SARDINIË
tosnsms
op de
korte toer
rdp
vakantie
rubriek
\vrijdagkrant
de vrij(e)dagkrant
10 voeding/hiswa
11 auto/wonen
13 denksport
14 film/elektronica 15 kunst en krant
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
njbelse plantengroei
kerk
stilte
winter
fly-inn
bloemencorso's
water
foto-totaal
Elke zaterdag
van 29 Nederlandse
regionale dagbladen
aardappelprodukten geliefd in de
nederlandse keuken
nieuws van de hiswa, de drijvende
expositie in amsterdam
de mazda 626: een betrouwbare
wagen zonder frutsels
een logee heeft ook graag een ei
gen plekje
hersenwerk met schaken, dam
men, bridgen en de wekelijkse vrij
dagpuzzel
het programma van de zeeuwse
bioscopen
de nieuwste technische snufjes op
het gebied van video-apparatuur
een nieuwe aflevering van kunst
en krant
de wekelijkse uit-agenda en het
overzicht van de exposities in de
omgeving
vrijdagkrant
gboer heeft de
eenbiggetjes net van het
beroofd en de bolle bleke
bttikjes aan de wand zijn ons
fOaKwend in de halve
agÉKnering als hij ons de kelder
binnenwenkt. „Wacht even, dan
ifKje een stukje lever". Met de
punt an een lang, smal mes
hij een beestje dat aan
ote haak hangt met een
ndige haal van keel tot
kruis open, terwijl hij zijn
andei e hand onder de vallende
jÉ$êtvanden houdt. Het hele
Stóe wordt voorzichtig in een
grow schaal gelegd en dan:
f maar, hij is nog warm".
tukj e le ver smokkel ik
antalben ik geen
vegetariër, ik ben tenslotte geen
«ipiihaal. Mijn reisgenoot eet
hetzjp ne manmoedig op met wat
cëfepionieel aangereikt grof
zout. Op de - gestoofde -
;ewanden worden we later op
e avond getrakteerd.
70 ging het in de grotwoningen
^prehistorische tij den-het
van het dier dat toen een
ivilddier was, werd nog als drank
n dehedel aan de j agers
:ondgegeven-en zo gaat het nu
iog in Sardinië. Nog steeds
,vord n de ingewanden van het
^Échtelam
iooreengevlochten tot lange
mfflten, gezouten en boven een
loutv uur langzaam geroosterd
;n tijdens de
■Hfenscheerdersfeesten
/orrien ze een onmisbaar
inderdeel.
De hele maand mei trekken de
scheerders met hun antieke
Nl&en van de ene kudde naar
ie dndere, kleden de schapen
ig, snel en vriendelijk uit,
a de vachten in grote
jen gepropt worden en de
es gemillimeterd en
ucht weer de heuvels
len op zoek naar
jeroosies tussen de
flatiekstruiken.
'Ja de arbeidonder de
>ran' ;nde zon in een
blauwe hemel boven een
[end laag rotsachtig
andschap vol lange paarse
ijs-groene schaduwen
de mannen zich onder de
eusachtige olijfboom om uit te
USph en de eigengemaakte
rijn gaat rond. Vrolijke verhalen
net een melancholieke
indei toon. Grote brokken lams-
Sgjeitevlees, geroosterd door
ien tandeloze maar deskundige
eeroude opa, zonet afgesneden
;rqte slabladeren of
'enkeibollen, eigenschapekaas
[jat knapperig brood. Ieder
elke hap aan zijn eigen
herders'-mes en doopt hem
'ervplgens, nog net als
luizenden jaren geleden, in een
icho eitje grof zout.
Jierr and heeft geld of goed,
Hr iedereen is hoffelij k en
oyaal. „Eet, drink!"
ïH| vrijheid is de belangrijkste
;n omdste wet op het Sardijnse
ilatteland. Jagers, vissers,
'oed ^verzamelaars, herders en
loeren al sinds de oudste tijden.
Dntt ossing dwong de jagers om
lerd er of boer te worden,
flKkte op den duur van de boer
;en arme boer en tenslotte zelfs
ien werkeloze landarbeider.
Jaai de filosofie van het oude
agètsvolk: een gast komt van
'er en er is genoeg voor iedereen,
s gehandhaafd. De ontkenning
'«Biet persoonlij k bezit, die
irde waarders overbodig
naakt.
atnee naar mijn stal in de
|en, dan roosteren we verse
Speelse honden, schuwe
:n, een kudde geiten, die
'lken wil worden en dat
oren ook, een buffel „die
iet op vreemden heeft" en
je voor op moet passen,
(Ueboren biggetjes en
ierljke kippetjes loslopend of
in krakkemikkige houten
hokken of natuurlijke
uitsparingen in de bergwand.
En overal in die eindeloze en
oneindige ruimte bloeien de
rozemarijnstruiken en de wilde
knoflook, de eetbare distels,
zoals artisjok en de doornbosjes
met bramen. Net als in de
nuraghe-dorpen, megalitische
nederzettingen uit de jonge
Steentijd. Waar de koning een
herderskoning was, maar ook
aan het hoofd van het leger
stond. Een leger dat niet
aanviel, maar verdedigde wat
de clan had opgebouwd. Ronde
woningen in de vorm van een
iglo of wigwam, afgetopt met
takken van de jeneverbes -
ventilatie - de grote
afgeschuurde stenen los op
elkaar op een veilige plek uit
het oog van binnenvallende
Feniciërs en Carthagen. Soms
zelfs in een bergkloof, net zoals
bij sommige indianenstammen
in de canyons in
Latijns-Amerika.
Maar de angsten van toen zij n
niet meer dezelfde als die van nu.
De Zonnegod vraagt geen
mensenoffers meer ter
voorkoming van natuurrampen
en de dodencultus met zijn
„tombe dei giganti", reusachtige
v XN
grafkamers, waar de ontvleesde
skeletten van de
nuraghebewoners bewaard
werden, is met veel moeite door
de clerus uitgeroeid. Geen
klaagvrouwen meer, die hun
wanhoop uitschreeuwden, zich
de haren uittrokken en hun
gezicht openkrabden bij „het
grote verlies": een christen past
immers berusting. Geen angst
ook meer voor nachtelijke
geesten, zielen van de
overledenen, die de eenzame
herders kwamen bezoeken en
waarvoor de bezweringsformule
luidde:
„Als je een levende schaduw
bent, loop dan heen
Als je een goede schaduw bent,
keer dan terug naar hét graf
Als je de schaduw van het vuur
bent, verwijder je dan van deze
plaats".
De huidige herder heeft
concretere angsten:
werkloosheid en bloedwraak.
De - onproduktieve - ouderen
hoeven niet meer doodgestenigd
door de zonen, die hun mond
met het sap van de euforbia
insmeerden, waardoor hun
lippen verstarden in een grijns,
de sardonische lach: een man
mocht immers niet huilen.
De kerk had het moeilijk met de
Sardijnen, door haar
eeuwenlang 'de barbaren'
genoemd, die sieraden tegen
'het boze oog' droegen en
talismannen, 's nachts 'het
kruid van de wind' op het
kerkhof plukten voor hun
duistere rituelen, in litanieën
heiligen van eigen vinding
inlasten, op eigen houtje
processies organiseerden en
duivels uitdreven en die onheil
verwachtten van omgevallen
zout, olie of kaarsen, die
meenden dat heiligen bezit van
hun lichaam namen, waarbij ze
het volk zegenden en
(stenen bijlen en hakmessen) en
de j acht- en visui trusting
(houten speren, netten,
harpoenen en vishaken) van het
gezinshoofd, terwijl 'de
garderobe' bestond uit
lendedoekjes (voor beide
seksen) van eekhoomvelletjes in
de lange zomer en vossebont
voor de korte winters.
Ook nu nog is de stilte hoorbaar
in dat land dat de Romeinen
door de ondoordringbaarheid
van zijn struikgewas niet
konden onderwerpen. Voor
gieren hoeven we tijdens onze
tocht niet meer te vrezen, de
slangen op het eiland zijn niet
giftig, de wilde zwijntjes zijn
speels en overal, overal zijn
daar de geiten met hun bellen,
die klimmen en springen en
nieuwsgierig en schuw zijn of
de docielere schapen en de roep
van de koekoek. In de
eeuwenoude hut van kalksteen
en jeneverbestakken, alleen in
de ruimte, die je wilt passeren,
wordt je binnengeroepen: eigen
voorspellingen deden of
vertelden wie ze zoal aan dode
of levende personen in hemel,
hel en vagevuur hadden gezien,
die hun doden kleedden voor
een reis en ze bloemen en fruit
meegaven en hen, nadat ze de
laatste adem uitgeblazen
hadden, geheime woorden in
het oor fluisterden, zodat ze op
een afgesproken datum zouden
verschijnen, terwijl de
vrouwen zich ten teken van
rouw een jaarlang opgesloten
en hun godsdienstplichten
verzaakten.
De overblijfselen van de
nuraghe-beschaving zijn nog op
het hele eiland te zien en de
woningen, wachttorens, tempels
en graven zijn vaak nog
behoorlijk intact, zodat hetniet
moeilij k is j e het leven van zo'n
drieduizend jaar geleden voor te
stellen. Het houtvuur in het
midden van de woning, die voor
drie a vier personen bestemd
was, stenen banken er omheen.
Kookpotten en een enkel bord
van keramiek (ruilhandel), een
'voorraad' van honing, zaden,
bessen en vruchten. Achterin de
bedden van vossevellen,
make-up en sieraden (parels en
obsidiaan) van de vrouw des
huizes en het gereedschap
wijn, eigen worst en eigen kaas.
Als je het treft: „met wormen:
die is het lekkerst, maar helaas
mogen ze hem in de winkel niet
meer verkopen".
Een heidens bestaan in een
lendedoekje tussen therebint en
aleppoden, zo af en toe een
mensenoffer inde tempel van de
Zonnegod voor een orakelende
priester, die vijgen van toen en
nu voor het grijpen aan de boom,
de wind van lang geleden, ver
weg van die christelijke
beschaving waar niemand om
vroeg.
MARGREET HIRS
De wilde Oostkust van Sardinië, die
op de nominatie staat voor
beschermd natuurgebied, en het
daarachter liggende binnenland, de
Barbagia, is vanuit Nederland te
bereiken per trein of eigen auto tot
Genua en vervolgens met de boot
naar Arbatax; per vliegtuig
rechtstreeks naar Alghero en dan
verder met de binnenlandse bus.
Fietsen is er vrijwel onmogelijk. De
beste tijd is voor- of najaar.
Rudimentaire kennis van het
Italiaans is noodzakelijk (in het
najaar komt er een cursus op de tv).
Erzijn kleine reisorganisaties in
Nederland die voorgoede
wandelaars wandeltochten door het
binnenland organiseren. Verdere
inlichtingen bij het Italiaans
Verkeersbureau in Amsterdam.
Onder de titel 'Winteraerdig-
heden/winternaerigheden is
in het Stadkanaalse verza-
melmuseum tot en met de
cember een tentoonstelling
die in het teken van de winter
staan. Schaatsen, medailles,
ijshaken, prenten, startkaar
ten van de elfstedentocht,
buikwarmers en nog veel
meer andere winterse attribu
ten zijn hier te bekijken. Het
museum is te vinden in de
H. J. Kniggestraat 31 en is van
maandag tot en met zondag
geopend van half tien tot half
zes.
Op de Eeldese luchthaven
wordt op 19 september een
uitgebreide luchtshow gehou
den door de Noord Nederland
se Aeroclub. Naast zweefvlie
gen en een ultra-light static
show houden parachutisten,
de luchtmacht en de Rijks
luchtvaartdienst een demon
stratie. Voor kinderen worden
er films gedraaid.
Het programma begint om
tien uur op de luchthaven aan
de Burgemeester Legroweg in
het Groningse Eelde.
'Letters en bloemen' heet het
bloemencorso dat zaterdag 12
september in Frederiksoord
(GLD) wordt georganiseerd.
De praalwagens en show-en
muziekkorpsen zijn vanaf
twee uur in de straten van
Frederiksoord te bewonde
ren.
Tuincentrum Overvecht Zuid
in Utrecht presenteert 16 tot
en met 19 september een Dah
liashow. Vanaf negen uur 's
morgens tot en met vijf uur is
deze te bekijken aan de Ga-
geldijk in Utrecht.
Zowel groente als bloemen
zijn vanaf 16 tot en met 20 sep
tember te zien in veiling Bem-
mel tussen Arnhem en Nijme
gen.
Voor meer informatie: 085-
259025
De eeuwige strijd die Neder
land zowel in het verleden als
in het heden moet leveren te
gen water staat centraal in de
tenoonstelling in het natuur
museum in Groningen. Wa
ter, ijs, duinen en dijken zijn
uiteraard belangrijke onder
werpen op deze expositie.
Maar ook de sporen die water
door de eeuwen heen heeft
achtergelaten zijn tentoonge
steld. De expositie is vanaf 5
september tot en met 26 sep
tember van dinsdag tot en
met vrijdag tussen tien en vijf
uur en op zaterdag en zondag
van twee tot vijf uur geopend.
Het natuurmuseum is in de
St. Walburgstraat 9.
Van 19 september tot en met
11 oktober is in het Zeister
Slot de expositie 'Foto-to
taal'. Zowel de geschiedenis,
een foto(kunst)markt als anti-
quaraten zijn te zien. Belang
stellenden kunnen in de
weekenden deelnemen aan
speciale georganiseerde din
gen. Zo is er op 19 en 20 sep
tember een veiling van oude
foto's en camera's, 26 en 27
september wordt er een ruil-
voor informatie en mservennq
VND-RDP/072-196222
verzamelbeurs voor fotografi-
ca gehouden en 3 en 4 oktober
staan in het teken van een fo
tokunst) markt.
Foto-totaal is geopend van
dinsdag tot en met vrijdag
van tien tot vijf uur en in het
weekend van elf tot vijf uur.
ÏSöS::
redactie
iPZC-bijlagen
Walstraatpromenade 56-60
4381 EG Vlissingen
tel. 01184-84000 Itoestellen 217 en 218)
advertentie en administratie:
Middelburg:
E Markt 51
4331 LK Middelburg
I tel. 01180-81000
Vlissingen:
I 4381 EG Vlissingen
I Walstraat 56-60
5 tel. 01184-84000
Goes:
Grote Markt 2
4461 AJ Goes
tel. 01100-31800
Terneuzen:
Nieuwstraat 22
4351 CW Terneuzen
tel. 01150-94457
Hulst:
Steenstraat 6
4561 AS Hulst
tel. 01140-14058
opening kantoren:
Van maandag t/m vrijdag
van 08.00 tot 17.00 uur.
VRIJDAG 4 SEPTEMBER 1987
