...en dan bekijk
ik de inhoud van
de stofzuigerzak.
INA BROUWER
de cpn werd
te snel
vernieuwd
[ORLOGE
MAKER
terug
blik
trifle
SnN Ac
PZC/ JAAR-UIT
mining
ybiedloos
haastige spoed.
onwezenlijk
beeldvorming
grijze midden
bg WOENSDAG 31 DECEMBER 1986
rij heeft het tij tegen. „Ik zie
Lhet al voor me. Vandaag of
Jiorgen komt iemand bij me in
|e winkel met de vraag: Hebt u
ok een horloge in de kleur van
hijn sjaal? Daar hoeven ze bij
bij dus niet mee aan te komen,
pijn horloges moeten langer
Jiee dan een modegril. Vroeger
Ireeg je wanneer je van school
|wam een horloge of een fiets.
mocht kiezen. De prijs was
^tzelfde. Nu kost een fiets zes-
onderd gulden, en is een horlo-
c net zo duur als een stropdas."
lerman Hondius (53), klokken
maker in Oost-Souburg, en lief-
lebber van het degelijke klas-
|eke uurwerk.
Eigenlijk kun je de situatie voor
lokkenmakers zorgelijk noe-
[en. Het is net als met de echte
thoen- en kleermakers. Ze wor-
Tn uitgemoord. Toch ben ik
let van plan half stoks te vlag-
Tn. Het verhaal heeft ook een
ndere kant: De mensen die een
Iht uurwerk hebben, schreeu-
en om vakbekwame repara-
|urs. Dat is voor mij een kurk
op te drijven."
jtuim 35 jaar geleden haalde
lijn vader me naar de horloge-
Ikschool in Schoonhoven. Niet
zeer omdat ik graag horloge-
laker wilde worden. Dat speel-
T geen rol. Ik kwam van de ULO
3 wist niet wat ik verder moest,
lijn vader ontwierp monogram-
len voor goudsmeden op die
Ihool, en we woonden in
Éhoonhoven. Dus wat lag er
leer voor de hand? Ik hoefde
let in de kost of iets. Het was
It goedkoopst."
lis je zweethanden had, kon je
It wel vergeten. Er waren bij
lij op school jongens die er
iardoor mee op moesten hou-
[n. Je moet hele kleine onder-
leitjes zó op kunnen pakken,
Inder dat ze wegglijden. Je
pag ook niet beven. Mijn vrouw
aat wel eens met verbazing
te kijken: Ik kan mijn han-
In heel stil houden. Daar is
lel training voor nodig. Je
loet geduld hebben om het pre-
lesiewerk onder de knie te krij-
|n. Ik weet nog dat ik vroeger
afloop van het werk ging fiet-
a, piano spelen, of met de kin-
Iren over de vloer lag te rollen.
Iwoon om af te reageren."
jk repareer alles: Van de to-
nklok van Oost-Souburg, de
Jvigatieklok van de Olau-Hol-
ndia tot het kleinste horloge,
tarvoor ben ik vakman. Ik kan
bt zeggen hoe lang ik gemid-
lld aan een horloge of klok
Brk. Soms duurt het twee uur,
gms twee dagen. Dat hangt er
aar van af. Er kan van alles aan
imkeren. Vaak gaat het om
bf of roest dat in een uurwerk is
Islopen. Er kan natuurlijk ook
|n veertje springen."
moet mijn werkzaamheden
lbouwen. Je hoeft niet te den-
In dat ik -wanneer ik net een
liese klok bij iemand heb opge-
Ingen- daarna meteen met
proefles kan gaan werken die
en groot zijn als een halve
eldeknop in doorsnee. Daar
rk ik geleidelijk naar toe:
lentueel eerst een wekker,
garna de buitenkant van een
Irloge en uiteindelijk het klei-
1 binnenwerk zelf."
Iet gebeurt wel eens dat een
iderdeeltje wegspringt. Dat
jn rampzalig zijn. Sommige
mituren zijn heel klein en
t na te bestellen. Stel dat ik
inca-veertje van een horloge
kwijtraken. Vreselijk. Dan
Jet ik net zo lang zoeken tot ik
It heb."
Iet komt gelukkig niet vaak
)r: zo eens in de twee, drie
r. Maar als uiterste redmiddel
Jak ik dan de stofzuigerzak
|g. doe er een nieuwe in, en
mijn hele werkplaats plus
naden van mijn kleren uit.
lama leeg ik de zak op een vel
I tekenpapier en zoek ik met
]jn loep alles na. Net zo lang tot
dat rot onderdeeltje tegen
in."
r is de laatste jaren veel veran-
Jd in de horlogewereld. Bij de
nes werden de uurwerken zo
|in dat je niet meer kon zien
laat het was. Daarna kwa-
|n de quartz- en de digitale
[loges. Nu zijn ze spotgoed-
PP en kun je ze zelfs bij de dro
it kopen."
et is misschien mijn oorlogs
leden, maar ik haat dingen
worden geproduceerd om
|g te gooien. Mensen danken
Ima goederen af, alleen om-
1 ze niet meer in de mode zijn.
H vind dat eerbiedloos. Ik
eht tegen die wegwerptech-
|k Ik zie het veel meer als
jn plicht een goed horloge te
Pareren, dan de eigenaar met
Herman Hondius
foto wim riemens
Volgens Hondius één van de eerste wekkers uitgevonden door monniken. Voor het slapen gaan
staken ze een kaars aan, waar omheen een touwtje met hamer was gebonden. Wanneer de kaars is
opgebrand slaat de hamer tegen de bel. Hondius maakte er zelf een tekening bij.
zo'n prachtig blinkend ding de
deur uit te laten gaan. Ik ver
dom het om dat spul te verko
pen. Het is voor mij een ethische
kwestie, al klinkt dat wat reli
gieus."
„In principe kan iedereen met
zijn horloge bij me komen. Ik re
pareer alles, zolang het horloge
het nog waard is. Het maakt niet
uit of het uurwerk hier gekocht is
of niet. Maar stapt iemand over
de drempel met een gloednieuw
klokje, op het vliegveld gekocht,
dat heel snel kapot is gegaan,
dan zeg ik: Sorry, daar kan ik
niet aan beginnen. Ik ga niet an
dermans scherven opruimen.
Als er na zo'n korte tijd geen
garantie meer geldt, is er iets mis
tussen de koper en verkoper.
Trouwens: als het horloge zo
snel kapot gaat, heeft het ge
woon geen kwaliteit en is het
geen reparatie waard."
„Veel horlogemakers zijn een
tikkeltje filosofisch. Dat is lo
gisch: Je hebt voortdurend met
tijd te maken. Je repareert het
horloge van de kraamverpleeg
ster die met de secondewijzer de
pols van haar patiënten meet, of
van de treinmachinist voor wie
elke minuut telt. Alles draait
om tijd. Soms komen mensen
hier de winkel binnen die roe
pen: Het maakt niet uit hoeveel
het kost, maar de reparatie
moét vanmiddag klaar zijn. Ik
denk dan: We hebben geen tijd
te verliezen dus moeten we ons
niet haasten. Haastige spoed is
zelden goed."
„Er is overal een tijd voor. De bij
bel zegt: Een tijd om te baren,
een tijd om te sterven, een tijd
om te planten, een tijd om te
oogsten, een tijd om te bouwen
en een tijd om af te breken. Je
ziet ook dat alles terug komt. In
Prediker staat: er is niets nieuws
onder de zon. Wat is, was reeds
lang, en wat zijn zal, is reeds lang
geweest. In Frankrijk zeggen ze:
l'histoire se repète. Geschiede
nis is daarom zo'n belangrijk
vak: Je kunt erdoor leren de fla
ters van vroeger te vermijden. Al
gebeurt dat nauwelijks."
„Elk mens moet de tijd tussen
zijn geboorte en overlijden in
vullen. Om in leven te blijven,
verkoop je stukjes tijd. Dat is
werk. Een aantal mensen zegt:
Time is money. Natuurlijk, som
mige tijd is money. Bijvoor
beeld de tijd die op de taximeter
staat aangegeven, of de tijd dat
je je geld op de bank laat staan
en er rente mee verdient. Maar
je leven is meer dan money."
„Ik teken graag. Als ik op straat
bezig ben. komt er altijd wel ie
mand naar me toe die vraagt:
Goh, hoeveel vraagt u nou voor
zo'n plaatje. Ik zou dan moeten
gaan rekenen hoeveel tijd ik erin
steek, en dat vervolgens omzet
ten in geld. Maar als ik dat doe is
de lol er toch af?"
„Het is belangrijk om je tijd af en
toe lekker te verknoeien. Ik ben
eens op de fiets naar Parijs ge
weest. Mensen zeiden tegen me:
Hoe kun je dat nou doen. Er ligt
toch een geweldige snelweg.
Waarom neem je die niet. Ze be
grijpen dan niet welke prachtige
landweggetjes en dorpjes je mist
wanneer je over de autobaan
jakkert. Soms moetje de tijd ne
men voor je tijd. Dan kun je er
pas van genieten."
9 annet van eenennaam
Woensdag 21 mei geldt als
een zwarte dag in de
CPN-annalen. Bij de
verkiezingen voor de Tweede
Kamer werden de
communisten van de politieke
kaart geveegd. Voor het eerst
sinds 68 jaar wordt de 'enige
ware' stem van de
'vooruitstrevende krachten'
niet meer in 's lands
belangrijkste vergaderzaal
gehoord. Maar daarmee was
het leed nog niet geleden.
De vertegenwoordigers van de
verschillende stromingen in de
partij bleven elkaar met
masochistisch genoegen naar
het leven staan. Er waren twee
vergaderingen nodig om een
nieuw partijbestuur te kiezen,
want de oude garde blijft de
nieuwlichters wantrouwen als
waren ze agenten van de CIA.
De CPN bleef, kortom, het
glazen huis waarvan de
bewoners zich vooral
inspanden om de ruiten in te
gooien.
Oud-fractie-voorzitster Ina
Brouwer over de oorzaken van
de nederlaag, het ontbreken
van een linkse toekomstvisie,
en, daarmee samenhangend,
de prangende vraag: 'heeft de
CPN nog toekomst?'.
„Je voelde het aankomen. We
stonden heel slecht in de polls,
steeds rond die ene zetel, en dat
had zijn weerslag op de partij.
Als je op een spreekbeurt je
verhaal afstak, merkte je het
aan de mensen. Er was veel
sympathie, maar je zag de
mensen zich als het ware
afvragen, 'zou het wel hel
pen?'".
„Het was een heel
onwezenlijke ervaring. Je
staat in die zaal en dan
verschijnt het op de tv: de CPN
is weg. Je hoopt dan tegen
beter weten in dat het niet zo is.
Echt tijd om het te verwerken
heb je als fractievoorzitter op
dat moment niet. Je moet
commentaar leveren, rent van
hot naar haar. De volgende
dag, toen we met zijn drieëen
(behalve Brouwer, Marius
Emsting en Evelien Eshuis,
red.) voor de laatste keer in het
kamerbankje zaten drong het
pas goed tot ons door. De
mensen in het kamergebouw
keken ons meewarig aan. Zo
van 'jullie hadden wel een
dreun mogen krijgen, maar
niet zo'n harde'. Dat was heel
vreemd".
„Dan volgt eenperiode van
rouw. Je had een goed
programma, maar geen
stemmen. En je weet, zo gaat
dat in een democratie. Dat is
een hard gelag. Het was een
enorm verschil met vier jaar
daarvoor. Toen we met een
jonge, heel enthousiaste ploeg
in de kamer waren gekomen.
Drie zetels, dat was niet niks.
We hebben keihard gewerkt
om het nieuwe gezicht van de
CPN vorm te geven. Het was
een behoorlijke dreun om dan
niet terug te komen".
„De beeldvorming heeft ons
parten gespeeld. Veel mensen
vonden: dit kabinet moet weg.
Dan gaan ze kijken welke
partij ze zullen steunen. De
CPN vinden ze sympathiek,
maar de PvdA blijkt ook tegen
kruisraketten en de kortingen
op de sociale uitkeringen. Dan
kiezen ze voor de grootste, met
de beste kans om in de regering
te komen".
„Door het kabinetsbeleid was
links eigenlijk op een hoop
gedreven. Door het
vernieuwingsproces
onderscheidden wij ons
minder van de andere partijen.
Bij de PvdA was bovendien
veel veranderd. In 1979
begonnen wij met de acties
tegen de neutronenbom. De
PvdA aarzelde. Sinds 1982 was
de PvdA ook keihard tegen de
kruisraketten. Dat heeft de
ruimte voor de partijen links
van de PvdA verkleind.
Daarbij kwam dat urij als
arbeiderspartij electoraal de
grootste overlapping met de
PvdA hebben. Voor de PSP en
de PPR telt dat veel minder".
„Natuurlijk, onze
verdeeldheid heeft veel
stemmen gekost. Dat wij het
initiatief namen tot de
RSV-enquête, werd in de pers
nauwelijks gemeld. Maar als er
heibel in de tent was, stonden
ze vooraan. De afsplitsing van
het VCN het orthodoxe
Verbond van Communisten in
Nederland, red.) en de agitatie
van de 'horizontalen' (de
Moskou getrouwe oude garde,
red.) tegen de vernieuwing
bracht verwarringdat valt
niet te ontkennen".
„Die vernieuwing is te snel
gegaan. Ik had veel liever
gezien dat het geleidelijker
was gegaan. Ik behoorde zelf
tot het 'grijze midden'. Wilde de
van bejaardentehuizen, is nu
minstens zo belangrijk".
,Mnks staat voor een enorme
uitdaging. Het arbeidsproces
verandert door de
automatisering enorm snel.
Het is de grootste verandering
van de afgelopen 40 jaar,
alleen te vergelijken met de
Industriële Revolutie. Wij,
maar ook de vakbeweging,
hebben daar nog steeds geen
vat op".
„Wat we missen is een goed
doordachte toekomstvisie.
Hoe ziet de maatschappij er
over 20 jaar uit, hoe beheersen
we de bewapeningswedsloop,
kunnen we die geweldige
geldstromen, ABP en de WIR
subsidieregeling voor het
bedrijfsleven, red.)
bijvoorbeeld, onder controle
krijgen. Hoe zit het met de
kwaliteit van de democratie,
om maar eens een greep te
doen? Links, en zeker de PvdA,
is niet in staat gebleken zelfs
maar een schets van zo'n visie
temaken"
„De linkse politiek moet zich
concentreren op drastische
veranderingen. Vroeger leerde
een jongen een vak, kreeg
meestal een baan tot aan zijn
pensioen, met een redelijk
loon, redelijk huis en tenslotte
het bejaardenhuis. Een meisje
kon met een beetje geluk ook
doorleren, ging trouwen, en
werd moeder en huisvrouw.
Het was allemaal heel
overzichtelijk. Daar is nu geen
sprake meer van. Je kan een
vak geleerd hebben, maar geen
werk hebben. Of, je hebt een
vak geleerd, maar binnen vijf
jaar moetje een ander vak le
ren".
„De CPN kan als
'voorhoedepartij' in dat proces
een rol spelen. Dat blijft ons
-
a oV^Co b®*46 s et\V
vernieuwing verbinden met de
tradities van onze achterban.
Ome Jan uit de
Spaarndammerbuurt en tante
Truus uit de J or daan mochten
we niet vervreemden. Maar we
waren niet sterk genoeg. De
vernieuwing had een eigen
dynamiek, was niet
beheersbaar. Dat is dus een
grote fout geweest. Je kunt niet
ongestraft geen aandacht
schenken aan oude tradities".
„Dat is waar. We hebben altijd
veel aanhang gehad in de oude
industrieën, de havens, de
bouw, de strokarton. Met het
verdwijnen van een groot deel
van die industrieën is ook onze
basis weggevallen. Daarvoor
in de plaats kwamen de
'nieuwe groepen',
welzijnswerkers,
intellectuelen. Maar ook de
oude standpunten werkten
niet meer. Werkgelegenheid
blijft belangrijk, maar steeds
meer mensen komen buiten het
arbeidsproces te staan. Een
WAO-er van 55 jaar heeft geen
uitzicht meer op werk. Zorgen
voor die mensen, het behoud
bestaan rechtvaardigen. We
zijn flexibeler dan de PvdA. Die
partij is te bureaucratisch, te
veel ingesteld op besturen om
snel te reageren op
maatschappelijke
ontwikkelingen. Hun politiek
is daarnaast veel te defensief.
Ze spelen het spel volgens de
regels van de
regeringspartijen. Alleen, kan
het een beetje minder, mag het
eenietsiepietsie
rechtvaardiger zijn
„Als we bij de
Statenverkiezingen van maart
weer verliezen, zou dat een
geweldige slag zijn. Maar de
genadeklap? Nee.
communisten laten zich niet zo
gauw uit het veld slaan. Maar
het zal nog moeilijker worden
terug te komen in de kamer. Je
krijgt nog minder aandacht in
de media, nog minder kans om
je te profileren".
peter van nuijsenbrug
Ina Brouwer rechts) met Evelien Eshuis en Marius Emsting in de laatste fractievergadering
