gevolgen van kolenstook zijn ook merkbaar op grote afstanden... een jaar na tsjernobyl mystiek zorgt voor angst PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT hanteerbaar I Maart 1987. Een enquête van PZC/NIPO toont laan dat bijna één jaar na 'Tsjernobyl' het aantal Itegenstanders van kernenergie flink is vermin- Iderd. Het percentage mensen dat gebruik van Ikernenergie niets kan schelen neemt toe. In zes Iwesteuropese landen wordt verhoogde radio- I activiteit in de lucht gemeten, mogelijk afkom- Istig van een ongeval in een Russische kerncen trale. Het bericht valt in de nieuwsstroom nau welijks op. Voor de meesten is 'Tsjernobyl' al weer voltooid verleden tijd. Weggevaagd in de herinnering tot een moment waarop het even verboden was spinazie te eten en waarop de koeien in de mooie meimaand enkele dagen op stal moesten. lamgeslagen zc 1 Heeft Tsjernobyl zijn opvattingen over inzet van kernenergie wezen lijk veranderd? Ir U. H. Banga, bedrijfs directeur produktie van de Provinciale Zeeuwse Energie-Maatschappij formu leert bedachtzaam. „Als ik het heel glo baal bekijk, dan zeg ik: nee. Ik weet wel zeker dat ik er sinds Tsjernobyl over heb nagedacht. Moeten we met kern energie doorgaan, is het dat waard, zijn de risico's niet te groot. Ik wil het op lange termijn en in grote vergelijkingen zijn. Er is veel elektriciteit nodig; die vraag stijgt, zeker wereldwijd. Wat voor mogelijkheden heb je dan? Fossie le brandstoffen, wind- en zonne-energie en kernenergie. In Nederland speelt kernenergie een zo goed als te verwaar lozen rol. Wereldwijd is kernenergie niet weg te cijferen om elektriciteit op te wekken, vooral ook als je kijkt naar de alternatieven". In de Nederlandse situatie plaatst Ban ga een belangrijke kanttekening. „Kern energie moet je bedrijven in een wereld die dat ook toestaat. Als de samenleving zegt veel over te hebben voor het niet ge bruiken van kernenergie, dan moet je daar niet drammerig over doen en je daar bij neerleggen. Het is wel de samen leving die zich dat moet afvragen, het wordt niet bepaald door iemand die bij een energiebedrijf werkt". Ir Banga, tot vorig jaar hoofd van de kerncentrale Borssele, geeft toe dat Tsjernobyl lessen geleerd heeft. Als belangrijkste ziet hij: „Er is ons weer op gewezen datje met een techniek bezig bent, waarmee je niet op een eilandje kunt werken. Er moet een Europees beleid voor zijn". Banga wijst erop dat meer en meer door dringt dat kernenergie een erg groot schalige techniek is, die zich van lands grenzen niets aantrekt. Hij voegt er met een aan toe dat zulks ook geldt voor an dere grootschalige vormen van energie opwekking, zoals kolen. „Van kolen- stook merkje ook gevolgen over grote af standen". De bedrijfsdirecteur stelt dat de alternatieven voor kernenergie niet zoveel aantrekkelijker zijn. „Je moetje niet laten blinddoeken. We zijn met vreugde bezig bij de PZEM een moderne kolencentrale in bedrijf te stellen. De beste technieken worden toegepast. Maar je bent toch bezig een aanslag op het milieu te doen. Dat is een gegeven. Ik denk dat als je het werkelijk op de keper beschouwt, we met kernenergie uit een oogpunt van milieu niet zo slecht uit zijn". Banga tekent erbij aan dat een on geval als bij Tsjernobyl niet had mogen voorkomen. „Zoiets kan niet, dat heb ben we uit de Russische ramp duidelijk geleerd". De PZEM-directeur erkent dat bij kern energie het radioactief afval een pro bleem vormt. „Ik wil dat niet bagatelli seren, maar het is hanteerbaar. Wat je met andere opwekkingsvormen de lucht inblaast, is niet hanteerbaar. Als samenleving moeten we dan ook niet blind zijn voor de nadelen van die ande re opwekkingsvormen". Als ingewijde gaat Banga afstandelijk om met het fenomeen straling. „Dat is een normale zaak en het is niet alleen aan kerncentrales verbonden. Het hoort bij deze wereld. Er zit aan vast datje stra ling heel goed kunt meten, dat is een pri ma eigenschap. Je weet precies wat je aan het doen bent, zowel in een kerncen trale als erbuiten. Je weet wat de geva ren en de mogelijkheden van straling zijn". Hij onderschat de gevaren niet en omschrijft de maatregelen die de rege ring na Tsjernobyl nam als een verstan dige reactie. „Als je een exporterend land bent, moetje het zekere voor het on zekere nerppn en je spinazie niet laten besmetten. Of je nou voor de volksge zondheid zo op het randje hebt gebalan ceerd - dat denk ik niet. Er was een flinke marge vóór je over rampzalige toestan den moest praten". Ir Banga zegt zich levendig te kunnen voorstellen dat velen door de toegeno men radioactiviteit ongerust zijn. „Zoiets als straling wat uit een kerncen trale ver weg komt en wat niet zichtbaar is, daar ben je bang van. Dat is zo logisch als iets. Wat dat betreft denk ik dat kern energie te vergelijken is met andere za ken van onze moderne wereld, zoals bij voorbeeld genetische manipulatie, bio chemie. Als leek en buitenstaander ben je er huiverig voor, dat kan niet anders". Bedrijfsdirecteur Banga acht voorlich ting in een samenleving met kernenergie onontbeerlijk. „Dat zit eraan vast. In on ze samenleving worden dingen ontwik keld. Je moet als burger je best doen bij te blijven. Gesteld dat er een zekere mys tiek rond kernenergie hangt, dan is dat in elk geval geen goede basis voor gefun deerde beslissingen". Op voorhand maakt Banga duidelijk dat ook bij kernenergie een volmaakte vei ligheid onbereikbaar is. „Dat kun je na streven, maar dat bereik je niet. Er is al tijd een grens. Ondanks alle voorzorgen kan er toch altijd iets kapot gaan. Dat moet je je bewust zijn. Veiligheid tot hon- derd-en-zoveel-procent bestaat niet. Er kan steeds iets fout gaan. dat is een gege ven. Je moet dat je als samenleving bij het maken van een keus wel bewust zijn". Ir Banga heeft persoonlijk die af weging gemaakt en wil meewerken aan de bouw van nieuw kernenergievermo gen in Nederland en dan het liefst bij Borssele. „Dat is geen houding van een stelletje PZEM-ers of zo. Gelet op alle pluspunten ligt Borssele voor de hand. Waarom dan niet?". Het Zeeuwse nutsbedrijf beraadt zich over de maatregelen die het actieweek einde 24 - 26 april vereist. Banga toont reserves over de plannen. „De schrik van Tsjernobyl zit er nog. Er leven zeer veel gevoelens van: we moeten in Ne derland zo'n situatie in elk geval voor komen. Dat het zich dan op de bestaan de kerncentrales richt, daar kan ik inko men. Ik vind niet dat je dan een kerncen trale moet blokkeren. Je moet het langs de geëigende kanalen bij de beleidsma kers vertellen". Directeur Banga ne geert het verschijnsel 'burgerlijke onge hoorzaamheid' niet. „Iedere burger in Nederland zal zich wel eens aan iets ver schrikkelijk ergeren en storen. Dat ge beurt mij ook. Je moet op een gegeven moment de voors en tegens afwegen en zeggen: vind ik het nog een leuk land om in te leven. Dan komt Nederland er goed uit. Ik kan me voorstellen dat mensen kernenergie een verschrikkelijk punt vinden en er hun stem tegen verheffen. Ik denk dat je best wel eens burgerlijk ongehoorzaam kunt zijn, als je je maar aan de regels houdt. Demonstreren in Borssele, daar is niks op tegen, zolang je de mensen die er werken niets in de weg legt". Een korte geheugen-opfrisser. In de nacht van 25 op 26 april 1986 vond in één van de vier kern centrales bij Tsjernobyl een veiligheidsproef. Daarvoor werd alle normale veiligheidssyste men uitgeschakeld. Het experiment liep gierend uit de hand. In een oogwenk nam het vermogen van de reactor toe van een-vijfde tot meer dan honderd maal het volle vermogen van 1000 me gawatt. Een onmogelijk gedachte ramp voltrok zich. In de centrale deden zich verschillende ex- I plosies voor. Er ontsnapten grote hoeveelheden radioactiviteit. Miljoenen Curies werden de lucht ingeslingerd, tot op grote hoogte. Dat maakte van Tsjernobyl een internationale ramp van de eerste orde. Alsgevolg van de ramp is in vrij heel Europa ver hoogde radioactiviteit gemeten. De hoogte van de straling varieerde sterk van land tot land, zelfs van regio tot regio en van weiland tot wei land. Factoren als regen en wind speelden een belangrijke rol. De gevolgen voor natuur en mi lieu zijn omvangrijk. Veel trekvogels hebben radioactieve deeltjes ingeademd en in hun li chaam opgeborgen. Vogels die niet meteen doodgingen door straling-zoals eenden en gan zen - zullen nog tientallen jaren radioactiviteit over allerlei gebieden verspreiden. In meren en rivieren zijn verhoogde stralingsniveaus geme ten en zijn vissen, waterplanten en micro-orga nismen besmet. Dat geldt evenzeer voor bouw land als voor bossen en dus de landbouwpro- dukten en bomen. Het lijkt een macaber spel te worden: wie kan de meeste slachtoffers aantonen. Een deskundige als dr Lucas Reijnders van de stichting Natuur en Milieu verwacht dat in 1987 en 1988 de extra belasting aan radioactiviteit bij het eten van voedsel van eigen bodem gemiddeld tussen vijf en tien millirem zal liggen (eentiende tot eenvijf- de röntgenfoto). De extra belasting neemt in een periode van 10 - 20 jaar af tot minder dan 0,5 millirem. Verse bladgroenten bevatten in door snee meer radioactiviteit dan verse vrucht groenten. Mosselen zijn naar verhouding meer besmet dan zeevis en schapevlees bevat in de regel meer radioactiviteit dan varkensvlees en kip. Kaas, melkpoeder en water zijn aanzienlijk minder belast dan melk en yoghurt. Ondanks verschillende maatregelen die vrij snel na de ramp door de regering zijn getroffen, houdt Reijnders er rekening mee dat Tsjernobyl voor Nederland vermoedelijk 100 tot 400 extra dode lijke gevallen van kanker en 25 tot 100 extra ern stige aangeboren aandoeningen in de komende twee generaties zal opleveren. rinUS antonisse De kerncentrale bij Tsjernobyl kort na de ramp. Na het ongeval in de Tsjernoby 1-reactor kregen de leden van de Zeeuwse actiegroep Stop Borssele - hoe navrant ook - nieuwe hoop. Zelfs de geheide voorstanders van kernenergie zouden nu moeten inzien dat het om een hoogst gevaarlijke, onbeheersbare techniek gaat. De actiegroep was uit het veld geslagen door de ongekende snelheid waarmee de bouw van tenminste twee nieuwe kernenergiecentrales in Nederland - zeker één bij Borssele - werd voorbereid. „We waren een beetje ingeslapen en bestonden nog maar uit een kleine groep. Na Tsjernobyl zijn we weer wat fanatieker geworden", vertellen Ans Spanjer, Harry van Druenen (beiden sinds de oprichting in 1980 bij de groep betrokken) en Frida Kas (ruim één jaar actief groepslid). Het aantal leden van de groep nam toe en ook het aantal activiteiten. Ze zijn er tot hun diepste wezen van overtuigd dat de noodzaak om kernenergie toe te passen niet aanwezig is, in elk geval mot in Nederland.Als je er niet buiten zou kunnen, dan zou je er misschien mee kunnen leven. Zo is het niet. En waarom wordt het toch doorgezet? Een klein aantal mensen verdient er een hoop geld aan en kernenergie is nodig voor de produktie van kernwapens". Harry wijst op de 'mystieke berichtgeving' over kernenergie, die de angstgevoelens aanscherpt. „Er is nooit iets echt duidelijk. Neem het Cogéma-contract over de splijtstofelementen van Borssele. Je wilt weten hoe dat zit en er wordt niet open en eerlijk over gedaan. Dat kan ook niet met zulke dingen. Ik heb de indruk dat de waarheid niet verteld wordt; dat is overal zo met kernenergie. Als er wat gebeurt - je hoort het altijd later of helemaal niet. Dat wekt argwaan in plaats van vertrouwen". Door het ongeval in Tsjernobyl was Frida eerst 'erg lamgeslagen'. Zij schrok er ontzettend van en de eerste reactie was: dit had nooit mogen gebeuren. Nu op alle fronten de emoties zijn weggedreven en de toepassing van kernenergie lustig doorgaat, vraagt Frida zich af hoe erg een ongeluk moet zijn, voordat er wérkelijk lering uit getrokken wordt. „Ik geloof niet dat de lobby zich door Tsjernobyl zal laten weerhouden". Niettemin meent ze dat er een manier moet zijn waardoor de mensen tot het inzicht komen dat het niet zo kan doorgaan met kernenergie. „Daar hoop je op, anders zou ik me morgen ophangen". De actiegroep Stop Borssele voelde zich vóór Tsjernobyl machteloos door het kernenergiebeleid van regering en (meerderheid van) het parlement. „Je had er als tegenstanders van kernenergie geen enkele greep op. Er werd gewoon niet geluisterd. De regering stippelde een beleid uit en dat werd gewoon doorgezet. De Brede Maatschappelijke Discussie, de demonstratie tegen kernwapens, het volkspetitionnement - alles is constant genegeerd. Men rekent erop datje als tegenstanders niet zo'n lange adem hebt". Met name 'actievoerders van het eerste uur' als Ans en Harry (hun fotocollectie in het archief van de PZEM-bewakingsdienst moei omvangrijk zijn) hebben ervaren dat velen tussentijds ontmoedigd afhaken. Extra probleem is het ontbreken van voldoende jonge mensen in Zeelandpakweg tussen 18 en 25 jaar, die de kar mee willen trekken. Die leeftijdscategorie houd t het - studie, werk - voor een groot deel voor gezien in het land waar het leven goed is. De actiegroep heeft desondanks recent een aantal 'fanatieke, jongere mensen' in kunnen lijven. Uiteraard vindt het drietal dat actievoeren tegen kernenergie wel degelijk zin heeft. Ook de acties die in het verleden niet het gewenste resultaat bereikten. „De mensen zijn er over gaan nadenken. Dat had je zonder acties nooit gehad. En er is ook wat meer openheid gekomen en de Brede Maatschappelijke Discussie is gehouden. Dat ongeveer de helft van de bevolking tegen toepassing van kernenergie is, komt mede door de acties. We zullen best wel eens verkeerde acties hebben gevoerd, die de mensen ons niet in dank afnamen. En we weten ook wel: als we een keer bij de kerncentrale staan, krijgen we dat ding heus niet dicht. Maar het is een onderdeel van een totaal-gebeuren". Ans onderstreept dat het actievoeren ook een persoonlijk accent heeft. „Daadwerkelijk bezig zijn met dingen waar je tegen bent. Het is heel goed een duidelijk standpunt in te nemen. Je doet iets tegen de agressie die je toch bekruipt als je ineens geen spinazie meer mag eten' In het weekeinde van 24 tot en met 26 april wordt bij de kerncentrale Borssele een landelijk actieweekeinde gehouden, om te herdenken dat de ramp bij Tsjernobyl zich één jaar geleden voltrok. De actiegroep Stop Borssele doet er natuurlijk aan mee. „Er is dan volop tijd op te praten en ideeën uit te wisselen over wat er verder te gebeuren staat. We zijn er na dit weekeinde niet. Het moet in elk geval een vervolg krijgen". Wat de leden van de actiegroep aangaat, verlopen de activiteiten - in het herdenkings weekeinde en erna - vreedzaam. „We kunnen niet meer doen dan anders. Alert zijn op gebeurtenissen, actie voeren, voorlichting geven". In de afgelopen jaren timmerde Stop Borssele op die manier veelvuldig aan de weg. Meestal reageerde 'het brede publiek' welwillend en soms onverschillig. „Als we met een marktkraam ergens stonden zijn er altijd wel mensen geweest die zeiden: een tank erover. Je krijgt ook wel gore opmerkingen en je wordt nogal eens verwenst. Maar dat neemt niet toe. Misschien broeit het - dat zal in het actieweekeinde blijken". Met man en macht hebben de Russen gewerkt aan het in beton inpakken van de rampcentrale. In Nederland moesten enkele dagen na de ramp de koeien - nog maar net buiten na een lange winter - weer op stal.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1987 | | pagina 31