PZC
4
Het Statuut voor het Koninkrijk:
hoe elastisch is dat nu nog?
België overhoop
met vroegere
kolonie Zaire
KADOSTUNT
opinie en achtergrond
DONDERDAG 15 DECEMBER 1988
Hoge eisen
TRIJFEL
Nico Scheepmaker
Referendum
Moboetoe ziedend
Geen probleem
De Generale
Passtoors
PRACHTKADO
GOES,
Ganzepoortstraat 9
ALTIJD BETER ALTIJD VOORDELIGER
Door ANP-correspcmdent
Rajendre Khargi op Curagaoi
Het zegt velen wellicht niets, maar
vandaag (15 december) is het Sta
tuutdag. Deze dag van de bevestiging
van het Statuut voor het Koninkrijk
der Nederlanden was tot 1976 nog een
algemene vrije dag op de Nederlandse
Antillen. Maar sinds het 'opstandige'
Aruba (toen nog deel van de Antillen)
dat jaar besloot deze dag te schrappen
en een eigen nationale feestdag vast
te stellen (18 maart, 'dag van vlag en
volkslied') is Statuutdag een zachte
dood gestorven.
Maar de belangstelling voor het Sta
tuut is weer opgebloeid, sinds medio
augustus dit jaar een stoutmoedige
rechter op aangeven van een listige ad
vocaat de Nederlandse regering op de
vingers tikte en de zogenaamde Har
monisatiewet op onderdelen buiten
werking stelde. De Haagse rechtbank
president mr M.R. Wijnholt bevond de
wet na toetsing aan het Statuut te
licht. De uitspraak ging als een storm
door juridisch Nederland en leidde tot
heftige discussie in de vakpers over de
vraag of een rechter formele wetten
mag toetsen aan het Statuut.
De discussie is op de Antillen wat ach
tergebleven en een recente lezing van
mr Wijnholt over rechtsbescherming
van de burger tegen de overheid, tij
dens een kort verblijf op de Antillen,
bracht daar weinig verandering in. De
voormalige rector-magniflcus van de
Antilliaanse universiteit en thans
weer fungerend als lector staatsrecht,
mr drs Alex Reinders, reageert wat
ambivalent op het vonnis van Wijn
holt. „Het is een hoogst belangwek
kend vonnis dat terecht een gevoelige
dreun uitdeelt aan de Nederlandse
wetgever, maar dat zo snel en effectief
mogelijk gecasseerd moet worden
door de Hoge Raad", aldus Reinders.
Behalve dat het de fundamenten van
het bestaande staatsrechtelijke sys
teem in het Koninkrijk ondergraaft is
het volgens Reinders gebaseerd op een
verkeerde uitleg van artikel 43 van het
Statuut, het artikel dat de hoeksteen
vormt voor Wijnholts toetsing. In dat
artikel wordt aan de landen in het Ko
ninkrijk (Nederland, Antillen en Aru
ba) een waarborgtaak opgedragen.
Reinders wijst ondermeer naar de his
torie en de totstandkoming van het
Statuut in 1954. „Toen is nadrukkelijk
gesproken over het toetsingsrecht en
dat is als een hete aardappel vooruit
geschoven met de mededeling dat er
een rijkswet zou komen om dat te rege
len. Die rijkswet is nooit tot stand ge
komen".
De geringe aandacht op de Antillen en
op Aruba voor de juridische haarklo
verij over de vraag of er nu wél of niet
aan het Statuut mag worden getoetst
is wel begrijpelijk. Het Statuut heeft
hier een andere betekenis, een andere
functie. De Encyclopedie van de Ne
derlandse Antillen omschrijft het
Statuut als „de hoogste wettelijke re
geling in het Koninkrijk". Waar in Ne
derland het Statuut op papier een ho
gere betekenis heeft, maar niet in
werkelijkheid, is het hier net anders
om.
Begrijpelijk want het Statuut is in
1954 niet tot stand gekomen omdat er
in het rijksdeel in Europa zoveel veran
derde, maar het moest vooral dienen
om de drang naar grotere autonomie
in 'de West' inhoud te geven. Minister
Jan de Koning van Nederlands-Antil
liaanse en Arubaanse zaken noemde
enkele jaren geleden tijdens een vlieg
tocht van Sint Maarten naar Curasao
het Statuut „het elastiek om het Ko
ninkrijk". De Nederlandse bewinds
man discussieerde toen met een jour
nalist over de vraag hoe ver de autono
mie van de verschillende landen in het
Koninkrijk ging.
Nederland stelt zich op het standpunt
dat die autonomie, de eigen verant
woordelijkheid van de landen, zo
groot mogelijk moet zijn. Het Statuut,
het rekbare elastiek tevens bindmid
del, staat daarvoor borg maar stelt te
vens hoge eisen aan het goed functio
neren van de overheidsorganen in de
verschillende landen van het Konink
rijk.
De zorg voor goed functionerende or
ganen die zelf orde op zaken kunnen
stellen, een gezonde democratie, kan
niet los gezien worden van de in mei
1969 opgelopen trauma's toen Neder-
lande mariniers ingezet moesten wor
den om een opstand op Curasao te be
dwingen. Artikel 43 van het Statuut
fungeerde toen, in de woorden van de
Utrechtse hoogleraar staatsrecht
M.C.B. Beurkens, als 'loopplank'
waarover Nederlandse mariniers in
Willemstad afdaalden.
Minister De Koning zelf vindt dat het
Statuut geen 'eeuwigheidswaarde'
heeft. Het is - en daar is iedereen het
over eens - als overgangsvorm be
doeld geweest naar een volledige onaf
hankelijkheid van Suriname en de An
tillen. De onafhankelijkheid van Suri
name werd op 25 november 1975 gerea
liseerd. Aruba zal, zo staat expliciet in
het Statuut opgenomen, op 1 januari
1996 onafhankelijk worden.
Oscar Castillo is leraar geschiedenis
en tevens voorzitter van de stichting
Tamelijk geestig vind ik wel, dat
de meeste kranten van dinsdag
de verkeerde 'Aardappeleters' van
Vincent van Gogh als het gestolen
schilderij hadden afgebeeld. Dat
doet toch eigenlijk niet onder voor
het altijd weer grappige berichtje
dat een abstract doek dagenlang
onopgemerkt ondersteboven op een
tentoonstelling had kunnen han
gen. Of voor een foto van Rene van
de Kerkhof bij een bericht over zijn
tweelingbroer Willy,- hoewel, die lij
ken meer op elkaar dan de beide
'Aardappeleters'
En in de woensdagkranten ben ik
lang niet altijd een 'verbeterde ver
sie' tegengekomen, dus een repro
ductie van het gestolen schilderij
uit Kröller-Muller als rectificatie op
de eerder afgebeelde versie die in
Amsterdam nog steeds brutaalweg
in het Van Gogh Museum hangt.
Wat doet het er ook eigenlijk toe, de
ene aardappeleter of de andere
aardappeleter, als het maar een
beetje lijkt...
Het scheelt anders aanzienlijk. Ten
eerste 2652 vierkante centimeter in
oppervlakte, want de Amsterdamse
versie <82 x 114 cm is groter dan het
gestolen schilderij (72 x 93 cm). Dat
scheelt zowel in Van Gogh als ook in
geld. De 'Veertien zonnebloemen in
vaas' van Van Gogh werden vorig
jaar voor 74 miljoen gulden ver
kocht. Dat was dus 9736 gulden per
vierkante centimeter, dus het
scheelt so-wie-so al 9736 x 2652
25.819.672 gulden dat niet de 'Aard
appeleters' uit het Van Gogh, maar
die uit Kr öller-Muller zijn gestolen.
Dat is pure winst, en ruim acht keer
zoveel als de 3 miljoen gulden die er
de laatste tijd aan extra veilig
heidsvoorzieningen zijn getroffen.
Daar komt nog bij dat het niet
gestolen schilderij de 'Aardappele
ters' door Van Gogh veel doorwerk
ten geschilderd is dan zijn eerdere
versie <er is een nog eerdere met
vier inplaats van vijf figuren, maar
die tellen we niet mee) en daarom
dubbel zoveel waard geacht mag
worden. Als ik even een ruwe schat
ting mag wagen, dan denk ik dat de
gestolen versie op een veiling 150
miljoen gulden zou opbrengen, en
de niet gestolen versie 310 miljoen
gulden. Ik kan er een paar gulden
naast zitten, maar geen honderd
duizend. We mogen dus nog niet
mopperen dat de dieven zich tevre
den hebben gesteld met de tweede
keus.
Je zou trouwens een interessante
discussie kunnen opzetten over de
vraag of Van Goghs eerste versie,
die dus gestolen is, evenveel waard
zou zijn als de definitieve versie niet
bestond, of dan juist meer of minder
waard zou zijn. Vergeleken met de
definitieve versie is de gestolen ver
sie immers heel primitief en schets
matig opgezet. Stel Van Gogh was
niet aan de definitieve versie toege
komen, dan was die eerste versie de
enige 'Aardappeleters' geweest en
daardoor meer waard zijn geweest
dan nu.
Maar je kunt ook redeneren, dat die
eerste versie haar belang ontleent
aan de definitieve versie, omdat we
daardoor weten waaruit de be
roemde 'Aardappeleters' ontstaan
is. Dat belang zou verdwenen zijn
als de tweede versie er niet was,
waardoor de eerste versie als niet
meer dan een schetsmatig probeer
sel bij de minder imposante werken
van Van Gogh zou zijn ingedeeld.
Het heeft trouwens niet veel ge
scheeld of de definitieve versie zou
nog gevolgd zijn door een derde,
nog definitievere versie. Ook had
het niet veel gescheeld of Vincent
had nog verder gewerkt aan die
tweede versie. Hij stuurde zijn broer
Theo de 'Aardappeleters' toe en
schrijft:
„Geheel en al droog was het niet,
toen ik het inpakte, toch dacht ik
het niet noemenswaard meer be
schadigen kon. Ik zou er echter nog
veel aan hebben willen doen, doch
wegens het inschieten, en daar 't al
meer dan eens was uitgehaald
merkte ik, ik er uit moest scheiden.
En begin opnieuw aan iets anders."
Dat 'iets anders' had ook nog een
nieuwe 'Aardappeleters' kunnen
worden, want Vincent schrijft later
aan Theo:
„Hetgeen gij zegt van de figuren is
waar, dat als figuur ze niet zijn als
de koppen er van. Ik heb er dan ook
over gedacht het heel anders aan te
leggen, namelijk het aan te pakken
vanuit de torsen inplaats van uit de
koppen. Doch dan zou het iets
gansch en al anders geworden zijn.
Vergeet echter bij wat het zitten be
treft niet, dat de luidjes geenszins
op gelijksoortige stoelen zitten als
in een cafe van Duval bijvoorbeeld.
Maar enfin, 't is nu eenmaal ge
schilderd zooals 't geschilderd is, en
we doen 't nog wel eens over, en dan
zeker niet eender."
Maar daar is het dus nooit van ge
komen. Wel schrijft hij in een latere
brief:
„De figuren begin ik in deze nieuwe
teekeningen met den romp, en het
komt mij voor, zij daardoor voller
en breeder worden." Vanuit de tors,
vanuit de romp, had hij nog even ge
duld gehad met het verzenden van
de 'Aardappeleters' aan Theo dan
zouden we nu waarschijnlijk volle
re en bredere types rond de schaal
met aardappelen hebben zien zit
ten!
Kousa Komun, een organisatie die
zich ten doel stelt de politieke ont
wikkelingen op de Antillen kritisch
te belichten. Castillo is een van de
weinigen die het Statuut in het licht
houdt van toekomstige staatkundige
veranderingen. „We moeten er ons
van bewust zijn dat ons land, of we
het nou willen of niet, aan de voor
avond staat van onafhankelijkheid.
De jaren van het Statuut zijn geteld,
niet alleen omdat Nederland het niet
wil continueren, maar omdat Den
Haag het niet kan continueren".
De geschiedenisleraar wijst onder
meer naar de Europese integratie.
„Nederland wordt steeds meer een
deel van Europa, in dat proces wordt
de Nederlandse overheid steeds meer
vervangen door een Europese over
heid. Het proces van de Europese inte
gratie staat haaks op het Statuut, om
dat daarin verplichtingen zijn opgeno
men waaraan Nederland straks niet
meer kan voldoen".
Castillo waarschuwt daarom voor
pressie van Nederlandse zijde om de
Statutaire banden met de Antillen te
wijzigen in een Gemenbestrelatie als
Aruba in 1996 onafhankelijk wordt.
„Mocht het Nederland dan niet lukken
dan kunnen we alleen maar grotere
druk verwachten om onafhankelijk te
worden en op een gegeven moment zal
die druk niet meer zijn te weerstaan.
We moeten er dus rekening mee hou
den dat we na 1996 onafhankelijk zul
len worden."
Wat betekent dat voor onze democra
tie en territoriale integriteit van de An
tillen en Aruba?
Castillo: „Werken aan een verbete
ring van het democratisch proces. Ar
tikel 43 van het Statuut zorgt er nu
nog voor dat Nederland onze demo
cratie waarborgt. Dit artikel garan
deert dat, wat er ook gebeurt, wij rus
tig kunnen slapen. Zolang artikel 43
nog van kracht is zal niemand het in
zijn hoofd halen een staatsgreep te
plegen, omdat hij weet dat de Neder
landse marine direct ingrijpt. Maar
als we onafhankelijk zijn, in een Ge-
menbest-relatie of niet, dan is artikel
43 er niet meer".
Terwijl Nederlandse functionarissen
met afgrijzen reageren bij de gedachte
dat Nederland ooit weer eens zou moe
ten interveniëren, leeft aan Antilliaan
se zijde meestal de geruststellende ge
dachte dat die mogelijkheid nog be
staat. Maar de woorden van Castillo
duiden ook op bezorgdheid over de
vraag of de Antillen momenteel bere
kend zijn op hun taak als die „hogere"
bescherming van het Statuut komt te
weg te vallen.
„Een slecht functionerende democra
tie gepaard aan een economische cri
sis kan leiden tot het einde van de de
mocratie. Een situatie die in onze ge
meenschap elke dag reëler wordt. Van
alle ex-koloniën die zijn begonnen met
een democratische regeringsvorm is
slechts 10 procent er in geslaagd die
ook te handhaven".
Ook naar buiten toe zijn volgens
Castillo goede en sterke democrati
sche verhoudingen belangrijk. Het
Statuut vrijwaart een klein land als de
Antillen nu nog van ongewenste bui
tenlandse invloeden. „Chaos hier kan
ertoe leiden dat externe krachten in
grijpen om zo stabiliteit terug te bren
gen in wat wordt beschouwd als een
strategische plek in het Caribisch ge
bied."
Behalve artikel 43 bevat het Statuut
nog meer bepalingen waarbij vraag
tekens gezet kunnen worden. Zo zegt
artikel 62, „ten aanzien van Aruba
eindigt de rechtsorde, neergelegd in
het Statuut met ingang van 1 januari
1996". In het Statuut is dus expliciet
vastgelegd dat Aruba per die datum
onafhankelijk wordt. Algemeen is
men het er echter over eens dat Aruba
per die datum niet de onafhankelijk
heid kan worden ingeduwd als dat ei
land zich blijft verzetten, hetgeen nu
(nog) het geval is. Enkele leden van de
Tweede Kamer hebben soms ferm ge
roepen dat „een afspraak een af
spraak is",maar niet duidelijk is hoe
ze zullen rageren als een, reeds in het
vooruitzicht gesteld, referendum op
Aruba aantoont dat de bevolking he
lemaal niet wil.
De Haagse rechtbankpresident Wijn
holt heeft met zijn uitspraak over de
Harmonisatiewet weer nieuw leven ge
blazen in de discussies over het Sta
tuut. De juridische vraag of toetsing
aan het Statuut mag, zal binnen af
zienbare tijd worden beantwoord door
de Hoge Raad. De politieke vraag wat
de toekomst is van het Statuut, hoé
elastisch het nog is, blijft voorlopig
nog enkele jaren onbeantwoord.
De Handelskade in Willemstad, flaneerboulevard voor de toeristen.
Premier Mariens.
Moboetoe Sese Seko.
Van onze correspondent
Hans de Bruijn in Brussel)
Komt het ooit nog goed tussen
België en Zaire? Dat vragen ve
len in Brussel zich af nu de relatie
tussen onze zuiderburen en hun
voormalige kolonie in Centraal-
Afrika een absoluut dieptepunt
heeft bereikt. Een paar weken gele
den leek alles nog koek en ei en kon
premier Wilfried Martens bij zijn
bezoek aan het vroegere Belgisch
Kongo nog zijn warme gevoelens
voor het land, zijn volk en degenen
die het besturen uitdragen. Maar nu
zijn de betrekkingen gespannen,
scheldt de Zairese dictator Moboe
toe Sese Seko de Belgen de huid vol
en draagt hij zijn duizenden landge
noten op, België zo snel mogelijk te
verlaten en elke band met de oude
kolonisator te verbreken.
Het begon allemaal tijdens datzelfde
bezoek van Martens aan Zaire. Mo
boetoe hoopte daar van hem te ho
ren dat België de ruim 2 miljard gul
den aan schuld die Zaire bij Brussel
heeft, met een genereus gebaar zou
kwijtschelden.
Maar dat gebeurde niet. België bleek
slechts bereid tot niet meer dan een
herschikking van de schuld. Een be
drag van zo'n 50 miljoen gulden zou
worden kwijtgescholden, maar
moest wel weer worden gebruikt
voor ontwikkelingsprojecten. Bo
vendien wilde België wel ontwikke
lingshulp verstrekken (jaarlijks gaat
300 miljoen gulden ofwel 30 procent
van alle Belgische hulp aan de derde
wereld naar Zaire), maar zouden wil
de aan die hulp wel enige voorwaar
den worden verbonden.
Zo is er de slechte situatie van de
mensenrechten in Zaire, waar tegen
standers worden opgesloten, slechts
een politieke partij is toegestaan (de
MPR van Moboetoe zelf) en geen vrij
heid van meningsuiting bestaat.
Moboetoe was ziedend en liet Mar
tens de rest van het bezoek zelfs al
leen. Zijn woede werd daarna nog
aangewakkerd toen in de Belgische
pers verhalen verschenen waarin
het beleid van de dictator werd af
gekraakt. Er kwamen beschuldigin
gen dat veel ontwikkelingsgelden
niet aan de arme bevolking ten goe
de zou komen, maar in de zakken
van de leiders (lees Moboetoe en zijn
clan) zouden verdwijnen. Zaire is
niet voor niets wel een 'kleptocra-,
tie' genoemd.
Bovendien werd in die verhalen 's
mans uitzonderlijke vermogen be
schreven. Moboetoe geldt als een
van de rijkste mannen ter wereld
met een privé-vermogen van meer
dan 10 miljard gulden, vier maal zo
veel als de hele schuld van zijn land.
Moboetoe, die Zaire al sinds 1965
met ijzeren hand regeert en geen op
positie duldt, bezit elf kastelen in
België en Frankrijk, huizen in Span
je, Italië en Zwitserland, panden in
Parijs en Ivoorkust en acht huizen
plus een paleis in Zaire zelf. Voorts
heeft hij schepen, vliegtuigen en
maar liefst 51 Mercedessen. En dat in
een land dat economisch totaal aan
de grond zit, grote armoede onder de
bevolking kent en een torenhoge
buitenlandse schuld heeft.
Dertig procent van de totale staats
begroting zou naar Moboetoes pre
sidentiële bureau gaan. De winsten
van de staat verdwijnen in zijn zak,
de verliezen worden op de staatsre
kening geschreven waarna het bui
tenland gevraagd wordt om hulp.
Zelf ziet hij dat grote vermogen als
geen probleem. „Dit land en v«
hebben een schuld tegenover mij.
heb al zoveel opgeofferd voor de sl;
biliteit en het welzijn van dit land
zou zou hij eens hebben gezegd.
Zaire is volgens al die verhalen ind
Belgische pers bovendien zo corrup
als maar mogelijk is. Er is een lever
dige zwarte markt. De landboir
functioneert niet, gezondheidszori
transport en onderwijs zijn onda
maats.
Die kritiek viel verkeerd bij Mobos
toe en hij beval alle Zairesen in Be
gië (13.000, waaronder ruim 5000sti
den ten) voor 1 januari uit het land I
verdwijnen. Zairese middenstander
in de Matonge, de Zairese wijk
Brussel, maken zich al zorgen. Voii|
ge week stuurde Moboetoe eenzw
delegatie van zijn MPR-partij
België om daar 'de waarheid' ovel
Zaire te vertellen en tegenwicht tl
bieden tegen de vele negatievepuMj
caties van de laatste tijd.
De politici vroegen Martens mad
gelen te nemen tegen de pers, d
zij in Zaire waren. En zondagavotl
verscheen het drietal op de Vlaarri
en Waalse tv in een discussie met q
groepje Belgische journalisten, ft
werd een 'dovemansgesprek'. Dm
spraak die het meest opviel m
van delegatieleider Kamanda
Kamanda, de vice-secretaris-gei»
raai van de MPR. Hij zei dataani
'geprivilegeerde relatie' van Bi
met Zaire een eind is gekomen.
Dat lijkt niet iets om van wakkert
liggen, maar een feit is dat Zair
niet alleen van België profiteer
maar ook (vooral?) andersom, Ver
van de Belgische hulp vloeit indi
reet immers weer terug naarBeffiéJ
Diverse ondernemingen, die hebbel
geholpen bij de kolonisatie van dt
Kongo, zitten er nog. Op de eerst*
plaats natuurlijk de Generale Maat
schappij van België, die groot is gej
worden van haar koloniale verledea
Zaire is de grootste koperproducen!
van de wereld en Generale-dochte
Union Minieres haalt dat naar
ven. Ook andere mineralen, a
zink, kobalt en cadmium wordei
door maatschappijen van de Gene
rale uit de Zairese bodem gehaald
De Zairesen betoogden op televisie
dat jaarlijks voor 1,5 miljard
grondstoffen naar België wordi
geexporteerd om daar verwerkt te
worden. Bovendien levert diezei
Generale dan weer fabrieken a
energieinstallaties aan Zaire,
verdient dus meer aan Zaire danhe
er aan kwijt is, zo was de redenering
En dan past enige bescheiden!»
vonden de Zairesen, en zeker geer
neo-kolonialistische houding of
menging in Zairese binnenlands
aangelegenheden.
De Belgische regering opereert i
deze hele vooral via de media uit?
vochten ruzie erg behoedzaam.,
was het alleen maar omdat Mobof
toe nog een troef in handen heeft.D
in Zuidafrikaanse gevangens*
zittende Heieen Passtoors.
Moboetoe, die goede relaties metlK
Zuidafrikaanse apartheids-regi»
schijnt te hebben, beweert met PK
toria al een afspraak te hebben?
maakt over de vrijlating van Ps
stoors, de ex-vrouw van de Nederltt
der Klaas de Jonge.
Terwijl Nederland er in slaagde C
Jonge vrij te krijgen, is Brussel'
nog steeds niet in geslaagd iets vc:
Passtoors te doen. Zolang Moboet
mogelijk wel succes kan hebbes
speelt de Belgische regering in1
Zaire-rel op zeker.
(Advertentie)
Vergroting 20 x 28 van
uw eigen negatief.
INCLUSIEF randloze SN-
