SO COLD
THE NIGHT
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
wrw aarts'
zwaartekracht
hans geleijnse
PZC 1
\K
ZATERDAG 27 FEBRUARI 1988
o cold the night". Beeld en geluid
van de Britse popgroep The
munards overspoelen het publiek in
isco van het luxueuze hotel Athénee
et centrum van Boekarest. Op de
isvioer en aan de tafeltjes neemt men
oodschap van leadzanger Jimmy
merville serieus. De discokledij gaat
orgen onder dikke bontmantels en
en. Ook de bekende Russische
itmuts wijkt niet van de moderne
seis.
eden voor dit ongewone schouwspel is
zeer praktische. De temperatuur in de
o komt maar net boven het vriespunt,
et restaurant van het hotel is het van
ielfde laken een pak. De chateaubriand
Roumanie (vertaling: vlees dat
igbijt) wordt er klappertandend
uttigd.
:hte tijden dus voor het
lerobepersoneel. Maar de Roemenen
;en niet. Voor het eerst in driejaar
it onze Lieve Heer erbarmen met dit
arde volk. De winter is tot nog toe mild.
emperatuur daalt 's nachts tot
Sgstens min zes, om overdag op te lopen
ie recordhoogte van acht graden,
angzamerhand mag het drama-
menië, want dat is het en niet anders,
end worden verondersteld. Dictator
)lae Ceasescu, pas 70 geworden en ruim
lar aan de macht, loodst met behulp
echtgenote Elena, een
lausmachine van zo'n tienduizend
riviligeerden, en niet te vergeten het
zangrijke politieapparaat, zijn
menie onverschrokken naar een
varende socialistische toekomst,
aij ;ens Ceausescu's laatste voorspellingen
- dat paradijs binnen handbereik. De
)uders onder het karwei, dan is het
:n het jaar 2000 zo ver, was zo ongeveer
boodschap tot de partijconferentie in
;mber vorig jaar. Tot die tijd echter
den de Roemenen geacht offers te
- ïgen voor het grote ideaal van de
ducator' (leider)een volledig van het
enland onafhankelijk Roemenië, waar
eder produceert naar vermogen en
umeert naar behoefte,
wereenkomsten met het Rusland van
in, Mao-China of het Cambodja van
ot zijn opmerkelijk. Het gelukkige
chil is, dat Ceausescu's dogma van
nen op eigen kracht nog geen
;enden mensenlevens heeft geëist, maar
de rest is het bestaan voor de
menen een regelrechte ramp. Het
wedeel van de produktie is bestemd
:de export. De inkomsten daaruit
den aangewend ter snelle aflossing van
og resterende tien milj ard gulden
enlandse schuld en voor investeringen
industrie.
r binnenlandse consumptie is
^1 welijks plaats. Aan alles is gebrek. De
ipi strie vreet energie, dus krijgen de
"pers licht en warmte met mondjesmaat,
s alleen in de dure hotels verkrij gbaar
an nog van belabberde kwaliteit) is
de modale Roemeen niet te koop,
pd is schaars voorradig; melk en andere
elprodukten en spijsolie zijn op de bon.
j hebben een heel eenvoudige
ïomie", lacht de journalist Florea
i, afdelingshoofd bij het officiële
agentschap Agerpress opgewekt,
rtien procent van onze produktie is
r binnenlandse consumptie, 30 voor
isteringen en de rest voor export.
\t u over een paar jaar terug, dan zult
n welke grote stappen voorwaarts
gemaakt". „Dat zei hij twee, drie jaar
den ook tegen me, maar het is alleen
r slechter geworden", smaalt een
ga, die de man kent.
wandeling door Boekarest leert hoe
die woorden zijn. Veel winkels
en de deuren dicht vanwege gebrek
oopwaar. In de nieuwbouwwijk
en de mensen meer geluk. Een
htwagen laadt zuivelprodukten uit; er
|n honderden bewoners in de rij
s gaat het gerucht dat een winkel
raad verwacht. Dan zie je de mensen
al midden in de nacht voor de deur
eren", vertelt een westerse diplomaat,
ens hem is er na de rellen in Brasov
jaar november af en toe vlees te
en. Mij is dat echter niet opgevallen,
emiddelde maandsalaris is volgens de
iële opgave 3000 lei. De Roemenen die
uitenlandse journalisten durven te
n, op straat, in een restaurant
mme si, comme ca", is het
aardantwoord op de vragen naar de
jituatie) zeggen dat dit overdreven is.
r zelfs met 3000 lei kom je niet ver. De
:en zijn absurd. Een eenvoudige
merlamp, eenheidsmodel: 600 lei. Een
iuum van slechte kwaliteit: ruim 1400,
ito jurk 900een simpele bontj as van
erk 'Miauw' 27.500 lei, een
iesmantel 1200, weggooi-sportschoenen
en automatische wasmachine 6500,
inderjasje 500. In de luxe sfeer: hifi-
onenten van Roemeense snit tegen
00 lei per stuk. Een vooroorlogse radio
en piepklein ingebouwd draaitafeltje
lei.
an te weten dat bijvoorbeeld de
eense textielindustrie westerse
iteit kan produceren tegen
urrerende prijzen. Buitenlandse
ers, in Nederland de Bijenkorf, varen
'1 bij.
een Amerikaanse dollar wordt
eel 8.64 lei uitbetaald. Maar op de
evolkte zwarte wisselmarkt - dat
illegale activiteit onder de ogen van
litie kan plaatsvinden, duidt al op
erspreide corruptie - geldt een koers
|0 tot 100 lei voor een dollar. De harde
De hakbrigade gaat het ijs in de straten van Boekarest te lijf.
schraalhans regeert
roemenie
valuta wordt weer omgezet in de
zogenaamde dollarwinkeis in de grote
hotels.
Maar in tegenstelling tot soortgelijke
etablissementen in andere Oosteuropese
landen zijn voor die dure valuta nauwelijks
westerse artikelen te krijgen. Het
assortiment bestaat voor 90 procent uit
Roemeense produkten van redelijke
kwaliteit, die in de gewone winkels niet
zijn te krijgen: levensmiddelen, textiel,
sigaretten, alcoholische dranken. Zo slaagt
het Ceausescu-bewind er in binnen de
eigen grenzen naar de eigen bevolking de
eigen produkten te exporteren. Voor wie
het kan betalen, natuurlijk.
Dat geldt zeker niet voor de sloebers die in
de oude stadswijken vlak achter de
Boulevard van de Socialistische Victorie
hun kostje bijeen moeten scharrelen:
zigeuners, bejaarden, gehandicapten. Hier
wordt de dubbele moraal van het
Ceausescu-socialisme ontmaskerd. De
Onze correspondent in Boedapest, Hans Geleijnse, bracht onlangs een
bezoek aan Roemenië. Deze Balkanstaat wordt wel getypeerd als de
'naargeestigste barak' van het Oostblok. Er heerst schaarste op alle ge
bied, intimidatie behoort tot de dagelijkse routine. Elke stap van de ver
slaggever werd geregistreerd, de veiligheidsdienst keek over beide
schouders mee. Een reportage uit het land van schraalhans.
boulevard is zeker 150 meter breed. Een
hele stadswij k, compleet met historische
bouwwerken, kerken en synagogen, is met
de grond gelijkgemaakt voor dit protserige
symbool van de 'Ceausescu-epoche'. Niets
is op menselijke maat. De architecten
moeten de tekeningen van Mussolini's,
Stalins of Hitiers bouwheren nauwkeurig
hebben bestudeerd. Aan het einde van de
boulevard staat het Nieuwe Paleis van het
Volk in de steigers. Een gigantische
bouwput van zeker een kilometer in
doorsnee. De hoge flatgebouwen aan
weerszijden van deze allee zijn allen nog
leeg. Hier komen, zo wordt gefluisterd, in
de naaste toekomst de partijbonzen te
wonen.
In het centrum van Boekarest, in de buurt
van de partijcentrale, diverse ministeries
en het huis van het leger, gaan kellners,
boekhouders, verkoopsters - sommigen in
werkkleding - en gepensioneerden het
ondanks de invallende dooi beijsde en
besneeuwde wegdek met pikhouwelen,
schoppen en bezems te lijf.
„Daar moet u niet zo vreemd van
opkijken, dat zijn enthousiaste
vrijwilligers, die gehoor geven aan een
oproep in de media", zegt journaliste
Maria Cora. „Ik heb helaas geen tijd voor
dit zeer noodzakelijke werk. Anders zou ik
het ook doen". In hotel Continental is het
verstikkend warm. Kennelijk moet de
indruk worden gewekt dat er (Tuiu:
'Leugenachtige propaganda') van de
alarmerende verhalen in het Westen over
de bittere kou in de Roemeense woningen
niets klopt.
Maar vanaf half negen 's avonds is alles
dicht, is er niets meer te krijgen. Het menu
is beperkt, een warme douche een
meevaller. In dit statige hotel, vóór de
oorlog de favoriete verblijfplaats van de
Britse schrijfster Olivia Manning, krij gt het
begrip vergane glorie zichtbaar betekenis.
„Ik geloof niet dat we worden gevolgd",
zegt hij als we in mijn auto op weg zijn
naar een woning even buiten het centrum
van Boekarest. Hij noemt zich een
kritische intellectueel, heeft een
verantwoordelijke baan, is vanwege zijn
werk in Roemenië niet onbekend.
Voorwaarde voor het interview: geen
namen, geen verwij zing naar werkkring, of
naar de manier waarop ik met hem in
contact ben gekomen, geen bandopnamen
met zij n stem erop voor de Nederlandse
radio. „Trouwens, het beste interview voor
de radio zou een kwartier stilte zijn, dat is
de situatie in Roemenië vandaag", zegt hij.
De gordijnen in de kamer gaan dicht, om
ongewenst nieuwsgierige blikken te
verhinderen. Een vriendin vertaalt, maar
de man is af en toe zó emotioneel, dat ze
niet aan haar werk toekomt. „Nooit gaf ik
interviews aan westerse journalisten, want
ik wil niet als dissident bekend staan. Je
belandt óf in de gevangenis, óf je wordt
gedwongen te emigreren. En ik wil in
Roemenië blijven werken en vechten".
Er volgen de helaas al te bekende verhalen
over het optreden van de beruchte
geheime politie, de Securitate. „Iedereen
leeft in angst. Je vrienden kunnen geheime
agenten zijn. Sommige mensen durven in
hun eigen huis niet hardop te zeggen wat
zij van Ceausescu en het systeem denken.
Wij zijn het 1984 van Orwell allang
voorbij".
Willekeurige arrestaties, zegt hij, zijn aan
de orde van de dag. „Wij hebben te maken
met een regelrechte staatsmaffia. Je kunt
niet zeggen of schrijven watje denkt.
Zonder je bestaan en dat van je familie en
bekenden in gevaar te brengen. Hoe lang
die situatie nog kan duren? Geloof niet in
de verhalen over de slechte gezondheid
van Ceausescu. Of dat zijn macht zou
tanen. Er is niets dat daarop duidt". Ook
de opstanden in Brasov en, naar verluidt,
ook in andere steden in november van het
vorig jaar niet? „Nee, even dachten we dat
dit het begin zou zijn. Maar het apparaat
houdt de zaken snel onder controle. Ja, het
is duidelijk dat de partij toch geschrokken
was. Er kwam wat meer elektriciteit,
Ceausescu beloofde meer vlees. Het enige
dat we daar tot nog toe van hebben gezien
zijn plastic zakjes met kippekoppen en -
poten. Net genoeg voor een waterige soep.
Dat was ter gelegenheid van zijn
verjaardag, vorige maand".
„Maar op het platteland patrouilleren na
tien uur 's avonds bewapende
burgeractivisten „Er wordt nog steeds
gezocht naar mensen die actief waren bij
de opstand in Brasov en zijn
ondergedoken. In de stad is na negen uur 's
avonds alles dicht. Behalve twee
nachtclubs. Wie na tienen over straat gaat,
wordt geacht iets van zins te zijn en wordt
dus door de talrijke politiepatrouilles
aangehouden".
Is er dan nog hoop voor de Roemenen, is
verzet helemaal onmogelijk? Een cynische
lach. „Vóór de oorlog hadden wij, zeg
maar, de charme van de permanente
oppositie. Maar er is ook een traditie van
terreur. Nu zijn de mensen passief. Deels
dóór die terreur. Maar ook omdat ze het te
druk hebben met overleven. Ieder
probeert voor zich er het beste van te
maken".
Opstanden, zoals in Brasov, blijven
mogelijk, zegt hij. Maar georganiseerd
verzet is dat niet. „Bij ons klopt precies
wat Stalin van de intellectuelen zei: het
zijn twijfelaars. En de arbeiders kennen
geen traditie van verzet; zij zijn in dat
opzicht niet zoals in Polen georganiseerd".
Hij noemt wat in het Roemenië van
vandaag gebeurt niet in de eerste plaats
een economische, maar vooral een morele
ramp,Het volk is verlamd, er moet iets
gebeuren. De grootste stommeling
(Ceausescu) heeft een garde van
stommelingen om zich heen verzameld en
de weinige figuren met verstand in de
partij spelen voorlopig nog de gek".
Datzelfde cynisme duikt op wanneer
gevraagd wordt naar mogelijke oppositie
binnen de partij. Van Silvio Brucan
bijvoorbeeld. Voormalig functionaris uit de
partijtop, oud-VN-ambassadeur. Of
Maurer, de oud-premier. Beiden onder
huisarrest vanwege hun kritische houding
tegenover het bewind. Mijn
gesprekspartner deelt zich in bij de
categorie 'te late bekeringen'. Brucan
noemt hij een oud-stalinist. En Maurer
behoort bij degenen die 'pas na hun
tachtigste in de oppositie gaan en dan
ongevaarlijk zijn".
„Weetje dat over een paar j aar alle
Roemeense kinderen Bulgaars spreken?",
grapt hij aan het slot van ons gesprek. Hij
doelt op de populariteit van de Bulgaarse
tv. Bij het Bulgaarse verkeersbureau, in de
buurt van de hermetisch afgeschermde
Amerikaanse ambassade, staan iedere dag
tientallen belangstellenden. Niet omdat de
Roemenen zo dol zijn op Bulgarije, er leeft
aan beide kanten veel oud zeer, maar
omdat in de etalagekasten de Bulgaarse
tv-programma's staan aangekondigd. Die
worden in hun geheel overgeschreven.
De Roemenen moeten het iedere avond op
het nationale net doen met twee uur saaie
propagandistische programma's, vol
lofzangen op Ceausescu en zijn Elena. In
een van de lofdichten ter gelegenheid van
haar verjaardag, begin januari, werd de
genialiteit van Elena en haar gemaal
bezongen. „Bent u in staat de
zwaartekracht te overwinnen?", luidde een
van de strofen. Voor de 23 miljoen
Roemenen is het te hopen dat het echtpaar
Ceausescu deze tekst binnenkort letterlijk
neemt.
De boulevard van de Socialistische Victorie in wording: een stadswijk werd met de grond gelijk gemaakt.
