Karig gebaar van Daimler-Benz tegenover ex- dwangarbeiders V&D: Warenhuis van jaren '90 gaat er heel anders uitzien PZC/°Pinie en achtergrond HUGO CARSTEN, SCHEIDEND AMBASSADEUR IN PRETORIA: Vandaag stapt 'hare majes- teits officiële vertegen woordiger' in Zuidafrika, mr. Hugo Carsten (62), na een tur bulente periode van vier jaar in het vliegtuig richting va derland om vandaar naar Hel sinki door te reizen, waar hij, eveneens als ambassadeur, een langdurige carrière in de Nederlandse diplomatieke dienst afsluit. Na standplaat sen als Belgrado, Bombay, Bonn, Nairobi, Brussel, Addis Abeba en Ankara, waarbij hij ook in de laatste twee de am- bassadeurspost bekleedde, Andere rol Herschikking Personeel bleek Pretoria verreweg de meest spraakmakende. Uitdaging Sancties Monument Bankfiliaal Ophelderen WOENSDAG 15 JUNI 1988 Ik betwijfel of ik het einde van apartheid zal meemaken Van onze Haagse redactie) Minister Van den Broek van buitenlandse zaken wil dat Nelson Mandela, de leider van de verboden Zuidafrikaanse verzetsbeweging ANC, nog voor zijn verjaardag, 18 juli, vrij komt. De bewindsman heeft in een brief zijn EG-collega's opge roepen daar gezamenlijk op aan te dringen bij de Zuidafrikaanse regering. De Nederlandse regering zal Mandela in elk geval een geluk wens sturen. Nelson Mandela, die inmiddels 25 jaar gevangen zit, wordt volgende maand 70 jaar. (Van onze correspondent Ruud de Wit in Zuidafrika) (Van onze redacteur economie Marien van den Bos De zorg dat er op korte termijn warenhuizen van Vroom en Dr| f mann zullen sluiten, is niet terecht. Wel zou het kunnen dat hiel aaar met andere formules geëxperimenteerd gaat worden of andere sf ten van aanpassingen plaats gaan vinden". Woordvoerder Lempers va: keten van zestig V&D-warenhuizen in Nederland wil verder absoluut! vooruitlopen op de plannen die eind deze maand voor de verliesgevel warenhuispoot van het Vendex-concern bekend gemaakt zullen worf „Het overleg binnen de directie is nog niet afgerond en ook ondernemil raad en bonden moeten nog in het proces worden betrokken". Daar circl ren wel geruchten over plannen om enkele gesproken wordt over 4 to| warenhuizen te sluiten. gen uit het Dreesmann-geslachl dienst van de firma blijven voor| V&D-warenhuis alleen de levf middelen die bij het 'shoppen'] sen over. „Zoals: ik neem watk mee voor vanavond, koop wat j ciaal broodof, ik wil een mooi pal hebben of een lekkere fles wijn. niet meer dat gesleep met 1 bier of doperwten in dozen" Dreesmann. Met de meubels zal het waarscll lijk dezelfde kant op gaan. „WatjJ de zogenaamde 'meubelstratenj elkaar kunt vinden, kunnen geen enkel warenhuis bieden. I hebben we de ruimte niet voorenj ben je daarin niet dominant enl moet je het niet doen". Wel f Dreesmann mogelijkheden in I uitbreiden van de service-verlel binnen de warenhuizen. Naasf verzekeringen en reisbureaux i ruimte voor meer dienstverieninl zal het volgens hem niet snel zo[ den als in de Verenigde Staten, i je niet alleen een kapper, maarl een tandarts in het warenhuis f vinden. Overigens liepen de pra ten van het moederconcern Verf met de Boerema-klinieken een poging in de medische richl al snel stuk op een onwillige (J heid. Veel van de ideeën die binnen de top van de warenhuisgroep leven om trent het 'warenhuis van de jaren '90' zijn overigens bekend. De hoogste baas van de warenhuizen, drs. A.G.J.M. Dreesmann ('Meneer Ton', niet te verwarren met zijn neef dr. Anton, de baas van Vendex Interna tional), filosofeerde vorig jaar mei in een interview in deze krant uitge breid over dat 'warenhuis van de ja ren '90'. Dat was ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de fir ma. De noodzaak om te komen tot drasti sche herstructureringen, is er sinds dien niet minder om geworden. In april van dit jaar werden de tegen vallende cijfers van Vendex over het afgesloten boekjaar bekendgemaakt en werd voor de tegenvaller (de winst daalde van 302 naar 226 miljoen gul den) met name naar de warenhuizen gewezen. Het jaarverslag moet nog gepubliceerd worden, maar specifie ke gegevens over de diverse groepen binnen het Vendex-concern worden daar toch niet in bekendgemaakt. De V&D-woordvoerder spreekt niet tegen dat de ideeën van Ton Drees mann over het warenhuis van de ja ren '90 aan de orde zijn geweest in de speciale projektgroep die de afgelo pen maanden de reorganisatie be studeerd heeft. Die ideeën houden verband met de veranderende rol van een warenhuis in het stadscen trum, de plaats waar de meeste V& D-warenhuizen nog altijd te vinden zijn. „In plaats van het idee van de 'bazaar', waar alles onder één dak te koop is, gaan we nu meer in de rich ting van het modische, het op 'de smaak' gerichte warenhuis. Waar het gezellig is rond te lopen en men zijn ideeën over smaak en mode dui delijk weergegeven ziet in het assor timent", aldus Dreesmann een jaar geleden. Wat vrijwel zeker zal verdwijnen, zijn de levensmiddelen-afdelingen in de warenhuizen van V&D. „Er zijn te genwoordig supermarkteh aan de rand van de steden, met de auto makkelijk bereikbaar, waar men zijn1 grote inkopen een keer per week, met de auto, gaat doen". Volgens Dreesmann ligt de hoogte van de ge middelde kassabon bij goede super markten als Albert Hein, Edah of Konmar (de laatste twee eveneens onderdeel van Vendex) in de buurt van 80 tot 90 gulden. In de super markt-afdeling van V&D komt dat volgens Dreesmann niet verder dan 18 of 19 gulden. Dergelijke ruimtes zijn waarschijnlijk beter te benutten. Niet toevallig openbaarde de Edah- keten, nu nog vooral buiten de Randstad te vinden, vorige week nog investeringsplannen van een kleine miljard gulden, terwijl ook de Konmar aan het uitbreiden is. Een herschikking tussen de diverse Vendex-groepen zal daarom onge twijfeld onderdeel van de studie van de interne projektgroep hebben uitgemaakt. Edah zit immers met het probleem van beschikbare ruimten voor de nieuwe, grote, su permarkten die het wil vestigen. Vooral in bestaande winkelcentra. Maar tot de 27ste juni wil de woord voerder niets over eventuele plan nen in die richting zeggen. In de visie van een van de laatste tel- Blijft de vraag in hoeverre de veer 15.000 personeelsleden vi warenhuisketen met de reorgai ties te maken gaan krijgen. Bij samenvoegen van de bestaani regio's in 6 districten, zoals d het afgelopen jaar zijn beslag gekregen, is een en ander volgei V&D-woordvoerder bijzonder pel verlopen. Die samenvoeging gon met de regio Utrecht en Ni gen, waarbij in ieder geval de1 in het Utrechtse Hoog Cathari) geldt als voorbeeld voor de ont| keling richting warenhuis van ren negentig. De laatste samei ging van regio's, Groningen ei schede, is pas per 1 mei in zet. Hoewel deze reorgansatie gens tot gedwongen ontslagen geleid, zijn er met name bij het soneel achter de schermen' wi beidsplaatsen verloren gegaan. Daar staat tegenover dat V&D de schermen' meer personeel aangetrokken. Dreesman sprai jaar geleden over de noodzaaKj het uitbreiden van de service a? klant, hetgeen enkele hondei mogelijk 500, nieuwe arbeidsp| sen op zou leveren. Volgens wi voerder Lempers werken er een later nog steeds ongeveer mensen, zodat inderdaad aanj verschuiving van 'achter' naar de schermen gedacht moet woi En ook in die orde van grootte le honderden. Wellicht heeft de projectgroep ook nog bezig gehouden met veiliging van de warenhuizen diefstal. Bij V&D gaat het da forse bedragen van 2 a 3 procen de verkoop. „Dat is dus inclusie winst en' dergelijke", aldus I mann vorig jaar. Bij de omzet1.' D gaat het dan om „een beai 50 tot 75 miljoen gulden". G® winstdaling van het hele v concern met 76 miljoen gujd 1987 een bedrag waar kntiscn gekeken zal zijn. „Om daar:ie te doen, moet je inderdaad e apparaat hebben. Want als J doet, loopt het zo op naar 4 p aldus Dreesmann. (Van onze correspondent Hans Hoogendijk in Bonn) Edzard Reuter, president-direc teur van Daimler Benz AG in Stuttgart (300.0000 werknemers, om zet 67 miljard mark, brutto-winst vorig jaar 1,8 miljard) kwam begin deze week hoogstpersoonlijk toe lichten waarom zijn bedrijf 20 mil joen mark heeft uitgetrokken als schadeloosstelling voor de tiendui zenden dwangarbeiders die in de Tweede-Wereldoorlog met hun ener gie de grondslag hebben gelegd voor het nu grootste concern in de Bonds republiek. „Schuld kan slechts individueel be staan. Daarom kan Daimler-Benz dat met de toenmalige onderneming niet veel meer dan de naam gemeen heeft, nu slechts dit doen: we willen nog schrijnende pijn helpen verzach ten, de slachtoffers of ze nog leven of niet, morele genoegdoening schen ken en proberen een bijdrage te leve ren waardoor kan worden voorko men dat zich zo n gebeurtenis ooit nog herhaalt". Volgens de Mercedes-top gaat het om een unieke daad, omdat voor het eerst niet alleen geld voor joodse slachtoffers van de nazi-terreur ter beschikking wordt gesteld, maar ook voor andere gedupeerden. Reuter zei dat andere Westduitse bedrijven, die nog nooit een cent schadeloosstel ling hebben betaald, op de hoogte zijn gesteld van de manier waarop Daimler een definitieve materiele en immateriële streep onder het verle den wil zetten. Van de 20 miljoen gaat tien miljoen naar de Jewish Material Claims Against Germany in New York. Vijf miljoen mark verdwijnt voor charita tieve doeleinden naar de nog tiendui zenden levende ex-dwangarbeiders in Polen en de rest komt via het West duitse Rode Kruis bij zusterorgani saties in ons land, België en Frank rijk. Het geld is bestemd voor medi sche en paramedische zorg voor over levenden in verzorgings- en bejaar dentehuizen. Al die ex-dwangarbeiders die ergens nog de hoop hadden gekoesterd ach terstallig loon uitbetaald te krijgen, ontvangen niets. Directeur Manfred Gentz: „Voor ons stond vanaf het be gin vast dat het noch om materiele schulderkenning noch om 'Wieder- gutmachung' kon gaan. Wat gebeurd is, kan niet worden goed gemaakt". Het concern erkent wel een morele schuld. Reuter: „Doorslaggevend voor onze stap is het opbrengen van de moed tot waarachtigheid en het respect voor de slachtoffers. Deze verantwoordelijkheid aanvaarden Niet helemaal onverwachts, gezien de troebele relaties die Nederland nu een maal met de minderheidsregering-Bo- tha onderhoudt, maar dat het zo'n tur bulente tijd zou worden had, in iedere geval de ambassadeur, bij zijn komst niet verwacht. De belangrijkste reden voor de span ningen, die zijn ambassadeurschap in Pretoria hebben gekenmerkt, betrof overigens niet eens rechtstreeks die moeilijke relatie tussen de twee lan den. Daarvoor was vooral Klaas de Jonge verantwoordelijk, die zich ruim twee lang als een soort politieke bal ling in het vroegere ambassadege bouw aan de Kerkstraat van Pretoria voor de Zuidaffikanse veiligheidspoli tie schuilhield. Totdat hij in septem ber 1987 als onderdeel van een interna tionale gevangenenruil de inmiddels tot 'dependance' omgedoopte ambas sade mocht verlaten en naar Neder land kon terugkeren. In het dagboek van De Jonge, dat vo rig jaar onmiddellijk na zijn 'vrijlating' werd gepubliceerd, staan er met name over een ambassadelid uitermate on vriendelijke opmerkingen te lezen, en dat is over ambassadeur Carsten: „De ze man denkt nog als zovelen in de ko loniale tijd" zegt De Jonge ergens over hem en hij gebruikt ook aanduidingen als „carrière-diplomaat" en „WD-er", wat hier niet in positieve zin wordt be doeld. Inmiddels is de affaire-De Jonge al weer ruimschoots verdwenen van de voorpagina's en heeft Carsten dus niet voortijdig zijn koffers hoeven te pak ken, zoals in juli 1985 heel even dreig de. Hoe kijkt hij terug op deze vier jaar en met name de affaire-De Jonge? „Voor mij was die periode een enorme uitdaging. Ik geloof niet dat we in de diplomatieke dienst ooit met zo iets als de affaire-De Jonge zijn geconfron teerd. Vooral omdat het zo lang heeft geduurd. Ik heb wel eens tegen hem gezegd: wat er ook zal gebeuren en hoe wij er ook over denken, jij zult in vele juridische vakboeken terecht ko men, waarin zal worden uitgepluisd hoe het volkenrechtelijke nu eigen lijk precies allemaal in elkaar heeft gezeten". Cartsen kan niet ontkennen, dat het langdurige verblijf van De Jonge een moeilijke tijd is geweest: „We hebben er nogal tegenaan zitten hikken, voor- timisme. Wij dachten, dat de signalen die door het westen met de eerste sancties waren geven, hadden gehol pen. Iedereen weet nu dat het vrij snel daarna weer is misgegaan en onrust in de zwarte woonwijken heeft aange toond, dat ons optimisme over een dialoog tussen blank en zwart ten on rechte was geweest". Tijdens zijn verblijf van vier jaar is de druk voor meer sancties alleen maar toegenomen. Hoe denkt hij zelf over sancties? „Ik weet zelf niet of ik nu voor of tegen sancties ben. Ik geloof niet, dat het in Zuidafrika zal werken. Want dit land zal zich, ondanks sancties, lang kun nen redden. Het zal zijn levenspeil moeten verlagen, maar de Afrikaners zullen er niet van onderdoor gaan en zeker niet daarom bereid zijn onder een zwarte meerderheidsregering verder te leven. Maar ik erken, dat sanctiedreiging een belangrijk sig naal is. Het bewijst, dat de rest van de wereld een daad wil stellen en als sig naal voor deze regering is dat belang rijk. Maar ik geloof niet dat deze rege ring economisch met sancties op de knieen kan worden gebracht". Ruim een jaar geleden liet de Zuidafri kaanse minister van buitenlandse za ken, Roelof 'Pik' Botha in het open baar weten, dat de verstandhouding tussen Nederland en Zuidafrika nog nooit zo slecht was geweest. Botha zei tevens „zich te schamen voor het Ne derlandse bloed dat door zijn aderen stroomt". Hoe is die verhouding op dit moment? „De emotionaliteit van deze uitlating toont eigenlijk al aan hoe gevoelig die relatie is, wat ook te maken heeft met de wederzijdse taal en geschiedenis. Ik zou de huidige relatie koel willen noe men, hoewel ik ook over dat citaat van minister Botha verbaasd was. Dat het zo'n slechte verhouding was en is, ge loof ik ook niet. We praten met elkaar, maar we verstaan elkaar niet zo goed, ondanks het feit dat we dezelfde taal spreken". „Ik denk ook dat er sindsdien niet veel veranderd is, dus dat de situatie ook niet is verslechterd. Want tijdens de affaire-De Jonge waren mijn kof fers op een gegeven moment al gepakt en was mijn ticket gekocht. En nu komt er gewoon een nieuwe ambassa deur. Maar langer blijven wil ik hier ook niet. Dit is een zeer vermoeiende periode geweest. En ik betwijfel of ik het einde van de apartheid zal mee maken". derzoekers beschuldigen Daimler- Benz er ook van al in 1938-1939 voor bereidingen te hebben getroffen voor de uitbuiting van dwangarbeiders. Dat ging de huidige Daimler-top veel te ver. Op de persconferentie werd ook een artikel van de wetenschap per Volker Hentschel verspreid, waarin deze de twee onderzoeken vergelijkt. „De studie van de historici uit Keulen laat zakelijke en metho- dieke vragen open en vereist weten schappelijke discussie over vele in terpretaties en conclusies. Een boek dat verzwijgt en vervalst is het niet. En de auteurs van het Hamburgse werk zijn gezien hun zakelijke incom petentie en hun methodische scrupu- loosheid wel de laatsten, die de ande ren daarvan mogen beschuldigen". De historici uit Keulen hebben van Daimler-Benz de opdracht gekregen hun huiswerk beter te maken. Zij moeten nu, zoals directeur Grentz zei, „de dwangarbeid tijdens de Tweede-Wereldoorlog en de daarmee verbonden vragen zo grondig moge lijk uitzoeken". Mr. H. G. C. Carsten dat we een soort dag-programma en huisregels hadden". Maar waarom is hij zo de gebeten hond voor De Jonge geworden? „Het was vanaf de tweede of derde dag een gegeven, dat De Jonge en ik niet dezelfde gedachten hadden. Dat hij me niet mocht, werd me pas in de loop van zijn verblijf duidelijk". Toch kijkt hij niet met wrok terug op De Jonge: „Hij was door zijn afschuw van de apartheid zo gebeten, door het dolle heengeraakt, dat hij het voor zich zelf kon rechtvaardigen wat hij heeft gedaan. Ik blijf erbij dat hij geen per soon is, die echt geweld wil. Hij is nu eenmaal niet het type van een vechter, meer van een avonturier. Blijkbaar heeft hij ergens in zijn leven de beslis sing genomen om te doen wat hij heeft gedaan". „En daar waren we het beslist niet over eens. Ik heb vele gesprekken met hem gevoerd, maar ik heb daarbij nooit eni ge sympathie kunnen opbrengen voor al dat schiettuig dat hij heeft binnen gebracht. Twee weken geleden had den we hier in Pretoria nog een bom aanslag. Daar kan ik niet tegen. Hij wel, hij praatte dat goed". Over de toekomt van Zuidafrika is ambasseur Carsten niet bepaald opti mistisch. „Ik geloof niet dat er een snelle verbetering in de huidige situa tie zal optreden In 1984, vlak na mijn aankomst, maakte president P.W. Bo tha een reis door Europa en daaruit ontleenden we, diplomaten, enige op- wij, niet omdat de huidige generatie verantwoordelijk kan zijn voor wat er toen is gebwurd, maar omdat we er mede-verantwoordelijkheid voor dragen wat er uit onze geschiedkun dige erfenis wordt". Manfred Gentz kondigde verder aan dat bij het Mercedes-hoofdkantoor in Stuttgart-Unterturkheim een mo nument komt ter nagedachtenis aan al diegenen die vaak hun gezondheid en soms hun leven gaven voor het wel en wee van de ster in oorlogstijd. Individuele schadeloossteling is vol gens Reuter wel overwogen, maar bleek in de praktijk onmogelijk door het ontbreken van vele archieven en door het feit dat er diverse soorten dwangarbeiders waren. Bij Daimler werkten in 1944 ongeveer 60.000 men sen, van wie 29.500 dwangarbeiders. Eind 1943 beulden 1800 Nederlanders zich af in de fabrieken van Daimler- Benz. Het concern heeft lang gezwegen over de bruine bladzijden uit het ver leden. Maar bij de aanloop van de fes tiviteiten ter gelegenheid van het feit dat het in januari 1986 honderd jaar geleden was dat Carl Friedrich Benz oktrooi kreeg op een knetterende driewieler, werden in vergaderingen van de ondernemingsraad steeds va ker vragen gesteld over de donkere periode tussen 1933 en 1945. De enigs zins ongerust geworden top gaf daar op de 'Gesellschaft fur Unternehme- rische Geschichte' in Keulen op dracht een studie te verrichten. Het rapport werd in de herfst van 1986 gepubliceerd. Daarin werd Mer cedes behoorlijk bekritiseerd en werd de vervlechting tussen nazi partij en concernleiding aan de kaak gesteld. De omzet van het voor de oorlog bijna failliete concern steeg dankzij deze verbinding en de om schakeling op oorlogsproduktie tus sen 1933 en 1944 van 64 tot 954 mil joen. De dwangarbeiders kregen 40 pfen nig per dag, Daimler bracht 25 mark per dag in rekening bij de nazi's. Het concern verdiende goud. Maar de omvang, achtergronden en leven- voorwaarden voor de tienduizenden dwangarbeiders konden de historici niet volledig uit de doeken doen. Dat probeerde de Hamburgse Stich ting voor Sociale Geschiedenis wel. Vijf maanden na het officiële Daim- ler-geschiedenisboek publiceerde de ze stichting een 800 pagina's tellend zwartboek. Voornaamste conclusies: Daimler Benz was een soort industriefiliaal van de machtige Deutsche Bank. De financiers en managers van Daimler waren toonaangevend betrokken bij de opbouw van de ecQnomisch-poli- tieke vleugels van de nazi-partij NSDAP en droegen bij tot de overga ve van de politieke macht aan de na- zis. Terwijl de bedrijftstop zich nazifi- ceerde en de nazitop stelselmatig omkocht, werd het concern al in 1933-1934 gesaneerd en omgebouwd tot de belangrijkste leverancier van motoren en voertuigen voor Hitiers strijdkrachten in opbouw. Deze on- Op het resultaat wilde president-di recteur Edzard Reuter niet wachten: „Er is ons alles aan gelegen om de zaak op te helderen. Maar wij heb ben nu dit besluit genomen om te voorkomen dan men ons ervan be schuldigt de morele verplichtingen uit de weg te gaan doordat we het re sultaat van een mogelijk nog jaren durend onderzoek zouden willen af wachten". Het bedrag van 20 miljoen mark is volgens hem tot stand gekomen na overleg met diverse instellingen, ook in ons land. Reuter wil er een punt achter zetten. Daarbij speelt moge lijk een rol dat Daimler-Benz de laat- se tijd ook door haar Zuidafrika-be- leid en de problemen met de altijd zo geroemde auto's, veel negatieve pu bliciteit heeft gekregen. De ex-dwangarbeiders weten nu dat voor de firma met de Ster de materie le kant van de zaak hiermee is afge daan. Hun Westduitse woordvoerder Alfred Hausser was er niet van onder de indruk: „Het is een morele Wieder- gutmachung en ik ben er zeker van dat dit besluit een signaalwerking zal hebben voor de andere bedrijven. Maar het is maar een schamel bedrag gezien de verloren gegane jaren, de schending van de mensenrechten en de schade aan onze gezondheid". Macaber vond hij het dat uitgere kend het Rode Kruis, dat zich tijdens de oorlog niets deed voor de menson terende omstandigheden waaronder de arbeiders hun werk deden, nu dit geld moet verdelen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1988 | | pagina 4