IpzcjaarTüt
'g*a igaièfe tii-^i»'
iiilü
OLOF PALME
een illusie aan
flarden geschoten
terug
blik
26 WOENSDAG 31 DECEMBER 1986
egypte
china
gebruiken
aan flarden
roddelpers
•K
l i f 9 f 9f «9 f« '19 f* I* f* «r ft ff a»'*#** If MllMaf
>'<*W
t.
I V
>y
i ;v irfMiifH
Gedeelte uit een wandkalender voor het jaar 1626, gedrukt te Augsburg. Het stuk is geheel in tekens en prentjes.
De kalender is een gokspel.
En dan niet in de zin van;
Wanneer was mijn schoonmoe
der ook al weer jarig? Neen, een
heus gokspel oftewel het over
bekende boek kaarten. Ga maar
na: 52 kaarten die staan voor de
52 weken in het jaar. De joker is
de 365-ste dag van het jaar, de
schrikkeldag. Verder zijn er 4
kleuren voor de 4 seizoenen en
elke kleur heeft 13 kaarten, dat
wil zeggen de 13 weken in een
seizoen. Toch is met een boek
kaarten in de hand moeilijk af
spraken maken. Daarvoor doen
we liever een beroep op een
agenda of kalender.
De kalender zoals die tegen
woordig in een groot deel van de
wereld wordt gehanteerd is di
rect verbonden aan de geboorte
van Christus. Maar ook voor die
tijd hanteerden de mensen ka
lenders en het is duidelijk dat die
uitgingen van andere principes.
Het is op het eerste gezicht op
merkelijk dat de verschillende
kalenders die her en der in de we
reld worden en werden gebruikt
jaren kennen van 365 dagen, of
daar wat lengte betreft niet veel
van afwijken. Toch is dat niet zo
heel vreemd, want mensen die
wat meer over tijd en tijdbereke-
ning nadachten hadden al snel
in de gaten dat de bewegingen
van maan, zon en sterren veel
met de tijd te maken hebben. En
aangezien de aarde overal ter
wereld evenveel tijd nodig heeft
om rond de zon te draaien (een
jaar) is het niet raar dat een tijds
duur van 365 dagen of daarom
trent veel gebruikt wordt om de
lengte van een jaar te bepalen.
Ook de maanden werden op
overeenkomstige wijze bepaald
en afhankelijk gesteld van de
omloopstijd van de maan. Het
was al heel lang bekend dat die
omloopstijd iets meer dan 29,5
dagen telde. Tegenwoordig we
ten we dat dat exact
29,530590277 dagen is. Maar om
dat het lastig was om met halve
dagen te werken zijn allerlei
truuks uitgevonden. Zo kenden
de Sumeriërs, de Babyloniërs en
de Assyriërs maanden die afwis
selend 29 en 30 dagen telden.
Maar als die berekening conse
quent wordt aangehouden is een
jaar gemiddeld 11 dagen korter
dan de tijd die de aarde nodig
heeft om rond de zon te draaien:
het zonnejaar. Dus voegen die
volken een zogenaamde schrik
kelmaand van 11 dagen tussen.
Een soortgelijke verschijnsel
zagen we bijvoorbeeld bij de
Egyptenaren die 4000 jaar voor
Christus al maanden van 30 da
gen kenden en aan het eind van
een jaar 5 toegevoegde dagen,
de zogenaamde epagomenen zo
als ze in het Grieks genoemd
worden. In 25 voor Chr. kregen
de Romeinen hun zin en werd de
Juliaanse jaarvorm aanvaard.
Dat betekende dat ieder vierde
jaar niet 5 toegevoegde dagen,
maar 6 kende. Het Juliaanse
jaar is gebaseerd op een zonne
jaar met een lengte van 365,25
dagen. Het was Julius Caesar
die deze verandering doorvoer
de en er meteen maar zijn naam
aan verbond.
In 526 na Chr. werd weer een be
langrijke verandering in de tijds
berekening gepresenteerd. De
pauselijke architect Dionysius
Exiguus stelde voor om de jaren
te tellen vanaf 'de vleeswording'
van Christus. Zoals uit het ver
haal met de chronologe Suzanne
Maarschalkerwaard blijkt, zat
Dionysius er wel vier jaar naast.
Toch is zijn voorstel in de acht
ste eeuw algemeen gebruik ge
worden.
Ondanks schrikkeldagen en
maanden klopte de zaak niet. Zo
werd in de Middeleeuwen ont
dekt dat het begin van de lente
Al in de verre oudheid ontdekt
men dat de omlooptijd van de
maan het geschikte middel was
om de duur van jaren en maan
den te bepalen.
steeds vroeger dan 21 maart in
trad. Dat had te maken met de
lengte van het zogenaamde tro
pische jaar. Dat is de tijd die de
zon nodig heeft om van het ene
lentepunt in het andere te ko
men. Dat duurt exact 365 dagen,
5 uur, 48 minuten en 45,17 secon
den. En die tijdsuur kwam niet
overeen met het jaar dat destijds
werd aangehouden. Daarom
voerde in 1582 paus Gregorius de
dertiende de Gregoriaanse ka
lender in. Om het verschil dat in
middels ten opzichte van het tro
pische jaar was ontstaan, teniet
te doen sloeg hij om te beginnen
10 dagen over. Dat wilde toen
zeggen dat na 4 oktober niet 5
oktober kwam, maar 15 oktober.
Verder bedacht hij dat in 400
jaar er 3 schrikkeljaren uit zou
den vallen: 1700,1800,1900, 2100
enzovoort. De katholieke landen
namen het eerst deze Grego
riaanse kalender over en later
volgden ook de meer protestan
te landen die lange tijd nog de
Juliaanse kalender gebruikten.
Het is bekend dat de Chinezen
zo hun eigen gedachten hadden
over de kalender. Beweerd
wordt dat de oorspronkelijke
maankalender die daar gehan
teerd werd in 2397 voor Chr. be
gon. Het jaar telde 12 maanden
die naar de rangtelwoorden
werden genoemd en met de
nieuwe maan begonnen. Dat be
tekende dat af en toe een extra
maand ingelast moest worden.
Verder speelden ook de tekens
van de dierenriem een rol in het
berekenen en vaststellen van de
toenmalige Chinese kalender.
De jaren werden naar de rege
ringsjaren van de keizers ge
teld, een gebruik dat bijvoor
beeld ook de Egyptenaren met
hun koningen kenden. Het nieu
we jaar begon altijd op een da
tum ergens tussen 20 januari en
19 februari. Overigens is ook in
China de Gregoriaanse kalen
der ingevoerd (1 januari 1930),
zodat daar nu twee kalenders
gebruikt worden, de christelij
ke en de Chinese. In 1986 begint
het 60-ste jaar van het tijdperk
van keizer Hirohito, Sjowa ge
naamd.
De Perzen houden er ook van re
gelmatig hun kalender te veran
deren. Zo had op 21 maart 1976
voor hen het jaar 1355 moeten
begonnen, maar de Sjah besloot
dat het anders moest. Hij be
paalde dat dat jaar 2535 na Cy
rus wordt genoemd. Cyrus wordt
als de stichter van het Perzische
rijk beschouwd. Hun jaartelling
begint nu dus op 21 maart 559
voor Chr.
De Israëlitische kalender is pas
omstreeks 358 na Chr. min of
meer logisch aangepakt. Hij be
rust op een cyclus van 19 jaren
met 235 maanden: 12 jaren van
12 maanden en 7 jaren van 13
maanden. Na afloop van de cy
clus valt het begin van het Israë
litische jaar samen met hetzelf
de tijdstip van het zonnejaar. De
begindatum van de jaartelling,
de epoche, is maandag 7 oktober
3761 voor Chr. en de jaren begin
nen altijd op een dag tussen 5
september en 5 oktober.
De Arabische of Mohamme
daanse kalender begint met de
uitwijking van Mohammed van
Mekka naar Medina op 15/16 juli
622 na Chr. Ook hier is weer spra
ke van een maanjaar van 354 of
355 dagen, dat bestaat uit 12
maanden van afwisselend 20 en
29 dagen. Ook worden schrikkel
dagen toegevoegd en wel 11 in
een periode van 30 jaar. Omdat
een Mohammedaans jaar 11 da
gen korter is dan een Christelijk
jaar, maakt dat in 33 van onze ja
ren een verschil van in totaal 363
dagen. Dat wil dus zeggen dat zij
dan een jaar extra achter de rug
hebben.
Het bovenstaande is slechts een
greep uit de verschillende ka
lenders en jaartellingen. De vol
keren op deze aarde hebben zo
hun eigen gebruiken.
Op Madagaskar wordt een eigen
kalender gebruikt die veel lijkt
op de Arabische. De maanden
zijn van de namen van de tekens
van de dierenriem afgeleid. Het
jaar begint bij de aanvang van
het droge seizoen. Ook kennen
we verschillende Hindoekalen
ders. Een jaar kent daar 6 seizoe
nen. De Tamilse kalender is ge
baseerd op een zeer nauwkeurig
zonnesysteem, verbonden met
een vaste dierenriem. Het begin
van de maand moet samenval
len met het binnentreden van de
zon in een van de tekens van de
dierenriem. In Laos en Cambod
ja bestaan verder nog respctie-
velijk de Boeddhistische en de
kleine jaartelling. De Boeddhis
tische heeft haar beginpunt op
de dag van volle maan in de zes
de maand van het jaar 544 voor
Chr. Dat is het sterfjaar van
Boeddha. De kleine jaartelling
begint op 21 maart 638 na Chr.
Kalenders te over dus. En voor
wie van een feestje houdt is er zo
links en rechts op de wereld wel
een jaarwisseling te vieren. Het
vergt evenwel een goede kalen
der om al die verschillende data
bij te houden. Misschien is het
dan toch nog niet zo gek om
maar gewoon een kaartspel te
pakken en op de goede datum te
gokken.
rené schrier
De in felle oorlogskleuren
geschilderde punk
scharrelt behoedzaam rond
het bloemenheuveitje op het
troittoir van de Svaevagen,
Stockholms drukste
verkeersader. Hij zet een uit
het gelid geraakt
waxinelichtje terug op zijn
plaats. Het lichtje blijkt door
de verplaatsing te zijn gedoofd.
De punk knielt neer, devoot
bijna, steekt het kaarsje weer
aan en verschikt een boeket.
Hij blijft nog even op zijn
knieën zitten, als in gebed. Zijn
oranje hanekam steekt als een
exotische bloem uit boven de
voornamelijk groene tuilen.
Hij staat op, klopt het vuil van
zijn eens zwarte, nu grijs
verschoten ribbroek. Werpt
nog een blik op het half
verlepte gedenkteken en loopt
weg. Het is vrijdagavond, half
twaalf. Vrijwel niemand heeft
het ritueel opgemerkt.
Op 28 februari, een
vrijdagavond, werd hier op
hetzelfde tijdstip de Zweedse
premier Olof Palme vermoord.
Hij was na bioskoopbezoek
met zijn vrouw op weg naar
huis. De moordenaar moet de
plek met zorg hebben
geselecteerd. In tien passen
kon hij in de ingang van
metrohalte Appelbergsgatan
zijn. De getuigenverklaringen
zijn verwarrend. De politie
houdt het er op dat de dader
per auto is gevlucht.
Nog steeds draait de
speculatiecaroussel op volle
toeren. Gemiddeld één keer
per week verschijnt er een
'opzienbarend' artikel vol
'onthullende' details dan wel
'verhelderende'
achtergrondinformatie. De
enige verdienste van die
publicaties is dat ze de
portemonnee van de uitgevers
spekken. Voor de inhoud geldt
de oude courantierswijsheid,
dat 'morgen de vis er weer in
wordt verpakt'. Maar het
publiek lust er nog steeds pap
van. Vooral wanneer de
inefficiëntie van het
onderzoeksteam weer eens
breed wordt uitgemeten.
Met de kogels die een eind
maakten aan het leven van
Palme werd ook een illusie aan
flarden geschoten. Zweden
had sinds 1814 geen oorlog
meer gekend. De laatste
politieke moord had in 1810
plaatsgevonden. In 1976 was
de Westduitse ambassade
weliswaar door terroristen
van de Rote Armee Fraktion
opgeblazen, maar die
gebeurtenis kon nog worden
gezien als een zweer die
toevallig in Zwedenwas
opengebarsten. De moord op
Palme was van een andere
orde. Nu werden de Zweden
aan den lijve geconfronteerd
met de moordende praktijk
van het terrorisme. De
Zweedse tredmolen kwam
abrupt tot stilstand.
„Het belangrijkste effect van
de moord op Palme was het
gevoel van nationale eenheid
dat spontaan ontstond", zegt
Per Axel Landahl. Hij is
directeur van het Instituut
voor Psychologische
Verdediging. Gespecialiseerd
in catastrofe-onderzoek, zegt
hij zelf, vooral geïnteresseerd
in de consequenties voor de
Zweedse psyche. De moord op
Palme moet materiaal hebben
opgeleverd om van te water
tanden.
„Op die schaal hadden we dat
gevoel nog nooit meegemaakt.
Duizenden mensen gingen de
straat op om lucht te geven aan
hun verdriet en verbijstering
In Zweden worden uitingen
van nationalisme doorgaans
met argusogen bekeken. Daar
was nu geen sprake van. We
waren verenigd in onze rouw.
Politieke geschillen waren niet
langer belangrijk. Mensen die
Palmes beleid altijd fel hadden
veroordeeld, bleken hem nu
opeens te bewonderen. En de
meesten zullen nooit vergeten
wat ze deden, toen het nieuws
van de moord bekend werd.
Net als bij de moord op
Kennedy".
„Er was ook een gevoel van
onwerkelijkheid. Bijna
iedereen dacht, zoiets kan bij
ons niet gebeuren. Van hoog
tot laag, niemand bleek op de
moord voorbereid".
Dat is nog een milde
kwalifïkatie voor de blunders
die de politie onmiddellijk na
de moord op Palme maakte. In
de veronderstelling dat niet de
eerste minister, maar een
'modale 'Zweed was
neergeschoten, werd
aanvankelijk verzuimd de
plaats van de misdaad af te
zetten en de uitvalswegen van
Stockholm te blokkeren. Het
mag een wonder heten dat nog
een schimmig signalement
man, ongeveer 35 jaar, donker
uiterlijkkomoorden
opgesteld van de mogelijke
dader. Dat hij toen niet is
gegrepen verbaast niemand.
Olof Palme
zweedse
PaUne aa"Steê
lalme van Z* aanSu
nacht blJ «;t heeft
mier Ofof
STOCK-»"'''-fier*"net le»en
5tocK°° straatin n ovedee
®«w"
VÜ
Met die 'andere delen' blijkt
Unckel vooral de media te
bedoelen. Radio en televisie
kunnen niet beticht worden
van een feilloze verwerking
van het nieuws. Unckel, toen
als parlementariër lid van de
omroepraad: „De radio zond
lichte muziek uit en bleef dat
uitzenden, ook nadat het
nieuws in de studio bekend
was. De moord vond om 23.30
uurplaats, maar het eerste
bulletin werdpas om halfeen
uitgezonden. Er waren geen
journalisten op de redactie, de
verantwoordelijke figuren
waren moeilijk bereikbaar en
er mankeerde het een en ander
aan de apparatuur".
Het café in het Operahuis is
een trefpunt van Stockholms
'oudere jong erenmet
artistieke en links-intellectuelel
aspiraties. Een glas matige
Italiaanse landwijn kostf
13,50. Het is en dat zal de
Zweedse Ruding plezieren
aan de omzet niet te merken.
Kristin (34 en Zweeds-mooi)
kijkt peinzend naar het fraai
beschilderde barokplafond.
„De effecten van de moord op
Palme op Zweden? Ik zou het
niet weten. Ja, we hebben een
nieuwe premier en de
bloemisten hebben de
afgelopen maanden goede
zaken gedaan".
Na enig nadenken: „Holmer
(defunctionaris belast met het
onderzoek naar de moord,
red.) is de meest begeerde man I
van Zweden geworden. En dus I
een dankbaar onderwerp van f
de roddelpers. Volgens
verhalen zou zijn ex-vrouw
zelfs een poging tot
aanranding hebben gefingeerd
om hem terug te winnen. Ze
zeggen dat hij nu een
verhouding heeft met een
meisje van negentien. Zo zieje
maar, waar een goed
politie-onderzoek toe kan
leiden". Waarna ze overgaat
tot de orde van de avond: een
droge witte wijn.
OlofPetersson is hoogleraar
politieke wetenschappen aan I
de universiteit van Uppsala. I:§
zijn met boeken gestoffeerde
werkkamer in een voormalige
vestiging van de nationale
bank doceert hij:„De
veranderingen in de Zweedse
samenleving na de dood van
Palme zijn marginaal. De
maatschappij is onder Palme
trouwens niet ingrijpend
veranderd. Dat blijkt ook uit
de commentaren na zijn dood l
Daarin vallen twee elementen
op. Ten eerste: Palme was
ondanks zijn polemische stijl
vanpolitiek bedrijven een
aardige man. Ten tweede: c
nadruk op zijn internationale
staatsmanschap, de
commissie-P alme
bijvoorbeeld".
„Er was wel een gevoel van
nationale eenheid, maar datiM
nu wel aan het wegebben. Eclm
belangrijk is een ontwikkelim
die al tijdens Palme begon: M|
uiteenvallen van de
machtsblokken, het
gezamenlijk optrekken van
sociaal-democraten en
vakbeweging bijvoorbeeld, <fi|
de politiek decennia hebben
beheerst. De groeiende
spanning tussen de privé-en I
collectieve sector, de grenzen I
van de sociaal-democratischÈ
interventiestaat. Er is sprake
van een herwaardering van
het bedrijfsleven".
9 peter van nuijsenbuil
De moord op Olof Palme bracht een voor Zweden ongekend gevoel van nationale saamhorigM
teweeg.
