COMPONISTENPORTRET: JOHN CAGE
nieuwe
MUZIEK
Wat ik van slagwerk
uniek vind, is dat het
zo vreselijk gevarieerd is, die
extremen in de muziek. De ene
keer heb je een waanzinnige
partij waarbij je het orkest of
ensemble bijna plat speelt en
dan bijvoorbeeld een hele par
tij vibrafoon met strijkstok
waarmee je de meest lieflijke
tonen tevoorschijn tovert. Of
je speelt een half uur klokken
spel, wat het tegenovergestel
de is van een slagwerkpartij
van Xenakis. En als we symfo
nieën van Beethoven op pau
ken spelen, ben je helemaal
verweven met de cello- en
bas-sectie. Het is een instru
ment waar je heel veel mee
kunt doen".
Cum laude
Verdichting
Ambachtelijk
IVI
PZC/ kunst/cultuur
Toen de in het Friese Winsum geboren
Johan Faber zo'n twaalf jaar geleden
naar het conservatorium in Leeuwar
den ging, had hij daar nog geen idee
van. „Ik behoor tot de categorie die op
heel jonge leeftijd al hartstikke precies
weet dat het slaginstrument alles is.
Dat komt tot uiting als je een jaar of
acht bent, dan ga je bij de plaatselijke
trommelarij, de tamboers spelen. Het
is letterlijk een ziekte van inderdaad
overal op tikken, met vriendjes zelf
trommels maken en door het dorp lo
pen. Al je vrije tijd zit dan in het slag
werk".
„De meeste slagwerkers komen uit de
hoek van de fanfare, harmonie en
brassband. Persoonlijk heb ik dan ook
nog de achtergrond dat ik veel impro
viseerde, drums speelde en wat aan
jazz deed. Het is bij mij heel gevarieerd
geweest en ik heb lang getwijfeld wel
ke richting ik zou kiezen. Pas sinds een
jaar of vier heeft 't zich een beetje toe
gespitst op wat het nu is en daar ben ik
heel gelukkig mee. De stap naar de so-
lo-muziek is een heel proces".
Toch had Johan Faber nog even een
duwtje in de rug nodig om naar het
conservatorium te gaan. „Je hebt ab
soluut geen notie van wat er zich bij
voorbeeld afspeelt met orkesten, solo
literatuur, kleine ensembles. Ik had
nog nooit van Cage, Xenakis of Feld-
man gehoord. Dus om die reden doe je
het niet, maar puur om de beheersing
van je instrument. Je had een soort
heilig gevoel over wat je zou kunnen
als je zo'n studie had afgerond. Voor
mij was het symfonie-orkest iets wat ik
wel zou willen. Dat is in mijn studietijd
ook de meest opvallende verandering
geweest. Het begon met het Frysk Or
kest, daarna het Nationaal Jeugdor
kest en het Wereld Jeugdorkest. Tot
de afronding van mijn studie in Leeu
warden waren dat de grote objecten
waar alles om draaide".
In 1981 studeerde Johan Faber cum
laude af en ging naar het Sweelinck
Conservatorium in Amsterdam. „De
eis voor het eindexamen was daar so
lo-stukken voor slagwerk en marim
ba, zodat ik noodgedwongen een
beetje in die richting werd geduwd.
Toen ik met veel mentale moeite het
solo-stuk 'Psappha' van Xenakis mij
eigen maakte, ontdekte ik eigenlijk
tot mijn verbazing dat dat werk een
verschrikkelijke invloed op mij had,
in de zin van wat poli-ritmiek in feite
betekent voor een slagwerker. Dat zie
je niet zoveel toegepast en vergt een
vrijdag in Middelburg speelde, is ook
poli-ritmisch geschreven. Dat zijn top
stukken uit de slagwerk-literatuur en
ik vind het verbazend dat die zo weinig
gespeeld worden. Sommige maten zijn
inderdaad zo ingewikkeld, dat je er
echt weken mee bezig bent. Die disci
pline en liefde moetje wel hebben. Po
li-ritmiek wil zoveel zeggen als meer
stemmigheid, bijvoorbeeld een com
positie geschreven voor een groep vel
len, een groep hout en een groep me
taal. Er is een doorgaande beweging in
de vellengroepen en plotseling hoor je
daar hout en metaal doorheen".
„Laatst had een collega een tape mee
genomen naar een conservatoriumle
raar, die die compositie voor het eerst
hoorde. Hij zei, göh, dat moeten we
hebben, want dat is een prachtig en
semble-stuk. Hij dacht dat er drie,
vier mensen bezig waren. Dat illu
streert die poli-ritmiek. Als het goed
„Het solo-slagwerk-repertoire is vr
bescheiden. Dan praatje over een paa
uur heel goede stukken. Maar daa
gaat mijn voorkeur echt naar uit. E
wat ik óók doe, is de extreme Japans
solomuziek voor marimba, waari
echt geschreeuwd wordt en veel fysif
ke emotie zit. Bij ons slagwerkers zie
alles zo goed, je ziet de stokken op e
neer dansen, je ziet armen en voete
bewegen, je ziet de inspanning. Mai
een strijkinstrument is net zo inspai
nend. Je kan alleen stellen dat watw
doen visueel heel aantrekkelijk is. Me
kan heel goed zien waar de probleme
liggen en waar de triomferende m(
menten in een compositie extra ondei
steund worden door hele mooie bewf
gingen. De muziek van N0rgard e
Xena
kis is hartstikke theatraal".
Geconcentreerd volgde John Cage de verrichtingen van slagwerker Johan Fa
ber, toen deze vrijdagavond in de Kloveniersdoelen in Middelburg zijn composi
tie 27'10.554" uitvoerde. Tijdens het applaus trok er een tevreden glimlach over
het gelaat van de bejaarde componist, die zich eerder kritisch had uitgelaten
over de Nederlandse muzikanten. Hij liep naar voren en drukte Faber hartelijk
de hand.
Vanavond (woensdag) speelt Johan Faber, die ook te beluisteren is in het Xena
kis Ensemble en de Slagwerkgroep Amsterdam, weer een solistische rol bij de
Nederlandse première van 'Kassandra', een compositie voor slagwerk en bari
ton van lannis Xenakis, in de Oostkerk (20.30 uur).
enorme discipline qua voorbereiding.
Maar het eindresultaat is dan zo ste
vig, dat ik dacht, als er zo geschreven
wordt voor solo-muziek, dan heeft dat
onvoorwaardelijk mijn interesse".
Wederom slaagde hijin 1984, cum lau
de en ging bij het Delta Ensemble en
het Xenakis Ensemble spelen. „Er valt
niks weg te duiken. In grote bezettin
gen heb je nog wel eens dingen die
overspeeld worden, maar dit is zo di
rect voor de speler en het publiek, dat
het heel veel concentratie en voorbe
reiding vraagt. Ik merkte ook tot mijn
verwondering dat er in Nederland he
lemaal geen actie was op het gebied
van solo-slagwerk, op een enkeling na.
Alleen solo-marimba wordt veel ge
speeld. Ik ben erin gerold zonder dat ik
het bewust had gepland van dat is een
markt waar geld valt te verdienen.
Want het is wel zo, dat ik nog nooit zo
veel werk heb gehad als de laatste
twee jaar en ook nog nooit een dergelij
ke artistieke bevrediging".
„De muziek van de Deen N0rgard, die
ik
gehanteerd wordt, hoor je een enorme
verdichting die heel natuurlijk over
komt. Ik speel vanavond in Middel
burg 'Kassandra' van Xenakis, de Ne
derlandse première van deze compo
sitie voor bariton en slagwerk. Daar
zit in het trommelgedeelte en de
woodblocks ook weer die poli-rit
miek en dat werkt volgens mij heel
goed".
De laatste twee jaar komt Johan Fa
ber met zijn mini-vrachtwagen op veel
plaatsen voor solo-concerten. „Over
het algemeen is de verbazing nog
steeds groot, want men weet niet wat
men te wachten staat. Behalve dan bij
een beetje elitair publiek als in Middel
burg of in De IJsbreker in Amsterdam.
Dat komt ook doordat op de provin
ciale conservatoria nog teveel het
meer populaire slagwerk-repertoire
wordt gespeeld. Er is een drempel
vrees ten opzichte van de literatuur
voor slagwerk zoals wij die hanteren.
Dat is heel onterecht, want uit alle
reacties blijkt dat men er een heel ver
keerd beeld van heeft".
Aan het solistisch bezig zijn op slaj
werk zitten meer onverwachte aspei
ten. „Als je dit soort repertoire speel
ik ben één van de weinigen in N<
derland moet je ook vaak ambacl
telijk werk doen, veel zelf maken. I
sta wekelijks op de sloop om ijzere
pijpen en remtrommels te versierei
In het hedendaags repertoire moet
ook de energie stoppen van zagen, hi
meren, kloppen, lassen, boren
schroeven".
Dat Johan Faber inmiddels een nie
geringe reputatie heeft opgebouwi
mag blijken uit het feit dat hij vori
jaar november drie weken Sylvi
Gualda, een soort Franse god op sla
werkgebied, heeft mogen vervangen!
het Centre Pompidou in Parijs. „Dai
gingen Griekse drama's van Xenaki
opgeluisterd door solo-muziek voc
slagwerk, dat helemaal om het p
dium heen was gebouwd. Ik was zo
lukkig dat hele repertoire te behee
sen. Dat is voor mij heel belangrijk g
weest, want het heeft tot concerten g
leid in Frankrijk, Denemarken e
Duitsland".
Johan Faber heeft zich ontwikkeld U
een enthousiast pleitbezorger van tl
hedendaagse solistische slagwerkiw
ziek. Zijn vele optredens in Nederlan
zoals 24 juli in de tuin achter museui
Boymans-Van Beuningen in Rotte
dam, vindt hij dan ook wel zo belan
rijk, in de hoop dat er iets verandert!
de mentaliteit op de conservator!
„Dat de studenten de ogen open g'
rukt worden dat er ook nog iets andei
is dan eindeloze études en solomuzie
voor marimba. Ik ben binnengehaal
op festivals in Paradiso, Nijmegen e
Den Bosch, gestoeld op afro-muzie
jazz en pop. Dan blijkt ook datpublie
verrast te zijn over de veelzeggend!^
en virtuositeit van dit soort muziek
Frans P. J. Doelema
WOENSDAG 29 JUNI 1988
T olin Milton Cage heeft zijn naam
J gegeven aan het Festival van de
Nieuwe Muziek dat nog tot 1 Ojuli in
Middelburg wordt gehouden. Ook
in de uitgave'88 van het Holland
Festival kwam Cage uitgebreid
aan bod.
John Cage iLos Angeles 1912) wor
stelt met enkele titels die hij in de
loop van zijn nu 75-jarige kunste
naarsleven heeft verworven. Zo
geldt hij als de grootste én mees-
tomstreden levende componist,
wordt hij de 'vader van alle eigen
tijdse kunst'genoemd en wordt ook
van hem gevraagd dat hij optreedt
als de 'katalysator van de muzika
le avant-garde'. Mensen die met
hem moeten samenwerken be
schouwen hem óf als een gedreven
maar aimabel man. óf als een ge
dreven bikkel, die tzijn en een hoge
reorde boven alles stelt en zweert
bij de macht van structuren. Die
structuren vindt hij in het Zen
boeddhisme. De filosofie van Cage
is ervan doordrenkt en zijn gaan en
staan zijn er onlosmakelijk mee
verbonden. Zijn boek is The Book
of Silence, zijn muziek is denken. In
een interview met Henk Postma
PZC van vrijdag 24 juni) ging Cage
nader in op zijn werk.
'Je kunt je met allerlei zaken bezig
houden. Ik kan ook koken. Er zijn
mensen die beweren dat mijn mu
ziek niet deugt, maar dat mijn
ideeën goed zijn. En het omgekeer
de komt ook voor. Maar ze zouden
méér belang moeten stellen in een
uitnodiging om bij mij te komen
eten. Smaakt mijn eten mystiek, is
het muzikaal of riekt het naar intel
lectualisme?'.
Fotograaf Wim Riemens zag de
meester in de omgeving van Mid
delburg. Zuring, van berm tot keu
ken...
John Cage leidt vandaag-
woensdag- en vervolgens donder
dag, vrijdag en zaterdag, telkens
om 10 uur 's ochtends zijn master
class. Elke middag (14 uur) zijn er
openbare interviews. Kloveniers
doelenMiddelburg i.
Johan
x
Faber vindt slagwerk 'alles'
foto: Tineke van Brederode
Johan Faber
