Stadhuis van Temeuzen:
monument van de jaren zestig
Stormvloedkering op
een haar na afgewerkt
Cassina G
LANDGOED SEROOSKERKE
zoekt u cab
van
dan vindt u die bij
bas+mar de jager
1 PZC/ streek zsb 11
Ike a-huisjes
Breukvlak
Kopjesduinen
SEROOSKERKE (W) - Het hoofdgebouw van het landgoed
- Welgelegen in Serooskerke is donderdagmorgen officieel om
gedoopt in IPA-vakantiehuis Welgelegen. De officiële opening
van het door de International Police Association (IPA) aange
kochte historische gebouw werd verricht door mr G. J. van
Dinter, secretaris-generaal van het ministerie van justitie.
Kring wedstrijd
in Vlissingen
kapelle
01102 3810
VRIJDAG 1 JULI 1988
C. M. Kempe voor het stadhuis van Temeuzeneen ontwerp van architect J. B. Bakema.
TERNEUZEN - Het stadhuis van Ter-
neuzen, hoogtepunt uit het oeuvre
van de inmiddels overleden architect
J. B. Bakema, is belangrijker voor de
moderne architectuur in Zeeland dan
wat dan ook. Tot deze conclusie komt
C. M. Kempe (27), student aan de Tech
nische Universiteit Eindhoven. Kem
pe, die part-time architect BNA is bij
het Terneuzense architectenbureau
De Bruijne bv, wil binnenkort afstu
deren op een scriptie over deze con
structie van beton en betonsteen.
„Het stadhuis van Bakema is een mo
nument van de jaren zestig. Veel meer
dan in andere gebouwen wordt hier
de complexiteit van die jaren ver
woord. Het stadhuis is ook zonder
meer het beste Nederlandse stadhuis
uit die tijd. En het beste wat Bakema
ooit heeft neergezet."
Bakema had daarvoor de vrije hand
gekregen van het Terneuzense stads
bestuur. Burgemeester mr H. Rijpstra
wenste boven alles een representatief
onderkomen. Wellicht daarom dat de
verhouding tussen nuttige werkruim
te enerzijds en de veelal dubbele en pa
rallelle gangen- en trappenstelsels an
derzijds helemaal zoek is. Ook al lijkt
het gebouw zeer groot, de sociale
dienst en de dienst gemeentewerken
zitten uit ruimtegebrek in dependan
ces.
De schepping van Bakema staat van
daag (vrijdag) in de rij van genomi
neerden voor het predikaat van 'fraai
ste en kunstzinnigste gebouw' van
Zeeland. Tussen het ir J. W. Topshuis
op Neeltje Jans, Den Hoekzak in Oost
burg, het kantoorgebouw van Provin
ciale Waterstaat in Middelburg, dat
van Rijkswaterstaat in Goes en enkele
andere gebouwen die door drie archi
tectuurcritici onder de loupe zijn geno
men.
Kempe studeerde bouwkunde aan de
HTS in Vlissingen en begon vier jaar
geleden aan de studie architectuur
theorie en wijsbegeerte in Eindhoven.
Hij hoefde niet lang te zoeken naar een
afstudeerproject. Vanuit zijn tekenka
mer aan de Herengracht in Temeuzen
kijkt hij op het oude Java. De arbei
derswijk die in de jaren zestig gesloopt
werd om plaats te maken voor een ge
heel nieuw stadscentrum. De vooruit
gangsgedachte van toen, volgens zijn
studie de belangrijkste drijfveer voor
het sloopwerk, beloofde Temeuzen
grootsteedse allures. Kempe verdiep
te zich in de vraag wat er van de haven
stad aan de Westerschelde had kun
nen worden en waarom het nooit zover
is gekomen. Alleen het stadhuis ver
rees, samen met het bejaardencom
plex De Veste, een hoge en lange wand
van flats die aan het winkelcentrum
een visuele begrenzing en luwte moe
ten geven.
De vooruitgangsgedachte sneuvelde
toen de nozems plaats maakten voor
provo's en kabouters en het Java bleef
onbebouwd. Tot vorig jaar, toen de
laatste kans op grootschaligheid voor
het Java verloren ging en de bouw
van premie-koopwoningen en wo
ningwetwoningen begon. Keurige
Ikea-huisjes staan nu tegenover Ba-
kema's toren van Babel.
Althans, de vergelijking met de oud
testamentische bouwmeesters wordt
door Kempe getrokken. Het gebouw
bleek voor hem een aparte studie
waard, naast de stedebouwkundige
onderzoek in het Java. De omhoog-
strevende spiraalvorm in het stadhuis,
de negen verdiepingen die om een be
tonnen kern, een stam van liftschach
ten, cirkelen als in een wokkei, stoelt
volgens de jonge architect op een lan
ge traditie in de bouwkunst. Bakema
had deze spiraalvorm al gebruikt in de
Gereformeerde Kerk van Nagele
(NOP) als symbool van menselijk stre
ven naar God. Maar in Temeuzen ook
als een symbool van groei. De onderde
len van het stadhuis, dat wil zeggen de
verdiepingen die aan de stam lijken te
zijn opgehangen, herinneren aan de
takken van een boom.
„Daarmee heb je nog niet alles van het
stadhuis genoemd. Het bouwwerk is
een opeenstapeling van thema's. Niet
alleen de schroefvorm, maar ook Ba-
kema's ideeën over metabolisme vind
ik erin terug. Een biologisch organis
me waarvan de cellen vrij gegroepeerd
zijn in een strenge orde. De haakvor-
men, de 'handtekening' van het archi
tectenbureau Van de Broek Bake
ma, komen overal in het gebouw terug,
zowel in de raampartijen als in de plat
tegrond. Een staatsietrap naar de in
gang van het stadhuis ontbreekt. Het
gaat om het besturen, niet om de be
stuurders, wil Bakema daarmee zeg
gen. Die bestuuders komen bijna on
gezien, stiekum, via een kleine ingang
onder de raadzaal naar binnen. Wie
het gebouw voor het eerst ziet weet
niet waar hij de ingang moet zoeken."
Maar sterker nog voelt Kempe zich
aangesproken door de materiaal-keu
ze. Ruw beton en betonsteen maken
het gebouw brutalistisch. „Het gaat
om de mens in het gebouw. Door het
beton van de wanden en het graniet op
de vloeren wordt de mens vanzelf on
der de aandacht gebracht. Het con
trast kan niet groter zijn."
Het stadhuis staat, in de ontwikke
ling die Bakema doormaakte, op het
breukvlak van het 'oude' modernis
me, de dogma's van CIAM-architec-
ten als Le Corbusier, en de stijl die
daarop zou volgen. Als die nieuwe
stijl al een naam heeft dan is die be
dacht door diens tegenstanders: de
nieuwe truttigheid. Hoe het ook zij,
Bakema heeft aan de strenge vormen
taal van de CIAM wat ingrediënten
van de sociale wetenschappen toege
voegd. Zonder overigens te vervallen
in de Montessori-kleurtjes en -
vormpjes die tien jaar na zijn ont
werp van 1964 en vogue werden. Maar
de burgerzaal op de negende verdie
ping met zijn ronde overgang van
glaswand naar dak, de vele hoekjes
om verstoppertje in te spelen en de de
coratieve pergola boven het terras op
de vijfde verdieping zijn toch conces
sies aan de speelsere opvattingen.
Kempe heeft in zijn studie het stad
huis naast Bakema's eerder ontwerp
voor het stadhuis in het Westduitse
Marl gezet. Alle functies in dat stad
huis zijn nog uiteengelegd in aparte
bouwvolumes, gerangschikt in een
streng geometrisch patroon. „In Ter-
neuzen koos hij juist voor integratie en
een groeizame spiraalvorm. Het stad
huis van Marl staat los van zijn omge
ving. In Temeuzen maakt het er deel
van uit. Bakema stapt in Temeuzen af
van de meedogenloze blokken en
maakt de mens weer belangrijk. Met
de spiraalvorm heeft hij een stukje tra
ditie in zijn bouwen teruggebracht en
traditie is een deel van de identiteit die
een gebouw ook nodig heeft."
„Het Topshuis van W. G. Quist kan
nooit met het stadhuis van Temeuzen
vergeleken worden", stelt Kempe,
„het haalt het niet bij het werk van
Bakema wat achtergronden betreft.
Het Topshuis is geen markant ge
bouw in de architectuurgeschiedenis
want het is een bouwwerk dat met an
dere gebouwen in één lijn ligt. Het
stadhuis van Terneuzen staat juist op
de grens van twee tijdperken. Alleen,
het stadhuis staat niet in de Randstad
maar in een uithoek van het land. Als
het in de Randstad was gebouwd had
het veel meer belangstelling gekre
gen."
Joost van Leeuwen
GOES - De Nederlandse Hartstich
ting is in samenwerking met de om
roepvereniging Tros en de ANWB be
gonnen met een zogenaamde Way of
Life campagne; een voorlichtings
campagne via alle mogelijke media
om de bevolking van Nederland tot
een gezondere levensstijl aan te zet
ten. Behalve via televisieprogram
ma's en advertentie-campagnes gaan
de drie organisaties ook het land in
met een karavaan, waarbij de nadruk
ligt op ontspannende voorlichting.
Zaterdag 16 juli strijkt die karavaan
neer op het Molenplein in Goes.
De Hartstichting gaat er van uit dat de
waarschuwende vinger bij lange na
niet genoeg is om mensen daadwerke
lijk tot een gezondere levensstijl te be
wegen. Uit een onderzoek is gebleken
dat de meeste Nederlanders heel goed
weten dat niet roken, weinig vet eten
en veel bewegen de kans op hart- en
vaatziekte verminderen, maar heel
veel Nederlanders doen uiterst weinig
om voor zichzelf de risico's in te per
ken.
Met de karavaan willen de organisa
ties laten zien dat het helemaal niet
onaantrekkelijk is om gezond te leven.
Daarom wordt bij het evenement de
factor amusement hoog in het vaandel
gevoerd. Vanaf podiumwagens en in
mobiele tentoonstellingsruimte kun
nen de bezoekers van 10.00 tot 17.00
uur voortdurend worden vermaakt
met muziek, film en informatieve ten
toonstellingen. Het accent ligt op het
dingen zelf doen: hometrainers van al
lerlei soort, een Coopertest, fiets-, wan
del- en trimtochten staan de hele dag
centraal in het programma. Met een
zogenaamd beweegboekje kunnen per
onderdeel stempels worden verza
meld, die samen een beeld moeten ge
ven van de conditie varf de deelnemer.
De Hartstichting zorgt voor een aantal
diëtisten, die zullen aantonen dat ge
zond eten erg lekker is en ook nog ge
makkelijk klaar te maken. De opzet
van de karavaan is om informatie op
maat te verstrekken speciaal met het
doel hart- en vaatziekte, de meest
voorkomende doodsoorzaak in Neder
land, te voorkomen.
Donderdag 14 juli komt de karavaan,
zij het in wat beperkter vorm, naar het
centrum van Burgh-Haamstede. Ook
daar duurt de voorlichtingscampagne
van 10.00 tot 17.00 uur.
De werkkeetjes op de stormvloedkering verdwijnen bij het vorderen van de laatste schilder- en opknapbeurt.
NEELTJE JANS - Ongeveer hon
derddertig schilders leggen op dit
moment de laatste hand aan de be
scherming van de bewegingswer-
ken en de trappen en hekken op de
stormvloedkering in de Ooster-
schelde. Samen met reparaties aan
de betonnen elementen van de pij-
lerdam vormt dit karwei het aller
laatste onderdeel van werkzaam
heden aan de bouw van de storm
vloedkering. Fietsers die gebruik
maken van de werkweg over de
stroomgeulen in de Oosterschelde-
monding, moeten tot het najaar nog
om tientallen schaft- en materiaal
wagens heen rijden.
Na de ingebruikname van de kering,
4 oktober 1986, en de overdracht er
van per 1 januari 1987 aan de direc
tie Zeeland van rijkswaterstaat, was
nog een reeks onvolkomenheden af
te werken, zoals verbetering van het
conserveringssysteem voor de zui
gerstangen waaraan de schuiven op
en neer worden bewogen en aanvul
ling van de bestortingen op de bo
dembescherming aan weerszijden
van de pijlerdam. Al die laatste klus
sen zijn nu klaar, op het schilder
werk en nog wat herstel van beton-
schade na.
Geleidelijk begint Neeltje Jans ook
aan kant te raken. Vergeleken met
een jaar geleden zijn al heel wat ke
ten en loodsen verdwenen. De fa
briek, waarin de funderingsmatten
voor de pijlers van de kering zijn ver
vaardigd, is geheel opgeruimd. Al
leen de betonnen kelder is niet ver
wijderd. Die is volgestort met grond,
waarop inmiddels een groen waas
van de eerste begroeiing ligt. De
centrale directiekeet van rijkswa
terstaat op Neeltje Jans, de zoge
naamde dubbeldekker waarvan eer
der al de verdieping is verwijderd,
wordt deze zomer weggehaald. Te
gen het eind van het jaar zullen de
hutten en keten die nu nog bij de in
gang van het parkeerterrein van de
Delta Expo een dorp vormen, van
het eiland af gaan. Die worden ge
bruikt door de aannemers die bezig
zijn met betonreparaties en schil
derwerk.
Ing H. Verheij, hoofd van de dienst-
kring Deltakust van rijkswater
staat, verwacht dat omstreeks de
jaarwisseling de centrale loods ge
reed zal zijn op het terrein nabij de
Roompotsluis, van waaraf het on
derhoud aan de kering zal worden
verricht. Daar komt ook een kan
toor, waarvan een gedeelte als rijks
politiepost zal worden gebruikt.
Met de verwijdering van keten, lood
sen en dergelijke is het opruimwerk
op Neeltje Jans nog niet voltooid.
Verheij bereidt de aanbesteding
voor van het weghalen van verhar
dingen op voormalige opslagterrei
nen, werkwegen en funderingen. Al
dat materiaal moet verdwijnen om
de natuur de gelegenheid te bieden
zich spontaan te ontwikkelen.
Zoals bekend hebben de natuurbe
schermingsorganisaties voorge
steld op Neeltje Jans een gebied met
kopjesduinen te laten ontstaan. Dat
lukt alleen wanneer alle verhardin
gen van steen, asfalt, beton en slak
ken worden opgeruimd. En dat is
een omvangrijk werk. Verheij: „Al
leen aan betonnen vloerplaten en
funderingen ligt op Neeltje Jans al
7600 kubieke meter". Die hoeveel
heid is vergelijkbaar met de beton
die in één pijler is verwerkt. Verder
moet 128.000 ton aan slakken en as
falt worden opgebroken. Een en an
der zal tot het voorjaar van 1990 du
ren.
Al die verhardingen worden niet
weggegooid. Beton 'en asfalt wor
den gebroken om er bestortings- en
oeverbeschermingsmateriaal van
te maken. Rijkswaterstaat is van
plan een deel ervan te gebruiken
voor de oevers van het Zoommeer.
Politietehuis
omgedoopt in
Welgelegen
i
KAMPERLAND - In de Roompot te
Kamperland is donderdag het start
sein gegeven voor de campagne
'Spelregels houden het gezellig'. De
ze actie, een initiatief van directeur
H. J. van Koeveringe van Roompot
Recreatie, is bedoeld om overlast
door recreanten te beperken. Het
gaat niet zozeer om grote vergrij
pen, maar om last door lawaai of
vernielingen maar ook andere hin
derlijke gedragingen zoals het laten
loslopen van honden. De recreatie
ondernemer wil zijn gasten op de re
gels wijzen met een spel. „Want het
is niet de bedoeling om meteen te
grijpen naar repressiemiddelen.
Het gaat om een gedragsverande
ring".
De directeur heeft daarom commu
nicatie met zijn gasten hoog in het
vaandel staan. „We hebben een pe
riode gehad waarin het 'uit' was om
regels te stellen. Nu laten de mensen
zich geen ge- en verboden meer op
leggen". Om die reden zocht hij naar
een ander middel om de gang van za
ken op de camping duidelijk te ma
ken. Iedere gast krijgt daarom een
ganzebordspel met 'spelregels',
waarmee hij overlast voor anderen
beperkt.
Burgemeester P. Wisse van Wissen-
kerke en gedeputeerde J. B. Vente-
vogel kregen als eerste een spel over
handigd. Burgemeester Wisse stelde
dat zijn gemeente - de derde recrea
tiegemeente in Zeeland - in voorlich
ting de manier ziet om ongewenst ge
drag van recreanten te voorkomen.
„We moeten ze duidelijk maken dat
vernielingen toch uiteindelijk door
de burgers moeten worden betaald".
Gedeputeerde Ventevogel ging in op
de kritiek in van rijkspolitie en
Zeeuws consultatiebureau voor al
cohol en drugs in hun rapport 'Pre-
VLISSINGEN De ruitesportver-
eniging De Scheldestad uit Vlissin
gen hield een kringwedstrijd met 39
dressuurruiters en 25 springruiters.
De uitslagen waren:
Dressuur B paarden: 1 Jan de Kroo (Conti)
Scheldestad 129 punten, 2 Christiaan Pro
voost (Ceroniek) Oranjezon 126, 3 Ard
Wondergem (Belinde) Gouwe Reyers 126.
Dressuur B-pony's: 1 Danielle Leydekker
(Roxsanne) Burghruiters 131 punten, 2
Mariska de Kroo (Bonito) Scheldestad 125,
3 Patricia Rossel (Bambino) Scheldestad
124 Springen paarden klasse B: 1 Nancy
de Roo (Charmeur PD Zuid-Beveland 0
fout, 2 Marijke Hengst (Urban) Vroonrui-
ters 0, 3 Diny Krijger (Amaldo) Oranjezon
3. Springen pony's klasse B cat. D/E in
handicap: 1 Ellen Krijger (Lisnore) Oranje
zon 0 fout, 2 Annique Jakobsen (Czardas)
Oranjezon 0, 3 Christa Dekker (Chiara B.)
Gouwe Reyers 3.
De opening van het IPA-vakantiehuis
werd verricht door mr G. J. van Dinter
(tweede ven rechtssecretaris-gene
raal van het ministerie van justitie. Hij
werd geassisteerd door de voor de ge
legenheid in Zeeuivse klederdracht ge
stoken Vivian Bommeljé.
Voorzitter T. A. Leenders van IPA Ne
derland (r) en voorzitter G. W. de Nijs
van de stichting ZIPA-huis Zeeland
kijken toe.
Advertentie
Van Dinter deed dit als vervanger van
zijn minister, mr F. Korthals-Altes, die
vanwege drukke werkzaamheden in
Den Haag niet naar Walcheren af kon
reizen. Burgemeester G. W. van Mont-
frans-Hartman van Veere maakte van
de gelegenheid gebruik de Haagse be
zoeker er op te wijzen hoe krap de poli-
tiebezetting op Walcheren in de zomer
is, wanneer de streek wordt overspoeld
door duizenden toeristen.
Het vakantiehuis in Serooskerke is het
negende gebouw dat de internationale
politiebond voor recreatie- en verga
derdoeleinden in Nederland heeft ge
opend. Bedoeling is dat IP A-leden uit
heel de wereld er gebruik van gaan ma
ken.
Het Serooskerkse landgoed Welgele
gen is eind vorige eeuw gesticht en was
tot de oorlog in particuliere handen.
Het droeg toen de naam Vrederust. Na
de oorlog werd het een opvangcen
trum van de Vereniging Kinderzorg.
ventie op Deltahoogte'. De samen
stellers vinden dat de provincie te
weinig oog heeft voor de negatieve
neveneffecten van een stimulerend
beleid op het gebied van toerisme en
recreatie. Ventevogel stelde dat de
provincie wel degelijk rekening
houdt met andere belangen dan lou
ter de economische. Als voorbeeld
haalde hij daarbij aan dat Zeeland
75.000 gulden wil bijdragen voor een
landelijk onderzoek naar recreatie
ontwikkeling en haar gevolgen. „We
willen het imago van Zeeland, een
rustige en veilige omgeving, ook in
de toekomst waar blijven maken".
Daarnaast hechtte hij aan een men
taliteitsverandering, zowel van de
(niet-Zeeuwse) recreanten als van de
Zeeuwen zelf. „Er is wederzijds be
grip nodig. Het is nu eenmaal een ge
geven dat velen hun geld verdienen
in de recreatie. Het toerisme is in het
belang van de eigen bevolking".
Gedeputeerde Ventevogel en burgemeester Wisse ontvangen elk een Ganzebordspel uit handen van medewerkster
Fatima Abdoen van De Roompot en directeur L. Snelders van de drukkerij die het spel vervaardigde.
Die vereniging kon het gebouw om fi
nanciële redenen echter niet meer blij
ven exploiteren.
Het landgoed is vorig jaar daarom op
gesplitst. De IPA heeft het hoofdge
bouw met tuin gekocht en de gemeen
te Veere het grootste deel van het
park, bijbehorende gronden en gebou
wen en het Koetshuis. Voor dat Koets
huis is nog geen gebruiker gevonden,
maar het wordt op kosten van de ge
meente wel gerestaureerd. Het park is
opengesteld voor het publiek.
