Nog lagere
dollar leidt
tot recessie
De computer
als therapeut
denkwijzer
Afkeer
Miljardennota
Recessiescenario
Graadmeters
Openhartiger
als een teddy bee
PZC/°Pinie en achtergrond
Sint wil
heilige
huis j es
opofferen
Van onze parlementaire redacteuren
Henri Kruithof en Peter de Vries)
Op de tast is de Partij van de Arbeid op zoek naar „de antwoorden op de
uitdagingen van de jaren negentig". Daarbij mogen, zegt PvdA-voorzit-
ter Marjanne Sint, heilige huisjes sneuvelen. Want de PvdA-opvattingen en
ideeën waren weliswaar niet onjuist, de vraag is wel of ze bruikbaar zijn
voor de jaren negentig. Ondanks de herbezinning blijven er voor Sint echter
een aantal rotsvaste zekerheden, zoals de overtuiging dat het beleid van het
kabinet-Lubbers (inclusief de belastingverlaging) de maatschappelijke on
gelijkheid onaanvaardbaar vergroot, dat de rol van de overheid nog niet is
uitgespeeld, en dat fractievoorzitter Wim Kok z'n werk prima doet.
Haar hand blijft even boven het tafel
blad zweven om daarna met een tik
de vraag te onderbreken. Sint heeft
het betreurd dat de hele politiek
schade heeft ondervonden van de
aandelen-affaire van voormalig
PvdA-kamerlid Harry van den Bergh,
al kan ze slechts speculeren over de
effecten van de affaire op de populari
teit van de partij zelve. Maar van de
kritiek die PvdA-fractievoorzitter
Kok naar aanleiding van de affaire
over zich heen kreeg, wil ze niet ho
ren. „Die vind ik volstrekt ten onrech
te. Het zijn allemaal achteraf verwij
ten. Op het moment dat de zaak
speelde, hoorde je van niemand dat
Kok zich anders had moeten opstel
len".
Met stemverheffing verdedigt Sint de
geplaagde fractievoorzitter. „Bij de
algemene beschouwingen van 1986
maakte Kok een hele sterke indruk,
en is hij in de pers omhoog geschre
ven. Daarna kon het alleen maar
slechter, en is hij ook omlaag ge
haald".
De kritiek op Koks te lankmoedig in
grijpen in de zaak-Van den Bergh en
zijn tactische misgrepen in het debat
rond de visfraude, legt Sint naast zich
neer. „Als Kok anders had gehan
deld, minder zorgvuldig rond Van
den Bergh, was daar weer kritiek op
gekomen. In Kok hebben we een hee)
bekwame en integere politicus, die
buitengewoon menselijk opereert en
overkomt. Kok is iemand die door
zijn uitstraling mensen hun gelooi
laat houden in de politiek, en dat is
belangrijk, niet alleen of in eerste in
stantie voor de PvdA, maar voor de
hele politiek". En als de fractievoor
zitter dreigt te bezwijken onder de
kritiek en het niet redt in de Haagse
leeuwenkuil? „Ik denk dat dat niet
gebeurt. Hij zal de mouwen eerder
verder opstropen".
In een toespraak tot de verzamelde
hoofdredacteuren van de vaderland
se media, gaf Sint onlangs publiek
toe, dat „de nadelen van het 'consu
mentisme' terecht werden belicht,
maar dat daarbij de balans ten on
rechte doorsloeg naar een afkeer van
de markt". Daarbij sprak ze van een
anti-groei- en anti-produktie-menta-
Iiteit van de PvdA.
Opmerkelijk uitspraken, maar we
moeten haar vooral niet verkeerd be
grijpen. „De strekking van die rede
was niet dat we het allemaal fout heb
ben gedaan. Integendeel, we hebben
naar beste weten geprobeerd de uit
dagingen van de jaren zestig en ze
ventig aan te gaan. Maar de proble
men van de jaren negentig zijn an
ders, dus moeten ook ook de antwoor
den anders zijn".
In het recente verleden heeft de PvdA
het milieubeleid bijvoorbeeld teveel
vertaald in verzet tegen het bedrijfs
leven en economische groei. „Dat is
begrijpelijk als reactie op de verheer
lijking van de industrialisatie, maar
het gaat er nu om een evenwicht te
vinden tussen sociaal-economisch
beleid en milieu. Ik wil het beeld
doorbreken dat de PvdA een bedrijfs
leven-vijandelijke partij is, zonder
klakkeloos de markt te gaan verheer
lijken".
Die hernieuwde inhoud van de PvdA-
boodschap moet ook „onze aantrek
kelijkheid voor mogelijke coalitie
partners bepalen", erkent Sint. „Als
CDA en VVD samen de meerderheid
houden in dit land en besluiten met
elkaar verder te gaan, dan kunnen wij
dat niet tegenhouden. Of wij slagen in
onze opzet regeringsverantwoorde
lijkheid te dragen, hangt af van ons
eigen programma, het aantal kiezers
dat we daarop kunnen mobiliseren,
en de uitkomst van coalitie-onder-
handelingen. Wat dat laatste betreft,
ben ik bereid WD en CDA allebei
buitengewoon serieus te benaderen.
Maar het kan natuurlijk niet allemaal
van één kant komen. Ik vind het ta
melijk arrogant van Jan de Koning
(CDA, red.wanneer hij zegt dat er bij
ons nog een hoop moet veranderen
voor we weer in de regering kunnen.
Dan denk ik: als één partij van alles
moet inleveren, is dat het inbakken
van een mislukking".
Voorlopig is de PvdA voor de andere
grote partijen echter een verre van
aantrekkelijke politieke partner.
CDA en VVD bezetten niet alleen een
comfortabele meerderheid in de
Tweede kamer, ook gaapt er een we
reld van verschil tussen de rege
ringspartijen en de grootste opposi
tiepartij. Dat mag blijken uit het
commentaar van de sociaal-demo
craten op de Miljardennota. Van de
belofte van een frisse nieuwe visie is
in die reactie nog weinig terug te
vinden; eerder getuigt ze van een
hardheid die CDA en VVD nog niet
zullen weten te waarderen.
De daling van de werkloosheid met
25.000 mensen volgend jaar is, van
zelfsprekend, veel te weinig; terwijl er
op een manier wordt bezuinigd, die
veel banen kost, onder andere in de
gezinsverzorging. De remedie van de
PvdA is drieledig, zegt Sint. „Aller
eerst willen wij de structuur van de
economische groei versterken. Dat
kan door het verhogen van de over
heidsinvesteringen. Daarnaast moe
ten arbeids- en kapitaalskosten meer
in evenwicht gebracht worden, bij
voorbeeld door een verlaging van de
werkgeverspremies. Dat maakt ar
beid goedkoper, en is dus goed voor
de werkgelegenheid. Dat kan betaald
worden uit een verlaging van de in
vesteringspremie WIR. En ten derde
moet de langdurige werkloosheid
worden aangepakt. Dat kan door ba
nen te scheppen in sectoren van
maatschappelijke dienstverlening
waarvan je nu al weet dat er behoefte
aan is, zoals de bejaardenzorg".
De bezuinigingen kosten niet alleen
banen, ze gaan ook ten koste van de
„kwaliteit van het bestaan". Voor
beelden: de gifbelten die niet worden
opgeruimd, de kortingen op het
stadsvernieuwingsfonds, de groeien
de onveiligheid op straat.
Het kabinet heeft er, aldus de PvdA-
Marjanne Sint.
voorzitter, voor gekozen de maat
schappelijke ongelijkheid te vergro
ten. „De koopkrachtstijging van de
hogere inkomens is groter dan die
van de lagere. Een groot deel van die
koopkrachtverbetering gaat boven
dien op aan bezuinigingen die de
meest kwetsbare groepen raken. Dat
is de prijs die betaald wordt voor de
belastingverlaging'
De 1,35 miljard gulden die in eerste
aanleg gemoeid is met de verlaging
van de belastingen, moet maar ge
bruikt worden voor het ongedaan
maken van de ergste bezuinigingen.
Het restant kan gestoken worden in
verlaging van de ziekenfondspremie,
waar tenminste de bejaarde minima
wel, en de topinkomens in de bedrij
ven niet van profiteren. Maar laadt de
PvdA zo niet weer de verdenking op
zich veel geld uit te willen geven dat
er niet is? Sint: „We kunnen het ons
niet permitteren om met een alterna
tief pakket zonder stevige financiële
basis te komen. Wat ons betreft mag
het financieringstekort in 1988 wel
iets hoger uitkomen. En verder: al dat
geklaag over ,open-eindregelingen'
(waarbij burgers en bedrijven recht
hebben op subsidie ongeacht de
vraag of de kas dat toestaat, red.). De
grootste open-eindregelingen zijn de
Wet Investeringsrekening en de af
trekposten voor de belastingen. Daar
kun je best eens naar kijken".
De dollar: spil van de financiële wereld.
Van onze economische
redacteur Hans Amesz
T\e Amerikaanse dollar beheerst de
JLJfinanciën in de wereld. Elk dub
beltje minder op de dollarkoers
scheelt de Nederlandse schatkist bij
na 500 miljoen gulden per jaar aan in
komsten. De aardgasprijs is namelijk
gekoppeld aan de olieprijzen en die
worden in dollars uitgedrukt. De om
zet en het resultaat van een bedrijf als
Philips worden in hoge mate door de
dollarkoers beïnvloed.
Als de dollar hoog staat, jubelen de ex
porteurs naar de Verenigde Staten en
de 31 landen (onder andere Canada,
Taiwan, Korea) waarvan de valuta aan
de dollar zijn gekoppeld. Maar de in
.dollarschulden zwemmende landen in
jLatijns-Amerika en elders weten niet
meer hoe ze het hebben. Wat de geld
handelaren op de deviezenbeurzen
jmet de dollar doen, beweegt de loop
van de wereldeconomie. Dat is beslis
send voor de privé-bankrekeningen in
dollars, voor de winsten en verliezen
van in dollars luidende zakelijke trans-
facties.
Sinds de val van het Bretton Woods-
stelsel van vaste wisselkoersen in het
begin van de jaren zeventig is er spra
ke van grote dollarkoersveranderin
gen binnen vrij korte tijd. In de periode
tot 1978 vond een scherpe daling
plaats van ruim 3,60 gulden naar niet
meer dan 1,87 gulden. Op 30 oktober
1978 werd de Amerikaanse munteen
heid bijna beschamend goedkoop.
Er kwam een steunplan en de dollar
koers bereikte in maart 1985 een „on
werkelijk" hoog niveau van tegen de
vier gulden. Vervolgens kelderde de
munt binnen twee jaar tot circa 2 gul
den. De dollar is een instabiele munt
die voor veel onrust zorgde en zorgt.
Hoewel in februari van dit jaar door de
zeven belangrijkste industrielanden in
Parijs werd afgesproken dat de dollar
koers genoeg was gezakt, wordt er
alom gevreesd voor een verdere da
ling. Immers, de koers van circa 2 gul
den kon alleen maar op peil worden ge
houden door massaal ingrijpen van de
centrale banken. Die hebben wereld
wijd naar schatting voor 90 miljard
dollar geïntervenieerd op de interna
tionale wisselmarkten.
Er moet snel verbetering komen in de
financiële positie van de Verenigde
Staten (gekenmerkt door gigantische
tekorten op de begroting en de beta
lingsbalans), want anders raakt de
dollar wellicht in een vrije val. Dat
betekent oplopende rente en oplopen
de prijzen (inflatie) met als gevolg een
achteruitgang van de wereldecono
mie: het zogenaamde recessiescena
rio.
Op de komende jaarvergadering van
het Internationale Monetaire Fonds
(IMF) en de Wereldbank in Washing
ton, waar zowat alle ministers van fi
nanciën en centrale bank-presidenten
uit de wereld aanwezig zullen zijn, zal
de koers van de dollar wederom een
belangrijk gespreksthema zijn. Een
daling van die koers kan worden voor
komen als de betalingsbalansoneven
wichtigheden worden aangepakt.
Hoewel de belangrijkste industrielan
den het er eigenlijk al twee jaar over
eens zijn dat er een einde moet komen
aan de onevenwichtigheden in het
handelsverkeer (die komen op de bata-
lingsbalansen tot uitdrukking), ne
men die in feite nog toe. Het tekort op
de zogenaamde lopende rekening van
de Amerikaanse betalingsbalans (goe
deren, diensten en kapitaalopbreng
sten) steeg vorig jaar met 25 miljard
dollar tot ruim 141 miljard dollar, ter
wijl de overschotten van Japan en
West-Duitsland omhoog gingen met
37 en 20 miljard dollar tot respectieve
lijk bijna 86 en ruim 35 miljard dollar.
Door die groeiende handelsspannin
gen wordt, concludeert het IMF in zijn
pas verschenen jaarverslag, de econo
mische groei in de wereld ernstig be
dreigd.
Het toverwoord voor het aanpakken
van de betalingsbalansonevenwich
tigheden is: beleidsaanpassing. Dat
wil zeggen dat Amerika zijn tekort
dient te verminderen en dat Japan en
West-Duitsland hetzelfde met hun
overschotten moeten doen. Dat geldt
ook, voor zover mogelijk, voor de ande
re tekort- en overschotlanden. Neder
land hoeft overigens geen beleidsaan
passing door te voeren. Er is wel een
overschot op de betalingsbalans,
nauwkeuriger gezegd op de lopende
rekening daarvan, maar door het hoge
financieringstekort is er geen ruimte
voor stimulatie van de economie.
Die ruimte bestaat wel, vindt het IMF,
in Japan en West-Duitsland. En, zegt
alweer het IMF, de Verenigde Staten
moeten in plaats van stimuleren gaan
„inkrimpen". Dus minder importeren,
minder schulden maken in het buiten
land, kortom minder „boven hun
stand" gaan leven.
De vraag is: hoe bereik je dat? De hoop
is een beetje gevestigd op „multilate
ral surveillance". Dat wil zeggen dat
de noodzakelijke beleidsaanpassin
gen tot stand komen op basis van ver
anderingen van bepaalde internatio
naal aanvaarde graadmeters. Dat zijn
onder andere economische groei, infla
tie, geldomloop, begrotingstekort,
renteniveau, werkloosheid, betalings
balanspositie. Als die graadmeters in
bepaalde landen niet meer overeenko
men met wat wenselijk wordt geacht,
zou er dus actie moeten komen. Maar
daartoe bestaat geen enkele verplich
ting.
De winst van het gebruik van indica
toren is vooral, beweren deskundi
gen, dat er in elk geval een soort ge
meenschappelijke taal is ontstaan
voor het analyseren van de economi
sche ontwikkelingen in de wereld.
Spectaculaire zaken kunnen echter
niet verwacht worden. En in ieder ge- Z
val moet voorkomen worden dat er
nerveus wordt „aangepast" als één in
dicator niet in orde is. Maar toch, de
tijd dat Amerika, Japan en West-
Duitsland elkaar over en weer de
schuld voor economische misere in de
schoenen schoven, is voorbij. Er
wordt nu erkend dat er een gedeelde
verantwoordelijkheid bestaat en dat
is op zijn minst „psychologische
winst". Of dat voldoende is om onder
andere de zo belangrijke dollarkoers
op het huidige peil te houden, is ech
ter lang niet zeker. Op de IMF-jaar-
vergadering in Washington kan daar
wel een bijdrage toe worden geleverd.
(Door René Diekstra)
TT allo, ik ben Dr. Jayhoe heet
yyLljij?" „Serge". „Serge, vertel
eens, wat is je probleem?" „Mijn pro
bleem is mijn vader". „Je probleem is
je vader?" „Ja". „Vertel eens wat
meer over je probleem met je vader?
Hij geeft me wel eens straf'.
Wie denkt nu al zeker te weten dat dit
gesprek plaatsvindt in een Riagg-bu-
reau of aan een kindertelefoonheeft
het mooi mis. De plaats van hande
ling is mijn studeerkamer, waar mijn
zoon Serge geboeid met mijn compu
ter een interviewgesprek voert. Het
desbetreffende computerprogram
ma draagt dan ook de toepasselijke
naam 'therapeut'. Via steeds indrin
gender vragen laat het Serge allerlei
kanten van zijn 'probleem' met een af
en toe straffende vader onder woor
den brengen. Het vraagt hem zelfs
naar dromen over zijn vader. Aan
het eind krijgt hij een advies en huis
werk om verder aan zijn probleem te
werken. De laatste vraag van het
programma is of hij een volgende af
spraak wil maken. Zo ja, dan worden
dag en uur afgesproken.
'Therapeut' is maar één van de vele
programma's, die de laatste jaren
zijn gemaakt voor het voeren van ge
sprekken met een computer om per
soonlijke problemen uit te rafelen en
eventueel dichter bij een oplossing te
brengen. Wat mij iedere keer als ik ie
mand zo'n programma laat gebrui
ken weer opvalt, is hoe geboeid en ge
spannen men ermee bezig is. Veel ge
bruikers lijken na enige tijd zelfs te
vergeten dat ze niet met een mens
maar met een geprogrammeerde
machine zitten te praten. Dat over
komt zelfs psychologen en psychia
ters.
Enige jaren geleden schreven twee
Amerikanen een computerprogram
ma dat ze 'Paranoia' noemden, en
dat zo goed mogelijk de manier van
denken imiteerde van iemand die
aan ziekelijke achterdocht lijdt, een
zogenaamde paranoide persoonlijk
heid. Vervolgens onderzochten ze of
psychiaters in staat waren de ant
woorden van het computerprogram
ma te onderscheiden van de ant
woorden die echte paranoide patiën
ten geven. De psychiaters werden
één voor één achter een computer ge
zet, die verbonden was met. een ande
re computer die ze niet konden zien.
Op die andere computer draaide bij
lee
de ene helft van de psychiaters het
programma 'Paranoia', bij de ande
re helft zat er een echte patiënt aan
het toetsenbord. De psychiaters tik
ten via het toetsenbord van hun com
puter hun vragen in en dan ant
woordde ofwel het programma ofwel
de patiënt.
Na afloop van de ondervragingdie
maximaal 25 minuten duurde, werd
aan de psychiaters gevraagd of ze
naar hun mening met een patiënt of
met een computerprogramma had
den gesproken. De resultaten? Van
de tien psychiaters die met het pro
gramma hadden gepraat dachten er
zes dat ze met een patiënt hadden ge
sproken. Vier van de tien psychia
ters die met een patiënt hadden ge
sproken dachten dat het een compu
ter was geweest. Toen de psychia
ters, die het bij het verkeerde eind
hadden gehad, dat achteraf te horen
kregen waren ze ontdaan en zelfs
boos op de onderzoekers. Blijkbaar
vinden mensen, en dus ook psychia
ters, het bepaald geen compliment
dat ze mensen en machines niet meer
goed uit elkaar kunnen houden.
Het blijkt zelfs zo te zijn dat nogal wat
mensen gemakkelijker en openharti
ger met een computer spreken dan
met een medemens. Dat komt naar
voren uit een onderzoek dat in een in
stelling voor behandeling van alco
holverslaafden in Bristol werd uitge
voerd. Alcoholverslaafde mannen,
die door de rechter naar het bureau
werden gestuurd omdat ze bv. dron
ken achter het stuur hadden geze
ten) werden in twee groepen ver
deeld..De ene groep werd op de ge
bruikelijke manier bij binnenkomst
in de instelling geïnterviewd door
een hulpverlener, die onder meer uit
gebreid vroeg naar het drankmis
bruik. Gevraagd werd hoeveel ie
mand dagelijks dronk, hoeveel geld
hij aan drank uitgaf, hoe vaak hij
met teveel op achter het stuur kroop,
hoe vaak hij vanwege drank werk
verzuimde, enzovoort. De andere
groep werd eveneens door een hulp
verlener geïnterviewd, maar hun
werden de vragen naar drankge
bruik, rijden onder invloed en derge
lijke niet gesteld. Dat gebeurde naar
aloop via een computer.
De verslaafde werd aan een beeld
scherm gezet en tikte via een toetsen
bord de antwoorden in op vragen
naar zijn drinkgedrag. Wat bleek?
Degenen die door de computer wa
ren ondervraagd waren eerlijker ge
weest in de opgave van hun dravi
bruik dan de anderen. Verder oil
zoek wees uit dat het voora,
schaamte was om aan een
mens ernstige fouten of tekortko:
gen toe te geven, dat genoemd
schil verklaarde. Voor
mensen is het dus blijkbaar ge:
keiijker om met een computerf
met een ander mens te praten.
Nu de computer in steeds meer
gezinnen doordringt wordt dafl
ook steeds duidelijker. Op een cl
rentie van de Wereldgezondhei
ganisatie in Genève met als o;
werp 'Sociotechnische verand\
gen en geestelijke gezondheid
telde een onderzoeker dat zo'i
procent van de personal compm
bezitters duidelijke kenmerken
computerverslaving vertoont,
gaat meestal om mannen die g,
deld twee uur of meer per dai
werktijd achter hun computer zl
en in die periode voor partner d
zinsleden niet toegankelijk zijn1™
is dus bij elkaar ruim li uur, of zo
kleine twee dagen per week. Eek
hoorlijk aantal van die compm
freaks houdt er niet van o??|
vakantie te gaan enhet geliefd
paraat in de steek te laten. Het
er vaak op neer dat de vrouw
eventuele kinderen dan maar a
op vakantie moet.
Dat schijnt zelfs de gelukkigstll
voor de achterblijvende versla
te zijn. Er zijn redenen om aan tin
men dat computerverslaafdetj[
verschillende opzichten een
merkivaardige persoonlijkheid ft
ben. Uit de resultaten van een ai
onderzoek dat op de genoemde:co
ferentie werd besproken en dag
der een aantal computerverslat
werd uitgevoerd, blijkt dat hetoj
terlijk tamelijk vriendelijke, m
wat verlegen mannen gaat die
paald niet uitblinken in het uitenv
intieme gevoelens en gedachten
zijn in het algemeen niet erg ge j
op gezelschap, behalve dan vamh
partner of gezinsleden. Vaak zij
zo bezeten van bepaalde technl
of programmeerproblemen dn
nog niet hebben kunnen oplol
dat hun belangstelling voor arl
zaken, waaronder seks, op een
pitje staat. Een ander opvallendh
merk is dat ze aan hun grote bah
diglieid in het omgaan met coU
ters een zekere arrogantie
Op 'oningewijden' kijken ze meM
achting neer als mensen die nié£
lemaal bij de tijd zijn. Ze
ook vaak pertinent zich over cofi
ters uit te drukken in een eenvs
ge, voor leken verstaanbare tact
We hoeven ons, gezien al dezem
merken, dus niet zo te verwondei
over het feit dat computerversla
den in de ogen van anderen niet.
interessante of aantrekkelijke
sen zijn. Ogenschijnlijk Zijdes
daar niet zo onder, want ze hei
zo zei een spreker op de conferM
„als troost altijd hun computer 1
een kind een teddybeer heeft'%
lukkig zijn er voor de computeI
root lichtpuntjes op het duil
scherm van het leven. John g{
van de Universiteit van Missou
de Verenigde Staten, presenté
de volgende resultaten van twee
dies naar het gebruik van compi
in de geestelijke gezondheidsL
Uit de eerste studie bleek, dal\
stellen van de diagnose of iem
ernstige psychische problemen F
of niet, evengoed door een comi
als door een psycholoog of psych
ter kan gebeuren. Veel patiënte:
ven er zelfs de voorkeur aan 'ge
nostiseerd' te worden door eenl
puter, zo blijkt uit het onderzoelê
dat computers niet zo 'uit de h%
doen' als psychiaters.
De computerverslaafde kan dw|
het juiste programma, zonder dl
zich aan anderen hoeft bloot j
ven, op een accurate manier c
van zijn stoornis en de overlast
anderen daarvan vaststellen,
tweede onderzoek van Griest I
dat ook de behandeling doof
computer op een effectieve ml
kan worden uitgevoerd. VarJ
groep patiënten die aan een t
sie leden, werd de ene helft docie
menselijke therapeut behandeU
andere helft werd door een comj
behandeld. Die laatste behandê
verliep via gesprekken op het M
scherm (adviezen en huiswerk
drachten). Na afloop bleek dat i
behandelingen, die precies e^ed'
hadden geduurd, ook vrijwel Ziel
de effect hadden gehad. Drie im
den na afloop van de behandelu
was het effect vermindering o|i
flwijnen van de depressie) nog
duidelijk aantoonbaar. Voge
Griest is er reden om aan te nern
dat wat voor depressie geldïlT
geldt voor verslaving. Het zouOV
gens wel ironisch zijn als uit je
kend een computerprogramma
techneuroten wat gezelliger
omgang zou maken. Blijkbaar
de techniek toch voor niks.
De computer, uw beste vriend?
VRIJDAG 25 SEPTEMBER 1987
