PZC Lappendeken leert democratie 24 ZATERDAG 24 DECEMBER 1988 Ster van de wereld-media, sterke man in eigen land. Michail Gorbatsjov lijkt niet de stoppen. De concurrenten in het Politbureau moeten wijken. Amerikaanse presidenten laten zich verrassen door handige initiatieven van de Sovjet leider. Toch krijgt Gorbatsjov weinig greep op de starre bureaucraten in de provincie en heeft hij geen passend antwoord op de twist tussen Armenië en Azerbajdzjan. Bovendien staan de westerse kredietverleners niet massaal te trappelen van ongeduld om de noodlijdende Russische economie te steunen. Wordt de 'perestrojka' een eindeloos verhaal? Economie Spoedig beter Minderheden Democratiseringen Martin van de Heuvel Kerst- Steeds nieuwe problemen voor politiek-handige Gorbatsjov De leider van het grootste land ter we reld, Michail Sergejevitsj Gorbats jov, bevindt zich in een eigenaardige si tuatie. Aan de ene kant ziet zijn politieke positie er goed uit. In juni van dit jaar heeft hij op de 19e partijconferntie de lij nen uitgestippeld voor een nieuw staats bestel met een invloedrijk parlement. Ook schiep hij toen een almachtige president, een functie die hij ongetwijfeld voor zich zelf heeft weggelegd. Begin oktober schoof Gorbatsjov middels een snelle coup zijn rivaal Jegor Ligatsjov naar de achtergrond en versterkte zijn macht in het Politbureau. En een paar weken gele den nam de Opperste Sovjet, ondanks enig verzet, de veranderingen in de grond wet aan die nodig waren om het nieuwe staatsbestel volgend voorjaar in te voe ren. Zo te zien loopt alles dus op rolletjes. Er komt nog bij dat Gorbatsjov's internatio nale aanzien dit jaar gestegen is. Hij heeft zijn vijand Ronald Reagan, de man die de Sovjetunie het stempel 'Evil Empire' op drukte, omgetoverd tot een persoonlijk vriend met wie hij amicaal over het Rode Plein wandelde. Begin van deze maand versterkte hij die banden nog door de bij na aftredende president in de VS te bezoe ken. Maar er zit ook een andere, minder floris sante kant aan de zaak. Het gaat in een heleboel opzichten niet goed met de Sov jetunie. 's Lands economie bevindt zich nog steeds in het slop, de randvolken pro testeren en rebelleren en de bureaucraten negeren, Moskou. Met de economie wil het nog steeds niet lukken. Toen Gorbatsjov aan de macht kwam zei hij: „Drie jaar de broekriem strakker en we hebben het ergste gehad". Recentelijk zei hij: „De komende twee drie jaar wordt het moeilijk". Maar privé 'zeggen hoge Russen al: „De perestrojka zal wel een hele generatie duren". De hervormingen op economisch gebied zijn tot nu toe tot het geduldige papier be perkt gebleven. De bedrijven moeten nu zelfstandiger opereren, meer initiatieven nemen, hun prijzen laag houden en de kwaliteit van hun produkten verbeteren. Maar wat je ziet is dat de almachtige be- drijfsministeries (elke bedrijfstak heeft zijn eigen ministerie) nog even bemoei zuchtig en regelneverig zijn als vroeger. Dat is ook logisch, want de Sovjet-ambte naren moeten vandaag de dag hun onmis baarheid meer dan ooit bewijzen: er moe ten immers 9 van de 18 miljoen ambtena ren aan de kant worden gezet. Veel fa brieksdirecteuren vinden deze ministerie- Ie bemoeizucht echter eerder plezierig dan vervelend. Een almachtig ministerie is immers een veilig opvangnet. Daar kun nen ze, net als vroeger, terecht voor extra fondsen als er wat fout gaat. De ergste zorgen baart Gorbatsjov onge twijfeld de gebrekkige voedselvoorzie ning. De mensen mopperen hevig over het gebrek aan de meest elementaire levens middelen. De lange rijen voor vlees, was- poeder, wc-papier en dergelijke maken een mens niet vrolijker. Premier Ryzjkov heeft onlangs weer de oude Sovjet-truc uit de doos gehaald dat de lange rijen voor winkels komen omdat de mensen nu zo veel geld hebben. Maar zulke onzin kan hij beter voor zich houden. Op de vrije kol- chozmarkten is wel genoeg vlees te koop, maar dat is voor de meeste Sovjet-burgers te duur. en wonen. Een aantal provincies heeft nu een plan om alle burgers vóór 2000 van hun eigen woning of flat te voorzien. Maar er is in het verleden al zoveel beloofd en vele mensen zijn wantrouwig. Terecht, als je de volgende brief van een 5lR\JG£>\- a™ Gorbatsjov weet drommels goed dat een snelle verbetering van de levenssituatie geboden is, wil zijn perestrojka slagen. Een groot deel van de leningen die hij de laatste maanden van Engeland, Italië en West-Duitsland gekregen heeft, wordt aangewend voor de aankoop van westerse machines voor de voedselindustrie. In de Sovjet-kranten wordt er de laatste maanden voortdurend op gehamerd dat de burgers nu spoedig beter zullen leven De rivaliteit tussen de Sovjet-republieken Armenië en Azerbajdzjan achtervolgt Gor batsjov tot in New York. Hier demonstreren Amerikaanse Armeniërs voor aansluiting van de enclave Nagorno Karabach bij Armenië. groep mensen uit Petrozavodsk in de Pravda leest: „Na de grote verbouwing van 1967 werd het wonen in ons flatge bouw onmogelijk. Het was voortdurend steenkoud, in de hoeken vroor het, op de grond en in de wc's was het vochtig. Wij stoken de kachels twee, drie keer per dag, ze roken, trekken niet, roet en brandlucht dringen onze flat binnen. We gaan slapen en denken: staan we morgen op of stikken we in de kolendamp? Maar tot wie we ons sinds 1983 ook wendden, overal ontvingen we afwijzingen. Uitvluchten en een for meel-bureaucratische benadering van ons probleem". Gorbatsjov heeft tijdens zijn reis naar de Verenigde Staten geprobeerd om ook Amerikaanse investeringen aan te trek ken om zijn economie op hoger peil te krij gen. Maar de Amerikaanse regering loopt niet warm voor door haar gegarandeerde bankleningen. Conservatieve Amerika nen zijn bang dat de Sovjetunie er door de westerse leningen weer snel bovenop zou krabbelen en straks weer de even lastige rivaal zal zijn van tien jaar terug. Dat bezwaar lijkt ten onrechte, want de economische crisis in de Sovjetunie is zo 'groot dat het heel lang zal duren voor er van reeële verbetering sprake kan zijn. Het tweede Amerikaanse bezwaar spreekt meer aan. Dat luidt: handel drijven met de Russen kan nog nauwelijks, want ze missen er de basis voor. Eerst moeten ze economisch orde op zaken in eigen huis stellen en dan pas kunnen we normale economische be trekkingen met ze aangaan. Nu kunnen we ze alleen maar kredieten geven en dat is geld gooien in het zwarte gat, net als bij Polen in de jaren zeventig. De nationale minderheden zijn dit jaar voor Gorbatsjov een groot probleem ge worden. Met de Armeense kwestie heeft hij waarschijnlijk een fout gemaakt. De Armeniërs waren aanvankelijk grote voorstanders van de perestrojka en bij hun eerste betogingen droegen ze portret ten van Gorbatsjov bij zich. Hun wensen waren redelijk, zoals zij in hun conflict met de Azerbajdzjanen ook de netsten zijn. Hun landgenoten in de Armeense en clave Nagorno Karabach werden onge twijfeld klein gehouden door de islamiti sche Azerbajdzjanen. De beslissing van 1923 om deze enclave aan Azerbajdzjan toe te vertrouwen, was onverstandig en merkwaardig genomen (eerst zou Armenië de enclave krijgen, maar de volgende dag werd het toch Azer bajdzjan). Lenin zelf had in die tijd bezwa ren tegen de grove wijze waarop Stalin de nationaliteitenkwestie in de Kaukasus re gelde. Bovendien drukt op de Armeniërs de last van het verleden. Als christelijke minder heid in een moslimwereld hebben ze eeu wen aan onderdrukking blootgestaan. In 1895-'96 werden 300.000 Armeniërs uitge moord, in 1915 een miljoen. De Armeniërs behandelen de minderheden in hun eigen republiek nu echter netjes en hebben dit hele jaar voorbeeldige democratische ac ties gehouden om hun wensen kracht bij te zetten. Maar netjes telt zelden in de politiek. Gor batsjov durfde de Armeniërs niet hun zin te geven. Twee overwegingen speelden daarbij een rol. Ten eerste vreesde hij bij grenswijzigingen tussen volken een vloed van andere, soortgelijke wensen op z'n dak te krijgen. De Sovjetunie is een lap pendeken van 140 volken en op de grenzen tussen en binnen de vijftien republieken valt altijd wel wat aan te merken. Ten tweede is Gorbatsjov doodsbang voor een islamitisch reveille in de Sovjetunie. De Azerbajdzjanen zijn, voorzover gelo vig, Sjiiëten, aanhangers dus van de fana tieke richting in de islam die in het naburi ge Iran aan de macht is. Bij demonstraties in de Azerbajdzjaanse hoofdstad Bakoe werden portretten van Khomeiny en de leuzen 'Weg met de Armeniërs en de Rus sen' meegedragen. De Russen hebben het nu dus bij de Armeniërs en de Azerbajdz janen verbruid. Het Sovjetleger is nodig om de verbitterde partijen uit elkaar te houden. Nationalistische explosies blij ven in dit woelige gebied zeer wel moge lijk. Bovendien bezit de Sovjetunie in Cen- traal-Azië nog tientallen miljoenen ande re snel groeiende volken met een islamiti sche achtergrond (Oezbeken, Kirgiezen enzovoort). Niets is daarom bedreigender voor Moskou dan het islamitisch reveille. Dat is ook de reden waarom het aandringt op een internationale conferentie over Af ghanistan. Gorbatsjov wil op een nette manier van Afghanistan af. Een nette manier is in zijn ogen dat er na de terugtrekking van alle Sovjet-troepen een neutrale regering komt van Afghaan se communisten en verzetsstrijders. Het ergste wat Moskou kan gebeuren is een extreem islamitische regering in Kaboel die gaat stoken in Russisch Centraal- Azie. Gorbatsjov wil een internationale conferentie, waaraan ook de Verenigde Staten deelnemen, die bindende afspra ken maakt en controle uitoefent op de na leving ervan. Maar Washington loopt niet warm voor dit idee, maakt zich weinig zor gen over Moskou's zorgen en wil ze beslist niet delen. Een recent Pravda-artikel toont de maclit van de Sovjet-bureaucraten onthullend duidelijk aan. Alleen de titel is al veelzeg gend: „De vuist achter zijn rug". Het gaat over een geval van machtsmisbruik in de provincie. Een plaatselijke activist trekt de stoute schoenen aan en trekt bij de Pravda aan de bel. Deze publiceert de af faire (in dit geval geknoei met woningen) en de lokale partijsecretaris moet schuld bekennen. „Maar zodra het enigszins kan, slaat zijn vuist op tafel, gabaart met drei gingen tegen degenen die de vuile was heeft buitengehangen". Dit soort gevallen komt nu herhaaldelijk voor. De centrale kranten kunnen wan toestanden in de provincie wel kritiseren, maar vaak trekken de lokale partijleiders zich daar niets van aan en maken het le ven van de plaatselijke critici daarna bij zonder zuur. Er is zelfs een Sovjet-film aan dit thema gewijd. Daarin komt een idea listische jongen, die de Pravda inschakelt tegen misstanden, om het leven. Dat laat ste gebeurt weliswaar niet in opdracht van lokale partijbazen, maar de hele film straalt de onmacht uit om zulke lokale machthebbers aan te pakken. Maffiaprak tijken en sociale onverschilligheid zijn waarschijnlijk de moeilijkste problemen die Gorbatsjov in het binnenland moet aanpakken. De democratisering heeft in de Sovjetunie weer een paar stapjes vooruit gedaan. Na tuurlijk is het niet zo, als sommige mensen in het Westen denken, dat het volk bij de parlementsverkiezingen in maart beslist en dat de communistische partij dan het grootste gedeelte van zijn macht verliest. Het merendeel van de kandidaten voor het parlement zal nog partijlid zijn en een echte vrije keuze uit de kandidaten is er niet. De selectie van de kandidaten zal schieden op zogenaamde maatschappelij ke vergaderingen. Dat zijn openbare bij eenkomsten op kantoren en bedrijven. Er zal daar maar een klein deel van de kiezers aan bezig zijn, wel enige druk op de aan wezige plaats vinden en waarschijnlijk niet geheim gestemd worden. De vooruitgang is beperkter en moet be staan uit het publiekelijk bespreken straks in het nieuwe parlement van 's lands problemen en het, samen met de re gering, zoeken naar oplossingen daar voor. Als Gorbatsjov straks als een al machtig president triomfen wil vieren en het parlement zich dat zal laten welgeval len, is de democratiseringswinst beperkt, Gorbatsjov beschrijft de huidige situatie in de Sovjetunie zelf het best als hij zegt: „We moeten de democratie nog leren". Dat is op zich een wonderlijke uitspraak van de leider van een staat die tientallen jaren beweerd heeft dat het toonbeeld van democratie was. Een staat ook die het westen dag in, dag uit mores leerde omdat er daar geen echte democratie zou be staan. Toch heeft het voor het westen geen zin de Sovjetunie daar nu dagelijks aan te herin neren. We doen er tegenover de Sovjetu nie het beste aan de vooruitgang die er nu is eerlijk te beschrijven. Maar we moeten het ook weer niet mooier voorstellen dan het is, want dan misleiden we onszelf. Voorlopig lijkt de Sovjetunie op een groot kippenhok. De kippen lopen met onduide lijke bedoelingen druk tokkend door el kaar. Af en toe rent haantje Gorbatsjov op een kip af en grijpt haar in haar nekvel, terwijl de anderen verschrikt uiteen stui ven en angstig afwachten hoe het afloopt- In een echte kippenren levert dat veel eie ren op, in de Sovjetunie nog nauwelijks En van die weinige eieren wordt er s nachts nog heel wat gestolen. Gorbatsjov(midden) en zijn omvangrijk gevolg bij een bezoek aan Leninakan, één van de door een aardbeving verwoeste steden in Armenie,

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1988 | | pagina 24