Nu geen lapmiddelen
meer in EG-landbouw
Afslanking Rijk of
Van Dijks schone stoepje
EUROPARLEMENTARIËR PIET DANKERT:
PZC °Pinie en achtergrond 5
Het is even wennen. Niet
boterbergen, melkplas
sen of vleesoverschotten,
maar sojabonen, zonnebloem
pitten en olijfolie dreigen de
EG in een politieke crisis te
storten. De strijd over een hef
fing op plantaardige oliën en
vetten wordt immers het
hoofdonderwerp van de top
conferentie van de Europese
regeringsleiders eind deze
maand in Brussel.
Vrijbrief
Blokkade
Stofkam
Vastgelopen
Sanering
ZATERDAG 20 JUNI 1987
Van onze correspondent
Hans de Bruijn in Brussel
De landbouwministers konden het er
deze week weer niet over eens worden.
Maar de verwachting dat de regering
schefs het harde verzet van Nederland,
West-Duitsland en Groot-Brittannië
kunnen breken is al evenmin groot.
De plantaardige oliën en vetten lijken
het nieuwe zorgenkindje van de Euro
pese landbouw te worden. Er werd in
hett voorbije jaren wel teveel geprodu
ceerd, maar de Europese Commissie
kocht die overschotten, net als in de
zuivelsector, op tegen gegarandeerde
prijzen die hoger lagen dan die op de
wereldmarkt.
Dat werd pas een probleem toen de
jroduktie van deze oliën en vetten in
de EG omhoog schoot toen de Ge
meenschap werd uitgebreid met Span
je en Portugal. De opkoop van over
schotten begon ineens handen vol geld
te kosten.
In 1986 werd in de EG 3,7 miljoen ton
koolzaad geproduceerd, 3,2 miljoen
ton zonnebloempitten en 830.000 ton
sojabonen. Vergeleken met tien jaar
geleden drie tot zelfs tien maal zoveel.
Op dit moment kost het opkopen van
het teveel geproduceerde de EG ruim
10 miljard gulden per jaar.
De totale EG-landbouwbegroting be
draagt 60 miljard. Nog gaat het meeste
geld daarvan naar de opkoop van zui
vel, graan en vlees, maar de verhoudin
gen verschuiven snel. Europees land
bouwcommissaris Andriessen wil nu
maatregelen om te voorkomen dat het
straks verder uit de hand loopt.
soja naar de EG. De heffing gaat hen
dus veel geld, en mogelijk ook afzet
kosten.
Nog veel ernstiger zouden de gevol
gen zijn voor de arme landen, waar de
landbouwexport zo'n schadepost niet
eens zouden kunnen dragen. Zien al
die andere EG-landen dat dan niet?
Natuurlijk, maar die hebben hele an
dere belangen.
Spanje, Portugal, Griekenland,
Frankrijk en Italië, zelf oliën- en vet-
tenproducenten, zien maar al te graag
dat de Amerikanen en andere concur
renten buiten de deur worden gehou
den. Het gaat dus om een puur belan
genconflict, waar de landbouwminis
ters niet uit konden komen.
De regeringsleiders mogen het nu pro
beren, maar het lijkt uitgesloten dat
Margaret Thatcher en Helmut Kohl de
VS, hun trouwe bondgenoot, in de kou
zullen zetten. En van Nederland, dat
enorme oliën- en vetttenverwerkende
industriën (Unilever, Calvé etc.) bin
nen zijn grenzen heeft, mag ook niet
anders worden verwacht.
Andriessen heeft al laten weten dat
voor hem de heffing onlosmakelijk ver
bonden is met de andere landbouw
voorstellen. Het is alles of niets. En
niets betekent dan de totale Europese
landbouwcrisis.
Maar er zijn, zoals deze week weer
eens is gebleken, in de Europese land
bouw nog zoveel acutere problemen
op te lossen, dat betwijfeld moet wor
den of de Nederlander (overigens ge
steund door de hele Europese Com
missie) zijn onbuigzame houding kan
volhouden.
Het Europese systeem van opkopen
van overschotten ('interventie') is de
laatste jaren een soort vrijbrief voor
de producenten geworden om maar te
blijven produceren, ook al was er te
veel op de markt. Dat raakten zij toch
wel kwijt, en bovendien tegen een ho
gere prijs dan op de wereldmarkt.
Zoals dat systeem in de zuivel- en
graansector de EG de das heeft omge
daan, dreigt het dat ook in de oliën- en
vettensector te gaan doen. Zonder
maatregelen verwacht Andriessen in
1989 al meer dan 15 miljard gulden aan
opkoop kwijt te zijn.
Omdat plantaardige oliën en vetten
niet zulke herkenbare en voor de hand
ligende produkten zijn als melk, boter,
graan of vlees, is dit probleem lang aan
de aandacht ontsnapt. Toch zijn deze
stoffen bijna onmisbaar geworden
voor de moderne voedings-industrie.
Plantaardige vetten vormen de basis
van onder andere margarine en mayo
naise, de zeer voedzame sojabonen
worden als vleesvervangend middel,
maar ook als veevoer gebruikt. Door
de hefing zou straks een pakje gewone
margarine 15 cent tot een kwartje
duurder worden.
Alleen al daarom zeggen sommige
kwaaddenkers dat Andriessen met
zijn heffing alleen maar wil bereiken
dat het publiek 'echte boter' in plaats
van margarine gaat gebruiken. Zo zou
ook de Europese boterberg nog wat
kunnen slinken.
De heffing zou 780 gulden per 1000 kilo
moeten bedragen. Zij had op 1 juli
moeten worden ingevoerd en zou dan
1,2 miljard gulden hebben opgeleverd
en volgend jaar al ruim het dubbele.
Maar door de politieke blokkades te
gen het voorstel kan het op zijn
vroegst per 1 oktober worden doorge
voerd met navenante gevolgen voor de
opbrengst.
De heffing dient twee doelen: zij zet de
boeren aan tot verlaging van hun pro-
duktie en zij geeft de EG het geld
waarmee de opgekochte overschotten
kunnen worden afgezet. Daarnaast
zouden ook de opkoopprijzen moeten
worden verlaagd en produktiedrem-
pels moeten worden ingesteld.
Als de heffing er komt, want dat is nog
allerminst zeker. Aanvankelijk waren
zes landen tegen (behalve de genoem
de drie ook nog Spanje, Portugal en
Denemarken), maar die gaven - ge
paaid met wat kleine toezeggingen -
hun verzet de afgelopen dagen defini
tief op.
Nederland, de Bondsrepubliek en
Groot-Brittannië houden echter vol en
zij hebben voldoende stemmen om
ook als minderheid een besluit te kun
nen blokkeren. Hun belangrijkste ar
gumenten zijn niet de duurdere mar
garine, maar de gevolgen voor de han
del met de Verenigde Staten en de der
de wereld.
De heffing zou immers niet alleen de in
de EG geproduceerde, maar ook de
geimporteerde stoffen treffen. De
Amerikanen, de grootste soj a-produ
centen van de wereld, exporteren jaar
lijks voor ruim vier miljard gulden aan
Piet Dankert
(Van onze verslaggever Henri K ruit-
hof)
De socialistische Europarlemen
tariër Piet Dankert is niet onte
vreden dat er binnen de EG een cri
sis uitbreekt. „Als we nu met lap
middelen weer een tijdelijke oplos
sing bedenken, zitten we volgend
jaar met een tekort van zes miljard
gulden. Dat kan zo niet doorgaan.
Er moet een structurele oplossing
komen".
Met die structurele oplossing doelt
Dankert op de voorstellen van de
Europees commissaris Jacques De-
lors. Deze heeft voorgesteld de bij
dragen die elk land levert aan de EG
te baseren op een bepaald percenta
ge van het bruto-nationaal produkt
(datgene wat we met z'n allen produ
ceren). Nu nog is de bijdrage aan de
EG 1,4 procent van de btw die jaar
lijks wordt afgedragen. Dat bedrag
is echter elk jaar weer te weinig om
alle uitgaven te kunnen financieren.
De voorstellen van Delors komen er
op neer dat vooral de arme zuidelij
ke landen van de EG (Spanje, Portu
gal en Griekenland) aanmerkelijk
meer geld uit de Europese pot zullen
krijgen dan de rijke landen. De aan
vankelijke bedoeling was dat de Eu
ropese top aan het eind van deze
maand in Brussel hierover besluiten
zou nemen, maar niemand gelooft
dat dat zal gebeuren. Tot nu toe is ei
nog nauwelijks over gesproken.
Volgens Dankert maken vooral de
Spanjaarden een keihard punt van
het aanvaarden van de plannen var
Delors. Zij zijn alleen bereid mee te
werken aan een oplossing voor de
korte termijn, als er concreet uit
zicht is op invoer van de plannen van
Delors. Nu dat er op korte termijn
echter niet inzit verwacht Dankert
een crisis in de EG.
Die crisis zal volgens hem betekenen
dat onmiddellijk drastisch gekort
gaat worden op de landbouwfond
sen van de gemeenschap (verreweg
het grootste deel van de Europese
uitgaven). Om te voorkomen dat de
landbouwsubsidies in het najaar
volledig uitgeput zullen zijn. zal vol
gens Dankert op alle subsidies af
zonderlijk een korting worden toe
gepast.
Dankert denkt dat het positieve ef
fect van de crisis zal zijn, dat er nu
eindelijk serieus gesproken zal
worden over een structurele oplos
sing van de financiële problemen
waarin de gemeenschap al jaren
verkeert. Volgens hem kunnen de
lidstaten er niet langer omheen.
Wordt er geen oplossing worden ge
vonden dan vreest Dankert dat ver
schillende lidstaten allerlei protec
tionistische maatregelen zullen ne-
(Van onze parlementaire redacteu
ren Peter van Nuijsenburg en Peter
de Vries)
Aan ferme taal heeft het tot deze
week niet ontbroken wanneer de
afslanking van het apparaat van
rijksambtenaren ter sprake kwam.
Tijdens de kabinetsformatie vorig
jaar zomer werden indrukwekkende
slogans bedacht als „bureaucratie
korting" en „efficiency-korting"om
te illustreren met hoeveel voortva-
renheid de Haagse bureaucratie be
streden zou worden. Minister Van
Dijk (binnenlandse zaken) waar
schuwde de topambtenaren dat zij
deze keer de dans niet konden ont
springen. „De trap wordt van boven
af schoongeveegd".
De twee kilo papier die Van Dijk deze
week bij de Tweede Kamer liet bezor
gen tonen aan dat het kabinet er niet
in geslaagd is de daad bij het woord te
voegen. De afslankingsplannen van
de diverse departementen wemelen
van de voetangels, klemmen, val
strikken en dubbele bodems. De trap
is niet van bovenaf schoongeveegd, al
zijn evenmin alleen de lagere ambte
naren de dupe geworden. Het enige
wat het kabinet met veel moeite heeft
schoongeveegd is het eigen stoepje:
naar buiten toe wordt goede sier ge
maakt, de problemen binnenshuis
worden verzwegen.
Succesvol is politiek Den Haag tot nu
toe nog niet geweest in haar pogingen
het machtige, maar logge en uit zijn
voegen gegroeide ambtenarenappa
raat te beteugelen. Het vorige kabi
net probeerde het met de „kaas
schaaf'. De toen afgesproken afslan
king met twee procent werd gelijk
matig gespreid over alle ambtelijke
afdelingen. Omdat de kaasschaaf ge
hanteerd werd door hogere ambtena
ren, vielen de klappen vooral in de la
gere regionen.
De nieuwe afslankingsronde zou an
ders moeten, was de porté van de af
spraken in het regeerakkoord. Er
moesten allereerst meer mensen de
overheidsdienst verlaten: 26.000
ambtenaren, van wie 10.000 middels
privatisering. Inefficiency en
leegloop dienden taboe te zijn, en ook
de hogere ambtenaar diende zich op
zijn positie en functioneren te bezin
nen.
Er zou bovendien een hartig woordje
gesproken worden over welke over
heidstaken echt nuttig en nodig zijn
en welke kunnen worden afgestoten.
Het is toch ietwat eigenaardig dat de
overheid een afdeling prijsbeleid in
stand houdt terwijl het prijsbeleid is
afgeschaft. Ook kan men zich afvra
gen of het de kwaliteit van het inko
mensbeleid ten goede komt wanneer
ambtenaren verspreid over diverse
afdelingen zich daarmee belasten.
Een groot deel van de Haagse burea-
curactie is bovendien bezig elkaar te
controleren zonder oog te hebben
voor de dienstverlening aan het pu
bliek.
Uit de politieke reacties op Van
Dijks magnum opus blijkt dat die
doelstellingen niet gehaald zijn. Bij
de PvdA overheersen „verbazing en
teleurstelling" omdat van de beoog
de kwaliteitsverbetering niets te
recht lijkt te komen. De regerings
partijen CDA en VVD zwijgen offi
ciéél nog, maar informeel wordt on
der liberalen al druk besproken hoe
men weerwerk kan bieden aan de-
partmenten die „de kluit belazeren".
Om de schijn op te houden dat ze niet
op voorhand dopr de pomp gaat, zal
de kamer de plannen met de stofkam
doorlopen en tegen het licht houden.
Daartoe is alle reden. Minister Van
Dijk heeft, als inzamelaar van de
plannen van zijn collega-ministers,
deze niet kunnen verplichten tot een
„tijdpad" bij de uitvoering van de af
slanking. Er bestaan geen strikte af
spraken over het tempo waarin amb
tenaren van de loonlijst worden ge
schrapt. Dat biedt handige managers
legio mogelijkheden de operatie te
traineren.
De plannen zelf bieden reeds een ont
hullend inzicht in wat sommige van
die ambtelijke top-managers onder
.afslanken' verstaan. De 16.000 amb
telijke banen die .echt' geschrapt (en
dus niet geprivatiseerd) worden, be
staan voor een deel uit niet-bestaan-
de arbeidsplaatsen. Uit de hoge hoed
zijn trucs gehaald als het schrappen
van banen die er volgens oude plan
ning tussen 1986 en 1990 bij zouden
komen, en het wegstrepen van vaca
tures die momenteel niet bezet zijn.
Een andere trucs houdt verband met
de arbeidstijdverkorting bij de over
heid. Die is doorgevoerd zonder al te
veel herbezetting: een eerdere vorm
van afslanken. De (niet-bestaande)
arbeidsplaatsen uit herbezetting
worden her en der wederom ge
schrapt. Ten slotte is er in het teken
van de afslanking voor de Rijksover
heid een vrijwel algehele vacatures
top afgekondigd. Die manoeuvre
heeft slechts uitstel tot gevolg, want
na enige tijd zal een deel van die vaca
tures toch weer bezet worden.
Minister Van Dijk
Nu de ministers de handdoek in de
ring hebben gegooid, is het onwaar
schijnlijk dat het parlement de bu-
reauratie wel zal weten te verslaan.
Parlementair feiten-onderzoek of
niet, de Kamer mist de middelen de
afslanking te forceren. Zij kan slechts
gebruik maken van haar begrotings-
recht, en bij de behandeling van de-
partements-begrotingen bij amande-
ment hele afdelingen schrappen. Een
dergelijke vorm van daadkracht is
theorie.
Het echec dat in het verschiet ligt is
nog niet eens zozeer om financiële re
denen pijnlijk voor het kabinet. Het
ziet er zelfs naar uit dat met enig re
kenkundig kunst en vliegwerk het
beoogde bezuinigingsbedrag van één
miljard in 1990 wordt gehaald. Poli-
tiek-ideologisch kan de regeringscoa
litie zich een mislukking van de af
slanking echter minder veroorloven.
Het terugdringen van de collectieve
sector en het ruim baan geven aan
het bedrijfsleven staan hoog in het
vaandel van CDA en WD. Meer dan
memo's vol goede voornemens heeft
het nog niet opgeleverd.
De vermindering van het aantal re
gels, de privatisering van diensten
en de reorganisatie van het binnen
lands bestuur waren de „Grote Ope
raties" om de uitgedijde en onbe
stuurbare staats-bureaucratie te be
teugelen. Ze zijn de afgelopen jaren
de één na de ander vastgelopen of
niet eens van de grond gekomen.
Voor de afslanking van het ambtena
renapparaat dreigt een zelfde lot.
Van onze economische
redacteur Harry Meijer)
Holec-topman drs. J.C. Smit
houdt van symboliek. De in de
Verenigde Staten opgeleide mana
ger is overtuigd van het nut herken
bare beelden om iedereen duidelijk
te maken hoe de vlag er bij staat. Een
symbool dat de Holec-directie enke
le jaren geleden hanteerde om de si
tuatie van het bedrijf te kenschetsen
was een tunnel waar aan het eind
licht gloorde. De tunnel prijkte op de
omslag van het jaarverslag van 1983.
Na jaren van grote verliezen en diep
ingrijpende reorganisaties zou het
electrotechnisch concern weer een
zonnige toekomst tegemoet gaan.
„Intern wordt wel het grapje ge
maakt dat het licht het licht is van
een aanstormende trein, maar zo zien
wij het niet", aldus Smit in '84. De
laatste fase van de herstructurering
doopte hij tot operatie Phoenix ge
doopt, omdat Holec uit z'n as herre
zen leek.
De zaken gaan nu zo goed dat Holec
worstelt met een groot tekort aan
vakbekwame en goed opgeleide tech
nici, zo verklaarde Smit in april. Het
bedrijf moest onlangs zelfs ingenieurs
uit Engeland aantrekken.
Nu enkele maanden later maakt het
electrotechnisch bedrijf bekend dat
het 540 van 3100 arbeidsplaatsen wil
schrappen. Een deel daarvan onge
veer driehonderd zal bestaan uit
gedwongen ontslagen. Voor de vak
bonden komt de aankondiging als
een donderslag bij heldere hemel.
Eerst praten over uitbreiding van het
personeelsbestand en de schaarste
problemen op de arbeidsmarkt en nu
staat er opeens weer een forse afslan
king op de agenda.
Volgens een woordvoerder van Holec
worden de ontslagen voor een deel ge
compenseerd door nieuwe banen. Er
is momenteel behoefte aan 230 nieu
we medewerkers. Deze nieuw-voor-
oud-operatie is kennelijk onderdeel
van de kwalitatieve verbetering van
de produktmix, waarmee dit jaar is
begonnen. Het is de bedoeling dat
kennisintensieve activiteiten een
steeds grotere rol gaan spelen. Voor
oudere en slecht opgeleid personeel is
geen plaats meer.
Drs. J. C. Smit
Het sterkstroombedrijf Holec maak
te in het begin van de jaren tachtig
een zeer moeilijke periode door. Mil-
joenenverliezen (in totaal f 62 mil
joen) deden het conglomeraat van 43
BV's wankelen. In '82 nam topman
Smit het voortouw voor een grondige
sanering. In sneltreinvaart werden
verliesgevende werkmaatschappijen
afgestoten, geliquideerd of in een an
dere structuur ondergebracht. In de
periode van 1982 tot '84 liep het aan
tal werknemers terug van 6100 naar
3500, bij de Nederlandse bedrijven
van 5200 naar 3100. Alleen de kernac
tiviteiten bleven over.
De twee industriegroepen van Holec
zijn gevestigd in Hengelo, waar twee
duizend mensen zijn betrokken bij de
produktie van transformatoren en in
Slikkerveer waar zevenhonderd
werknemers zijn betrokken bij ma
chinebouw.
Sinds het tweede halfjaar van 1983
zijn de kernactiviteiten van Holec
weer winstgevend. Het licht aan het
einde van de tunnel blijkt niet dat
van een aanstormende trein geweest
zijn, maar voor honderden werkne
mers ziet de nabije toekomst er min
der rooskleurig uit.
