuivere
koffie is natuurlijk een klein onderdeel
van het systeem. Maar het draagt bij. Ook
oud papier, ook statiegeldflessen, ook
meer op de fiets. Het heeft zin als het in
een groter verband komt te staan."
Rinus Antonisse
Marten Wiersma: rentmeesterschap nieuwe inhoud geven.
Fotografie Wim Riemens
