'Voorloper van de VOC'
NIEUWBOUW GOES PAS OVER JAAR
BEWEGEN IS VERANDEREN
PZC/ provincie
Australië
Rondgang
Zeeland
Optimisme
GOES - Voor de receptioniste in het Goese Sint Joannaziekenhuis zijn het saaie dagen. De enke
le bezoekers die het oude ziekenhuis aan de Kloetingseweg betreden, hebben allemaal hetzelf
de doel: de revalidatie. Na de grootscheepse patiëntenverhuizing vorige maand naar het nieu
we streekziekenhuis is de afdeling als enige achtergebleven in het verouderde Sint Joanna.
Hoewel deze geïsoleerde situatie maar als tijdelijk was bedoeld, zal het nog minstens een jaar
duren voordat de revalidatie haar nieuwe onderkomen kan betrekken achter het Oosterschel
deziekenhuis aan de 's-Gravenpolderseweg.
Troosteloos
VEERE 'Kijk eens', zegt archivaris
A. J. H. M. Prinsen, „naar deze artikel
brief. Er staan regels opgeschreven
waar de bemanningsleden zich aan
dienden te houden tijdens de reis. Als
ze zich daar niet aan hielden, konden
ze rekenen op een fikse straf. Als een
matroos bijvoorbeeld een mes trok en
daarbij iemand kwetste, werd hij drie
maal gekielhaald en met het mes door
de hand aan de mast genageld. Hij
moest daar zolang blijven staan, tot
hij het er zelf weer uit had getrok
ken..."
Prinsen weet waarover hij praat. Met
veel geduld heeft hij de archiefstukken
ontcijferd en deze expositie ingericht.
Veel stukken komen uit het archief
van Veere. Balthazar de Moucheron
was tenslotte een aantal jaren inwoner
van deze stad. Vanuit Veere heeft hij
heel wat handelsschepen uitgerust
voor een reis naar Indië. De expositie
in het stadhuis van Veere is voor een
groot deel gewijd aan De Moucheron.
Prinsen noemt hem de voorloper van
de VOC. Hij zocht een doorgang naar
Indië via het noorden en wilde later
een steunpunt en verversingsstation
maken op het eiland Principe, voor de
schepen op hun reis naar Indië. Hij zag
veel expedities mislukken, maar gaf
de moed niet zo gauw op. Archivaris
Prinsen heeft het levensverhaal van
Balthazar de Moucheron opgetekend
in een fraaie uitgevoerde brochure,
steund door de Staten-Generaal (met
kanonnen, ammunitie en vrijheid van
belastingen) en Prins Maurits verleen
de de artikelbrief. De Houtmannen
waren niet fortuinlijk. Cornelis werd
vermoord door de Atjehers en Frderik
zat 26 maanden gevangen op Sumatra.
Daar hield hij tijdens zijn gevangen
schap een soort dagboek bij (dit boek
is ook te zien op de expositie). Hij werd
waarin ook een aantal foto's van ar
chiefstukken is opgenomen. Hij ver
telt hierin ook over de geschiedenis
van de door De Moucheron uitgerus
te schepen 'De Leeuw' en 'De Leeu-
winne', die op 25 maart 1598 onder lei
ding van Cornelis en Frederik de Hout
man vanuit Veere koers zetten naar In
dië. De Moucheron werd hierin ge-
bevrijd door leden van de Verenigde
Zeeuwse Compagnie en keerde op 6 ju
li 1602 behouden in Middelburg terug.
Veel afbeeldingen van De Moucheron
zijn er blijkbaar niet bewaard geble
ven. Op de tentoonstelling is wel een
kopie van een schilderij te zien van
Cornelis de Zeeuw, voorstellende de
familie De Moucheron. Vader Pierre de
Moucheron en moeder Isabelle de Ger-
bier hadden maar liefst achttien nako
melingen. Op de tentoonstelling is ook
enige aandacht besteed aan de organi
satie en de vorming van de VOC en er
liggen twee atlassen, waarin onder
meer de route te zien is die de schepen
op hun reis naar Oost-Indië moesten
volgen. Blikvanger is ook een zeil
steen, waarvan er maar drie in Neder
land te vinden zijn. Het is een magneti
sche steen, die werd gebruikt om kom
pasnaalden magnetisch te maken. De
naalden, die na verloop van tijd hun
magnetisme verloren, konden door
middel van deze steen aan boord van
het schip weer worden gemagneti
seerd.
De expositie duurt nog tot en met 12
september en zal ook tijdens de herfst-
en kerstvakantie in iets gewijzigde
vorm te zien zijn.
Archivaris A.J.H. M. Prinsen in de ex
positieruimte.
MIDDELBURG Wissenkerkena-
ren, die hun dorpsgenoten de fami
lie Kapoen op vrijdagavond in de
auto zien stappen, moeten wel even
twee keer kijken wie er nu eigenlijk
uit hun huis aan de Dorspdijk te
voorschijn komen. Familie uit
Amerika mischien? Bij nadere be
schouwingen blijken het toch echt
de Kapoens te zijn. Zij in petticoat
en hij compleet in 'Western-look'.
Op weg naar hun wekelijkse 'squa
re' dansavondje.
Anda Kapoen is secretaresse van de
eerste en nog steeds enige Zeeuwse
squaredansgroep 'Scaldis Squares'.
Square is het Engelse woord voor
een vierkant plein. Dat geeft al
enigszins aan waar het bij het squa-
redansen om gaat. Vier paren die in
een denkbeeldig vierkant van onge
veer drie bij drie meter danspassen
uitvoeren op de maat van country-
en westemmuziek, aangevuurd door
een 'caller' aan de kant, die in het
Engels om de paar minuten de dans
figuren afroept. De sfeer van een
squaredans, het snelle, afwisselende
en flitsende, is daarmee echter nog
niet in woorden gevangen.
Een squaredans is niet in de eerste
plaats een kijk-, en luister-, maar
vooral een doe-dans. „Je moet de
sfeer geproefd hebben en dan kom je
er niet meer van los", zegt Anda Ka
poen, die zelf al twee jaar met Inter
Scaldis meedanst. „Heel ontspan
nen en toch ook heel intensief', dat
vindt ze het leuke van de dans. „Ik
ben er zelf min of meer toevallig mee
in aanraking gekomen. Iemand uit
de buurt nodigde ons uit voor een
open dag van de groep. Toen ik er zo
naar stond te kijken vond ik er niet
zoveel aan. Een groepje mensen, dat
wat stond te schuifelen in een vier
kantje, maar toen ik eenmaal mee
deed kreeg het me te pakken."
Squaredansen kreeg de familie Ka
poen zo in zijn greep dat er regelma
tig trips worden gemaakt buiten de
provincie, om ook eens met één van
de andere twintig Nederlandse
squaredansgroepen mee te kunnen
dansen. Onderling houden de groe
pen geregeld 'specials'. Dansavon
den voor leden van alle groepen uit
Nederland. De dansfiguren die de
squaredansers aanleren zijn overi
gens niet alleen nationaal, maar ook
mondiaal dezelfde. Er zijn 48 basisfi
guren en twintig algemene dansen.
Daar kan tot in het oneindige op ge
varieerd worden. De kunst is de
'calls', de opdrachten van de man
die de danspassen aangeeft, tijdig te
herkennen. Die 'calls' zijn echter
overal hetzelfde en worden in het
Engels uitgesproken."
Anda: „Iemand van onze groep was
laatst op vakantie in Australië en
zocht daar een squaredansgroep op.
Ze kon zo meedoen. Wat soms wel
eens moeilijk is, is het accent van de
'caller'. Zelf heb ik een tijdje terug
meegedanst met een 24-uurs actie
voor Unicef in het Belgische Na
men. Daar waren dansers overal
voor vandaan gekomen uit Dene
marken, Zweden, Amerika. Wan
neer zo'n Zweed dan bijvoorbeeld
de passen aangeeft, is het niet altijd
even gemakkelijk te herkennen
welk figuur hij bedoelt. Hij spreekt
het Engels dan net weer ietsje an
ders uit dan je van je Nederlandse
'caller' gewend bent."
Squaredansen komt van oorsprong
uit Amerika. Het danspatroon is vol
gens de overlevering onstaan in de
tijd van het Wilde Westen. Europese
pioniers trokken per huifkar het
nieuwe land in en 's avonds werden
de karren in een veilig vierkant te
gen elkaar gezet en rond het vuur in
het midden werd zo af en toe een
'squaredansje' gemaakt. De huidige
danstrend is ook in de Verenigde
Staten ontstaan, in de jaren vijftig
en zestig toen de rock-'n-roll golf de
wereld overspoelde. De oude dan-
straditie werd herontdekt en in een
nieuw jasje gestoken.
Squaredansen werd in Amerika al
snel een rage en de export kwam na
een tijdje op gang. In Europa bleek
de dans prima aan te slaan. Neder
land blijft wat achter in vergelijking
met bijvoorbeeld Duitsland, waar
tientallen groepen zijn gevormd. De
Zeeuwse squaredansgroep bestaat
nu zo'n jaar of zes en de belangstel
ling varieert. Momenteel wordt ie
dere vrijdag geoefend in het pavil
joen de Windroos van de instelling
Vijvervreugd in Middelburg.
Om de belangstelling voor de dans
wat op te peppen geeft Scaldis Squa
res op donderdag 27 augustus vanaf
19.30 uur een optreden voor restau
rant de Huifkar op de Markt. Op
vrijdag 4 september is er vanaf 20.00
uur een open avond in de oefenruim
te van de groep in de Windroos, Kou-
dekerkseweg 143 A.
Een aantal leden van 'Scaldis Squares' in 'vol ornaat'.
DINSDAG 18 AUGUSTUS 1987
Zeelandsuite in
alle provincies
AXEL- Provir Halisme in de kunst.
De Noord-Brabantse kunststich
ting die een brief over het Zeeland-
suite-project van Roby Bellemans
uit Axel kreeg weigerde medewer
king. „Een typisch voorbeeld van
bureaucratie. Ze zeiden tegen me
dat ze alleen iets voor Brabantse
kunstenaars doen. Ze zagen het
woord Zeeland en ze lazen niet ver
der". Bellemans heeft bij zijn rond
gang door de provincies vaker zijn
neus gestoten. De geboren Belg
meent nu ook te weten met wie in
Nederland zaken gedaan kunnen
worden als nieuwe ideeën aan de
bak moeten komen. Dat zijn mensen
die de telefoon hebben leren gebrui
ken. „Als ze me zeggen dat ik alleen
maar schriftelijk verzoeken kan in
dienen haak ik meteen af. Dan weet
ik van tevoren dat het nooit wat
wordt".
Vervelende bijkomstigheid van zijn
Zeelandsuiteproject is dat Belle
mans er zelf geen geld in kan steken.
Die marge biedt zijn boekhandel an
nex galerij in Axel niet. Subsidies
aanvragen duurde in dit geval te
lang. Wie daarom ja heeft gezegd te
gen Bellemans' plan om de precies
tien jaar oude compositie van Leo
Cuypers, de Zeelandsuite, de klok èn
Nederland rond te spelen, moest zelf
middelen vinden, of zo goedkoop
mogelijke ideeën aandragen. On
danks de problemen heeft Belle
mans nu, een maand voor de grote
dag, in alle twaalf provincies (en
Zeeuwsch-Vlaanderen als nummer
dertien) een pied a terre gevonden
voor zijn expositie ter grootte van
Nederland die niemand volledig kan
zien, sterker nog: niet mag zien. De
nieuwe kleren van de keizer komen
zaterdag 19 september uit
Zeeuwsch-Vlaanderen.
Dertien keer wordt die zaterdag in
september op de locaties in het land
een prestatie met artistieke preten
ties geleverd. Of het nu een expositie
is in Den Haag, of een performance
in Roosendaal, de handeling duurt
precies drie kwartier. Dat is de leng
te van Cuypers' Zeelandsuite die op
19 september 1977 voor het eerst
werd uitgevoerd door onder anderen
Willem Breuker. Friesland en
Utrecht maken op deze dienstrege
ling een uitzondering. In het Friese
Huins (bij Dronrijp) exposeert Chris
Fokma zijn plexiglas-beelden in ga
lerie Judith Boer gewoon nog een
tijdje door. In de provincie Utrecht
weet hooguit de postbode van Hetty
Goverts hoe laat haar bijdrage aan
het Zeeuwse project wordt afgele
verd. De kunstenarese verblijft die
dag in Zuid-Frankijk. Ze zal iets ver
vaardigen (wellicht een tekening) en
dat opsturen naar haar huisadres.
Het is niet de bedoeling dat haar
mailart door anderen wordt gezien.
Het Zeelandsuiteproject is, ver
klaart Bellemans daarmee óók een
experiment met het exposeren an
sich.
De rondgang door de provincies be
gint om acht uur 's morgens in
Zeeuwsch-Vlaanderen. In het wei
land bij De Put aan de Beoostenblij-
straat tussen Axel en Zaamslagveer
bouwt Han Dey enkele torens van
stro. Hij heeft deze objecten al va
ker laten zien, zoals tijdens het Hol
der de Polder-festival van Assenede
vorig jaar.
Drie kwartier later wordt ergens in
de provincie Groningen Hendrik
Baartman bijgestaan door Willy de
Houck uit Waterlandkerkje in een
project waarvan locatie en aard nog
niet bekend zijn. Nico Parlevliet
blaast ergens in Drenthe om half
tien het eerste compartiment op van
zijn object. Zoals de Zeelandsuite uit
negen delen bestaat zo ook bestaat
de opblaasvorm van Parlevliet uit
negen compartimenten.
Gerard Ram laat in galerie Westein
de in Den Haag vier zeefdrukken van
geabstraheerde polderlandschap
pen zien. Om kwart over tien gaan
de deuren van de galerie open en om
elf uur weer dicht.
In de ruimte van de Stichting Beel
dende Kunst in Arnhem geschiedt
iets soortgelijks. Een bandje met de
Zeelandsuite wordt afgedraaid en
Dominique Martin toont tegelijker
tijd enkele pastellen en etsen, elk
werk passend bij het suitedeel dat
dan te horen is. De Amsterdammer
Joep Bertrams showt gedurende het
daaropvolgende driekwartuur een
installatie in een huis in aanbouw in
Almere, Flevoland. Om precies half
een wordt van de jongste stad des
lands overgeschakeld naar het
hoogste puntje. Op het drielanden
punt bij Vaals treden dan drie luid
sprekers in werking, een op Belgisch
territorium, een op Duitse grond en
een in Nederland die alle het geluid
van een ruisende branding zullen
produceren. De uitvoerende kunste
naar, Richard Beek uit Zeeland,
plaatst de luidsprekers in hopen
zand die daar als strandjes worden
opgeworpen. De Zeelandsuite is
daar niet te horen. Ook de tijd die de
uitvoering in beslag neemt, volstaat
als aanknopingspunt.
Harald Huijser uit Noord-Brabant
waagt zich, namens de provincie
Noord-Holland, om kwart over één
aan zijn waarschijnlijk grootste en
tevens laatste steenstapeling. Dat
geschiedt op het terrein van de
Hoogovens bij IJmuiden. De be
drijfsleiding stelt hijskranen be
schikbaar om de grote rotsblokken
van Huijser op elkaar te plaatsen.
In het Overijsselse Hengelo, in het
Natan Poolhuis, schildert Anne
Wind iets op een bewegende onder
grond, van twee uur tot kwart voor
drie. Daarna onthult Tony Hermsen
in zijn atelier aan de Rozemarijn
straat te Breda twee beelden en te
gelijkertijd voeren Erwin van den
Arend en enkele zielsverwanten een
verrassingsperformance op, ergens
in Roosendaal.
Als dan Hetty Goverts haar post
naar Utrecht heeft gestuurd en
Chris Fokma in Friesland zijn ple
xiglas heeft getoond wordt het om
vijf uur 's middags tijd voor de apo
theose in Zeeland. Ko de Jonge hijst
daar vier blauwe wimpels van tien
tallen meters lengte in een toren.
Het is nog even de vraag welke to
ren. De Lange Jan in Middelburg of
een vuurtoren aan de kust. Daar
over lopen nog besprekingen. De
wimpels vormen, onder elkaar en
met tussenruimte bevestigd, de
Zeeuwse vlag.
Het Zeelandsuite-project wordt s
avonds om half negen in de Katho
lieke Kerk aan de Singel te Vlissin-
gen afgesloten met een gezamenlijk
concert van Leo Cuypers en de fanfa
re Sint Juttemis. Het concert begint
met een solo van Cuypers op de vleu
gel. Vervolgens treedt de fanfare
Sint Juttemis op en tot slot zullen
componist, op orgel, en fanfare met
elkaar een vrije improvisatie aan
gaan. De Zeelandsuite, weliswaar
kapstok van de dag, wordt die avond
niet uitgevoerd. De VPRO is erbij
om opnamen voor Radio 4 te maken,
De uitzending is op Kerstavond 24
december, om 22.00 uur.
Voor Bellemans („Ik wilde schrij
ver worden of filosoof maar ik kon
dat niet en daarom heb ik deze vorm
gekozen om uiting te geven aan
mijn ideeën") is als de dag tot een
goed einde is gebracht aan drie
doelstellingen voldaan.
Een nieuw onderdeel van zijn serie
'Bewegen is veranderen' is tot stand
gebracht, het jubileum van de Zee
landsuite is gevierd en er is met
kunst geëxperimenteerd. 'Bewegen
is veranderen' is een langlopend pro
ject. Het eerste onderdeel daarvan
was dit voorjaar het werpen van ro
de en groene knikkers vanaf de veer
boot Prinses Juliana in het Wester-
scheldewater.
„Ik wilde daarmee op voorhand het
project relativeren. Die boot be
weegt wel, maar er verandert eigen
lijk niets want de boot gaat altijd
heen en weer. De volgende onderde
len van het project waren er juist om
de waarheid van het eerste onder
deel te ontkrachten-. Er verandert
wel degelijk iets: er komen steeds
meer knikkers bij". Project nummer
twee had een serie van veertien be
schilderde borden langs de Trac-
taatweg tussen Axel en Terneuzen
moeten zijn. Ruzie met de uitvoe
rend kunstenaar over de auteurs
rechten en de uitvoering maakten
een eind aan het initiatief.
Het Zeelandsuiteproject is nummer
drie in de rij. „In een compositie
wordt muziek gemaakt door het
steeds veranderen van de toon. Hoor
je steeds dezelfde toon, dan is het
geen muziek. Verandert de toon wel
dan komt er beweging in, dan is het
muziek. Ik wil met het Zeelandsuite
project heel plastisch laten zien hoe
muziek werkt. Elke tentoonstelling
begint en eindigt om direct daarna
een andere tentoonstelling te laten
beginnen, zoals tonen in muziek ook
beginnen en eindigen".
Het vierde project in de rij 'Bewegen
is veranderen' is een nog te bouwen
kamer met beweegbare schilderijen
en een wisselende belichting. Belle
mans ziet het al helemaal voor zich:
de bezoeker beweegt zich in deze
ruimte, sensoren voelen dat en laten
door lichtval en mechanieken de
ruimte veranderen. Bellemans:
„Voorlopig staat dat alleen nog
maar op papier".
Joost van Leeuwen
De ploeg van de Zeelandsuite, 1977. Geheel rechts de componist Leo Cuypers.
Revalidatie-afdeling
in verlaten hospitaal
Het achterblijven van de afdeling re
validatie zorgt niet alleen voor be
vreemding en ongemak. Het betekent
ook een grote kostenpost. Het aanhou
den van het oude Sint Joanna kost het
Oosterscheldeziekenhuis tonnen. De
onderhoudsdienst, de verwarming, de
interne post: het gaat allemaal door.
Om het oude ziekenhuis een bewoon
de indruk te geven wordt de tuin bijge
houden. „Je krijgt anders al gauw te
maken met baldadigheid. Als de men
sen niet weten dat het ziekenhuis nog
wordt gebruikt, gaan er ongetwijfeld
ruiten aan diggelen", meent dokter
Dijkema. De verkoop van het zieken
huis aan de gemeente gaat nu ook
voorlopig niet door. Om de verliezen
nog enigszins te compenseren wordt
de benedenverdieping tijdelijk ver
huurd aan de Montessorischool.
Het nieuwe pand voor de revalidatie,
dat achter het Oosterscheldezieken
huis moet komen, is een aantrekkelijk
toekomstbeeld voor artsen, personeel
en patiënten. Het gebouw zal uit één
verdieping bestaan. Behalve een
zwembad en een sport/spelzaal moet
het centrum de gebruikelijke spreek
kamers en praktijkruimten voor the
rapeuten bevatten. Voorts komt er een
centrale wachtruimte en een lange
omloopgang, waar de patiënten loop
oefeningen kunnen doen. In de toe
komst kan het pand met het zieken
huis worden verbonden via een loop
brug. Volgens directeur Van Opdorp is
daar voorlopig nog geen sprake van.
„De brug zou uitkomen op een ver-
pleegafdeling. Die kan niet als loop
route worden gebruikt".
Behalve het ministerie moet ook het
provinciebestuur zijn fiat nog geven
aan de bouw. Zoals het er nu voor
staat valt eind augustus een beslis
sing over de concentratie van de reva-
lidatievoorzieningen in Goes. Zoals
gemeld wil staatsecretaris D. Dees zo
wel de kinder- als de volwassenenre-
validatie in Goes hebben, omdat deze
plaats centraal in Zeeland ligt. In dat
geval krijgt Goes, waar nu alleen
overdag revalidatie plaatsvindt, ook
bedden voor deze afdeling. Het kin
derrevalidatiecentrum Zonneveld in
Oostkapelle zou sneuvelen, en dat is
een beslissing, die geen enkele be
stuurder graag wil nemen.
Als de Zeeuwse bestuurders er inder
daad nog deze maand uitkomen - er is
echter nog een revalidatieplan in de
maak - duurt het toch nog tot septem
ber volgend jaar voor het Sint Joanna-
ziekenhuis kan worden ontruimd. Elk
oponthoud in de besluitvorming bete
kent extra wachttijd voor de bouwers
in Goes. Directeur Van Opdorp is opti
mistisch over de ontwikkelingen. „Ik
acht het niet uitgesloten dat Zonne
veld en de stichting Oosterscheldezie-
kenhuizen samen een voorziening ex
ploiteren in Goes. Maar dat is een zaak
die nog moet uitkristalliseren".
De bouwplannen voor het revalidatie
centrum liggen al lange tijd in de la.
Het wachten is op toestemming van
ministerie en provincie voor de acht
miljoen gulden kostende nieuwbouw.
Directeur patiëntenzorg A.F.R. van
Opdorp van het Oosterscheldezieken
huis verwacht nog deze maand groen
licht. „De provincie heeft het geld ge
reserveerd, maar we hebben nog geen
vergunning. Het ministerie van WVC
vindt het bouwplan aan de ruime
kant".
Vooral het zwembad en de sport- en
spelzaal zouden te groot zijn voor het
aantal patiënten dat de revalidatieaf-
deling bezoekt. „Maar wij vinden dat
er een minimum-maat moet zijn", al
dus Van Opdorp. „Als je alles afstemt
op het aantal gebruikers wordt het
zwembad zo klein, dat je er geen slag
meer in kunt maken". Daarnaast wijst
hij op de plannen van het ministerie
om ook de andere revalidatievoorzie-
ningen naar Goes over te brengen.
„Dan zijn de geplande voorzieningen
niet te groot".
Intussen spreekt hoofd revalidatie J.
Dijkema, die zijn werk in het Sint
Joannaziekenhuis voortzet, van een
'erg vervelende situatie'. „Vooral in
het begin, tijdens de verhuizing en
vlak daarna, liep er van alles spaak",
vertelt de revalidatiearts. Zo werd de
post niet bezorgd. „Maar nu zijn er goe
de afspraken. Het grootste nadeel ech
ter, vooral voor de patiënten, is het
ontbreken van röntgenapparatuur.
Vroeger konden ze even naar een ande
re afdeling gaan en kon je meteen be
kijken wat er aan de hand was, nu moe
ten ze helemaal naar het nieuwe zie
kenhuis voor een foto".
Voor een patiënt die voor het eerst
naar de revalidatie wordt verwezen
moet het allemaal wat vreemd over
komen. Het Sint Joannaziekhuis ligt
er verlaten bij. De vroeger zo volle
parkeerplaats is leeg. De bezoeker
voelt zich wat ongemakkelijk als hij
door de lege, kale gangen loopt. De in
het oog springende barsten geven het
pand een troosteloze aanblik, de
openstaande deuren geven vrij zicht
op leeggehaalde kamers, waar hier en
daar nog een afgekeurde stoel of be
zem is achtergelaten. Achter een dub
bele deur op de tweede verdieping is
ineens volop leven. Daar is het een be
drijvigheid als altijd: personeel loopt
druk heen en weer, terwijl de patiën
ten op hun beurt wachten of met een
therapeut hun loopoefeningen doen.
