Draagraket Ariane 5
werkpaard van ESA
Dalende dollar
raakt schatkist
voorlopig niet
Eenzijdige juridische
benadering aidstest
rdp
vakantie
rubriek
WÊÊÊÊ
Geen machtsvacuüm in Tunesië
na afzetting president Bourguiba
IN HONDERD JAAR.
PZC/°Pmie en achtergrond
YAMAHA TIJDELIJK MET JUBILEUMTOEGIFT
'Hermes'
10 miljard
Onbemand platform
Elke zaterdag
van 29 Nederlandse
regionale dagbladen
Minder beschermd
Eikaars belangen
Evenwichtiger
Grillen
DINSDAG 10 NOVEMBER 1987
(Van onze medewerker ruimtevaart
Ben Apeldoorn
De ministersconferentie van de Eu
ropese ruimtevaartorganisatie
ESA gisteren en vandaag in Den
Haag moet beslissingen nemen
over enkele omvangrijke projekten.
Het ruimtevaartprogramma van Eu
ropa, dat ruim vijftien maanden heeft
stil gelegen, is juist weer van start ge
gaan met de succesvolle lancering, op
15 september, van twee satellieten die
netjes in de voor hen uitgestippelde
banen werden geschoten. Voor de toe
komst ontwikkelt de ESA inmiddels
een veel zwaardere raket dan die wel
ke tot dusverre zijn gebruikt: de Aria-
ne-5.
De Ariane-5 zal hèt werkpaard van de
ESA moeten worden en zal, net als de
thans in gebruik zijnde raketten, zijn
stuwkracht grotendeels ontlenen aan
de verbranding van vloeibare water
stof en zuurstof. Net als bij het (veel
grotere) Amerikaanse shuttle-systeem
zullen ter weerszijden van de hoofdra
ket twee vaste brandstofraketten wor
den bevestigd. De totale stuwkracht
van deze stuwers samen met die van
de hoofdmotor moet het mogelijk ma
ken een lading van zeven ton naar een
geostationaire baan te brengen (op on
geveer 35.000 kilometer boven het
aardoppervlak alwaar men als het wa
re gelijke tred houdt met de draaiing
van de aarde). Ook moet het veel
zwaardere Hermes-ruimtevliegtuig
met een nuttige lading van 21 ton in
een 'lage baan' om de aarde 120 tot 200
kilometer hoogte) gebracht kunnen
worden.
In 1995 zullen de eerste twee nog expe
rimentele lanceringen van de Ariane-5
plaatsvinden. In 1996 volgt dan een
lancering met een nuttige lading en als
dat allemaal goed gaat, zal medio 1998
een eerste lancering plaatsvinden met
het Hermes-ruimtevliegtuig. Het aan
tal lanceringen zal in de jaren 1999 en
2000 moeten zijn gegroeid naar negen
vluchten per jaar. De totale kosten van
het Ariane-5 systeem en van het ge
bruik ervan tot het einde van deze
eeuw worden nu al geschat op 9 mil
jard gulden.
Een ander groot projekt waarop de
ministers hun tanden stuk kunnen
bijten is de ontwikkeling van het Her
mes-ruimtevliegtuig. De Hermes is
een kleinere versie van de Space
Shuttle. Hij zou bijna passen in de
laadruimte van zijn 'grotere broer'.
De Hermes wordt óp het Ariane-5 sys
teem geplaatst en niet ernaast zoals
bij het Amerikaanse Shuttlesysteem.
Met betrekking tot de veiligheid van
toekomstige bemanningen hebben de
Ariane-5- en de Hermes-constructeurs,
indachtig de ramp met de Space
Shuttle in januari van het vorige jaar,
extra aandacht aan de veiligheid be
steed. Men streeft naar een lanceervei-
ligheidsfaktor van minder dan een
procent; van ruim honderd lancerin
gen verloopt er dan één niet geheel vol
gens plan. Daarnaast ontwikkelt men
voor de Hermesbemanning een ont
snappingssysteem waarmee het voor
astronauten in geval van noodsitua
ties mogelijk moet zijn om tot hoogten
van 60 kilometer en bij snelheden tot
zeven maal die van het geluid (Mach-7
oftewel 2,3 kilometer per seconde) het
ruimtevliegtuig te verlaten.
De eerste vlucht inclusief bemanning
is op dit moment gepland voor janua
ri 1999. De echte eerste vlucht van
Hermes, medio 1998, is een onbeman
de testvlucht om te zien of het vlieg
tuig zich geheel volgens de regels ge
draagt. De kosten van Hermes wor
den voor de rest van deze eeuw be
groot op ruim 10 miljard gulden.
Wat dichterbij in de toekomst ligt het
daadwerkelijke begin van nog een
grootschalig ruimteprojekt van de
ESA: Columbus. In 1994 zal een vrij
vliegend observatieplatform in een
baan om de aarde worden gebracht:
Eureca-B. Twee jaar later brengt de
Amerikaanse Space Shuttle de om
vangrijke drukcabine omhoog die aan
het ruimtestation (Space Station) zal
worden vastgemaakt.
In 1997 en 1998 volgen in het kader
van het Columbus-project dan nog
lanceringen van een onbemand plat
form in een baan over de polen van de
aarde en van een platform dat wél is
toegerust om mensen te herbergen: de
MTFF (Man Tended Free Flyer). De
kosten voor dit uit diverse aparte on
derdelen bestaande Columbus-pro
ject worden op dit moment geschat op
bijna 9 miljard gulden.
Om de toekomstige lanceringen van
de Ariane-5 goed te kunnen laten ver
lopen denkt de ESA thans al aan de
aanleg van een derde lanceerplatform
(ELA-3) in Frans-Guyana. ELA-3 moet
in 1991 gereed zijn en zal ruim een mil
jard gulden kosten.
Al met al kosten deze toekomstplan
nen de belastingbetalers in de bij de
ESA aangesloten landen voor de ko
mende twaalf jaar een kleine 30 mil
jard gulden. Op de conferentie in Den
Haag moet worden beslist of dat geld
er komt. Zo niet, dan zullen de plannen
de eerstkomende tijd nog dromen blij
ven. Na vandaag weet de ESA waar het
met de Europese ruimtevaart aan toe
is.
(Van onze redacteur Peter de Vries
De dalende dollarkoers hoeft voorlopig nog niet tot extra bezuinlgi
op de rijksbegroting te leiden. Pas wanneer de dollar langdurig01
de twee gulden blijft, ontstaan er financiële problemen voor de schat
Een woordvoerder van het ministerie van Financiën heeft dat gezegi
Minister De Korte (Economische Zaken) zei dit weekeinde dat de valva
dollar vrijwel zeker tot nieuwe bezuinigingen zal noodzaken. Hij ging,
mee verder dan premier Lubbers, die het vrijdag na afloop van het wel»
kabinetsberaad nog „te vroeg" vond om te praten over de gevolgen
dollarkoers voor de schtakist. „Je moet niet per twee weken je p:
aanpassen", aldus Lubbers vrijdag.
De dalende dollar heeft voor de schatkist als direct gevolg dat het Nf
landse aardgas in het buitenland minder waard wordt. De prijs van hei
derlandse gas is gekoppeld aan de olie-prijs, en die wordt berekend ii
lars.
In de in september gepresenteerde Miljoenennota werd nog uitgegaan
een dollar die twee gulden waard is. De afgelopen weken daalde de koe»
de Amerikaanse munt naar ongeveer fl. 1.90. In de Miljoenennota staai
een verlaging van de dollarkoers met tien cent voor de schatkist betel
dat er in 1990 een half miljard aan aardgas-opbrengsten wordt gemist
groot het gat is dat de dalende dollar volgend jaar al in de schatkist sla:
nog niet precies bekend. Voorzichtige schattingen komen uit op onge
200 miljoen gulden.
De financiële problemen voor de overheid ontstaan pas wanneer de
dollarkoers „beklijft" en de koers van de dollar blijvend onder del
gulden duikt, zo wordt geredeneerd op het ministerie van financiêi
dollar staat nu pas een maand zo laag. Het „eerste ijkpunt" voor poli
Den Haag ligt in februari 1988, wanneer minister Ruding zijn eerste:
publiceert over de toestand van 's Rijks financiën en er nieuwe voois
lingen verschijnen ver de economische groei in 1988.
In de Miljoenennota worden de schommelingen van de koers van dedi
één van de „grootste risico's" voor de Nederlandse economie genoemd
waarde van de Amerikaanse munt is ondermeer van essentiëel belang;
de bedrijven die handel drijven met het buitenland. De dollars waarmee
produkten betaald worden zijn in Nederland minder waard, terwijl het
hogen van de prijs in het buitenland de concurrentiepositie ernstig scha
Op die manier heeft de koers van de dollar ook grote gevolgen voorde
wachte economische groei. En een tegenvallende economische groei l
kent op zijn beurt weer dat de schatkist minder aan belastingen bit
krijgt.
Ook het rente-peil hangt samen met de koers van de dollar. Een hogen
betekent dat de overheid meer moet betalen voor het aflossen vai
staatsschuld. Maar bij een lage rente gaan de woningbouwverenigii
hun leningen bij het Rijk versneld aflossen. Dat levert de schatkist op I
termijn geld op, maar op lange termijn betekent het dat de schatkisti
wachte hogere aflossingen misloopt. Het is op dit moment nog volsti
onduidelijk hoe al die economische samenhangen voor de schatkist zi
uitpakken.
Door mr. drs. F. de Jong)
De Gezondheidsraad is van me
ning, dat routine-onderzoek op
aids een inbreuk op de privacy van
de patiënt inhoudt en diens belangen
schaadt onder meer door afwezig
heid tot nu toe van een behande
lingswijze, die genezing kan bren
gen. Prof. dr. B. Smalhout, hoogle
raar anaesthesioiogie te Utrecht, is
de Gezondheidsraad in de haren ge
vlogen en acht de juridische bescher
ming van de virusdrager door de Ge
zondheidsraad overtrokken, terwijl
de omgeving onbeschermd zou wor
den gelaten. Hij vindt de stap van
het Academisch Ziekenhuis te Gro
ningen nom alle zwangere vrouwen
te testen op besmetting met het aids-
virus een moedige en volstrekt logi
sche stap. Daarom pleit hij voor dit
onderzoek bij iedere patiënt, die
voor een behandeling wordt opgeno
men, waarbij bloed kan vrijkomen.
Het zijn vooral de opererende specia
listen, anaesthesisten en intensive
care verpleegkundigen, die uit de
aard van hun werk regelmatig in con
tact met bloed en andere lichaam-
stoffen komen en daardoor een risico
groep vormen, wat betreft besmet te
worden door het aidsvirus. Voor
tandartsen geldt hetzelfde.
Nader onderzoek heeft uitgewezen,
dat een andere risicogroep gevormd
wordt door homofielen.
Als gedragspatroon is homofilie in
onze samenleving niet algemeen aan
vaard en wanneer homofielen boven
dien een risicogroep vormen voor be
smetting met het aidsvirus, dan is
toenemende discriminatie van homo
fielen niet denkbeeldig.
Vermoedelijk uit zorg hiervoor en
mogelijk tevens uit angst ervan be
ticht te worden deze discriminatie te
stimuleren, wordt door de Gezond
heidsraad wetgeving, die actieve op
sporing van virusdragers mogelijk
zou maken, afgewezen en wil de Raad
niet verder gaan dan maatregelen om
besmetting te voorkomen, zoals ad
viezen over veilig vrijen door gebruik
te maken van het condoom.
Het recht op de persoonlijke levens
sfeer en het recht op privacy behoren
tot rechten, die de vrijheid van het in
dividu tegenover de overheid, later
ook tegenover de medeburgers moe
ten garanderen. Deze fundamentele
Advertentie)
voor informatie en reservering
VND-RDP 072-196222
rechten op niet-inmenging noemt
men de 'klassieke' grondrechten. Een
patiënt in het ziekenhuis kan deze
rechten uitoefenen door bijv. te wei
geren toestemming voor aids-onder-
zoek te geven.
In latere tijd ging men beseffen, dat
diezelfde overheid nodig is om indivi
duele ontplooiing te bevorderen of te
garanderen. In dit verband spreekt
men van sociale grondrechten van de
burgers. Deze hebben recht op zorg
van de overheid.
Het recht op gezondheidszorg be
hoort tot deze sociale grondrechten
en komt onder meer tot uiting in wet
geving, zoals de Wet Bestrijding In
fectieziekten en Opsporing Ziekte
oorzaken, de Quarantainewet, de
Kernenergiewet en de Arbeidsom
standigheden Wet.
Zoals gezegd, door de Gezondheids
raad is overeenkomstige regelgeving
ten behoeve van actieve opsporing
van virusdragers afgewezen. Nu te
kent zich duidelijk af waar het pro
bleem ligt.
De mogelijkheid, die geboden wordt
tot onbeperkte uitoefening van (vrij
heids Igrondrech ten door de één
om onder alle omstandigheden, toe
stemming voor onderzoek op besmet
ting door het aidsvirus te mogen wei
geren, gaat samen met onvoldoende
mogelijkheden voor de ander de
hulpverlener om zijn (sociale)
grondrecht, namelijk dat van het
recht op gezondheidszorg uit te oefe
nen door ontbreken van nadere regel
geving met betrekking tot de aids-
problematiek.
Door het achterwege laten van nade
re wetgeving worden de rechten van
de genoemde hulpverleners minder
beschermd dan mogelijk is. Dit
verontrust de Gezondheidsraad niet,
neen, zij is zelfs van oordeel dat het
risico om via het medische beroep be
smet te worden met het aidsvirus 'er
nu eenmaal bijhoort'.
Het is op zijn minst twijfelachtig of de
Gezondheidsraad hier zo zorgvuldig
heeft gehandeld als van deze raad zou
mogen worden verwacht. Deze twijfel
wordt nog versterkt als wij zien hoe
de Gezondheidsraad het vereiste van
het geven van toestemming van de
patiënt voor onderzoek benadert.
Het vereiste van toestemming van
de patiënt is behalve in het recht op
bescherming van de lichamelijke in
tegriteit, persoonlijke levenssfeer en
privacy ook-gefundeerd in de relatie
tussen de patjënt en (laten wij voor
het gemak maar zeggen) de dokter.
Deze relatie is het gevolg van wat
wij een behandelingsovereenkomst
noemen. Meestal komt deze stilzwij
gend tot stand. Wij bedoelen daar
mede te zeggen, dat er niet uitdruk
kelijk van tevoren wordt onderhan
deld en ook niets hierover schrifte
lijk wordt vastgelegd.
Men gaat ervan uit, dat de dokter en
patiënt met eikaars belangen reke
ning behoren te houden, net zoals een
visser ervan uit mag gaan, dat de re
der, waarvoor hij zal gaan vissen, hem
niet een wrakke schuit ter beschik
king stelt. Van de patiënt, die rede
nen heeft te veronderstellen, dat hij
sero-positief voor het aidsvirus kan
zijn, mag worden gevraagd met de be
langen van de medemens - in de be
handelingssituatie met de belangen
van de dokter - rekening te houden.
De hulpverlener is, indien daartoe
medische argumenten aanwezig zijn,
zeker gezien de ernst van de ziekte
aids, alleszins gerechtigd de eis te
stellen geïnformeerd te willen zijn
over het feit of de patiënt tot een risi
cogroep behoort. Daartoe kan hij de
patiënt vragen om toestemming te
ontvangen voor onderzoek op aanwe
zigheid van het aidsvirus.
Vanzelfsprekend heeft de patiënt het
recht de toestemming te weigeren,
echter in antwoord hierop kan de
dokter dan besluiten af te zien van be
handeling. De dokter dient dan wel
voldoende inspanning te verrichten
om een andere dokter bereid te vin
den de behandeling uit te voeren.
De opstelling van de Gezondheisraad
is nu aldus, dat deze het recht van de
patiënt om toestemming te weigeren
breed uitmeet en vrijwel voorbij gaat
aan de rechten, die de dokter op
grond van de behandelingsovereen
komst kan uitoefenen.
Merkwaardig is ook, dat de Gezond
heidsraad de argumenten voor actie
ve opsporing van dragers van het
aidsvirus, in andere landen gehan
teerd, niet of nauwelijks belicht. Door
belemmering van opsporing van
mensen, die sero-positief zijn, wordt
de verspreiding van aids bevorderd.
Dientengevolge zal er meer dan nood
zakelijk lijden ontstaan, zullen de
kosten van de gezondheidszorg aan
zienlijk toenemen en wordt hierdoor
het algemeen belang ernstig ge
schaad.
Dat de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij tot bevordering van de
Geneeskunst (K.N.M.G.) evenals het
Staatstoezicht op de Volksgezond
heid, zich vrijwel conformeert aan de
opvattingen van de Gezondheids
raad valt te betreuren.
Het ware te wensen en het is op grond
van de aard der aandoening te ver
wachten, dat in de toekomst een
meer evenwichtige juridische bena
dering door de Gezondheidsraad van
het aidsprobleem zal plaatsvinden.
(De auteur van deze bijdrage, mr. drs. F. de
Jong, is reumatoloog te Middelburg.)
Habib Bourguiba
(Van onze correspondent
GerritJan Hoek
in Madrid)
Met de afzetting in Tunesië van de
84-jarige Habib Bourguiba, die
dit Noordafrikaanse land sinds de on
afhankelijkheid in 1957 bestuurde op
autoritaire manier met een democra
tisch vernisje, is een eind gekomen
aan alle geruchten en onzekerheid
over het mogelijke vacuum dat bij de
dood van Bourguiba zou .ontstaan.
Want net als andere verlichte, niet
van absolutistische trekjes gespeen
de leiders, zoals Franco in Spanje,
vereenzelvigde Bourguiba zijn per
soonlijke lot met dat van zijn land.
Maar de machtsovername door gene
raal Zin el Abidin ben Ali (51) is
voor zover duidelijk vrij geruisloos
verlopen.
Om de macht te behouden had Bour
guiba er, net als Franco, een handje
van om de verdeel- en heersstrategie
tot in zijn uiterste consequenties toe te
passen. Als een door hem zelf gepous
seerde potentiële opvolger te veel
macht en invloed dreigde te krijgen,
zette Bourguiba zijn zelf gekozen kan
didaat-opvolger meedogenloos aan de
dijk. Dat overkwam in eerste instantie
(Advertentie)
Doorgaans zijn wij niet zo kwistig met
korting. Maar we bestaan 100 jaar. En dan mag je
wel een keer een toegift geven. Daarom: t/m 30
november 1987 f 100- korting op onze Compact
Disc spelers (op de Yamaha 900 en 1100 zelfs
f200,-). En een gratis compact disc t.w.v. f55,-.
Zodat u meteen kunt horen dat Yamaha precies
klinkt zoals het is bedoeld. O YAMAHA
de ex-premier Mohammed Mzali, die
zelfs veroordeeld werd wegens corrup
tie, en later de econoom-premier Sfar.
Volgens welingelichte kringen zou
Bourguiba zelfs van plan zijn geweest
om Ben Ali, die nog maar een maand
geleden tot premier werd benoemd, te
ontslaan. Als oorzaak van die plotse
linge irritatie van Bourguiba over zijn
kersvers benoemde premier - amper
een maand na diens benoeming - werd
in Tunis het proces genoemd, waarbij
een negentigtal Tunesische funda
mentalisten terecht stonden. Uitein
delijk sprak het gerechtshof 'slechts'
zeven doodsvonnissen uit, waarvan er
twee ten uitvoer werden gelegd. Maar
als het aan Bourguiba gelegen had,
waren alle negentig beklaagden geë-
xecuteeld. Vandaar dat het er alle
schijn van heeft, dat Ben Ali de Supre
me Strijder dit keer net even voor heeft
willen zijn.
Die toenemende seniliteit van Bour
guiba kwam ook tot uitdrukking in
tal van grillen die de nu afgezette pre
sident zich permitteerde. In 1984
voorkwam hij hoogstpersoonlijk een
nationale opstand, toen de toenmali
ge regering onder druk van de richt
lijnen van het IMF de prijzen van het
brood en andere eerste levensbehoef
ten drastisch in prijs verhoogde. Toen
de maatregel uit dreigde te lopen op
een nationale opstand, was het Bour
guiba zelf die de maatregel terug
draaide.
Ook in zijn privé-leven was Bourguiba
een grillig man. In augustus van het
vorig jaar liet de president zich plotse
ling van zijn vrouw Wassila scheiden.
Onder het mom dat zijn echtgenote,
die volgens ingewijden in feite de scep
ter zwaaide over de interne politiek
van Tunesië, uitspraken had gedaan
die in strijd waren met de Tunesische
grondwet.
Maar Bourguiba heeft ondanks]
vaak bedenkelijke 'democratial
stappen (erkenning van politieke!
tijen en vakbonden, die door een»
nig scrupuleuze repressie event
weer vervolgd werden), toch de te
gelegd voor de huidige ontwikkel
van Tunesië.
Zijn afkeer van middeleeuwse toesi
den bracht Bourguiba ertoe pol!
mie en de doek voor het gezicht vai
vrouw te verbieden. In geen anderi
bisch land kan de vrouw op zo'n g
raliseerde positie bogen als in Tune
al is een vrouw in een café of op eet
rasje nog altijd een bezienswaaii
heid.
Zo op het eerste gezicht heeft deni
we president Ben Ali ook een a"
van de radicale stellingen van 1
lamitische fundamentalisme. Tiji
de vervolging van de pro-Iran-grot
ringen heeft Ben Ali dezelfde afsct
aan de dag gelegd voor deze filos
als zijn nu afgezette voorganger, 1
aandeel in de razzia's tegen de fui
mentalisten en de executies heb
Ben Ali bovendien in een var
aartsvijanden van de fundament!
ten veranderd.
Maar de nieuwbakken president
moeten bewijzen, dat de belofte
het land verder te democratiseren,
als meer ruimte voor politieke pad
en meer vrijheid voor de pers, gest
zal krijgen. Want zijn politieke cai
re, alsook de door Ben Ali in zijnbi
ten ingebouwde 'Zekeringen', ontj
keling in rust en orde, plaatsen i
voorbaat de nodige vraagtekens bi
oprechtheid van zijn democrats
opvattingen.
Maar om de vaak getrokken verg
king met Spanje door te trekken:
premier Adolfo Suarez was gezien;
verleden niet de ideale figuur om'
democratiseringsproces op gang
brengen en desondanks was de hert
van Suarez de grondlegger van der.
dige Spaanse democratie.
y
