taatsbezoek
an Beatrix
n Claus
week-in
29
ZATERDAG 22 OKTOBER 1988
ederland ontdekte het
land. De Britten zetten
ater voet aan wal, claimden
et gebied en dumpten er hun
evangenen. Australië rekent
angzaam af met een
weehonderd jaar bestaand
inderwaardigheidscomplex. Sydney, de hoofdstad van Australië.
Betrekkingen
Stamboom
Rian van Kuppenveld
zc
ifsstïs
IfSSï
ii=:
11= :¥-hm
Hl*» -1
x\
x
Australië ontdekt nieuwe wereld
naast de hoed en de bierfles
Vlak voor de landing op de luchthaven
Kingsford Smith van de Australische
hoofdstad Sydney, gaat de steward met
een spraytje rond. Er wordt wat in de
rondte gespoten en vooral de ruimte bo
ven de bagageluiken krijgt extra aan
dacht. De passagiers wordt geadviseerd
de contactlenzen uit te doen: het gaat hier
om een desinfecterend middel.
.Australië is een land waar exotische ziek
ten niet voorkomen en dat willen we zo
houden', leert de folder, .daarom worden
alle vliegtuigen van overzee bij aankomst
bespoten om vliegende insekten te do
den'.
De passagiers moeten bovendien een was
lijst van vragen naar waarheid beant
woorden: ,Hebt U de afgelopen drie maan
den in het buitenland een boerderij be
zocht, bent U in aanraking gekomen met
vee of hebt U een slachthuis dan wel vlees-
conservenfabriek bezocht? Bent U in het
bezit van voedingsmiddelen zoals vlees,
saucijzen, salami, ham, gevogelte, vetten,
eieren, melk, babyvoeding, boter, kaas?
Of van plantaardige zaken zoals fruit, no
ten, zaden, bollen, bloemen, stro, houten
voorwerpen, bamboe, paddestoelen, aar
de, etc.? Of van dierlijke zaken zoals slan
gen, vissen, vogels of insecten - zowel le
vend als opgezet? Of van dierlijke produk-
ten zoals zaad, veren, haar, huiden,
broed-eieren etc.? Van uitrustingsstuk
ken voor paarden en ander vee? Van biolo
gische specimina zoals vaccins, culturen,
bloed?' Even is er aarzeling of ook de leren
schoenen moeten worden aangemeld.
Na het gedoe met de spray en de vragen is
het niet meer dan logisch dat dé Australi
sche regering het niet op prijs stelt dat ko
ningin Beatrix volgende week tijdens
haar staatsbezoek bloembollen aanbiedt.
Er mocht eens een wormpje tussen de bol
len zitten; dat zou de goede relatie weer
voor jaren kunnen verstoren. Nederland
verbood in de jaren twintig tenslotte ook
de invoer van agrarische goederen uit Au
stralië, nadat grote partijen verse vruch
ten besmet bleken te zijn met het vrucht-
vliegje.
Maandag beginnen koningin Bea
trix en prins Claus aan een elf-
daags staatsbezoek aan Australië
Ontmoetingen met vertegenwoor
digers van de Nederlandse ge
meenschap Down Under in to
taal zo'n 250.000 personen groot
nemen tijdens de reis een belangrij
ke plaats in.
Absolute klapper moet in dit kader
het Holland Festival in Sydney
wordenwaar Koningin en Prins
op 4 november acte de presence
zullen geven. Gewoonlijk trekt dit
drie dagen durende festival zo'n
10.000 bezoekers. De organisatoren
overtreffen elkaar dit jaar in het
maken van wilde prognoses over
het aantal gasten.
Maar niet alleen in Sydney zullen
Nederlanders de kans krijgen de
Koningin te zien. Die mogelijkheid
is er ook in Canberra, Launceston
(op Tasmanië), Adelaide en Mel
bourne. 'Politiek' hoogtepunt van
de reis vormt de toespraak die de
Koningin dinsdag houdt in het Au
stralische parlement.
Tijdens het bezoek zullen Koningin
en Prins ook een kijkje nemen in de
afdeling Aboriginal-kunst van het
Zuid-Australisch Museum in Ade
laide en op een schapenfarm.
De economische relatie tussen Ne
derland en Australië komt aan bod
als koningin Beatrix een receptie
van de Nederlandse varende be-
drijfstentoonstelling Fairwind bij
woont.
Of er in Australië veel publiciteit
rond het koninklijk bezoek zal zijn,
is nog niet te voorspellen. Wèl is ze
ker dat de Koningin op 1 november
in iedere Australische huiskamer
te zien zal zijn als zij de winnaar
van de Melbourne Cup de beker
overhandigt. De Melbourne Cup is
de enige paardenrace ter wereld
die het heeft gebracht tot nationale
feestdag.
Het incident met het vliegje was een lichte
smet op de vriendschappelijke betrekkin
gen die Nederland en Australië aan het be
gin van deze eeuw onderhielden. Er had
net een grote Nederlands-Indië-tentoon-
stelling door Australië gereisd, als alter
natief voor de komst van een handelsmis
sie. De toenmalige premier Hughes nodig
de in 1921 zo'n missie uit - met name om de
handel tussen Nederlands-Indië en Au
stralië een duwtje in de rug te geven - maar
de kosten daarvoor werden dermate hoog
gevonden dat Nederland de uitnodiging
vriendelijk doch beslist afwees.
De Nederlandse aanwezigheid in de Gor
del van Smaragd was tijdenlang - eigen
lijk tot eind jaren vijftig - de ruggegraat
van de Nederlands-Australische betrek
kingen. In goede en in slechte tijden. Als
het allemaal van een leien dakje ging, was
er handel: de ene keer wat meer dan de
andere, maar problematisch was het niet.
Dat werd het pas toen politieke aspecten -
met name de onafhankelijkheid van Indo
nesië een rol gingen spelen. De Nederland
se opstelling leidde zelfs tot een boycot
van Nederlandse schepen in Australische
havens. Maar toen die kwestie geregeld
was, gingen de beide landen weer vriend
schappelijke betrekkingen onderhouden
en dat is vandaag de dag nog zo.
Nederland en Australië liggen echter geo
grafisch zo ver van elkaar dat - zeker in het
begin van deze eeuw - nauwe betrekkin
gen niet voor de hand lagen. Met de Neder
landse kolonie Indië was het heel anders
gesteld. Djakarta ligt bij wijze van spre
ken op een steenworp afstand en in feite
heeft het continent zijn ontdekking aan
het bestaan van deze vooruitgeschoven
Nederlandse post te danken. Ook al heeft
de Australische schooljeugd, zeker in het
dichtbevolkte zuiden met steden als Mel
bourne en Sydney, op school jarenlang an
ders geleerd.
In 1602 was in Nederland - toen nog de Re
publiek der Zeven Verenigde Provinciën -
Aboriginals protesteren tegen de viering van tweehonderd jaar Australië.
de Verenigde Oostindische Compagnie
opgericht. Met name vanuit Amsterdam
floreerde al enige tijd een bloeiende han
del in Indische produkten, maar iedereen
ging zijn eigen gang en het was in feite een
janboel. Om orde op zaken te stellen in de
Nederlandse handel met Zuidoostazië
kwam er de VOC. Het doel van de VOC
was in feite zoveel mogelijk winst maken.
Het uitbreiden van de handel was dan ook
de eerste doelstelling van het bestuur van
de VOC, de Heren Zeventien.
Op alle, toen gangbare kaarten, stond ten
zuiden van Java en de Molukken een
groot land aangegeven dat als Zuidland
werd aangeduid, maar waar verder niets
over bekend was. Het was dan ook van
zelfsprekend dat de VOC liet onderzoeken
of hier geen afzetmarkt lag.
Een van de schepen die er op uit werd ge
stuurd was de Duyfken onder bevel van
Willem Jansz. Puur per ongeluk - Willem
dacht ten zuiden van Nieuw-Guinea in
een nauwe baai terecht te komen (hoewel
later bleek dat het een bevaarbare zeeëng-
te was) en verlegde zijn koers verder naar
het zuiden - kwam de Duyfken in decem
ber 1605 in Australië terecht. Op verschil
lende plaatsen ging Jansz. aan land, maar
overal vond hij de situatie van dien aard
dat je er nog geen hond zou huisvesten,
dus zou er ook wel niets te halen zijn.
Willem Jansz. gaf de door hem ontdekte
gebieden weliswaar aan op de kaart, maar
liet verder geen blijk van zijn aanwezig
heid achter. Dat was elf jaar later anders.
Eigenlijk ook weer bij toeval kwam schip
per Dirk Hartogsz in West-Australië te
recht. In opdracht van de VOC moesten
alle schepen gebruik maken van de con
stante westenwinden ten zuiden van
Kaap de Goede Hoop - want dat voer snel
ler. Op een bepaald moment moest dan de
koers naar het noorden verlegd worden,
richting Java. Bij gebrek aan goede navi-
gatie-instrumenten kwamen de schepen
nog weieens ergens anders terecht dan de
bedoeling was. Zo ook de Eendracht on
der leiding van Dirk Hartogsz.
Tot zijn verrassing zag Dirk plots een
groep eilanden liggen met daarachter
vasteland. Op een van de eilanden ging hij
aan wal, zette een paal neer en spijkerde
daar een tinnen bord aan met de medede
ling '1616. Den 25 October is hieraen geco-
men het schip D'Eendracht van Amster
dam'. Dirk gaf de eilanden zijn eigen
naam, doopte het vasteland Eendrachts-
land en maakte dat hij weg kwam.
De Duyfken en de Eendracht opereerden
aan de noord- en westkust van het Austra
lische continent, maar Nederlandse sche
pen kwamen steeds verder zuidelijk en
brachten steeds meer stukken van het
grote Zuidland in kaart, dat dan ook al
snel de naam Nieuw-Holland kreeg. Niet
dat Nederland, of beter de VOC, ook maar
enige verdere interesse in het land had,
want uit alles bleek dat daar niets te ver
dienen viel.
In 1642 zette de toenmalige gouverneur-
generaal van de VOC-vestigingen in Azie,
Anthony van Diemen, een echte ontdek
kingsexpeditie op touw. Hij wilde weieens
weten hoever zuidelijk er eigenlijk nog
land te vinden was. Onder bevelhebber
schap van de 39-jarige Abel Janszoon Tas
man werd een expeditie op touw gezet die
eerst op Mauritius voor een aantal jaren
levensmiddelen moest gaan halen en ver
volgens opdracht had op 52 graden zuider
breedte te gaan kijken of er land lag. Door
het slechte weer moest Abel Tasman al op
42 graden zuiderbreedte de steven naar
het oosten wenden. En inderdaad. Op 24
november 1642 klonk de kreet land in
zicht. Abel noemde het door hem ontdek
te eiland Van Diemensland (nu Tasma
nië), zette er een paal neer met een vlag
waarop het monogram van de VOC en ver
trok weer.
De bemanning had niets gevonden dat
ook maar enigszins in de richting wees
van de 'verborgen schatten' die het Zuid
land moest bevatten. In tegendeel: de eni
ge ontmoeting was er een met 'een stel
letje halfnaakte wilden'. En hoewel ieder
een zeker wist dat er méér moest zijn, was
de VOC van mening dat dat allemaal te
lang zou gaan duren.
Meer dan een eeuw later - in 1768 - kreeg de
Engelse kapitein James Cook bevel van
de Engelse Admiraliteit om eens vanuit
Tahiti op zoek te gaan naar het nog immer
onbekende zuidland. Want iedereen was
ervan overtuigd dat er behalve de door de
Nederlanders in kaart gebrachte stukken
nog meer te vinden moest zijn. Vanuit Ta
hiti zeilde Cook om Nieuw-Zeeland en be
sloot toen via de oostkust van Nieuw-Hol
land naar de Engelse thuishaven te varen.
In april 1770 landde Cook in Botany Bay,
even ten zuiden van het huidige Sydney.
Hij schreef lyrische verhalen naar huis
over de vruchtbaarheid van het land, zo
totaal anders dan het barre westen en
noorden. Cook besloot de Britse vlag te
planten en het land in bezit te nemen. Ook
Cook kwam met de inwoners van Austra
lië - de Aboriginals -in aanraking, maar
waren zij elders niet meer dan 'halfnaakte
wilden' geweest, in de verslagen van Cook
was het volk dat hij ontmoette 'veel geluk
kiger dan de Europeanen' 'ze hebben geen
behoeften, want hebben alles wat ze nodig
hebben en geen verlangen naar over
vloed'. De halfnaakte wilde werd een edele
wilde.
Wat uiteindelijk Australië groot zou ma
ken was dan wel niet halfnaakt, maar
werd in Europa toch zeker 'wild' gevonden
en bepaald niet 'edel'. De Engelsen had
den nu wel officieel bezit genomen van het
land (iets dat de Nederlanders altijd had
den nagelaten, zodat Australië nog offi
cieel 'terra nullius' was - land van nie
mand), maar wat ze ermee moesten doen,
wisten ze ook niet precies. Totdat Sir Jo
seph Banks (die de reizen van Cook had
meegemaakt) in 1779 op het idee kwam
rond Botany Bay een kolonie te stichten
en daar Engelse gevangenen naar toe te
transporteren.
Tot dan toe was een groot deel naar de ko
lonie Amerika verscheept, maar aange
zien die zich onafhankelijk had gemaakt
viel dit verbanningsoord weg. Na veel dis
cussie vertrok op 13 mei 1787 de eerste
vloot met aan boord 736 gevangenen en
onder het commando van Sir Arthur Phil
lip richting Botany Bay. Het vlaggeschip
de Sirius verklaarde de Baai echter onge
schikt voor het aan land gaan en stichten
van een strafkolonie en de gevangenen
kwamen op 26 januari 1788 iets noordelij
ker aan. De vlek op de kaart kreeg meteen
een naam, Sydney, als eerbetoon aan de
minister van binnenlandse zaken die zijn
goedkeuring voor dit prachtige project
had gegeven. Engelands grote dumpen
van sociaal ongewenste elementen was
begonnen.In totaal zouden er zo'n 160.000
gevangenen richting Australië gestuurd
worden. In 1868 werd bij deze stand ge-
stopt. Het land telde toen zo'n 1.2 miljoen
inwoners: (ex)-gevangenen en hun fami
lies, gewone immigranten en avonturiers
die tussen 1840 en 1850 massaal naar de
staat Victoria (met als hoofdstad Mel
bourne) waren getrokken om goud te zoe
ken.
Toen besloten werd een eind te maken
aan de deportaties stond Australië al iets
meer in aanzien dan 50 jaar daarvoor, toen
een rechter in Sydney nog bloedserieus
meedeelde dat Australië geen deel uit
maakte van Gods scheppingsplan. Vol
gens de hoogggeleerde was het pas ont
staan na de zondeval als een straf voor het
appeleten door Adam en Eva.
Was het voor de kolonisten een ware hel,
tegenwoordig zijn de Aussies er maar wat
trots op van dit boevenpak af te stammen.
Je stijgt nergens meer door in aanzien dan
door het schriftelijk bewijs af te stammen
van een van de 160.000 Engelse veroor
deelden.
De run op de stamboom is een onderdeel
van de verwerking door Australië van een
bijna tweehonderd jaar bestaand minder
waardigheidscomplex. Lange tijd gold
het land als een buitenpost van de Britse
beschaving. Dat beeld viel echter danig
aan diggelen toen het Moederrijk er in de
Tweede Wereldoorlog niet in slaagde Au
stralië te verdedigen en de Japanners in
Noord-Australië landden. Na de oorlog be
sloot Australië niet meer op de Britse
koers te varen, maar besefte wel dat het
om groot en welvarend te worden meer in
woners nodig had. Resultaat was een ge
weldige toestroom van emigranten uit het
door de oorlog verwoeste Europa die
'down under' een nieuw bestaan gingen
opbouwen. Alleen uit Nederland kwamen
er al 160.000.
Het waren de immigranten met hun ver
schillende achtergronden die definitief
een eind maakten aan het Britse beeld dat
Australië uitdroeg, zo zei de Australische
historicus Manning Clark onlangs in een
interview. ,Het land is veel interessanter
geworden', stelde hij, ook al straalt Syd
ney op het eerste gezicht nog steeds haar
Britse afkomst uit. Aan de kust waar het
allemaal begon, plekken als Bondi Beach
- volgens de folders het Saint-Tropez van
Australië - en lopend door de straten van
het Redfern-district overheerst maar een
ding: dit zijn Engelse industriesteden.
Maar toch een stad als Melbourne ademt
een andere sfeer, hoewel niet goed te dui
den. Want dat is het probleem van de Au
straliërs: ze zijn in feite nog steeds op zoek
naar hun eigen identiteit. Al is er een ken
tering te bespeuren.
De voorziter van de Australia Council - de
Raad voor de Kunst - Donald Home legde
onlangs in een column in The Australian
de vinger op de zere plek: .Alleen als Au
straliërs meer vertrouwen krijgen in hun
eigen cultuur en eigen originaliteit, kun
nen zij als moderne post-industriële sa
menleving welvarender worden. Maar dat
kan alleen als we het potentieel van onze
burgers meer serieus nemen'. Het is nog
niet zo lang geleden, schreef Horne, dat de
Australische luchtvaartmaatschappij
Qantas zich de beroerte schrok toen een
reclamebureau voorstelde het 'Australi
sche' van de maatschappij te benadruk
ken. Het is ook niet zo lang geleden dat je
voor gek werd versleten, als je stelde dat
uit onderzoekingen bleek dat Australiërs
wel degelijk graag naar een theater gaan
en vinden dat op televisie meer aan kunst
moet worden gedaan. Australië had im
mers het imago van anti-intellectualisme
en het ontbreken van een eigen cultuur. 1
En cultiveerde dat overigens ook behoor-
lijk. Horne kreeg de 'je bent gek'-reactie
ondermeer tijdens een diner met politici
en zegt te vrezen dat deze vooral was inge
geven door het feit 'dat politici het wel
makkelijk vinden er vanuit te gaan dat
vrijwel geheel Australië geen hersens be
zit'. Hetzelfde verhaal gaat, zo stelt hij, op
voor de televisie die de avonden volgooit
met op Amerikaanse leest geschoeide
pulpseries. Maar zo stelt hij, als blijkt dat
er meer mensen naar het theater gaan dan
naar het football dan wordt het eens tijd
dat we eens in de spiegel kijken en onszelf
niet langer zien als de met hoed en bierfles
getooide Australiër, maar zeggen: 'We zijn
veranderd'. Oftewel: zelfs in Australië
gaan stereotiepen niet meer op.
