gevolgen van
kolenstook zijn
ook merkbaar op
grote afstanden...
een jaar
na
tsjernobyl
mystiek zorgt voor angst
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
hanteerbaar
I Maart 1987. Een enquête van PZC/NIPO toont
laan dat bijna één jaar na 'Tsjernobyl' het aantal
Itegenstanders van kernenergie flink is vermin-
Iderd. Het percentage mensen dat gebruik van
Ikernenergie niets kan schelen neemt toe. In zes
Iwesteuropese landen wordt verhoogde radio-
I activiteit in de lucht gemeten, mogelijk afkom-
Istig van een ongeval in een Russische kerncen
trale. Het bericht valt in de nieuwsstroom nau
welijks op. Voor de meesten is 'Tsjernobyl' al
weer voltooid verleden tijd. Weggevaagd in de
herinnering tot een moment waarop het even
verboden was spinazie te eten en waarop de
koeien in de mooie meimaand enkele dagen op
stal moesten.
lamgeslagen
zc 1
Heeft Tsjernobyl zijn opvattingen
over inzet van kernenergie wezen
lijk veranderd? Ir U. H. Banga, bedrijfs
directeur produktie van de Provinciale
Zeeuwse Energie-Maatschappij formu
leert bedachtzaam. „Als ik het heel glo
baal bekijk, dan zeg ik: nee. Ik weet wel
zeker dat ik er sinds Tsjernobyl over
heb nagedacht. Moeten we met kern
energie doorgaan, is het dat waard, zijn
de risico's niet te groot. Ik wil het op
lange termijn en in grote vergelijkingen
zijn. Er is veel elektriciteit nodig; die
vraag stijgt, zeker wereldwijd. Wat
voor mogelijkheden heb je dan? Fossie
le brandstoffen, wind- en zonne-energie
en kernenergie. In Nederland speelt
kernenergie een zo goed als te verwaar
lozen rol. Wereldwijd is kernenergie
niet weg te cijferen om elektriciteit op
te wekken, vooral ook als je kijkt naar
de alternatieven".
In de Nederlandse situatie plaatst Ban
ga een belangrijke kanttekening. „Kern
energie moet je bedrijven in een wereld
die dat ook toestaat. Als de samenleving
zegt veel over te hebben voor het niet ge
bruiken van kernenergie, dan moet je
daar niet drammerig over doen en je
daar bij neerleggen. Het is wel de samen
leving die zich dat moet afvragen, het
wordt niet bepaald door iemand die bij
een energiebedrijf werkt". Ir Banga, tot
vorig jaar hoofd van de kerncentrale
Borssele, geeft toe dat Tsjernobyl lessen
geleerd heeft. Als belangrijkste ziet hij:
„Er is ons weer op gewezen datje met een
techniek bezig bent, waarmee je niet op
een eilandje kunt werken. Er moet een
Europees beleid voor zijn".
Banga wijst erop dat meer en meer door
dringt dat kernenergie een erg groot
schalige techniek is, die zich van lands
grenzen niets aantrekt. Hij voegt er met
een aan toe dat zulks ook geldt voor an
dere grootschalige vormen van energie
opwekking, zoals kolen. „Van kolen-
stook merkje ook gevolgen over grote af
standen". De bedrijfsdirecteur stelt dat
de alternatieven voor kernenergie niet
zoveel aantrekkelijker zijn. „Je moetje
niet laten blinddoeken. We zijn met
vreugde bezig bij de PZEM een moderne
kolencentrale in bedrijf te stellen. De
beste technieken worden toegepast.
Maar je bent toch bezig een aanslag op
het milieu te doen. Dat is een gegeven. Ik
denk dat als je het werkelijk op de keper
beschouwt, we met kernenergie uit een
oogpunt van milieu niet zo slecht uit
zijn". Banga tekent erbij aan dat een on
geval als bij Tsjernobyl niet had mogen
voorkomen. „Zoiets kan niet, dat heb
ben we uit de Russische ramp duidelijk
geleerd".
De PZEM-directeur erkent dat bij kern
energie het radioactief afval een pro
bleem vormt. „Ik wil dat niet bagatelli
seren, maar het is hanteerbaar. Wat je
met andere opwekkingsvormen de
lucht inblaast, is niet hanteerbaar. Als
samenleving moeten we dan ook niet
blind zijn voor de nadelen van die ande
re opwekkingsvormen".
Als ingewijde gaat Banga afstandelijk
om met het fenomeen straling. „Dat is
een normale zaak en het is niet alleen
aan kerncentrales verbonden. Het hoort
bij deze wereld. Er zit aan vast datje stra
ling heel goed kunt meten, dat is een pri
ma eigenschap. Je weet precies wat je
aan het doen bent, zowel in een kerncen
trale als erbuiten. Je weet wat de geva
ren en de mogelijkheden van straling
zijn". Hij onderschat de gevaren niet en
omschrijft de maatregelen die de rege
ring na Tsjernobyl nam als een verstan
dige reactie. „Als je een exporterend
land bent, moetje het zekere voor het on
zekere nerppn en je spinazie niet laten
besmetten. Of je nou voor de volksge
zondheid zo op het randje hebt gebalan
ceerd - dat denk ik niet. Er was een flinke
marge vóór je over rampzalige toestan
den moest praten".
Ir Banga zegt zich levendig te kunnen
voorstellen dat velen door de toegeno
men radioactiviteit ongerust zijn.
„Zoiets als straling wat uit een kerncen
trale ver weg komt en wat niet zichtbaar
is, daar ben je bang van. Dat is zo logisch
als iets. Wat dat betreft denk ik dat kern
energie te vergelijken is met andere za
ken van onze moderne wereld, zoals bij
voorbeeld genetische manipulatie, bio
chemie. Als leek en buitenstaander ben
je er huiverig voor, dat kan niet anders".
Bedrijfsdirecteur Banga acht voorlich
ting in een samenleving met kernenergie
onontbeerlijk. „Dat zit eraan vast. In on
ze samenleving worden dingen ontwik
keld. Je moet als burger je best doen bij
te blijven. Gesteld dat er een zekere mys
tiek rond kernenergie hangt, dan is dat
in elk geval geen goede basis voor gefun
deerde beslissingen".
Op voorhand maakt Banga duidelijk dat
ook bij kernenergie een volmaakte vei
ligheid onbereikbaar is. „Dat kun je na
streven, maar dat bereik je niet. Er is al
tijd een grens. Ondanks alle voorzorgen
kan er toch altijd iets kapot gaan. Dat
moet je je bewust zijn. Veiligheid tot hon-
derd-en-zoveel-procent bestaat niet. Er
kan steeds iets fout gaan. dat is een gege
ven. Je moet dat je als samenleving bij
het maken van een keus wel bewust
zijn". Ir Banga heeft persoonlijk die af
weging gemaakt en wil meewerken aan
de bouw van nieuw kernenergievermo
gen in Nederland en dan het liefst bij
Borssele. „Dat is geen houding van een
stelletje PZEM-ers of zo. Gelet op alle
pluspunten ligt Borssele voor de hand.
Waarom dan niet?".
Het Zeeuwse nutsbedrijf beraadt zich
over de maatregelen die het actieweek
einde 24 - 26 april vereist. Banga toont
reserves over de plannen. „De schrik
van Tsjernobyl zit er nog. Er leven zeer
veel gevoelens van: we moeten in Ne
derland zo'n situatie in elk geval voor
komen. Dat het zich dan op de bestaan
de kerncentrales richt, daar kan ik inko
men. Ik vind niet dat je dan een kerncen
trale moet blokkeren. Je moet het langs
de geëigende kanalen bij de beleidsma
kers vertellen". Directeur Banga ne
geert het verschijnsel 'burgerlijke onge
hoorzaamheid' niet. „Iedere burger in
Nederland zal zich wel eens aan iets ver
schrikkelijk ergeren en storen. Dat ge
beurt mij ook. Je moet op een gegeven
moment de voors en tegens afwegen en
zeggen: vind ik het nog een leuk land om
in te leven. Dan komt Nederland er goed
uit. Ik kan me voorstellen dat mensen
kernenergie een verschrikkelijk punt
vinden en er hun stem tegen verheffen.
Ik denk dat je best wel eens burgerlijk
ongehoorzaam kunt zijn, als je je maar
aan de regels houdt. Demonstreren in
Borssele, daar is niks op tegen, zolang je
de mensen die er werken niets in de weg
legt".
Een korte geheugen-opfrisser. In de nacht van
25 op 26 april 1986 vond in één van de vier kern
centrales bij Tsjernobyl een veiligheidsproef.
Daarvoor werd alle normale veiligheidssyste
men uitgeschakeld. Het experiment liep gierend
uit de hand. In een oogwenk nam het vermogen
van de reactor toe van een-vijfde tot meer dan
honderd maal het volle vermogen van 1000 me
gawatt. Een onmogelijk gedachte ramp voltrok
zich. In de centrale deden zich verschillende ex-
I plosies voor. Er ontsnapten grote hoeveelheden
radioactiviteit. Miljoenen Curies werden de
lucht ingeslingerd, tot op grote hoogte. Dat
maakte van Tsjernobyl een internationale ramp
van de eerste orde.
Alsgevolg van de ramp is in vrij heel Europa ver
hoogde radioactiviteit gemeten. De hoogte van
de straling varieerde sterk van land tot land,
zelfs van regio tot regio en van weiland tot wei
land. Factoren als regen en wind speelden een
belangrijke rol. De gevolgen voor natuur en mi
lieu zijn omvangrijk. Veel trekvogels hebben
radioactieve deeltjes ingeademd en in hun li
chaam opgeborgen. Vogels die niet meteen
doodgingen door straling-zoals eenden en gan
zen - zullen nog tientallen jaren radioactiviteit
over allerlei gebieden verspreiden. In meren en
rivieren zijn verhoogde stralingsniveaus geme
ten en zijn vissen, waterplanten en micro-orga
nismen besmet. Dat geldt evenzeer voor bouw
land als voor bossen en dus de landbouwpro-
dukten en bomen.
Het lijkt een macaber spel te worden: wie kan de
meeste slachtoffers aantonen. Een deskundige
als dr Lucas Reijnders van de stichting Natuur
en Milieu verwacht dat in 1987 en 1988 de extra
belasting aan radioactiviteit bij het eten van
voedsel van eigen bodem gemiddeld tussen vijf
en tien millirem zal liggen (eentiende tot eenvijf-
de röntgenfoto). De extra belasting neemt in een
periode van 10 - 20 jaar af tot minder dan 0,5
millirem. Verse bladgroenten bevatten in door
snee meer radioactiviteit dan verse vrucht
groenten. Mosselen zijn naar verhouding meer
besmet dan zeevis en schapevlees bevat in de
regel meer radioactiviteit dan varkensvlees en
kip. Kaas, melkpoeder en water zijn aanzienlijk
minder belast dan melk en yoghurt. Ondanks
verschillende maatregelen die vrij snel na de
ramp door de regering zijn getroffen, houdt
Reijnders er rekening mee dat Tsjernobyl voor
Nederland vermoedelijk 100 tot 400 extra dode
lijke gevallen van kanker en 25 tot 100 extra ern
stige aangeboren aandoeningen in de komende
twee generaties zal opleveren.
rinUS antonisse De kerncentrale bij Tsjernobyl kort na de ramp.
Na het ongeval in de Tsjernoby 1-reactor
kregen de leden van de Zeeuwse
actiegroep Stop Borssele - hoe navrant ook -
nieuwe hoop. Zelfs de geheide voorstanders
van kernenergie zouden nu moeten inzien
dat het om een hoogst gevaarlijke,
onbeheersbare techniek gaat. De
actiegroep was uit het veld geslagen door
de ongekende snelheid waarmee de bouw
van tenminste twee nieuwe
kernenergiecentrales in Nederland - zeker
één bij Borssele - werd voorbereid. „We
waren een beetje ingeslapen en bestonden
nog maar uit een kleine groep. Na
Tsjernobyl zijn we weer wat fanatieker
geworden", vertellen Ans Spanjer, Harry
van Druenen (beiden sinds de oprichting in
1980 bij de groep betrokken) en Frida Kas
(ruim één jaar actief groepslid). Het aantal
leden van de groep nam toe en ook het
aantal activiteiten.
Ze zijn er tot hun diepste wezen van
overtuigd dat de noodzaak om kernenergie
toe te passen niet aanwezig is, in elk geval
mot in Nederland.Als je er niet buiten zou
kunnen, dan zou je er misschien mee kunnen
leven. Zo is het niet. En waarom wordt het
toch doorgezet? Een klein aantal mensen
verdient er een hoop geld aan en kernenergie
is nodig voor de produktie van kernwapens".
Harry wijst op de 'mystieke berichtgeving'
over kernenergie, die de angstgevoelens
aanscherpt. „Er is nooit iets echt duidelijk.
Neem het Cogéma-contract over de
splijtstofelementen van Borssele. Je wilt
weten hoe dat zit en er wordt niet open en
eerlijk over gedaan. Dat kan ook niet met
zulke dingen. Ik heb de indruk dat de
waarheid niet verteld wordt; dat is overal zo
met kernenergie. Als er wat gebeurt - je hoort
het altijd later of helemaal niet. Dat wekt
argwaan in plaats van vertrouwen".
Door het ongeval in Tsjernobyl was Frida
eerst 'erg lamgeslagen'. Zij schrok er
ontzettend van en de eerste reactie was: dit
had nooit mogen gebeuren. Nu op alle
fronten de emoties zijn weggedreven en de
toepassing van kernenergie lustig
doorgaat, vraagt Frida zich af hoe erg een
ongeluk moet zijn, voordat er wérkelijk
lering uit getrokken wordt. „Ik geloof niet
dat de lobby zich door Tsjernobyl zal laten
weerhouden". Niettemin meent ze dat er
een manier moet zijn waardoor de mensen
tot het inzicht komen dat het niet zo kan
doorgaan met kernenergie. „Daar hoop je
op, anders zou ik me morgen ophangen".
De actiegroep Stop Borssele voelde zich
vóór Tsjernobyl machteloos door het
kernenergiebeleid van regering en
(meerderheid van) het parlement. „Je had er
als tegenstanders van kernenergie geen
enkele greep op. Er werd gewoon niet
geluisterd. De regering stippelde een beleid
uit en dat werd gewoon doorgezet. De Brede
Maatschappelijke Discussie, de
demonstratie tegen kernwapens, het
volkspetitionnement - alles is constant
genegeerd. Men rekent erop datje als
tegenstanders niet zo'n lange adem hebt".
Met name 'actievoerders van het eerste uur'
als Ans en Harry (hun fotocollectie in het
archief van de PZEM-bewakingsdienst moei
omvangrijk zijn) hebben ervaren dat velen
tussentijds ontmoedigd afhaken. Extra
probleem is het ontbreken van voldoende
jonge mensen in Zeelandpakweg tussen 18
en 25 jaar, die de kar mee willen trekken. Die
leeftijdscategorie houd t het - studie, werk -
voor een groot deel voor gezien in het land
waar het leven goed is. De actiegroep heeft
desondanks recent een aantal 'fanatieke,
jongere mensen' in kunnen lijven.
Uiteraard vindt het drietal dat actievoeren
tegen kernenergie wel degelijk zin heeft. Ook
de acties die in het verleden niet het
gewenste resultaat bereikten. „De mensen
zijn er over gaan nadenken. Dat had je
zonder acties nooit gehad. En er is ook wat
meer openheid gekomen en de Brede
Maatschappelijke Discussie is gehouden.
Dat ongeveer de helft van de bevolking
tegen toepassing van kernenergie is, komt
mede door de acties. We zullen best wel eens
verkeerde acties hebben gevoerd, die de
mensen ons niet in dank afnamen. En we
weten ook wel: als we een keer bij de
kerncentrale staan, krijgen we dat ding heus
niet dicht. Maar het is een onderdeel van een
totaal-gebeuren". Ans onderstreept dat het
actievoeren ook een persoonlijk accent
heeft. „Daadwerkelijk bezig zijn met dingen
waar je tegen bent. Het is heel goed een
duidelijk standpunt in te nemen. Je doet iets
tegen de agressie die je toch bekruipt als je
ineens geen spinazie meer mag eten'
In het weekeinde van 24 tot en met 26 april
wordt bij de kerncentrale Borssele een
landelijk actieweekeinde gehouden, om te
herdenken dat de ramp bij Tsjernobyl zich
één jaar geleden voltrok. De actiegroep
Stop Borssele doet er natuurlijk aan mee.
„Er is dan volop tijd op te praten en ideeën
uit te wisselen over wat er verder te
gebeuren staat. We zijn er na dit weekeinde
niet. Het moet in elk geval een vervolg
krijgen". Wat de leden van de actiegroep
aangaat, verlopen de activiteiten - in het
herdenkings weekeinde en erna -
vreedzaam. „We kunnen niet meer doen dan
anders. Alert zijn op gebeurtenissen, actie
voeren, voorlichting geven". In de
afgelopen jaren timmerde Stop Borssele op
die manier veelvuldig aan de weg. Meestal
reageerde 'het brede publiek' welwillend
en soms onverschillig. „Als we met een
marktkraam ergens stonden zijn er altijd
wel mensen geweest die zeiden: een tank
erover. Je krijgt ook wel gore opmerkingen
en je wordt nogal eens verwenst. Maar dat
neemt niet toe. Misschien broeit het - dat zal
in het actieweekeinde blijken".
Met man en macht hebben de Russen gewerkt aan het in beton inpakken van de rampcentrale.
In Nederland moesten enkele dagen na de ramp de koeien - nog maar net buiten na een
lange winter - weer op stal.